Το Φυσικό Αέριο Σε Παγκόσµιο Επίπεδο (Αποθέµατα, ζήτηση, κατανάλωση και προσδοκίες της αγοράς) ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ Αποθέµατα Τα αποθέµατα του Φυσικού Αερίου, είναι αρκετά µεγάλα ώστε να καλύπτουν όλες τις προβλεπόµενες αυξήσεις της παγκόσµιας ζήτησης. Το νούµερο των πιστοποιηµένων αποθεµάτων αυξάνεται συνεχώς από το 1970, καθώς οι προσθήκες, ξεπερνούν την παραγωγή σε αρκετά µεγάλο βαθµό. Στις αρχές του 2004, η διαθεσιµότητα του φυσικού αερίου έφθανε τα 180 tcf (τρισεκατοµµύρια κυβικά πόδια), ένας αριθµός σχεδόν διπλάσιος από αυτόν στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Ουσιαστικά τα αποθέµατα σε παγκόσµιο επίπεδο ισοδυναµούν µε 66 χρόνια σταθερής παραγωγής στους παρόντες ρυθµούς. Αυτή η οµολογουµένως εντυπωσιακή αύξηση οφείλεται κυρίως στην παρατεινόµενη εξερεύνηση καθώς και στις αυξανόµενες δυνατότητες αποτίµησης των αποθεµάτων σε πολλά µέρη του πλανήτη. Κυρίως όµως, οφείλεται στις νέες τεχνολογίες που µε καινούργιες τεχνικές και επαναστατικές µεθόδους παράγωγης παρέχουν τέτοιες ποσότητες φυσικού αερίου ώστε να αναβαθµίζουν τα απόλυτα νούµερα στα αποθεµατικά φυσικού αερίου σε µεγάλο βαθµό. Ας µην ξεχνάµε φυσικά πως η εξερεύνηση ενέργειας είναι αλληλένδετη, µιας και η µεγάλη πλειοψηφία φυσικού αερίου έχει ανακαλυφθεί στην πορεία εξερεύνησης αργού πετρελαίου. Τρεις χώρες (Ρωσία, Ιράν, Κατάρ), κατέχουν το 55%, των παγκόσµιων διαθέσιµων αποθεµάτων φυσικού αερίου. Η Ρωσία κατέχει το 1/3 αν και τα τελευταία χρόνια το ποσοστό της έχει µειωθεί λόγω µειωµένης εξερευνητικής δραστηριότητας. Παρά ταύτα τα αποθέµατα της χώρας ισοδυναµούν µε 77 χρόνια παραγωγής σε σηµερινά επίπεδα. Οι χώρες της Μέσης Ανατολής, στο σύνολο τους κατέχουν το 40% των αποθεµάτων, κυρίως όµως το Ιράν, το Κατάρ και η Σαουδική Αραβία ηγούνται των υπολοίπων σε απόλυτα νούµερα. Τέλος, οι βιοµηχανοποιηµένες χώρες του OECD, κατέχοντας το 10% του παγκόσµιου διαθέσιµου αποθέµατος (18 tcf), είναι και αυτές
αρκετά εξασφαλισµένες για περίπου 16 χρόνια, αν και όπως θα δούµε µε την αύξηση της ζήτησης θα πρέπει να εισάγουν αέριο από άλλες χώρες. Τα ενδεχόµενα αποθέµατα είναι πολύ µεγαλύτερα από τα αποδεδειγµένα. Σύµφωνα µε την τελευταία µελέτη του Αµερικανικού Γεωλογικού Ινστιτούτου, τα µη-(ακόµα) ανακαλυφθέντα αποθέµατα φθάνουν τα 147 tcf, εκ των οποίων το 25% σχετίζεται µε το αργό πετρέλαιο, (δηλαδή εντοπίζονται κυρίως κοντά σε µεγάλες συγκεντρώσεις αργού) και το 75% είναι ανεξάρτητο αυτού. Από τα εν λόγω πάνω από το 50% εντοπίζεται κυρίως στην Ρωσία και την Μέση