Αλεξάνδρειο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Θεσσαλονίκης Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Τμήμα Φυτικής Παραγωγής

Αλεξάνδρειο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Θεσσαλονίκης Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Τμήμα Φυτικής Παραγωγής ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΘΕΜΑ: H ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΒΑΜΒΑΚΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΙΝΑΣ ΚΑΙ ΒΙΟΚΑΥΣΙΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΦΟΙΤΗΤΡΙΕΣ: ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΑΔΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ Α/Μ: 310/05 ΠΑΠΑΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ Α/Μ: 51/05 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΠΑΛΑΤΟΣ ΑΘ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2013

Αλεξάνδρειο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Θεσσαλονίκης Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας Τμήμα Φυτικής Παραγωγής Η υποβολή της πτυχιακής διατριβής αποτελεί μέρος των απαιτήσεων για την απονομή του πτυχίου στο Τμήμα Φυτικής Παραγωγής της Σχολής Τεχνολογίας Γεωπονίας του Αλεξάνδρεια Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Θεσσαλονίκης. Πτυχιακή διατριβή των Παπαβασιλειάδου Γεωργία Παπαευαγγέλου Παναγιώτα ΘΕΜΑ: H ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΒΑΜΒΑΚΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΙΝΑΣ ΚΑΙ ΒΙΟΚΑΥΣΙΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΠΑΛΑΤΟΣ ΑΘ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2013

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η Ελλάδα έχει στο χώμα της έναν «θησαυρό», το βαμβάκι, που στηρίζει το εισόδημα και την ανάπτυξη μεγάλων αγροτικών περιοχών και αποτελεί πρώτη ύλη μιας σειράς βιομηχανιών με έντονα εξαγωγικό χαρακτήρα. Οι τομείς της κλωστοϋφαντουργίας και ένδυσης, παρά την κρίση στην οποία έχουν περιέλθει τα τελευταία χρόνια, παραμένουν ένα ιδιαίτερα σημαντικό κομμάτι της Ευρωπαϊκής και Ελληνικής οικονομίας και εξακολουθούν να παραμένουν στην πρώτη τριάδα των κυρίαρχων Ελληνικών εξαγωγικών κλάδων. Το βαμβάκι, παρά τον κλονισμό που δέχτηκε με την αλλαγή της ΚΑΠ από το 2006 και τον ανταγωνισμό από την ραγδαία αύξηση της διεθνούς τιμής των σιτηρών τα τελευταία χρόνια, που για εφέτος εμφανίζουν πτώση, παραμένει το κύριο αγροβιομηχανικό προϊόν της χώρας μας, εξασφαλίζοντας βασική απασχόληση σε πολλές αγροτικές και αστικές οικογένειες και αποτελεί σημαντική συναλλαγματοφόρο πηγή για την Εθνική Οικονομία. Αν και το βαμβάκι δεν αποτελεί την ιδανικότερη καλλιέργεια για χρήση ως πρώτη ύλη Βιοντίζελ, εντούτοις έχει μακρά παράδοση στην Ελλάδα και συνδέεται άμεσα με έναν ανεπτυγμένο, κερδοφόρο κλάδο της Ελληνικής οικονομίας. Η Ελλάδα, όπως και ολόκληρη η Ε.Ε. είναι ελλειμματική σε καύσιμο ντίζελ και πλεονασματική σε Βενζίνη. Ως εκ τούτου η προώθηση βιοκαυσίμων που λειτουργούν ως υποκατάστατα του ντίζελ προέχει έναντι αυτών που δρουν ως υποκατάστατα της βενζίνης (βιοαιθανόλη) ώστε να επιτευχθεί μια πιο ορθολογική εικόνα της Ελληνικής παραγωγής καυσίμων. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να αναδείξει την συμβολή της βαμβακοκαλλιέργειας στην εθνική μας οικονομία και να εντρυφήσει όσο γίνεται περισσότερο στην καλλιέργεια του βαμβακιού για την παραγωγή ίνας στην κλωστοϋφαντουργία και την παραγωγή βιοκαυσίμων. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε ήταν η συλλογή υλικού από την ελληνόγλωσση και ξενόγλωσση βιβλιογραφία, αλλά και από τις πηγές του διαδικτύου.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σε παγκόσμιο επίπεδο, η χώρα μας καταλαμβάνει σε παραγωγή βαμβακιού την 8η έως 10η θέση (ανάλογα με το ετήσιο ύψος παραγωγής των μεγαλύτερων βαμβακοπαραγωγικών χωρών). Σε παγκόσμιο επίσης επίπεδο, τα τελευταία χρόνια κατέχει την 6η έως 8η θέση ως εξαγωγική χώρα ακατέργαστου βαμβακιού. Ωστόσο, η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής βαμβακοκαλλιέργειας οφείλεται κυρίως στην κοινοτική στήριξη του εισοδήματος των βαμβακοπαραγωγών με τους κανονισμούς οργάνωσης της αγοράς βαμβακιού της Ε.Ε., που περιλαμβάνουν το σύστημα ελλειμματικών πληρωμών (ενίσχυση κατά κιλό σύσπορου βαμβακιού ίση με τη διαφορά της τιμής στόχου και της διεθνούς τιμής, αφαιρούμενης της συνυπευθυνότητας). Η βαμβακοκαλλιέργεια είναι μια από τις κυριότερες αροτραίες καλλιέργειες στη χώρα μας. Τα τελευταία χρόνια καταλαμβάνει το 45-50% του συνόλου των αρδευόμενων εκτάσεων, γεγονός που αποδεικνύει την ανταγωνιστικότητα της (με τις σημερινές τιμές των αγροτικών προϊόντων) έναντι των άλλων αρδευόμενων καλλιεργειών. Προμηθεύει με πρώτη ύλη την ελληνική βαμβακουργία και σπορελαιουργία, δίνοντας εργασία σε πολλές ακόμη οικογένειες που ασχολούνται με την εμπορία και μεταποίηση του προϊόντος (εκκόκκιση, μεταφορές, νηματοποίηση, υφαντική, βαφική, πλεκτική, έτοιμο ένδυμα, εμπόριο κτλ). Οι ενεργειακές καλλιέργειες φαίνεται να είναι µια ομάδα καλλιεργειών που μπορούν να δώσουν διέξοδο στα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο Έλληνας αγρότης. Λαμβάνοντας υπόψη τα πολλαπλά οφέλη της ενεργειακής αξιοποίησης της βιομάζας αλλά και τις ιδιαιτερότητες του ελληνικού αγροτικού τομέα, οι καλλιέργειες αυτές αντιπροσωπεύουν µια ελκυστική λύση τόσο για την παραγωγή ενέργειας και υγρών καυσίμων όσο και για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας του αγροτικού χώρου, την ενίσχυση της απασχόλησης και την προστασία του περιβάλλοντος. Αν και το βαμβάκι δεν αποτελεί την ιδανικότερη καλλιέργεια για χρήση ως πρώτη ύλη Βιοντίζελ, εντούτοις έχει μακρά παράδοση στην Ελλάδα και συνδέεται άμεσα με έναν ανεπτυγμένο, κερδοφόρο κλάδο της Ελληνικής οικονομίας. H παρούσα εργασία πληροφορεί τον αναγνώστη για την παραγωγή βαμβακιού στην Ελλάδα, τις εισαγωγές και τις εξαγωγές του προϊόντος, την κατάσταση στην παγκόσμια αγορά και επικεντρώνεται στην παραγωγή ίνας και τη χρήση του βάμβακος ως βιοντίζελ στην ελληνική βιομηχανία.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΒΑΜΒΑΚΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1.1 Προέλευση, χαρακτηριστικά και ονομασία βαμβακιού 3 1.2 Καλλιεργούμενα είδη 4 1.3 Κατεργασία του εδάφους 5 1.4 Λίπανση βαμβακιού 5 1.5 Ανάγκες του βαμβακιού σε θρεπτικά στοιχεία 6 1.6 Ζιζανιοκτονία 11 1.7 Σπορά 12 1.8 Εντομοκτονία εδάφους Φυτοπροστασία 13 1.9 Κυριότερα προβλήματα της βαμβακοκαλλιέργειας 15 1.10 Εμπόριο, Χρήσεις 16 1.11 Παγκόσμια παραγωγή, κατανάλωση 16 1.12 Παγκόσμιο εμπόριο 19 1.13 Εξελίξεις στην Ε.Ε. 21 1.14 Τιμές παραγωγού 24 1.15 Ποιότητα 24 1.16 Ανταγωνιστικότητα ελληνικού βαμβακιού 26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΒΑΜΒΑΚΙΟΥ ΓΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΙΝΑΣ 2.1 Βαμβάκι φυτό αναφοράς της φυσικής ίνας 27 2.2 Κλωστοϋφαντουργικά είδη: Κυριότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις 29 2.3 Παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα ίνας 33 2.3.1 Ιδιότητες ίνας 34 2.4 Η Παρούσα Κατάσταση: Κλωστοϋφαντουργία στην Ευρώπη και στην Ελλάδα 37 2.5 Προκλήσεις & Προοπτικές για το Μέλλον 40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΒΑΜΒΑΚΙΟΥ ΓΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΒΙΟΚΑΥΣΙΜΟΥ 3.1 Βιομάζα και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας 42 3.2. Παραγωγή ενέργειας από βιομάζα 43 3.3. Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την επέκταση των ενεργειακών καλλιεργειών 46 3.4 Βαμβακοκαλλιέργεια και παραγωγή βιοντίζελ 47 3.5 Η παραγωγή και τα πλεονεκτήματα του Βιοντίζελ 49 3.5.1 Πώς γίνεται η παραγωγή 49

