Υπέρταση και Διατροφή Χάρης Δημοσθενόπουλος MMedSc.SRD Κλινικός Διαιτολόγος-Βιολόγος Προϊστάμενος του Διαιτολογικού Τμήματος Γ.Ν.Α. «Λαϊκό»
Ο ρόλος της διατροφής Τόσο για την πρόληψη, όσο και για την αντιμετώπιση της Υπέρτασης η διατροφή μπορεί να αποτελέσει καθοριστικό παράγοντα. Ο τρόπος ζωής και η διατροφική μας συμπεριφορά, αλλά και πιο ειδικά κάποια μεμονωμένα ορισμένα θρεπτικά συστατικά μπορούν να επηρεάσουν και ίσως και να βελτιώσουν την αρτηριακή μας πίεση. Μορφές δίαιτας όπως είναι βέβαια η Μεσογειακή Δίαιτα, αλλά και η δίαιτα DASH σχετίζονται έντονα με μειωμένο κίνδυνο για εμφάνιση υπέρτασης.
Διατροφικές παρεμβάσεις για την πρόληψη της υπέρτασης 1) Σωματικό βάρος. Αρκείμίασχετικάμέτριααπώλειαβάρους5 κιλών για να οδηγήσει σε μείωση της συστολικής και διαστολικής αρτηριακής πίεσης κατά 4,4mmHg και 3,6mmHg αντίστοιχα. 2) Αύξηση της πρόσληψης καλίου από φρούτα κυρίως και λαχανικά, σε ποσότητα που να φτάνει τα 3,5-4,6 γρ καλίου ημερησίως 3) Μείωση της πρόσληψης νατρίου από αλάτι και τρόφιμα που περιέχουν αλάτι (οι συστάσεις για έναν μέσο άνθρωπο είναι για κατανάλωση 2,3γρ νατρίου). 4) Μείωση της κατανάλωσης κορεσμένων λιπαρών 5) Επαρκής κατανάλωση ω-3 λιπαρών οξέων 6) Αύξηση της σωματικής δραστηριότητας
Παχυσαρκία Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες εμφάνισης υπέρτασης Υπέρταση και δείκτης μάζας σώματος συνδέονται με ευθεία γραμμική συσχέτιση 60% των υπερτασικών είναι υπέρβαροι και το 20-30% της υπέρτασης σχετίζεται με την ύπαρξη παχυσαρκίας (National High Blood Pressure Program Working Group) H σταδιακή αύξηση ΣΒ και η αύξηση του WHR αυξάνει τα επίπεδα της ΑΠ Έρευνεςόπωςοι: TOHP I & II, INTERSALT, MRFIT, TONE έχουν δείξει ότι η μείωση του ΣΒ οδηγεί σε μείωση της ΑΠ. Μέτρια απώλεια βάρους σε 6 μήνες μειώνει τη συστολική κατά 3.7 mmhg και τη διαστολική κατά 2.7 mmhg (TOHP II)
Διατροφικά στοιχεία που σχετίζονται με την πρόληψη και την αντιμετώπιση της υπέρτασης Αλάτι (Na) Κάλιο Αλκοόλ Καφεΐνη Μαγνήσιο Ιχθυέλαια-ω3 Ασβέστιο Σκόρδο Ελαιόλαδο Βιταμίνες
Ισορροπία Νατρίου/Καλίου Ο έλεγχος νατρίου και καλίου στο σώμα συνδέεται στενά Η ισορροπία Καλίου και Νατρίου είναι παράγοντας «κλειδί» για την φροντίδα διατήρησης φυσιολογικής αρτηριακής πίεσης Οι βιομηχανικές χώρες που έχουν μια πιο επεξεργασμένη δίαιτα, παρουσιάζουν μεγαλύτερη κατανάλωση αλατιού σε σχέση με το κάλιο και 1 στους 3 ανθρώπους παρουσιάζουν υπέρταση Η σύσταση αυξημένης πρόσληψης καλίου, παράλληλα με την συμβουλή μείωσης του αλατιού στο διαιτολόγιο, είναι ένα ευεργετικό βήμα για την φροντίδα διατήρησης φυσιολογικής αρτηριακής πίεσης (He & MacGregor 2001, Geleijnse et al 2003, Kaplan 2006)
Συστάσεις για την πρόσληψη άλατος 6 γρ. αλάτι ή 2300 mg νατρίου η γενική σύσταση. Γιαναμειωθείτοαλάτι: Βγάλτε την αλατιέρα από το τραπέζι. Βράστε τα ζυμαρικά, το ρύζι, τα λαχανικά και τα όσπρια χωρίς προσθήκη αλατιού στο νερό. Προσθέστε στα φαγητά κατσαρόλας χυμό λεμονιού ή μικρή ποσότητα άσπρου κρασιού. Ξεπλύνετετακονσερβοποιημέναλαχανικάγιαέναλεπτόσεένατρυπητόκαιστη συνέχεια μαγειρέψτε τα σε φρέσκο νερό. Περιορίστε το αλάτι που αναφέρεται στις συνταγές στο ¼. Προτιμήστε τα κατεψυγμένα λαχανικά χωρίς αλάτι αντί των κονσερβοποιημένων.