Ανατολή. Σύµφωνα µε την ίδια µελέτη το συνολικό ποσοστό αποθέµατος στον πλανήτη φθάνει τα 436 tcf. Ουσιαστικά και παρόλη την καταστροφολογία που αναπτύσσεται µερικές φορές από τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης τα αποθέµατα φυσικού αερίου έχουν µακρόχρονο ορίζοντα διασφαλίζοντας στην αγορά την συνεχή ροή για πολλές ακόµη δεκαετίες, ενώ στην συντριπτική τους πλειοψηφία θα εξακολουθήσουν να αντλούνται από την ρωσική και την αραβική γη. Προσδοκίες Παραγωγής και Εµπόριο Οι περιφερειακές προσδοκίες για την παραγωγή φυσικού αερίου εξαρτώνται κυρίως από δυο παράγοντες. Πρώτον, από την γεωγραφική εγγύτητα των αποθεµάτων µε τις κύριες αγορές, και δεύτερον από το κόστος παράγωγης και µεταφοράς. Οι δυο παράγοντες αυτοί δυσκολεύουν αρκετά την αλυσίδα παράγωγης/διάθεσης του συγκεκριµένου ενεργειακού αγαθού, καθώς τα αποθέµατα βρίσκονται αρκετά µακριά από τις σηµαντικότερες αγορές (Ασία), ενώ οι ιδιαιτερότητες του φυσικού αερίου είναι τέτοιες, ώστε το κόστος µεταφοράς να αποτελεί το συντριπτικό ποσοστό της σχηµατιζόµενης τιµής του φυσικού αερίου στην παγκόσµια αγορά. Σχετικά µε τον πρώτο παράγοντα πρέπει να τονίσουµε ότι ίσως η µοναδική πελατειακή σχέση που χαρακτηρίζεται από γεωγραφική εγγύτητα είναι αυτή µεταξύ Ρωσίας και Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το εκτεταµένο δίκτυο αγωγών και η παραδοσιακή παρουσία των Ρωσικών εταιριών (κυρίως Gazprom), είναι σηµαντικότατα πλεονεκτήµατα και σε οικονοµικό άλλα και σε πολίτικο επίπεδο. Ακόµη και εκεί όµως υπάρχουν συγκεκριµένα προβλήµατα που σχηµατίζονται πάλι από την φύση αυτού του αγαθού. Ροή Φυσικού αερίου. (2002/2030).
Η µεταφορά µέσω αγωγών που περνούν από ξένα εδάφη, που δεν είναι φίλα προσκείµενα στην Μόσχα (Πολωνία, Ουκρανία), είναι πρόβληµα µεγάλης γεωπολιτικής σηµασίας. Σε αυτή την περίπτωση και λόγω της φύσεως της µεταφοράς η δύναµη κατέχεται και από τις δυο µεριές, αλλά και παράλληλα εµπεριέχει και κίνδυνο για δηµιουργία κάποιων παράπλευρων απωλειών. Έτσι λοιπόν, και η παραγωγός χώρα µπορεί να κλείσει τις κάνουλες απαιτώντας περαιτέρω προνόµια ή επιπλέον παραχωρήσεις, αλλά και η χώρα που είναι διαµετακοµιστική, µπορεί να κόψει την παροχή δηµιουργώντας σηµαντικά προβλήµατα οικονοµικής φύσεως, αλλά και να εγείρει ζητήµατα εµπορικής αξιοπιστίας. 