3.5.2 Ποια τα πλεονεκτήματα του Βιοντίζελ 49 3.5.3 Στόχοι του έργου 50 3.6 Εισαγωγή στη βιομηχανία 52 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 54 ABSTRACT 61 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 62

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το βαμβάκι, παρά τον κλονισμό που δέχτηκε με την αλλαγή της ΚΑΠ από το 2006 και τον ανταγωνισμό από την ραγδαία αύξηση της διεθνούς τιμής των σιτηρών τα τελευταία χρόνια, παραμένει το κύριο αγροβιομηχανικό προϊόν της χώρας μας, εξασφαλίζοντας βασική απασχόληση σε πολλές αγροτικές και αστικές οικογένειες και αποτελεί σημαντική συναλλαγματοφόρο πηγή για την Εθνική Οικονομία. Η Ελλάδα έχει συγκριτικά πλεονεκτήματα για την ποιοτική γεωργία γιατί ο ουρανός, η γη και το ανάγλυφό της προικίζουν τα προϊόντα της με πλούσια ποικιλότητα και απαράμιλλη ποιότητα που δεν εκμεταλλευθήκαμε όσο έπρεπε. Εξάλλου, η Ελλάδα δεν είναι εύκολο να ανταγωνισθεί στη διεθνή αγορά τις μεγαλύτερες χώρες με μαζική παραγωγή προϊόντων, ούτε ακόμη με βάση το κόστος παραγωγής, λόγω των πολλών διαρθρωτικών προβλημάτων, επομένως της απομένει αλλά και της αρμόζει το «έμβλημα της ποιότητας». Στην παρούσα εργασία επιχειρήθηκε η περιγραφή όλων των χαρακτηριστικών στοιχείων καλλιέργειας του βαμβακιού, εντοπίστηκαν τα προβλήματα του κλάδου και αναλύθηκε ο τρόπος καλλιέργειας του φυτού για την παραγωγή ίνας και βιοκαυσίμου. Η ολοκλήρωση του θέματος έγινε σε τρία κεφάλαια: Στο πρώτο κεφάλαιο αναλύεται η προέλευση και τα χαρακτηριστικά του βαμβακιού, τα καλλιεργούμενα είδη, οι απαιτήσεις του εδάφους, η λίπανση και οι ανάγκες του φυτού σε θρεπτικά στοιχεία. Στη συνέχεια παρουσιάζεται ο τρόπος καταπολέμησης των ζιζανίων, η σπορά, η φυτοπροστασία, τα κυριότερα προβλήματα της βαμβακοκαλλιέργειας, η παγκόσμια παραγωγή, οι τιμές παραγωγού, η ποιότητα και η ανταγωνιστικότητα του ελληνικού βαμβακιού. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύεται η σημασία του βαμβακιού ως φυσικής ίνας. Παρουσιάζεται ο κλάδος της κλωστοϋφαντουργίας και καταγράφονται οι κυριότερες περιβαλλοντικές της επιπτώσεις. Αναλύονται οι παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα ίνας, οι ιδιότητές της, και γίνεται αναφορά για την παρούσα κατάσταση της κλωστοϋφαντουργίας στην Ευρώπη και στην Ελλάδα. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με την παρουσίαση των προοπτικών του κλάδου για το μέλλον. 1

Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται στοιχεία για τη βιομάζα και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, για την παραγωγή ενέργειας από βιομάζα, αναλύονται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την επέκταση των ενεργειακών καλλιεργειών και δίδονται στοιχεία για την βαμβακοκαλλιέργεια και παραγωγή βιοντίζελ. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται τα πλεονεκτήματα της παραγωγής του βιοντίζελ, οι τρόποι διαδικασίας της παραγωγής και η εισαγωγή της παραγωγής βιοκαυσίμων στη βιομηχανία. Η εργασία ολοκληρώνεται με τα συμπεράσματα, όπου σημειώνονται τα κύρια σημεία της εργασίας και προτείνονται τρόποι ανάπτυξης και βελτίωσης του κλάδου παραγωγής βαμβακιού, της κλωστοϋφαντουργίας και της παραγωγής βιοκαυσίμων. 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΒΑΜΒΑΚΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1.1 Προέλευση, χαρακτηριστικά και ονομασία βαμβακιού Αγγειόσπερμο, δικότυλο φυτό το βαμβάκι ανήκει στην τάξη των Μαλαχωδών και στην οικογένεια των Μαλαχοειδών. Ιθαγενές των τροπικών περιοχών της Αφρικής και της Ασίας είναι γνωστό απο τα πανάρχαια χρόνια και καλλιεργείται για τις ίνες του. Σε ανασκαφές που έγιναν στην Ινδία βρέθηκαν υπολείμματα υφασμάτων από βαμβάκι που υπολογίζονται γύρω στο 3000 π.χ. Στην Ελλάδα πρωτοήρθε από την Ασία κατά την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου γύρω στο 325 π.χ. Η καλλιέργειά του στη συνέχεια εξαπλώθηκε στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες της Μεσογείου. Τα χρόνια εκείνα το βαμβάκι αναφερόταν ως δέντρο, γεγονός που αποδεικνύει ότι καλλιεργούσαν δενδροειδείς ποικιλίες βαμβακιού. Η καλλιέργεια του βαμβακιού στην Ελλάδα αναφέρεται από τον Παυσανία το 2 μ.χ. αιώνα με την ονομασία βύσσος. Η καλλιέργεια του επεκτάθηκε σε μεγάλη κλίμακα γύρω στο 550 μ.χ. Η επιστημονική του ονομασία είναι γοσύπιο και οι βλαστοί του διακλαδώνονται φτάνοντας σε ύψος το 1,5 μέτρο αλλά και τα 6 μέτρα στις δενδροειδείς ποικιλίες. Έχει φύλλα με μακρύ μίσχο, μεγάλα και με έλασμα. Στη βάση του μίσχου βρίσκονται δύο μικρά παράφυλλα συνήθως οδοντωτά. Τα άνθη βγαίνουν από τις μασχάλες των φύλλων και είναι μεγάλα, μοναχικά και παράγονται από ανθοφόρους οφθαλμούς. Οι ανθοφόροι οφθαλμοί στην αρχή τους μοιάζουν με μικρές πυραμίδες και στο στάδιο αυτό τα άνθη του λέγονται χτένια. Ο καρπός του είναι κάψα και έχει 8-10 σπόρια που περιβάλλονται από λευκές ίνες. Οι ώριμες ίνες αποτελούνται κατά μεγάλο ποσοστό από κυτταρίνη. Σήμερα το βαμβάκι καλλιεργείται σε πολλές χώρες της γης αλλά το μεγαλύτερο τμήμα της παραγωγής προέρχεται από το βόρειο ημισφαίριο (el.wikipedia.org). 3

