Η πολιτική του κατώτατου μισθού

Η πολιτική του κατώτατου μισθού Νίκος Γιαννακόπουλος Απρίλιος 2015 Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστήμιο Πατρών

Σε τι αναφέρεται ο κατώτατος μισθός; Ο κατώτατος μισθός είναι το αποτέλεσμα μιας θεσμικής παρέμβασης στην λειτουργία της αγοράς εργασίας και αφορά μια ελάχιστη τιμή. Ουσιαστικά προσδιορίζει το μισθολογικό κατώφλι στην αγορά εργασίας. Ο κατώτατος μισθός στην Ελλάδα εισήχθη για πρώτη φορά το 1953. To 2010 ο ελάχιστος κατώτατος μισθός ήταν 50% μεγαλύτερος σε σχέση με το 1970 (σε πραγματικές τιμές).

Κατώτατος μισθός σε χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ Πηγή: Boeri Tito and Jan van Ours (2008) The Economics of Imperfect Labor Markets, Princeton University Press. Σύστημα συλλογικής διαπραγμάτευσης: N = εθνικό; N-s = εθνικό-τοπικό; S = κλαδικό; R =περιφερειακό; P = τοπικό Τύπος συλλογικής διαπραγμάτευσης: 1 = εθνικό, θεσμοθετείται από την κυβέρνηση; 2 = εθνικό, θεσμοθετείται από τους κοινωνικούς εταίρους; 3 = κλαδικό

Κατώτατος μισθός σε χώρες-μέλη της ΕΕ Πηγή: Eurostat newsrelease, 35/2015-26 February 2015

Πηγή: Eurostat newsrelease, 35/2015-26 February 2015

Πηγή: Eurostat newsrelease, 35/2015-26 February 2015

Ποσοστιαία αναλογία κατώτατου μισθού προς μέσο όρο μισθών εργαζομένων πλήρους απασχόλησης: 1962-2013 (%) Πηγή: OECD.Stat

Τι απαιτείται να γνωρίζουμε για την κατανόηση του κατώτατου μισθού Η πολιτική οικονομία του κατώτατου μισθού Ανταγωνιστική αγορά εργασίας Η επίπτωση του κατώτατου μισθού Οι υποθέσεις του υποδείγματος Τι συμβαίνει όταν η υπόθεση της ανταγωνιστικής επιχείρησης δεν είναι ρεαλιστική; Ποια είναι η επίπτωση του κατώτατου μισθού όταν οι εργαζόμενοι έχουν διαπραγματευτική δύναμη κατά τη διαδικασία των συλλογικών διαπραγματεύσεων; Ενναλακτικά θεωρητικά υποδείγματα Εμπειρική ένδειξη Το παράδειγμα του κατώτατου μισθού στη μελέτη των Card and Krueger (1994). Card, David, and Alan B. Krueger. 1994. Minimum Wages and Employment: A Case Study of the Fast-Food Industry in New Jersey and Pennsylvania. American Economic Review 84, no. 4: 772 793.

Η πολιτική οικονομία του κατώτατου μισθού Ποιοι είναι οι στόχοι του κατώτατου μισθού Πρωταρχικοί στόχοι Αντιμετώπιση της φτώχειας και της μιζέριας Αύξηση των αμοιβών όσων εργαζομένων βρίσκονται στο κάτω όριο της κατανομής των αμοιβών Δευτερεύοντες στόχοι Μείωση της εισοδηματικής ανισότητας Αντιμετώπιση κοινωνικών εντάσεων που οφείλονται στην έλλειψη θεσμών στην αγορά εργασίας

Η πολιτική οικονομία του κατώτατου μισθού Υποστηρικτές vs επικριτές Υποστηρικτές Ηθικά επιχειρήματα τι συμβαίνει όταν ο μισθός αφορά μια αγορά εργασίας στην οποία υπάρχει βία, εξαναγκασμός, απάτης, άνιση διαπραγματευτική ισχύ; ποιες είναι οι προτιμήσεις τις κοινωνίας σε σχέση με τη φτώχεια; έχουν οι εργαζόμενοι σχετική οικονομική αυτονομία με στόχο την ελεύθερη επιλογή και συμμετοχή στους δημοκρατικούς θεσμούς; ζητήματα κοινωνικής κινητικότητας Οικονομικής φύσης επιχειρήματα συμβάλλει στην αύξηση της καταναλωτικής δαπάνης συμβάλλει στην αύξηση της παραγωγικότητας υποκαθιστά την κοινωνική πολιτική των επιδομάτων αποτελεί εναλλακτική πολιτική χρηματοδότησης της μάχης ενάντια στην ανισότητα (χωρίς να επιβαρύνει τους φορολογούμενους)