1 Εµµέσως πλήν σαφώς η περίπτωση της µεταφοράς ενέργειας µέσω αγωγών είναι µια αρκετά δύσκολη υπόθεση, και εµπεριέχει κάποιο ρίσκο λόγω της ευµετάβλητης πολιτικής κατάστασης, αλλά και της σταθερής φύσης της. Πολύ απλά τα τάνκερ αλλάζουν ρότα, οι αγωγοί όχι. Εν κατακλείδι, το εµπόριο φυσικού αερίου αναµένεται να τριπλασιαστεί από 417 bcf (δισεκατοµµύρια κυβικά πόδια), το 2002, σε 1,3 tcf το 2030 σαν αποτέλεσµα της γεωγραφικής διαφοράς µεταξύ των κέντρων παράγωγης και κατανάλωσης αλλά επίσης και λόγω της πρωτοφανούς αύξησης της ζήτησης, κυρίως από το πιο αποµακρυσµένο, (από τα δυο µεγαλύτερα κέντρα παράγωγης- Ρωσία και Μέση Ανατολή) και διψασµένο ενεργειακά µέρος του πλανήτη, την αναπτυσσόµενη Ασία. Ουσιαστικά, όλες οι χώρες που είναι την στιγµή αυτή εισαγωγείς θα αυξήσουν σηµαντικά το ποσοστό τους µε µπροστάρη τις Κίνα, Ινδία, αλλά και την Ευρωπαϊκή Ένωση. ΖΗΤΗΣΗ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ Η παγκόσµια κατανάλωση φυσικού αερίου αναµένεται να αυξηθεί περισσότερο σε απόλυτους αριθµούς από οποιαδήποτε άλλη πηγή ενέργειας, φθάνοντας περίπου τα 4,9 tcf to 2030. Παρά το γεγονός ότι το φυσικό αέριο αποτελεί την βασικότερη πηγή ενέργειας στην βιοµηχανία αλλά και στον τοµέα παράγωγης της ηλεκτρικής ενέργειας, η κατανάλωση του δεν θα ξεπεράσει την κατανάλωση στερεών υδρογονανθράκων (κάρβουνο), µιας και η αυξηµένη ζήτηση και κατανάλωση του φυσικού αερίου το καθιστούν σηµαντικά ακριβότερο από το κάρβουνο στην παγκόσµια αγορά. Η παγκόσµια κατανάλωση φυσικού αερίου αναπτύσσεται ετησίως, µε ρυθµό 2,4% σε σχέση µε το πετρέλαιο (1,4%) και µε το κάρβουνο (2,5%). Παρά ταύτα το αέριο είναι η πιο φιλική πηγή ενέργειας σε σχέση και µε το κάρβουνο αλλά και µε το αργό πετρέλαιο, και για αυτόν ακριβώς το ρολό ήδη αποτελεί και θα αποτελέσει ίσως την βασική πηγή ενέργειας για πολλές περιοχές στον κόσµο. Υπολογίζεται ότι η ζήτηση θα αυξάνεται µε ένα ετήσιο ρυθµό της τάξεως του 2,3% ανά µέσο ορό και πως ο βιοµηχανικός και ο τοµέας παραγωγής ενέργειας θα είναι οι κύριοι καταναλωτές της αυξηµένης ζήτησης σε παγκόσµιο επίπεδο. Η Κίνα και η Λατινική Αµερική θα χρησιµοποιήσουν περισσότερο από κάθε άλλον αυτό το ενεργειακό αγαθό, µε µια αύξηση του 5% ανά έτος για ότι αφορά τον βιοµηχανικό τοµέα. Γενικά, η αναπτυσσόµενη Ασία µε µπροστάρη και πάλι την Κίνα πρωτοστατεί σε ζήτηση καθώς από το 8% της παγκόσµιας παραγωγής που χρειαζόταν το 2002 θα χρειάζεται το 14% το 2030. Παρά ταύτα, η κατά κεφαλή κατανάλωση παραµένει υψηλότερη στις βιοµηχανικές χώρες (OECD), µιας και στην Κίνα σε αντίθεση µε την 1 Κατά την κρίση στις Αρχές του 2006 µεταξύ Κίεβο και Μόσχας, σηµαντικές ποσότητες αερίου δεν παραδόθηκαν στην Γερµανική, Πολωνική, Ουγγρική και άλλες αγορές, µε αποτέλεσµα να κλονιστεί η εµπορική αξιοπιστία της Gazprom (βλέπε σχετικό άρθρο σε www.cere.gr).