1.2 Καλλιεργούμενα είδη Τα είδη που καλλιεργούνται σήμερα είναι τέσσερα: 1. Αδρότριχο βαμβάκι ή Χνουδωτό βαμβάκι (Γοσσύπιον το αδρότριχον - Gossypium hirsutum) Το πιο κοινά καλλιεργούμενο δίνει πάνω από το 90% της παγκόσμιας παραγωγής. Είναι και το μοναδικό είδος που καλλιεργείται στην Ελλάδα. Το είδος αυτό είναι πολυετές αλλά στην Ελλάδα καλλιεργείται ως μονοετές γιατί δεν επιβιώνει σε κρύο χειμώνα. Οι ίνες που παράγει φτάνουν τα 45 χιλιοστόμετρα μήκος και χαρακτηριστικό του είναι το χνούδι που περικλείει τα σπόρια του. Τα άνθη του είναι λευκά όταν ανοίξουν αλλά στην πορεία αλλάζουν χρώμα και γίνονται κόκκινα ή μοβ. Είναι βαμβάκι υψηλής ποιότητας με μεγάλη αντοχή, ελαστικότητα, πολύ καλή στιλπνότητα και ομοιομορφία. 2. Ποώδες βαμβάκι (Γοσσύπιον το ποώδες - Gossypium herbaceum) Βρίσκεται αυτοφυές στο Πακιστάν στην Ινδία και σε ορισμένες περιοχές της Αφρικής. Παλαιότερα η καλλιέργεια του ήταν πολύ διαδεδομένη αλλά σήμερα οι καλλιέργειες του αντικαταστάθηκαν από το χνουδωτό βαμβάκι που είναι πολύ καλλίτερης ποιότητας. Στην Ελλάδα το καλλιεργούσαν μέχρι το 1950 στη Λιβαδειά όπου ήταν γνωστό με την ονομασία Δαδιώτικο και στις Σέρρες. 3. Βαρβαδεινό βαμβάκι (Γοσσύπιον το βαρβαδινόν - Gossypium barbadense) Πολυετή και ετήσια φυτά που τα περισσότερα είναι δενδροειδή και φτάνουν σε ύψος και τα 6 μέτρα. Η καταγωγή του είδους αυτού είναι η λατινική Αμερική και σήμερα καλλιεργείται στην Αίγυπτο, το Σουδάν, σε πρώην Σοβιετικές χώρες, στις Η.Π.Α., στη Βραζιλία και το Περού. Τα κλαδιά του βαμβακιού αυτού είναι πλάγια και τα φύλλα του έχουν μεγάλες σχισμές Τα σπόρια του είναι κυανού χρώματος και τα άνθη είναι κιτρινωπά με μία κηλίδα στη βάση του κάθε πέταλου. Οι ίνες του είναι οι μακρύτερες από όλα τα είδη και φτάνουν και τα 50 χιλιοστόμετρα είναι καλής ποιότητας, λεπτές και μαλακές. 4. Δενδρώδες βαμβάκι (Γοσσύπιον το δενδρώδες - Gossypium arboreum). Βρίσκεται αυτοφυές στο Πακιστάν, τη Σρι Λάνκα και την Ινδία όπου θεωρείται ιερό φυτό γι αυτό βρίσκεται έξω από πολλούς ναούς. Οι ίνες του είναι πολύ κοντές και όχι τόσο καλής ποιότητας γι αυτό η καλλιέργεια του είναι πολύ περιορισμένη (el.wikipedia.org). 4

1.3 Κατεργασία του εδάφους Είναι απ τις σημαντικότερες καλλιεργητικές επεμβάσεις. Πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή, όταν το χώμα είναι στο ρώγο του. Είναι καλύτερα, πολλές φορές, να μην γίνει καθόλου κάποια κατεργασία, παρά να γίνει σε υγρό χωράφι και να ζυμωθεί το χώμα. Η ζημιά που θα προκληθεί στην δομή του εδάφους, μπορεί να ακολουθεί την καλλιέργεια όλο το καλοκαίρι. Εντελώς, απαραίτητο είναι το εδαφοσχίσιμο (σε πραγματικό βάθος κατεργασίας μεγαλύτερο από 50 60 εκατοστά), κάθε 3-4 χρόνια. Σε χρονιές που το φθινόπωρο δεν έχει πολλές βροχές και τα χωράφια είναι στεγνά μετά την συγκομιδή, δεν πρέπει να χάνουμε την ευκαιρία να κάνουμε αυτήν την πολύ σημαντική επέμβαση (Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σερρών, 2006). 1.4 Λίπανση βαμβακιού Η λίπανση δεν αποτελεί ξεχωριστό κομμάτι της βαμβακοκαλλιέργειας, απλά είναι ένα κομμάτι της αλυσίδας της τεχνικής της καλλιέργειας του βαμβακιού. Τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκαν μεγάλες αλλαγές στην παραγωγή του βαμβακιού, στη χώρα μας, όπως: Υψηλότερες αποδόσεις. Μονοκαλλιέργεια, εντατική χρήση εδαφών. Χρήση ρυθμιστών αύξησης και αποφυλλωτικών. Άρδευση με σταγόνες. Απαίτηση της αγοράς για ποιοτικό βαμβάκι. Εκμηχάνιση καλλιέργειας. Απαίτηση για μείωση του κόστους παραγωγής Έχοντας υπόψη όλες αυτές τις σημαντικές αλλαγές, προσπαθήσαμε να κάνουμε μια διερεύνηση του θέματος της λίπανσης του βαμβακιού. Εκμεταλλευόμενοι πληροφορίες από διεθνείς και ελληνικές πηγές, επιχειρήσαμε μια νέα προσέγγιση στο θέμα της λίπανσης, με γνώμονα τη φυσιολογία του βαμβακιού, την ορθολογικότερη χρήση των λιπασμάτων και την πρακτική εφαρμογή των οδηγιών. Η λίπανση απαιτεί μια δαπάνη της τάξης των 15-20 ευρώ/στρ., συνεπώς επηρεάζει καθοριστικά το κόστος παραγωγής (Μπαξεβάνος Δ., 2005). 5