Η πολιτική οικονομία του κατώτατου μισθού Επικριτές Ηθικά επιχειρήματα στη λειτουργία των αγορών απουσιάζουν πλήρως οι θεσμοί Οικονομικής φύσης επιχειρήματα συμβάλλει στην αύξηση της ανεργίας και ιδιαίτερα των νέων και ανειδίκευτων εργαζόμενων συμβάλλει στη δημιουργία πληθωριστικών πιέσεων στην οικονομία αυξάνει το κόστος που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις δεν αντιμετωπίζει τη φτώχεια επειδή δεν μπορεί να διαχωρίσει τους φτωχούς από όσους επιλέγουν να εργάζονται σε δουλειές με χαμηλές αμοιβές αλλά έχουν άλλες πηγές εισοδήματος (νέοι που διαμένουν με τους γονείς τους)

Μισθός (w) Ανταγωνιστική αγορά εργασίας w* L* S L D L Απασχόληση (L) Προσφορά εργασίας: οι εν-δυνάμει εργαζόμενοι αποφασίζουν για τη συμμετοχή τους στην αγορά εργασίας βασιζόμενοι στο «υποκειμενικό» επίπεδο του σκιώδους ωρομισθίου Ζήτηση εργασίας: οι εν-δυνάμει εργοδότες αποφασίζουν για την πρόσληψη ενός εργαζόμενου βασιζόμενοι στη «υποκειμενική» επιθυμία τους να πληρώσουν το ωρομίσθιο Ισορροπία: ο μισθός και η απασχόληση καθορίζονται ενδογενώς από τις δυνάμεις της αγοράς (δηλαδή, είναι αποτέλεσμα, όχι αιτία) Τι προσδιορίζεται εξωγενώς; Η ζήτηση και η προσφορά εργασίας

Μισθός (w) Ανταγωνιστική αγορά εργασίας w min w* Ανεργία (U) S L Αποτελέσματα από την επιβολή του κατώτατου μισθού w min >w* L min <L* D L L min L* Απασχόληση (L) Απώλεια θέσεων απασχόλησης

Ανταγωνιστική αγορά εργασίας Εάν το αποτέλεσμα της επιβολής κατώτατου μισθού είναι η απώλεια θέσεων απασχόλησης και η ανεργία τότε γιατί να επιβληθεί; Για να αυξηθούν οι αμοιβές σε ατομικό επίπεδο. Επίσης, το ύψος της συνολικής δαπάνης (w min L min ) μπορεί να αυξηθεί παρότι η απασχόληση μειώνεται. Γιατί; Εξαρτάται από την ελαστικότητα ζήτησης για εργασία: η=( L/ w)(w/l)= ( L/L)(w/ w) Εάν, η ποσοστιαία αύξηση στους μισθούς είναι μεγαλύτερη από την ποσοστιαία μείωση στην απασχόληση τότε το ύψος της συνολικής δαπάνης θα αυξηθεί. Δηλαδή, εάν η<1 τότε μια αύξηση 1% στο μισθό θα έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της απασχόλησης κατά ένα ποσοστό μικρότερο του 1% και ως εκ τούτου η συνολική δαπάνη (w min L min ) θα αυξηθεί.

Ανταγωνιστική αγορά εργασίας Ποια είναι η αιτία για τη μείωση της απασχόλησης λόγω της επιβολής κατώτατου μισθού; Η υπόθεση ότι η επιχείρηση είναι λήπτης τιμών και μισθών Η παραγωγή περισσότερων μονάδων προϊόντος από την πλευρά της ατομικής επιχείρησης δεν προκαλεί μείωση της τιμής του προϊόντος στην αγορά Η πρόσληψη περισσότερων εργαζόμενων από την πλευρά της ατομικής επιχείρησης δεν προκαλεί αύξηση στην τιμή της εργασίας στο σύνολο της αγοράς εργασίας Δηλαδή, στην περίπτωση της ατομικής επιχείρησης η καμπύλη ζήτησης προϊόντος και η καμπύλη προσφοράς εργασίας είναι πλήρως ελαστικές

Μισθός (w) Ανταγωνιστική αγορά εργασίας Ατομική επιχείρηση w* S L MRP L MRP L : οριακό έσοδο του προϊόντος της εργασίας Το MRP L είναι φθίνον λόγω των φθινουσών αποδόσεων στη συνάρτηση παραγωγής της επιχείρησης Άρα, η πρόσληψη ενός ακόμα εργαζόμενου θα έχει ως αποτέλεσμα την οριακά μικρότερη συμβολή στην παραγωγή, συγκριτικά με τη συμβολή του προηγούμενου εργαζόμενου (ceteris paribus) Μεγιστοποίηση της συνάρτησης κερδών: MRP L =w* Απασχόληση (L)