Ευρώπη 2 το φυσικό αέριο χρησιµοποιείται κυρίως σε βιοµηχανικές και άλλες εφαρµογές και λιγότερο στα νοικοκυριά (κατανάλωση κυρίως στερεών υδρογονανθράκων-κάρβουνο). Το 2003 οι χώρες εντός OECD, κατανάλωσαν την µισή ποσότητα (50%) του διατιθέµενου ποσοστού φυσικού αερίου ενώ οι ευρωπαϊκές χώρες εκτός OECD το 25%, και το άλλο 25% καταναλώθηκε από τις υπόλοιπες χώρες. Οι χώρες εντός OECD έκτος από µεγαλύτερη κατανάλωση έχουν επίσης καλύτερη υποδοµή εκµετάλλευσης καθώς και αποτελεσµατικότερα καταναλωτικά πρότυπα (εταιρίες µεταποίησης, µεταφοράς, διάθεσης). Το µεγαλύτερο µέρος της κατανάλωσης φυσικού αερίου κατέχεται από τον τοµέα παραγωγής ενέργειας (ηλεκτρικής), και είναι περίπου το 59% επί του συνολικού ποσοστού που καταναλώνεται παγκοσµίως. Αυτός ο τοµέας θα είναι ο κύριος οδηγός ζήτησης σε όλες τις ηπείρους, και ειδικά στις αναπτυσσόµενες χώρες, όπου η ανάγκη για κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύµατος θα ανεβεί σηµαντικά στα επόµενα χρόνια. Εξ άλλου το φυσικό αέριο είναι το ιδανικό καύσιµο για τις τουρµπίνες υψηλής απόδοσης και συν τις άλλοις έχει σηµαντικά περιβαντολογικά πλεονεκτήµατα σε σχέση µε άλλα είδη ενέργειας, (π.χ. λιγότερες εκποµπές ρύπων). Ο βιοµηχανικός τοµέας αποτελεί τον δεύτερο µεγαλύτερο καταναλωτή, και πάλι στις αναπτυσσόµενες οικονοµίες οπού αναµένεται µια αύξηση του 2,9% ανά έτος. Τρίτος εν τάξει είναι ο ιδιωτικός τοµέας όπου η ζήτηση αναµένεται να αυξηθεί ανά 1,4% ετησίως. Πιο συγκεκριµένα στην Ευρώπη αλλά και σε κάποιο ποσοστό στην Κίνα η κατανάλωση φυσικού αερίου για θέρµανση, µαγείρεµα κ.τ.λ. θα αυξηθεί σε σηµαντικό βαθµό. Βέβαια δεν είναι τόσο σηµαντικός, µιας και καταλαµβάνει µόνο το 1/5 της παγκόσµιας κατανάλωσης. Ζήτηση Ανά Ήπειρο Η ζήτηση στην Γηραιά Ήπειρο θα αυξηθεί κατά 1,8% ετησίως έως το 2030, ενώ το µερίδιο που καταλαµβάνει το φυσικό αέριο στην γενική ενεργειακή ζήτηση (πετρέλαιο, κάρβουνο, παράγωγα) θα ανέλθει στο 32% το 2030 από 23% που βρίσκεται σήµερα. Το φυσικό αέριο αναµένεται να αποτελέσει µια πολύ σηµαντική πηγή ενέργειας, ισοσκελίζοντας την χρήση του αργού σε αρκετές περιπτώσεις, (τοµέας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, οικιστικό τοµέα). Αν και στην Ευρωπαϊκή Ένωση η Βρετανία και Ολλανδία είναι σηµαντικές παραγωγοί (106bcf και 76bcf) παρατηρείται πως η µελλοντική ζήτηση ξεπερνά κατά πολύ και το αποθεµατικό αλλά και την παραγωγή. Ουσιαστικά όλες οι προβλέψεις είναι αρκετά απαισιόδοξες για αυτές τις δυο χώρες αλλά και για την Νορβηγία µιας και η παραγωγή