1.5 Ανάγκες του βαμβακιού σε θρεπτικά στοιχεία Άζωτο Αποτελεί το πιο σημαντικό θρεπτικό στοιχείο για το βαμβάκι. Το ύψος που θα έχουν τα φυτά, η απόδοση σε σύσπορο επηρεάζονται σημαντικά από το άζωτο. Είναι βασικό συστατικό των πρωτεϊνών, που διαδραματίζουν σημαντικότατο ρόλο στις διαδικασίες της αναπνοής και φωτοσύνθεσης. Γι αυτό, αν θέλουμε να εφαρμόσουμε ένα σύστημα παραγωγής με χαμηλό κοστολόγιο, μπορούμε να παραβλέψουμε όλα τα άλλα στοιχεία, όχι όμως το άζωτο. Οι ανάγκες του βαμβακιού σε θρεπτικά στοιχεία γενικά, αλλά ειδικότερα σε άζωτο αρχίζουν να αυξάνονται μετά την 40ή μέρα από το φύτρωμα. Το άζωτο βρίσκεται σε μεγαλύτερη συγκέντρωση στα φύλλα πριν από την άνθηση, αλλά μετά την έναρξη της καρποφορίας οι μεγάλες συγκεντρώσεις εμφανίζονται στο σπόρο (Μπαξεβάνος Δ., 2005). Μέχρι τις αρχές Αυγούστου, το άζωτο είναι συγκεντρωμένο στα φύλλα. Με την έναρξη όμως σχηματισμού των καρυδιών, διοχετεύεται όλο στα καρύδια (σπόρος). Στο τέλος της καλλιεργητικής περιόδου τα καρύδια συγκεντρώνουν το 52% του ολικού αζώτου. Συμπτώματα έλλειψης αζώτου Επειδή το άζωτο αποτελεί βασικό συστατικό του φυτού, η έλλειψη προκαλεί καχεξία και μείωση του ύψους του. Τα φύλλα γίνονται στην αρχή κίτρινα και αργότερα, καθώς ακολουθεί πρόωρη γήρανση γίνονται κοκκινωπά. Το στέλεχος των φυτών είναι αδύνατο και καθώς τα φυτά δεν αναπτύσσουν πλάγια διακλάδωση έχουν σχήμα σαν "οδοντογλυφίδα". Η συγκράτηση χτενιών μειώνεται και συχνά παρατηρούμε στο έδαφος μεγάλους αριθμούς νεαρών χτενιών (Μπαξεβάνος Δ., 2005). Το άζωτο στο έδαφος Το άζωτο πρέπει να εφαρμόζεται κάθε χρόνο, γιατί τα αποθέματα στο έδαφος είναι πολύ μικρά, επειδή το στοιχείο αυτό εύκολα χάνεται από το έδαφος, με τα νερά της άρδευσης ή της βροχής ή με τη δράση των μικροοργανισμών. Γι αυτό, η λίπανση με 6

άζωτο είναι τόσο σημαντική. Στην Αμερική που γίνεται επιχειρηματική καλλιέργεια, οι παραγωγοί το πρώτο πράγμα που ελέγχουν είναι αν τα επίπεδα του αζώτου είναι ικανοποιητικά για την αναμενόμενη απόδοση (Μπαξεβάνος Δ., 2005). Για να καταλάβουμε όμως πώς λειτουργεί το άζωτο, πρέπει να λάβουμε υπόψη τα εξής: - Το άζωτο βρίσκεται σε δύο μορφές, σαν NO 3 - N (νιτρικό άζωτο), αρνητικά + φορτισμένο και σαν NH 4 - N (αμμωνιακό άζωτο), θετικά φορτισμένο. Τα σωματίδια του εδάφους (άργιλος) είναι αρνητικά φορτισμένα. Όπως είναι γνωστό, το θετικό έλκεται από το αρνητικό, σαν μαγνήτης. Πάνω σε αυτόν τον κανόνα στηρίζεται ολόκληρη η επιστήμη που μελετάει τη δράση των λιπασμάτων στο έδαφος. Το νιτρικό λοιπόν άζωτο δεν προσκολλάται στο έδαφος. Το φυτό επίσης προτιμάει να απορροφάει το νιτρικό άζωτο. Γι αυτό το λόγο τα λιπάσματα που περιέχουν πολύ νιτρικό άζωτο είναι τα λεγόμενα "γρήγορα", γιατί δρουν ταχύτατα. Αλλά τι συμβαίνει με το αμμωνιακό (NH 4+ ) άζωτο; Το αμμωνιακό είναι θετικά φορτισμένο άζωτο, με αποτέλεσμα να "κολλάει" στο έδαφος. Έτσι, δεν ξεπλένεται εύκολα και έχει μεγάλη διάρκεια δράσης, γι αυτό είναι το αγαπημένο άζωτο των καλλιεργητών. Ίσως αναρωτηθεί κανείς και για ποιο λόγο το αμμωνιακό άζωτο να είναι το αγαπημένο των καλλιεργητών, αφού το βαμβάκι δεν προτιμάει να απορροφάει αμμωνιακό άζωτο; Την απάντηση τη δίνουν δυο είδη βακτηρίων, τα Nitrosomonas και Nitrobacter. Αυτά τα βακτήρια τρέφονται με αμμωνιακό άζωτο και το μετατρέπουν σε νιτρικό άζωτο (το αγαπημένο άζωτο των φυτών). Η διαδικασία ολόκληρη αποτελεί τη βάση της θρέψης των φυτών και ονομάζεται νιτροποίηση. Το άριστο περιβάλλον γι αυτή τη δουλειά είναι το ph 5,5-7,8. Όταν το έδαφος έχει ph έξω από αυτή τη περιοχή, η διαδικασία της νιτροποίησης είναι αργή. Η ουρία είναι μια άλλη μορφή αζώτου, η οποία ακολουθεί τον ίδιο δρόμο με το αμμωνιακό άζωτο (Μπαξεβάνος Δ., 2005). Περιορισμοί στη χρήση του αμμωνιακού αζώτου Σε εδάφη με υψηλό ph, π.χ. πάνω από 8, το αμμωνιακό αντί να μετατραπεί σε νιτρικό μετατρέπεται σε αμμωνία, το γνωστό αέριο, το οποίο δεν μπορεί να απορροφηθεί από τα φυτά. 7

Σε ph = 8, η ποσότητα της σχηματισμένης αμμωνίας είναι 10 φορές μεγαλύτερη από ό,τι σε ph = 7, ενώ σε ph = 10 η αμμωνία είναι 100 φορές περισσότερη από ό,τι σε ph = 7. Αν, για παράδειγμα, ρίξουμε ένα νιτρικό λίπασμα σε αλατούχο έδαφος, θα έχουμε απώλειες από εξαέρωση σαν αμμωνία από 3% έως 10%, ενώ αν ρίξουμε θειικό αμμώνιο οι απώλειες θα είναι 35-45% (Μπαξεβάνος Δ., 2005). Εδαφολογική ανάλυση Η εδαφολογική ανάλυση για το άζωτο δεν έχει μεγάλη αξία, δεδομένης της κινητικότητας που παρουσιάζει αυτό το στοιχείο. Παρόλα αυτά, καλό είναι να γίνεται κοντά στη σπορά. Από την ποσότητα των νιτρικών που θα βρούμε στο έδαφος και από την αναμενόμενη απόδοση μπορούμε να κανονίσουμε τη λίπανση που θα κάνουμε (πίνακας 1.1) (Μπαξεβάνος Δ., 2005). Πίνακας 1.1. Δόσεις Ν που πρέπει να εφαρμοστούν, λαμβάνοντας υπόψη την αναμενόμενη απόδοση και την περιεκτικότητα του εδάφους σε άζωτο. Επίπεδα νιτρικού αζώτου στο έδαφος Αναμενόμενη σοδειά σύσπορο (κιλά/στρέμμα) 255 300 340 380 425 465 500 550 600 Κιλά αζώτου που πρέπει να εφαρμοστούν για να έχουμε τις παραπάνω αποδόσεις (κιλά/στρ.) 5,6 6,2 9,6 13 15,8 19,2 22,6 22,6 22,6 22,6 7,9 2,8 6,2 9,6 13,5 16,2 20,3 22,6 22,6 22,6 10 0 2,2 6,2 10,1 14,2 18,6 22,6 22,6 22,6 12,4 0 0 2,2 6,7 11,3 15,8 20,3 22,6 22,6 14,7 0 0 0 2,2 7,3 11,3 16,9 22,6 22,6 16,9 0 0 0 0 2,8 8,4 13,5 18,6 22,6 19,2 0 0 0 0 0 3,9 9,6 14,7 20,3 21,5 0 0 0 0 0 0 5 10,7 16,4 23,7 0 0 0 0 0 0 1,1 6,7 12,4 26 0 0 0 0 0 0 0 2,8 8,4 28,3 0 0 0 0 0 0 0 0 5,6 Πηγή: Μπαξεβάνος Δ. (2005). Καλλιεργητικές συμβουλές για βαμβακοπαραγωγούς. Διαθέσιμο στο: http://www.cotton-net.gr/index.php?option=com_content&task=view &id=34&itemid=72 8