Αποφεύγουμε την κατανάλωση των παρακάτω τροφίμων που είναι πηγές νατρίου: Αλάτι Αλατισμένα τυριά και ξηροί καρποί Αλατισμένο βούτυρο και μαργαρίνη Καπνιστά, παστά, ή κονσερβοποιημένα κρέατα ψάρια Αλλαντικά Τουρσιά, κονσερβοποιημένα λαχανικά και όσπρια Κομπόστες εμπορίου Συμπυκνωμένος χυμός ντομάτας, ελιές, μαγιονέζα, έτοιμες σάλτσες Κύβοι λαχανικών και ζωμού κρέατος Φαγητά τύπου fast food, έτοιμες πίτσες, σουβλάκια Σνακ όπως πατατάκια, γαριδάκια, ποπ-κόρν Μαγειρική σόδα, μπέϊκιν πάουντερ
Κάλιο Το κάλιο συμπράττει με το νάτριο, για τη διατήρηση φυσιολογικής οσμωτικής πίεσης στα κύτταρα. Καλές πηγές καλίου είναι τα φρούτα & τα λαχανικά, το γάλα και οι σπόροι δημητριακών Η προτεινόμενη σύσταση για το κάλιο είναι 3100 mg τη μέρα για τους ενήλικες στην ΕΕ (Ευρωπαική Commission 2003) ή μέχρι και 4700 mg στη δίαιτα DASH. Μελέτες έχουν συσχετίσει το λόγο προσλαμβανομένου Να/Κ με την αρτηριακή πίεση. Όταν ο λόγος είναι ~1 η συστολική πίεση ελαττώνεται κατά ~3,4 mmhg. Μερίδα τροφίμου Κάλιο (mg) 1 μέτρια μπανάνα 422 1 φλιτζάνι ημι-αποβουτυρωμένο γάλα 1/2 φλιτζάνι μαγειρεμένο σπανάκι, βρασμένο και στραγγισμένο 1 μέτρια ψητή πατάτα, με την φλούδα, χωρίς αλάτι 366 420 926 1 μέτρια ωμή κόκκινη τομάτα 292 1 μέσο φιλέτο σολομού (100g) 374 Πίνακας: Τρόφιμα που είναι πηγές καλίου (τιμές βασισμένες στη βάση δεδομένων της USDA)
Πρωτεΐνη Αντιφατικά στοιχεία Η πρωτεΐνη επηρεάζει σε μικρότερο βαθμό από άλλους περιβαντολλογικούς παράγοντες την πίεση (MRFIT-Multiple Risk Factor Intervention Trial). Μελέτη INTERSALT: υψηλή πρόσληψη συνδέεται με χαμηλότερη συστολική και διαστολική πίεση. Μακροχρόνια υψηλή πρόσληψη πρωτεΐνης οδηγεί σε έκπτωση της νεφρικής λειτουργίας=μειωμένη λειτουργία νεφρών υπέρταση. περαιτέρω μελέτη για τον προσδιορισμό της «ιδανικής» ποσότητας και ποιότητας
Υδατάνθρακες Όχι πολλά δεδομένα σχετικά με τη σχέση ΥΔ & Α.Π. Μελέτη MRFIT: ευθεία συσχέτιση συστολικής και διαστολικής με πρόσληψη αμύλου (μέσω κατακράτησης νατρίου και νερού?) Τροφές πλούσιες σε σύνθετους ΥΔ και φυτικές ίνες συσχετίζονται αρνητικά με την Α.Π. Στοιχεία από δίατες με χορτοφάγους.
Λίπος Λίγα στοιχεία σχετικά με τη συσχέτιση ανάμεσα στην ποσότητα του διαιτητικούλίπουςκαιτηναρτηριακήπίεση. Η χοληστερόλη της δίαιτας συσχετίζεται θετικά και ο λόγος πολυακόρεστων : κορεσμένα αρνητικά με τη συστολική και τη διαστολική πίεση. Μείωση του κορεσμένου λίπους της διατροφής σε συνδυασμό με μέτριες αλλαγές στην αναλογία πολυακόρεστων / κορεσμέναλιπαράοξέα μειώνουν τα επίπεδα της αρτηριακής πίεσης.