µειώνεται συνεχώς. (από 225bcf το 2002 σε 147bcf το 2030). Με το 2% των παγκόσµιων αποθεµάτων (3,4tcm), η Ευρωπαϊκή Ένωση θα µετατραπεί σε σηµαντικό εισαγωγέα. Συν τις άλλοις, η ραγδαία αύξηση της ζήτησης θα οδηγήσει τις εισαγωγές σε µια κατακόρυφη ανοδική πορεία, από 233bcm σε 342bcm το 2010 και 639bcm το 2030. Πολύ απλά η Ευρώπη θα εισάγει το 81% του φυσικού αερίου που θα χρειάζεται, κυρίως από την Ρωσία. Στις αναπτυσσόµενες οικονοµίες της Ασίας η ζήτηση θα λάβει χώρα µε αλµατώδεις ρυθµούς καθώς από τα 208bcf που χρειαζόταν το 2002 θα φθάσουν τα 672bcf το 2030. Είναι χαρακτηριστικό πως σύµφωνα µε κάποιες προβλέψεις η Κίνα και η Ινδία θα καταναλώνουν περισσότερο φυσικό αέριο το 2030 από ότι όλες οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης µαζί. Στην Ασία ο τοµέας παραγωγής ενέργειας θα λάβει το 2 Στην Ευρώπη χρησιµοποιείται το φυσικό αέριο στα νοικοκυριά σε µεγαλύτερο ποσοστό από κάθε άλλη ήπειρο λόγω του κλίµατος αλλά και της γηγενούς παραγωγής, (Βρετανία, Νορβηγία, Ολλανδία, και γεωγραφική εγγύτητα µε Ρωσία). Παρά ταύτα ο βιοµηχανικός και ο τοµέας παραγωγής ενέργειας χρησιµοποιούν την πλειονότητα του φυσικού αερίου και στην Γηραιά Ήπειρο.
50% της ζήτησης, ενώ ο βιοµηχανικός το 23%, το υπόλοιπο ποσοστό θα χρησιµοποιηθεί από άλλους τοµείς αλλά κυρίως από τον οικιστικό τοµέα, όχι τόσο λόγω της δυνατότητας χρησιµοποίησης φυσικού αερίου από το εκάστοτε νοικοκυριό, όσο γιατί υπάρχει τεράστια πληθυσµιακή βάση σε αυτές τις χώρες. Στην Λατινική Αµερική θα υπάρξει αύξηση του 4,4% ετησίως και η ζήτηση θα φθάσει στα 332bcf το 2030 από τα 102bcf το 2002. Ο τοµέας παραγωγής ενέργειας θα απορροφήσει κυρίως την µεγαλύτερη ποσότητα αερίου. Αν και στην Αφρική ο µέσος ετήσιος ρυθµός θα φθάσει το 5,1% η ανέχεια, οι µικροί ρυθµοί ανάπτυξης καθώς και η έλλειψη υποδοµής σηµαίνουν πως η συντριπτική πλειοψηφία του φυσικού αερίου θα καταναλωθεί από έναν πολύ µικρό αριθµό χωρών, (Αίγυπτο, Νότιο Αφρική). Στην Μέση Ανατολή θα διπλασιαστεί η ζήτηση αυτού του ενεργειακού αγαθού και το 2030 θα φθάσει τα 470bcf. Οι κυρίες αγορές θα είναι το Ιράν και η Σαουδική Αραβία µε ποσοστό 60%, ενώ ο τοµέας παράγωγης ενέργειας κατέχει τα ηνία κατανάλωσης. Είναι επίσης σηµαντικό να τονίσουµε πως το 2030 το αέριο θα ξεπεράσει το αργό πετρέλαιο ως κυρία πηγή ενέργειας στο σύνολο των χωρών της Μέσης Ανατολής. Τέλος στην Βόρειο Αµερική θα έχουµε µια αύξηση της τάξης του 1,3% ανα έτος µε το Μεξικό να ηγείται µε ποσοστό 3,5%. Οι Ηνωµένες Πολιτείες ακολουθούν τον Καναδά στην τρίτη θέση µε ποσοστό 1,2% ετησίως. Ι ΙΑΙΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ Φυσικές Ιδιότητες Η αλυσίδα αξίας του φυσικού αερίου, είναι πολύ διαφορετική από αυτή του πετρελαίου. Λόγω της χαµηλής πυκνότητας του σε σχέση µε το πετρέλαιο, ένας αγωγός ή µια δεξαµενή φυσικού αερίου συγκεκριµένης χωρητικότητας/όγκου περιέχει µόνο το 20% της ενέργειας που αντιστοιχεί στην ίδια ποσότητα πετρελαίου. Αυτή η εγγενής διαφορά έχει σηµαντικό αντίκτυπο στο κόστος του εν λόγω ενεργειακού αγαθού, µιας και η µεγαλύτερη ποσότητα µεταφέρεται παγκοσµίως µέσω αγωγών από το σηµείο παραγωγής/ αποθήκευσης στο σηµείο κατανάλωσης. Επισηµαίνεται πως το φυσικό αέριο µπορεί να έχει και µια υγροποιηµένη µορφή, (LNG) ώστε να µεταφέρεται µέσω τάνκερ ή φορτηγών. Συνεπώς, αποκτά µεγαλύτερη πυκνότητα και αυξάνεται το ποσοστό της περιερχόµενης ενέργειας. Ωστόσο η τιµή του LNG δεν µπορεί να διαφοροποιηθεί τόσο εύκολα για δυο κυρίως λόγους. Πρώτον, η µεταφορά υγροποιηµένου αερίου καταλαµβάνει µόνο το 10% επί του συνολικού ποσοστού µεταφερόµενου γκαζιού παγκοσµίως, ενώ είναι πολύ δύσκαµπτη, µιας και οι σχετικά περιορισµένοι τερµατικοί σταθµοί περιορίζουν την διάθεση ανα την υφήλιο. εύτερον, στην περίπτωση του LNG το κόστος µεταφοράς µέσω αγωγών δεν υφίσταται όµως προστίθεται και αντικαθίσταται από την διαδικασία υγροποίησης και κατάψυξης κατά τη µεταφορά καθώς και της αεριοποίησης ώστε να διατεθεί στην αγορά. Κόστος Μεταφοράς Τα τέλη µεταφοράς είτε µέσω αγωγών είτε µέσω τάνκερ είναι πολύ υψηλότερα από αυτά του πετρελαίου. Για παράδειγµα η µεταφορά περιλαµβάνει περίπου το 90% της συνολικής αξίας του σιβηρικού αερίου που παρέχεται στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο µέσω αγωγών συνολικού µήκους 6,000χλµ. Για πηγές αερίου που βρίσκονται στην Βόρεια Θάλασσα και προµηθεύουν την Βρετανία και την Βόρεια Ευρώπη, το κόστος είναι σχετικά ισορροπηµένο αν και σε µερικές περιπτώσεις στα Νορβηγικά νερά, οι αγωγοί βρίσκονται σε µεγάλο βάθος, κατά συνέπεια οι δυσκολίες άντλησης και µεταφοράς αυξάνουν το κόστος. Τέλος, η επιστροφή κεφαλαίου που έχει επενδυθεί για την
εξόρυξη και την µεταφορά του φυσικού αερίου καταλαµβάνει ένα σηµαντικό ποσοστό στην προστιθέµενη αξία του ενεργειακού αυτού αγαθού. Η τιµή εξαρτάται από την αντίστοιχη των εναλλακτικών καυσίµων Σε µια αγορά ειδικά σε ελεύθερη µορφή, η τιµή διάθεσης του φυσικού αερίου εξαρτάται από την τιµή άλλων εναλλακτικών παραγώγων και καυσίµων όπως η κηροζίνη, το πετρέλαιο θέρµανσης, ή το ηλεκτρικό ρεύµα µέσω καύσης στερεών υδρογονανθράκων (κάρβουνο). Αν και το