Ανάγκες φυτών σε θρεπτικά και συμπτώματα έλλειψης Θρεπτικά Ανάγκες/ εφαρμογή Συμπτώματα έλλειψης Άζωτο Οι ανάγκες είναι μεγάλες - Τα νεαρά φύλλα κατά την διάρκεια από την εμφάνιση των χτενιών έως γίνονται κίτρινα ή χλωμά πράσινα. Καθώς τα φύλλα και την ανθοφορία. Για γεράσουν αναπτύσσουν καλύτερα αποτελέσματα σκιές κοκκινωπές ή καφέ, μπορεί να εφαρμοστεί στην ξεραίνονται και πέφτουν. γραμμή σποράς καθώς επίσης γραμμικά ή με τις - Το φυτό έχει μειωμένη σταγόνες έως και την Τρίτη ανάπτυξη. βδομάδα ανθοφορίας. Μπορεί να εφαρμόζονται και - Μειωμένη καρποφορία. διαφυλλικά. Φώσφορος Ο καλύτερος τρόπος - Φυτά μειωμένης εφαρμογής είναι ο γραμμικός ανάπτυξης. κοντά στην γραμμή σποράς. - Μικρά φύλλα, σκοτεινό πράσινο χρώμα. - Καθυστέρηση ανθοφορίας και ωρίμανσης. Κάλιο - Μείωση στην απόδοση σε ίνα και ιδιότητες της ίνας. Οι ανάγκες είναι μεγάλες - Τα φυτά μειωμένης κατά το γέμισμα των ανάπτυξης. καρυδιών. Η περιεκτικότητα σε μεγαλύτερο βάθος από 30 - Τα νεύρα των φύλλων εκ. είναι σημαντική και κοκκινίζουν πριν την συσχετίζεται με το ph. εξάπλωση του Μπορεί μα εφαρμόζεται και αποχρωματισμού στα διαφυλλικά. περιθώρια των φύλλων. - Οι άκρες των φύλλων γυρνάνε προς τα κάτω. - Τα καρύδια είναι μικρά, ανώριμα και αποτυγχάνουν να ανοίξουν. - Η απόδοση μειώνεται. 9

Θείο Σίδηρος - Η αντοχή και το μικροναίρ της ίνας χειροτερεύουν. Η εφαρμογή από το έδαφος - Τα συμπτώματα είναι περισσότερο εμφανίζονται κυρίως στα αποτελεσματική από την νεαρά φύλλα. Τα φύλλα διαφυλλική εφαρμογή. γίνονται κίτρινα και οι Συνήθως εφαρμόζεται με την μίσχοι κόκκινοι. μορφή γύψου. - Σε ισχυρή έλλειψη τα συμπτώματα εμφανίζονται σε ολόκληρο το φυτό. - Η πρόωιμη διάγνωση της έλλειψης είναι σημαντική διότι οι εφαρμογές μετά την ανθοφορία δεν φέρνουν αποτελέσματα. Συνήθως εφαρμόζεται σαν - Τα νεαρά φύλλα διαφυλλικό έως τηνπρώτη εμφανίζουν μεσονεύρια ανθοφορία. χλώρωση. - Πρόβλημα υπάρχει σε χωράφια που πλημμυρίζουν μετά από πότισμα με αυλάκια. - Ο σίδηρος δεν είναι ευκίνητο στοιχείο μέσα στο φυτό. Ψευδάργυρος Οι ανάγκες είναι - - Τα νεαρά φύλλα μεγαλύτερες από την εμφανίζουν μεσονεύρια εμφάνιση του πρώτου χλώρωση. χτενιού έως και την κορύφωση του γεμίσματος - Τα φύλλα γέρνουν προς των καρυδιών. Μπορεί να τα πάνω και εμφανίζουν εφαρμοστεί διαφυλλικά ή μπρούτζινο χρώμα. σαν στερεό λίπασμα προ σποράς. - Η μείωση της ανάπτυξης φυτών και της απόδοσης είναι δυνατόν να συμβεί. 10

Βόριο Μπορεί να εφαρμοστεί σαν - Ακανόνιστη συστατικό μικτών καρπόπτωση χτενιών και λιπασμάτων προ της σποράς. νεαρών καρυδιών. Επίσης με τα προσπαρτικά ζιζανιοκτόνα με - Σκοτεινόχρωμος ενσωμάτωση. Μπορεί να εφαρμοστεί και διαφυλλικά. χρωματισμός της βάσης των καρυδιών. - Μικρά ακανόνιστα καρύδια που δεν ανοίγουν κανονικά. - Ξήρανση της κορυφής και μικρά μεσογονάτια. - Οι μίσχοι εμφανίζουν πράσινους δακτύλιους. - Τα φύλλα είναι σκούρα σκοτεινά πράσινα και αποφυλλώνονται δύσκολα. - Η απορρόφηση του φυτού σε άζωτο και κάλιο είναι φτωχή. Πηγή: Μπαξεβάνος Δ. (2005). Καλλιεργητικές συμβουλές για βαμβακοπαραγωγούς. Διαθέσιμο στο: http://www.cotton-net.gr/index.php?option=com_content&task=view &id=34&itemid=72 1.6 Ζιζανιοκτονία Εφαρμόζουμε, συνήθως, διπλή ζιζανιοκτονία: 1. Ενσωμάτωση α) Τριφλουραρίνη: 1 κιλό στα 5 στρέμματα, σε χωράφια που δεν έχουν αγριοτοματιά. β) Σοναλάν 1 κιλό στα 3 στρέμ. για τα χωράφια που έχουν αγριοτοματιά Στομπ 1 κιλό στα 2 στρέμ. >> 2. Μετασπαρτικά: (επιφανειακά μετά τη σπορά) Προμετρύνη: 1κιλό στα 4-5 στρέμματα. Ο ψεκασμός να γίνεται το βράδυ, που οι συνθήκες είναι,συνήθως, ευνοϊκότερες για καλύτερη δέσμευσή της στο επιφανειακό στρώμα του εδάφους (μικρότερη εξάτμιση κ.λ.π.) (Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σερρών, 2006). 11

Εκτός από τα παραπάνω, υπάρχουν κι άλλα καλά ζιζανιοκτόνα (ή συνδυασμοί τους), που χρησιμοποιούνται λιγότερο ή για την αντιμετώπιση ειδικότερων προβλημάτων. Γενικά, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην ζιζανιοκτονία την εποχή σποράς, γιατί στο βαμβάκι δεν υπάρχουν μεταφυτρωτικά ζιζανιοκτόνα για την καταπολέμηση των πλατύφυλλων ζιζανίων. Μεταφυτρωτικά, μπορούν να καταπολεμηθούν μόνο αγροστώδη ζιζάνια (βέλιουρας, μουχρίτσα κ.λ.π.). Τελευταία, σε περιορισμένη έκταση και κυρίως για την αντιμετώπιση δυσεξόντωτων ζιζανίων (κύπερη κ.λ.π.),εφαρμόζεται και γραμμική υπό κάλυψη ζιζανιοκτονία, με την χρήση ειδικών ψεκαστικών μηχανημάτων (Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σερρών, 2006). 1.7 Σπορά Ποσότητα σπόρου: 1,7-2,0 κιλά, περίπου, το στρέμμα. Αποστάσεις σποράς : Ανά 5 ως 7 εκατοστά περίπου. Αραιότερα σπέρνουμε στα χωράφια που το βαμβάκι παίρνει ύψος. Σημαντικό είναι, επίσης, ο σβωλοδιώχτης της σπαρτικής να μην ανοίγει αυλάκι, γιατί: α) απομακρύνεται, μαζί με το χώμα, το ενσωματωμένο ζιζανιοκτόνο και φυτρώνουν ζιζάνια στη γραμμή σποράς και β) αν μετά τη σπορά πέσουν βροχές, δημιουργείται, μέσα στο αυλάκι, υπερβολική υγρασία που προκαλεί σάπισμα του σπόρου και αργότερα των μικρών φυτών. Επίσης, το χώμα που παρασύρεται σ αυτή την περίπτωση από τις πλευρές του αυλακιού, μεγαλώνει το βάθος σποράς και δυσκολεύει το φύτρωμα (Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σερρών, 2006). 1.8 Εντομοκτονία εδάφους Φυτοπροστασία Η εφαρμογή 1 κιλού /το στρέμμα κοκκώδους εντομοκτόνου εδάφους, είναι εντελώς απαραίτητη και ποτέ δεν πρέπει να παραλείπεται. Ακόμα καλύτερο αποτέλεσμα, δίνει η χρησιμοποίηση επενδεδυμένου με εντομοκτόνα βαμβακοσπόρου. Η προστασία των ωφελίμων εντόμων και η βιολογική ισορροπία, θα πρέπει να αποτελούν βασικό μέλημα για κάθε καλλιεργητή βαμβακιού, από το φύτρωμα και πέρα. 12