Ανταγωνιστική αγορά εργασίας Μεγιστοποίηση συνάρτησης κερδών (μια εισροή) maxπ=pf(l)-w(l)l Π: κέρδη επιχείρησης p: τιμή προϊόντος L: αριθμός εργαζόμενων f(l): ποσότητα παραγόμενου προϊόντος w(l): μισθός που πληρώνει η επιχείρηση τους εργαζόμενους Υποθέσεις: f (.)>0 και f (.)<0

Ανταγωνιστική αγορά εργασίας Μεγιστοποίηση συνάρτησης κερδών π/ L=p[ f(l)/ L]-w(L)-[ w(l)/ L]L=0 Με αναδιάταξη όρων προκύπτει ότι pf (L)=w(L)+w (L)L pf (L): οριακό έσοδο του προϊόντος της εργασίας (MRP L ) w(l): μισθός ισορροπίας w (L)L: μεταβολή στο συνολικό κόστος της εργασίας λόγω της πρόσληψης ενός ακόμα εργαζόμενου.

Ανταγωνιστική αγορά εργασίας Άρα, δυνητικά, η πρόσληψη ενός ακόμα εργαζόμενου αυξάνει το κόστος εργασίας και για τους υπόλοιπους εργαζόμενους. Αυτό συμβαίνει γιατί η επιχείρηση για να προσελκύσει έναν επιπρόσθετο εργαζόμενο θα του προσέφερε έναν μισθό υψηλότερο από το μισθό της αγοράς Βέβαια, στην περίπτωση της ανταγωνιστικής αγοράς όπου η επιχείρηση δεν μπορεί να επηρεάσει τις τιμές ισχύει w (L)=0 Συνεπώς, η επιχείρηση επιλέγει τον αριθμό των εργαζόμενων με βάση τη σχέση pf (L)=w(L)=w*

Ανταγωνιστική αγορά εργασίας Ποιος είναι ο ρόλος της ελαστικότητας της ζήτησης εργασίας; pf (L)=w(L)+w (L)L MRP L =w+( w/ L)L w=mrp L -( w/ L)L 1=(MRP L /w)-( w/ L)(L/w) 1=(MRP L /w)-(1/η) όπου η: ελαστικότητα προσφοράς εργασίας

Ανταγωνιστική αγορά εργασίας 1=(MRP L /w)-(1/η) w=mrp L /(1+ 1/η) Επιχείρηση ως λήπτης τιμών (η, 1/h 0) w=mrp L Επιχείρηση δεν είναι λήπτης τιμών w<mrp L

Μισθός (w) Ανταγωνιστική αγορά εργασίας w min Ατομική επιχείρηση Σημείωση: Η καμπύλη προσφοράς εργασίας της επιχείρησης είναι οριζόντια και διαφέρει από την καμπύλη προσφοράς εργασίας της αγορά συνολικά (θετική κλίση) w* S L MRP L L min L* Απασχόληση (L) Άρα, από την επιβολή του κατώτατου μισθού σε επίπεδο επιχείρησης προκύπτει w min >w* L min <L*

Ατελώς ανταγωνιστική αγορά εργασίας: Η περίπτωση του μονοψωνίου Μονοψώνιο: Ένας αγοραστής, μεγάλος αριθμός πωλητών. Στο μονοψώνιο ο λήπτης απόφασης (επιχείρηση) δεν θεωρείται ως λήπτης τιμών γιατί σε αυτή την αγορά είναι ο μοναδικός αγοραστής. Αντίθετα στο μονοπώλιο έχουμε έναν πωλητή και έτσι με την συμπεριφορά του σχετικά με την προσφερόμενη ποσότητα να μπορεί να επηρεάσει την τιμή της αγοράς. Στο μονοψώνιο η κλίση της καμπύλης προσφοράς εργασίας έχει θετική κλίση, δηλαδή για την πρόσληψη ενός επιπρόσθετου εργαζόμενου απαιτείται αύξηση στο μισθό Άρα, το οριακό κόστος από τον επιπρόσθετο εργαζόμενου θα έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της συνολικής δαπάνης όλων των εργαζομένων Έτσι, η καμπύλη του οριακού κόστους της εργασίας για μια μονοψωνιακή επιχείρηση θα έχει θετική κλίση η οποία θα είναι μεγαλύτερη της κλίσης που έχει η καμπύλη προσφοράς εργασίας

Μισθός (w) Μονοψωνιακή αγορά εργασίας MC L S L Η επιβολή κατώτατου μισθού έχει ως αποτέλεσμα υψηλότερο μισθό και υψηλότερη απασχόληση w min >w m L min >L m w min w c w m MRP L L m L min L c Απασχόληση (L)