κόστος κατά την φάση της παραγωγής για το φυσικό αέριο είναι χαµηλότερο από αυτό των παραγώγων, το πλεονέκτηµα αυτό εξανεµίζεται καθώς τα διαθέσιµα περιθώρια επένδυσης για εξόρυξη και παραγωγή είναι χαµηλότερα για το φυσικό αέριο. Άρα και το κέρδος, αλλά και η φορολογία που επιβάλλεται είναι χαµηλότερες από ότι αυτά που αφορούν το αργό πετρέλαιο, και άρα και τα παράγωγα του. Φυσικά οι κυβερνήσεις και οι εταιρίες στον τοµέα upstream ευνοούν το αργό πετρέλαιο. Κόστος Κατασκευής Υποδοµών Λόγω υψηλότερου κατασκευαστικού κόστους των υποδοµών εξόρυξης και κυρίως µεταφοράς του γκαζιού σε σχέση µε το αργό πετρέλαιο, η τιµή του στην αγορά διαφέρει αν και πάντα υπάρχει ένας λόγος τιµής µεταξύ αυτών των δυο κυριότερων ενεργειακών αγαθών. Η ανάλυση του κόστους και των τιµών στα διαφορετικά στάδια εξόρυξης, παραγωγής και µεταφοράς είναι όµως πολύ δύσκολο να υπολογίσει Λόγω του εµπορικού και εταιρικού απορρήτου. Εµπορική Ιδιαιτερότητα Ένα σηµαντικό χαρακτηριστικό που επηρεάζει την τιµή του φυσικού αερίου είναι και ο µονοπωλιακός χαρακτήρας σε κάποια σηµεία της αλυσίδας παραγωγής, όπως και στο τελικό στάδιο κατανοµής/διανοµής στους καταναλωτές. Αν και η αγορά έχει σχετικά απελευθερωθεί τα τελευταία χρόνια, το µεγαλύτερο πρόβληµα έγκειται στην µονοπωλιακή φύση του συστήµατος µακράς µεταφοράς. Αν δεν υπάρξει αύξηση της ζήτησης ώστε να δικαιολογηθεί το κόστος κατασκευής, που θα οδηγήσει στην αύξηση του συναγωνισµού, παράλληλων γραµµών µεταφοράς η µονοπωλιακή εµπορική αρχή µπορεί να επιβάλει όποια τιµολογιακή πολιτική επιθυµεί. Ως αποτέλεσµα οι τιµές αυξάνονται κατά το δοκούν ώστε να ικανοποιηθούν εµπορικές και πολίτικες φιλοδοξίες. Κλείνοντας, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει τόσο η όλο και αυξανόµενη εξάρτηση της Ευρώπης από το φυσικό αέριο, καθιστώντας την εκ των βασικότερων εισαγωγέων, όσο και οι προσπάθειες της Ρωσίας να αξιοποιήσει την εν λόγω ανάγκη των Ευρωπαίων προκειµένου να προωθήσει τα στρατηγικά της συµφέροντα αλλά και να ενισχύσει τα κρατικά της ταµεία αφού στο πρόσωπο της Γηραιάς Ηπείρου βλέπει ένα αξιόπιστο και κυρίως καλοπληρωτή πελάτη. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω οι χώρες παραγωγής καθώς και αυτές από το έδαφος των οποίων διέρχονται βασικοί αγωγοί αποκτούν εύλογα σηµαντικά συγκριτικά πλεονεκτήµατα σε σχέση µε τα κράτη καταναλωτές. Εν προκειµένω, η Μόσχα, εκτός από τα τεράστια οικονοµικά κέρδη που συνεπάγεται η σταθερή και συνεχής ροή του αερίου της στην ευρωπαϊκή αγορά, επωφελείται και γεωπολιτικά. Αφού, αφενός εκµεταλλευόµενη τα διαφορετικά συµφέροντα µεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών διχάζει τις Βρυξέλλες