Έτσι, δεν πρέπει να γίνεται κανένας ψεκασμός με εντομοκτόνα, αν δεν είναι τελείως απαραίτητος. Πολύ σημαντική είναι η αποφυγή ψεκασμών τον κρίσιμο μήνα Ιούνιο, κατά τον οποίο εγκαθίστανται στις βαμβακοφυτείες και αναπαράγονται τα ωφέλιμα έντομα (Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σερρών, 2006). Αντιμετώπιση σηψιρριζιών Το βαμβάκι, όταν υπάρξει υπερβολική εδαφική υγρασία στο στάδιο του φυτρώματος, είναι ευαίσθητο στις σηψιρριζίες. Με σκαλιστήρια, αερίζουμε το έδαφος και προλαβαίνουμε το σάπισμα των σπόρων ή των μικρών βαμβακοφύτων. Τα σκαλίσματα αυτά, μπορούν, κάποιες φορές, να γίνουν και πριν το φύτρωμα, αν ισχυρές βροχοπτώσεις έχουν, ήδη, δημιουργήσει έντονη κρούστα στο έδαφος σ αυτές τις περιπτώσεις και η ίδια η ανατάραξη που προκαλείται με το σκάλισμα στο έδαφος, βοηθά στο φύτρωμα, μέσα απ` τις ρωγμές που δημιουργούνται στην κρούστα (Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σερρών, 2006). Αποφυγή ζημιών από ορμονικά ζιζανιοκτόνα Το βαμβάκι είναι υπερβολικά ευαίσθητο στα ορμονικά ζιζανιοκτόνα (2,4D,MCPA κ.λ.π). Γι αυτό δεν πρέπει να ψεκάζονται τέτοια ζιζανιοκτόνα (σε καλαμπόκια), όταν υπάρχει κοντά βαμβάκι. Με δυνατό άνεμο μπορεί να προκληθεί ζημιά και σε 500 μέτρα. Επίσης, ψεκαστικά που χρησιμοποιήθηκαν σε ψεκασμούς ορμονικών ζιζανιοκτόνων (στο σιτάρι ή στο καλαμπόκι), καλό είναι να μη χρησιμοποιούνται καθόλου σε ψεκασμούς βαμβακιού. Αν όμως είναι αναγκαίο να χρησιμοποιηθούν, πρέπει να ξεπλυθούν πολύ καλά, αφού μείνουν και ένα 24ωρο γεμάτα με κατάλληλα καθαριστικά ( διάλυση σόδας κ.λ.π.) (Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σερρών, 2006). Ανάσχεση (σταμάτημα) της υπερβολικής ανάπτυξης Σε χωράφια που παίρνουν υπερβολικό ύψος, αποτελεί μία πολύ σημαντική επέμβαση. Παράλειψη ή καθυστέρηση στην εφαρμογή της σ αυτά τα χωράφια, οψιμίζει και μειώνει (δραματικά πολλές φορές) την παραγωγή. Το κλειδί για πετυχημένο σταμάτημα της ανάπτυξης, είναι η έγκαιρη πρώτη επέμβαση, όταν τα φυτά είναι ακόμα 13

μικρά (40-50 εκατ.). Αν αργήσουμε, η πιθανότητα επιτυχίας είναι πολύ μικρή, αλλά θα στοιχίσει και περισσότερο, αφού θα απαιτηθούν πολύ μεγάλες δόσεις ανασχετικών. Μετά την πρώτη επέμβαση, και ανάλογα με τον καιρό και την εμφάνιση της βαμβακοφυτείας, μπορεί να ακολουθήσει δεύτερη ή και τρίτη εφαρμογή. Η εφαρμογή ανασχετικού προκαλεί συμπτώματα δίψας στα φυτά και θα χρειαστούν πότισμα νωρίτερα, απ ότι θα χρειάζονταν χωρίς την εφαρμογή τους. Το αν όμως θα γίνει τελικά άρδευση και πότε, μετά την εφαρμογή των ανασχετικών, θα εξαρτηθεί από το χωράφι, τον καιρό και την εμφάνιση της φυτείας (Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σερρών, 2006). Ποτίσματα Αποτελούν μία από τις κρισιμότερες καλλιεργητικές επεμβάσεις στην καλλιέργεια του βαμβακιού. Είναι πάρα πολύ σημαντικό να γίνονται στην ώρα τους και στη σωστή δόση. Πρόωρα ποτίσματα οδηγούν σε ανεπιθύμητη, υπερβολική βλαστική ανάπτυξη και οψίμηση της παραγωγής, ενώ καθυστέρηση στην άρδευση προκαλεί πτώση χτενιών και καρυδιών. Και στις δύο περιπτώσεις έχουμε μείωση της παραγωγής και υποβάθμιση της ποιότητας του βαμβακιού. Είναι σημαντικό ο βαμβακοκαλλιεργητής, σε συνεργασία με τους γεωπόνους, να μάθει να ξεχωρίζει την κατάλληλη ώρα για να ποτίσει το χωράφι του. Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελούν τα ποτίσματα φυτρώματος. Χρειάζεται προσοχή στη δόση του νερού και στην απόφαση για επανάληψή τους. Αξίζει επίσης να τονισθεί η προσοχή με την οποία πρέπει να χρησιμοποιείται πολυμπέκ στα ποτίσματα φυτρώματος, λόγω της έντονης κρούστας που δημιουργεί (κάτι μη αναμενόμενο σε πρώτη εντύπωση) και η οποία δυσκολεύει το φύτρωμα (Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σερρών, 2006). Αποφύλλωση Είναι μια απαραίτητη επέμβαση για να πετύχουμε καλή συγκομιδή και καλή ποιότητα βαμβακιού. Επίσης, μόνο αποφυλλωμένο και στεγνό βαμβάκι, μπορεί να αποθηκευτεί. 14

Ο ψεκασμός των αποφυλλωτικών, πρέπει να γίνεται όταν το 50% των καρυδιών έχει ανοίξει. Σε πολύ ανεπτυγμένες, όψιμες φυτείες, μπορούμε να επέμβουμε με μισή δόση αποφυλλωτικού (ή ωριμαντικό), όταν έχει ανοίξει το 20%, περίπου, των καρυδιών και όταν το άνοιγμα προχωρήσει στο 50%, να κάνουμε δεύτερη επέμβαση, με την άλλη μισή δόση του αποφυλλωτικού. Τα τελευταία χρόνια μεγάλη έκταση έχει λάβει και η εφαρμογή ωριμαντικών ή ωριμαντικών αποφυλλωτικών (Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Σερρών, 2006). 1.9 Κυριότερα προβλήματα της βαμβακοκαλλιέργειας Τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η βαμβακοκαλλιέργεια είναι: 1. το υψηλό κόστος παραγωγής 2. Ενοίκιο γης. Το υψηλό κόστος ενοικίασης της γης, κυρίως λόγω της σημερινής διαμόρφωσης των επιδοτήσεων με την σύνδεση των επιδοτήσεων με την παραγωγή. 3. την αστάθεια στις τιμές πετρελαίου 4. την αστάθεια στις τιμές αγροεφοδίων, δηλαδή σπόρων, λιπασμάτων, αγροχημικών. 5. το κόστος άρδευσης, λόγω έλλειψης ανάπτυξης του εξηλεκτρισμού, το οποίο σύντομα θα αυξηθεί με το επιπρόσθετο κόστος στην τιμή χρήσης του νερού, (λόγω της γνωστής συμφωνίας για ορθή χρήση του νερού) 6. Καλλιεργητικές τεχνικές Η καλλιέργεια βαμβακιού έχει τυποποιηθεί. Η ύπαρξη εξοπλισμού με συγκεκριμένες προδιαγραφές και η έλλειψη τεχνικής και επιστημονικής υποστήριξης δεν εκσυγχρόνισε τον τρόπο καλλιέργειας. Στον τομέα των καλλιεργητικών τεχνικών προτείνεται ότι θα μπορούσαν να ερευνηθούν και να μελετηθούν για να εφαρμοστούν οι παρακάτω νέες τεχνικές: Η καλλιέργεια βαμβακιού σε στενές αποστάσεις γραμμών σποράς. Η επιβεβλημένη μείωση των εισροών Η χρησιμοποίηση ποικιλιών χαμηλής ανάπτυξης, Η μειωμένη κατεργασία του εδάφους κλπ 15