Δύναμη αγοράς Μονοψώνιο Τυπικό παράδειγμα: μεταλλευτική εταιρία σε απομακρυσμένη περιοχή ζευγάρι στο οποίο η σύζυγος θυσιάζει τα οφέλη της μετανάστευσης και παραμένει στο χώρο που είναι εγκατεστημένος και ο σύζυγος Σύγχρονο μονοψώνιο πολλοί εργαζόμενοι αλλά περιορισμένες κενές θέσεις απασχόλησης στις οποίες θα μπορούσαν οι εργαζόμενοι να κάνουν αίτηση πρόσληψης επαγγέλματα με πολύ εξειδικευμένα προσόντα: προγραμματιστές για tablet ταχυφαγεία/εστιατόρια σε γειτονικές πόλεις: New Jersey vs. Pennsylvania

Άλλες μορφές αγορών Το τυπικό μονοψώνιο σπανίως παρατηρείται στην πράξη. Το διμερές μονοψώνιο είναι πιο ρεαλιστικό παράδειγμα: περισσότεροι από έναν εργοδότη που όμως συνεννοούνται κατά τη διαδικασία καθορισμού μισθών Κατάσταση που διευκολύνεται σε συστήματα συλλογικών διαπραγματεύσεων στα οποία συνεννοούνται και οι εργαζόμενοι (εργατικά σωματεία) Η αρνητική επίπτωση του κατώτατου μισθού στην απασχόληση δεν εφαρμόζεται στις περιπτώσεις των αγορών εργασίας που είναι χωρισμένες σε δυο τμήματα (τυπική/ πρωτεύουσα και ανεπίσημη αγορά εργασίας/ δευτερεύουσα) Ο υποχρεωτικός χαρακτήρας του κατώτατου μισθού εφαρμόζεται μόνον στο τυπικό τμήμα της αγοράς εργασίας

Ολιγοψώνιο στην αγορά εργασίας Bhaskar, V., Manning, A., To,T., 2002. Oligopsony and Monopsonistic Competition in Labor Markets, Journal of Economic Perspectives, 16(2), 155-174.

Πως μπορούμε εμπειρικά να ελέγξουμε την υπόθεση του μονοψωνίου στην πράξη; Σύγκριση ανταγωνιστικής- μονοψωνιακής αγοράς εργασίας Ανταγωνιστική αγορά: αύξηση στον κατώτατο μισθό έχει ως αποτέλεσμα της μείωση της απασχόλησης Μονοψωνιακή αγορά: αύξηση στον κατώτατο μισθό θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της απασχόλησης Μηχανισμός ελέγχου Σύγκριση επιπέδων απασχόλησης μεταξύ περιοχών με διαφορετικά επίπεδα κατώτατου μισθού υψηλότερη απασχόληση σε περιοχές με υψηλότερα επίπεδα κατώτατου μισθού

Card & Krueger (1994) Φυσικό πείραμα Ποια είναι η επίδραση της αύξησης του κατώτατου μισθού στο New Jersey (ομάδα θεραπείας) τον Απρίλιο 1992 από $4.25 την ώρα σε $5.05 την ώρα; Ομάδα ελέγχου: η αγορά εργασίας στην Pennsylvania, όπου ο κατώτατος μισθός παρέμεινε σταθερός στα $4.25 την ώρα για όλη την περίοδο. Το New Jersey και η Pennsylvania είναι Πολιτείες των ΗΠΑ που συνορεύουν μεταξύ τους και οι αγορές τους είναι σχεδόν πανομοιότυπες Χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από 410 fast-foods στις δυο Πολιτείες τα οποία συλλέχθηκαν τον Μάρτιο 1992 (πριν την αύξηση στον κατώτατο μισθό ) και τον Δεκέμβριο 1992 (μετά την αύξηση).

Μισθός (w) Συγκρίνοντας τις επιπτώσεις του κατώτατου μισθού σε Ανταγωνιστική και Μονοψωνιακή αγορά εργασίας (Card and Krueger, 1994) Μονοψώνιο $5.25 $4.05 Ανταγωνιστική αγορά L c L $4.05 L m Απασχόληση (L)

Πηγή: Boeri Tito and Jan van Ours (2008) The Economics of Imperfect Labor Markets, Princeton University Press.

Επιπτώσεις στην απασχόληση Πηγή: Boeri Tito and Jan van Ours (2008) The Economics of Imperfect Labor Markets, Princeton University Press.

Η πολιτική του κατώτατου μισθού στην Ελλάδα (διαφοροποίηση με βάση την ηλικία) Πηγή: Yannelis Constantine (2014) The Minimum Wage and Employment Dynamics: Evidence from an Age Based Reform in Greece. Stanford University. Mimeo.