ω3 λιπαρά οξέα και πίεση Όταν τα διαβητικά άτομα καταναλώνουν λιπαρά ψάρια σε τακτικά διαστήματα, αυτά μπορούν να συμβάλουν πολύ θετικά στη βελτίωση τόσο του γλυκαιμικού ελέγχου, όσο και τηςαρτηριακήςπίεσης. Davidson MH, Metab Syndr Relat Disord. 2006; 4(4):299-314 Αντίστοιχες μελέτες στην επίδραση των ω3 στην πίεση έδειξαν μεγαλύτερη συσχέτιση της μείωσης της πίεσης με την κατανάλωση DHA, παρά με το ΕΡΑ. Barre DE. J Oleo Sci. 2007;56(7):319-25.
Ασβέστιο Σχετίζεται αρνητικά με την Α.Π. καθώς πρόσληψη περίπου 1000 mg μειώνει κατά 1,44 mmhg τη συστολική πίεση, ενώ δεν επηρεάζει ή μειώνει λίγο τη διαστολική. Πρόσληψη ασβεστίου σύμφωνα με τα RDA μπορεί να μειώσει τα επίπεδα της πίεσης Μαγνήσιο Υπάρχει μάλλον αρνητική συσχέτιση ανάμεσα στην πρόσληψη Μg και την Α.Π. (υπάρχουν όμως περιορισμένες επιστημονικές ενδείξεις).
Αλκοόλ H αυξημένη πρόσληψη αλκοόλης σχετίζεται θετικά με την υπέρταση η θετική επίδραση αυξάνει με την ηλικία είναι ανεξάρτητη από το είδος του ποτού. 20-30 γρ. αιθανόλης για τους άντρες 10-20 γρ. για τις γυναίκες.
Καφές Δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για γραμμική συσχέτιση ανάμεσα στην κατανάλωση καφεΐνης και την επίπτωση υπέρτασης Over many years of follow-up, coffee drinking is associated with small increases in blood pressure, but appears to play a small role in the development of hypertension. Coffee intake and risk of hypertension: the Johns Hopkins precursors study. Arch Intern Med. 2002 Mar 25;162(6):657-62. It is at present unclear whether habitual coffee drinking is related to risk of hypertension, although most evidence suggest that this is not the case. At this moment, there is no reason to refrain from coffee for the prevention of hypertension. Habitual coffee consumption and blood pressure: An epidemiological perspective Vasc Health Risk Manag. 2008 October; 4(5): 963 970.
Το διατροφικό μοντέλο της δίαιτας DASH
Μεσογειακή διατροφή και Α.Π. Υπάρχουν διάφορες μελέτες που συσχετίζουν ΜΔ & ΑΠ : EPIC: Στηρίζεται στο ΜD score που συσχετίστηκε σημαντικά και αντίστροφα με τη συστολική και τη διαστολική πίεση. Η ευεργετική δράση αποδόθηκε κυρίως στο ελαιόλαδο, τα λαχανικά και τα φρούτα.
Μεσογειακή διατροφή και Α.Π. Μελέτη ATTICA: κατανάλωση μεσογειακής διατροφής σχετιζόταν με 26% χαμηλότερο κίνδυνο για υπέρταση και με 36% μεγαλύτερη πιθανότητα ΑΠ υπό έλεγχο.
Διατροφή & Τρόπος Ζωής Επιδρούν σημαντικά στην αρτηριακή πίεση Αλλαγές στη διατροφή και στον τρόπο ζωής σημαντικές μειώσεις στην αρτηριακή πίεση σημαντική μείωση του κινδύνου για ΚΑΝ (Lewington, 2002) 2 mmhg μείωση στη συστολική αρτηριακή πίεση συσχετίζεται με 10% μείωση θνησιμότητας από εγκεφαλικά και 7% μείωση θνησιμότητας από ΚΑΝ Source: The 7th report of the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and treatment of high blood pressure (JNC 7) Αλλαγές στον τρόπο ζωής Μείωση βάρους (10kg) Μείωση αλατιού (6g /ημέρα/ ημέρα) Διατροφή πλούσια σε φρούτα κα λαχανικά,σε σε γαλακτοκομικά χαμηλών λιπαρών και πτωχή σε ολικά και κορεσμένα λιπαρά Μείωση της συστολικής αρτηριακής πίεσης (περίπου) 5-20mmHg 2-88 mmhg 8-14 mmhg Φυσική δραστηριότητα (τουλάχιστον 30mins την ημέρα, τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας) Μειωμένη κατανάλωση αλκοόλ (2 ποτήρια /ημέρα για άνδρες; ; 1 ποτήρι/ημέρα για γυναίκες) 4-99 mmhg 2-4 mmhg