Εφαρμογή νέων στρατηγικών όπως της ελλειμματικής άρδευσης ή του ελεγχόμενου στρες κτλ. 7. Η έλλειψη ταυτότητας του παραγόμενου προϊόντος, που αφορά στην απουσία τυποποίησης και πιστοποίησης από έγκυρο φορέα (κέντρο ταξινόμησης βάμβακος) 8. Η έλλειψη στρατηγικής στην στήριξη του προϊόντος όπως η σύνδεση παραγωγήμεταποίηση-αγορά-τιμές (Σγαντζούρης Σ., 2009α). 1.10 Εμπόριο, Χρήσεις Η κατασκευή υφασμάτων είναι η βασικότερη από τις διάφορες χρήσεις του βαμβακιού. Στην υφαντουργία οι ίνες του αποτελούν την κυριότερη ύλη. Τα βαμβακερά υφάσματα είναι πολύ καλής ποιότητας αν και σήμερα τα αντικαθιστούν με συνθετικά που στοιχίζουν λιγότερο. Η Κίνα έχει τη μεγαλύτερη παραγωγή στον κόσμο. Ακολουθούν η Ινδία, οι Η.Π.Α.,η Ρωσία, το Πακιστάν και η Βραζιλία. Στην Ελλάδα καλλιεργούνταν περίπου 4.300.000 στρέμματα το 2000 και η ετήσια παραγωγή έφτανε τους 435.000 τόνους (Γαλανοπούλου-Σενδούκα Σ., 2002). Το 2009 καλλιεργήθηκαν 2.350.000 στρέμματα έναντι ~2.500.000 το 2008 με τάση να καλλιεργηθούν 3.000.000 το 2010. Οι διακυμάνσεις είναι αποτέλεσμα των πολιτικών επιδοτήσεων και των πλαφόν που έχουν αυτές (www.agrotypos.gr). Το μεγαλύτερο μέρος του Ελληνικού βαμβακιού καταναλώνεται εγχώρια ενώ το υπόλοιπο εξάγεται κυρίως σε μορφή νημάτων. Από το σπόρο του βαμβακιού βγαίνει λάδι που χρησιμοποιείται ως επιτραπέζιο αλλά περιορισμένα. Επίσης από τα υπολείμματα του βαμβακιού παρασκευάζεται η βαμβακόπιτα που χρησιμοποιείται ως ζωοτροφή (el.wikipedia.org). 1.11 Παγκόσμια παραγωγή, κατανάλωση Σύμφωνα με τα στοιχεία του Αμερικανικού Υπουργείου Γεωργίας η παγκόσμια παραγωγή κατά το 2009 σημείωσε μείωση για δεύτερη συνεχή χρονιά, ενώ η κατανάλωση κατά την εμπορική περίοδο 09/10 αυξήθηκε κατά 3% περίπου σε σχέση με την προηγούμενη. Τα παγκόσμια αποθέματα κάλυψαν το κενό και έπεσαν στο 16

χαμηλότερο επίπεδο της τελευταίας εξαετίας. Η διαχείριση των αποθεμάτων επηρέασε την αγορά και το παγκόσμιο εμπόριο (Πίνακας 1.2) (Σγαντζούρης Σ., 2009β). Πίνακας 1.2. Παγκόσμια αγορά εκκοκκισμένου βάμβακος (σε εκατ. τόνους) 2007/08 2008/09* 2009/10** Διαφορά 09/10-08/09 (%) Παραγωγή 26,223 23,488 23,179-1,32 Κατανάλωση 26,708 23,966 24,721 3,15 Αποθέματα τέλους 13,502 13,567 12,577-7,3 13.5.2009 *προσωρινά στοιχεία ** εκτιμήσεις Πηγή:FAS/USDA Ειδικότερα, κατά την εμπορική περίοδο 08/09, η παγκόσμια παραγωγή μειώθηκε κατά 10,4% στα 23,5 εκατ. τόνους ενώ το 09/10 σημειώθηκε νέα μείωση της παραγωγής κατά 1,3% σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο στους 23,2 εκατ. τόνους. Η μείωση αυτή προέρχεται κατά κύριο λόγο από την Κίνα (-7,8%), το Ουζμπεκιστάν (-8,1%), την Τουρκία (-9,4%) και από άλλες χώρες (Πίνακας 1.3). Πίνακας 1.3. Παγκόσμια παραγωγή εκκοκ. βάμβακος (σε εκατ. τόνους) Χώρες 2007/08 2008/09* 2009/10** Διαφορά 09/10-08/09 (%) Κίνα 8,056 7,794 7,185-7,81 Ινδία 5,356 5,008 5,443 8,69 ΗΠΑ 4,182 2,79 2,885 3,41 Πακιστάν 1,938 1,96 2,003 2,19 Βραζιλία 1,602 1,263 1,197-5,23 Ουζμπεκιστάν 1,165 1,067 0,98-8,15 Τουρκία 0,675 0,457 0,414-9,41 Άλλες 3,249 3,15 3,072-2,48 Συνολικά 26,223 23,489 23,179-1,32 13.5.2009 Πηγή: FAS/USDA * Εκτίμηση ** Προβλέψεις 17

Όπως φαίνεται εξάλλου από τα στοιχεία του πίνακα 1.4, αξιόλογες μεταβολές καταγράφονται κατά την περίοδο 08/09 στην κατανάλωση βάμβακος μεταξύ των σημαντικότερων χωρών χρήσης του προϊόντος, με αποτέλεσμα η κατανάλωση να σημειώνει κάμψη 10,26% περίπου. Συγκριτικά με τον προηγούμενο μήνα, τον Απρίλιο (2009) προβλέπεται περιορισμός στην κατανάλωση ορισμένων χωρών που επηρεάζουν σημαντικά το παγκόσμιο εμπόριο, όπως η Κίνα (-1.306.000 τον.) η Τουρκία (-261.000 τον.), η Ινδία (-228.000) και το Πακιστάν (-218.000). Χαρακτηριστική είναι η εκτίμηση περιορισμού της κατανάλωσης στην Τουρκία, κατά 20% περίπου. Οι προβλέψεις για το 2009 θέλουν την κατανάλωση να αυξάνεται κατά 3,15% σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο (Σγαντζούρης Σ., 2009β). Πίνακας 1.4. Παγκόσμια κατανάλωση εκκοκ. βάμβακος (σε εκατ. τόνους) Χώρες 2007/08 2008/09* 2009/10** Διαφορά 09/10-08/09 (%) Κίνα 11,213 9,907 10,342 4,39 Ινδία 3,984 3,756 3,919 4,34 Πακιστάν 2,722 2,504 2,613 4,35 Τουρκία 1,306 1,045 1,067 2,11 Βραζιλία 1,002 0,914 0,914 0,00 ΗΠΑ 0,999 0,773 0,762-1,42 Μπαγκλαντές 0,599 0,631 0,664 5,23 Ινδονησία 0,484 0,435 0,446 2,53 Μεξικό 0,435 0,392 0,414 5,61 Ταϊλάνδη 0,425 0,392 0,414 5,61 Άλλες 3,539 3,217 3,166-1,59 Συνολικά 26,708 23,966 24,721 3,15 13.5.2009 Πηγή: FAS/USDA * Εκτίμηση ** Προβλέψεις 1.12 Παγκόσμιο εμπόριο 18