κατά το δοκούν (πιο πρόσφατο παράδειγµα οι αντιδράσεις της Πολωνίας στη διµερή συµφωνία Ρωσίας-Γερµανίας για την απευθείας µεταφορά ρωσικού γκαζιού στη Γερµανία παρακάµπτοντας τις Πολωνία, Ουκρανία) και αφετέρου ενισχύει την πολιτική της αξία, δυσχεραίνοντας επί παραδείγµατι την λήψη αποφάσεων εις βάρος της χαρακτηριστικά Γαλλία και Γερµανία πολλές φορές µπλοκάρουν ή αποτρέπουν πρωτοβουλίες και κείµενα που µπορεί να θίγουν το Κρεµλίνο, κυρίως γύρω από ζητήµατα ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Αν σε όλα αυτά προσθέσουµε από την µία την συνεχιζόµενη αδυναµία εξεύρεσης λύσης µεταξύ Ουκρανίας και Τουρκµενιστάν εν αντιθέσει µε την πρόσφατη συµφωνία Ρωσίας-Τουρκµενιστάν για τις τιµές του φυσικού αερίου- γεγονός που επιτείνει την κυριαρχία της Μόσχας στην παγκόσµια αγορά- και από την άλλη τις πολιτικά τεταµένες σχέσεις του συνόλου της ύσης µε το Ιράν, καθώς τέλος και τη διείσδυση της Ρωσίας στον κλάδο γκαζιού της Αλγερίας, φαντάζει προς το παρόν µάλλον φιλόδοξη ακόµη και η υποψία δηµιουργίας εναλλακτικού αγωγού διοχέτευσης φυσικού αερίου στην ευρωπαϊκή ήπειρο από την Ανατολή. Άλλωστε και τα έως τώρα αποθέµατα του Αζερµπαϊτζάν καθιστούν το τελευταίο περιορισµένων δυνατοτήτων εναλλακτική πηγή διαφοροποίησης, τουλάχιστον έως το 2012-2014. Ως αποτέλεσµα, το Κρεµλίνο εµπλουτίζει αργά αλλά σταθερά το οπλοστάσιο του στην ενεργειακή σκακιέρα του συνόλου της Ευρασίας, στοιχείο πλεονεκτήµατος που ο φλεγµατικός Πούτιν θα σπεύσει να αξιοποιήσει στο έπακρο προκειµένου να ενισχύσει τις ρωσικές θέσεις vis-à-vis µε την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ευρώπη από την πλευρά της, αφού πρώτα καταφέρει να συµφωνήσουν όλα τα κράτη-µέλη γύρω από την προτεινόµενη Ενεργειακή Χάρτα, θα πρέπει κατόπιν να χαράξει µία κοινή ενεργειακή πολιτική κυρίως απέναντι στους προµηθευτές της. Και αν κάτι τέτοιο, τηρουµένων των αναλογιών, δεν συγκεντρώνει πολλές πιθανότητες επιτυχίας, οι Βρυξέλλες τουλάχιστον οφείλουν να αναζητήσουν όχι µόνο νέους εταίρους-χώρες παραγωγούς (π.χ. σε κράτη της Αφρικής που δεν µαστίζονται από συγκρούσεις) αλλά και εναλλακτικές πηγές ενέργειας ώστε σταδιακά να απεξαρτηθούν από το ενεργειακό σφιχταγκάλιασµα της Μόσχας. Ηλίας Γιαννόπουλος, Επιστηµονικός συνεργάτης Κέντρου Ρωσίας & Ευρασίας, ειδικός για θέµατα ενέργειας ρ. Κωνσταντίνος Φίλης, Επικεφαλής Κέντρου Ρωσίας & Ευρασίας, Ινστιτούτο ιεθνών Σχέσεων, Πάντειο Πανεπιστήµιο, www.cere.gr