Καταγράφεται πτώση της ζήτησης την περίοδο 2008/09, που πιθανά θα καταστεί εντονότερη μετά την πρόσφατη διεθνή κρίση στην χρηματοπιστωτική αγορά, οδηγούν στον περιορισμό του παγκόσμιου εμπορίου του προϊόντος. Η τάση αυτή καταγράφεται τόσο ως προς τις εισαγωγές, όσο και προς τις εξαγωγές. Ειδικότερα, κατά την περίοδο 2008/09 σημειώθηκε μεγάλη πτώση των εισαγωγών (κατά μέσο όρο -22,87%) με τις εισαγωγές της Κίνας στο -43,62% και τις εισαγωγές της Τουρκίας στο -34% (Πίνακας 1.5). Πίνακας 1.5. Παγκόσμιες εισαγωγές εκκοκ. βάμβακος (σε εκατ. τόνους). Χώρες Διαφορά 09/10-2007/08 2008/09* 2009/10** 08/09 (%) Κίνα 2,51 1,415 1,96 38,52 Πακιστάν 0,851 0,501 0,675 34,73 Τουρκία 0,712 0,501 0,631 25,95 Μπαγκλαντές 0,61 0,631 0,664 5,23 Ινδονησία 0,501 0,435 0,452 3,91 Ταϊλάνδη 0,42 0,397 0,414 4,28 Μεξικό 0,333 0,283 0,337 19,08 Ρωσία 0,261 0,207 0,201-2,90 Βιετνάμ 0,218 0,223 0,25 12,11 Κορέα 0,212 0,201 0,196-2,49 Άλλες 1,644 1,395 1,361-2,44 Συνολικά 8,272 6,189 7,141 15,38 13.5.2009 Πηγή: FAS/USDA *Εκτίμηση ** Προβλέψεις Οι εκτιμήσεις ωστόσο της περιόδου (2009/10) δείχνουν τάση αύξησης των εισαγωγών στις μεγάλες χώρες εισαγωγής, όπως η Κίνα (+38%), το Πακιστάν (+35%), η Τουρκία (+26%). Μεγάλη επίσης πτώση καταγράφεται το 2008/09 στο εξαγωγικό εμπόριο, το οποίο περιορίζεται κατά 23,65% περίπου. Όπως φαίνεται στα στοιχεία του πίνακα 1.6, με την εξαίρεση της Βραζιλίας και μιας χώρας της υποσαχάριας Αφρικής (Μπουργκίνα- 19

Φάσο), υπήρξε σημαντικός περιορισμός των εξαγωγών εκκοκκισμένου βάμβακος. Μεγάλη εξάλλου ήταν η μείωση των εξαγωγών της Ελλάδας σε εκκοκκισμένο βαμβάκι (-38%) για το 2008 (Σγαντζούρης Σ., 2009β). Το 2009 σημειώθηκε αύξηση των παγκόσμιων εξαγωγών χωρίς όμως αυτές να φθάνουν στο επίπεδο του 2007. Χώρες Πίνακας 1.6. Παγκόσμιες εξαγωγές εκκοκ. βάμβακος (σε εκατ. τόνους). Διαφορά 09/10-2007/08 2008/09* 2009/10** 08/09 (%) ΗΠΑ 2,973 2,722 2,395-12,01 Ινδία 1,531 0,435 1,415 225,29 Ουζμπεκιστάν 0,958 0,653 0,827 26,65 Βραζιλία 0,486 0,544 0,435-20,04 Αυστραλία 0,265 0,25 0,348 39,20 Ελλάδα 0,283 0,174 0,174 0,00 Μπουργκίνα 0,169 0,174 0,174 0,00 Τουρκμενιστάν 0,174 0,114 0,218 91,23 Μπενίν 0,109 0,093 0,098 5,38 Τατζικιστάν 0,108 0,076 0,093 22,37 Άλλες 1,352 0,953 0,964 1,15 Συνολικά 8,408 6,188 7,141 15,40 13.5.2009 *Εκτίμηση ** Προβλέψεις Πηγή: FAS/USDA Σύμφωνα με την Διεθνή Συμβουλευτική Επιτροπή Βάμβακος (ICAC) το 08/09 καταγράφεται πτώση στο παγκόσμιο εμπόριο βαμβακιού στους 6,2 εκατ. τόνους (-26%). Η Κίνα εισήγαγε γύρω στους 1,5 εκατ. τόνους το 2008 δηλαδή 41% λιγότερο από το 2007, η Ινδία και το Ουζμπεκιστάν πραγματοποίησαν εξαγωγές μικρότερες κατά 40% αυτή την περίοδο από ότι το 2007 (Σγαντζούρης Σ., 2009β). Πάντως ο μεγαλύτερος εξαγωγέας που είναι οι ΗΠΑ πραγματοποίησε εξαγωγές 2,6 εκατ. τόνους το 2008 ή 12% λιγότερο από ότι το 2007 παρά τη μεγάλη μείωση της παραγωγής. Οι ΗΠΑ επηρεάστηκαν λιγότερο από ότι οι άλλοι εξαγωγείς στην πτώση της ζήτησης (Πίνακας 1.7). 20

Πίνακας 1.7. Παγκόσμια διάθεση και κατανομή βαμβακιού σε εκατ. τόνους ( ICAC). 2007/08 2008/09 2009/10* Παραγωγή 26,22 23,7 23,6 Κατανάλωση 26,29 23,6 23,7 Εξαγωγές 8,34 6,2 7,3 Αποθέματα τέλους 12,50 12,6 12,5 * εκτίμηση Πηγή: ICAC 1.4.09 1.13 Εξελίξεις στην Ε.Ε. Σύμφωνα με ορισμένες καταγραφές, την περίοδο 2008/09 διαπιστώνεται σημαντική μείωση της καλλιεργηθείσας έκτασης και της παραγωγής και στις δύο κύριες παραγωγικές χώρες της Ε.Ε., την Ελλάδα και την Ισπανία, σε σχέση με το 2007/08. Σημειώνεται, επίσης, σύμφωνα με την ίδια πηγή (FAS/USDA), εξαιρετικά σημαντική μείωση των εξαγωγών εμπορικής περιόδου 08/09 σε σχέση με την προηγούμενη τόσο για την Ελλάδα (-24%) όσο και για την Ισπανία (-55,17%) (Πίνακας 1.8) (Σγαντζούρης Σ., 2009β). Πίνακας 1.8. Στοιχεία έκτασης, παραγωγής, διάθεσης και εμπορίου εκκοκκισμένου βάμβακος (σε 1000 στρ. ή 1000 τόννους). 2007/08 2008/09 2009/10 Διαφορές 08/09-09/10 (%) Ελλάδα Ισπανία Ελλάδα Ισπανία Ελλάδα Ισπανία Ελλάδας Ισπανίας Έκταση 3150 540 2500 530 2150 600-14 13,21 Αποθέματα 97 13 80 8 100 4 25-50 αρχής Παραγωγή 288 40 250 19 218 26-12,8 36,84 Εισαγωγές 4 3 4 2 4 2 0 0 Συν. 389 56 334 29 322 33-3,59 13,79 Προσφορά Χρήση 65 20 49 11 49 11 0 0 Απώλειες 11 0 11 0 11 0 0 0 Εξαγωγές 229 29 174 13 174 16 0 23,08 21

Αποθέματα 85 8 100 4 88 5-12 25 τέλους Πηγή: FAS/USDA, 13.5.2009 Σύμφωνα με εγχώριες εκτιμήσεις, η καλλιεργηθείσα έκταση το 2008 ανήλθε σε 2.800.000 στρέμματα με την παραγωγή σύσπορου βάμβακος να κυμαίνεται στο επίπεδο των 600.000 τόνων περίπου. Πρόκειται, με βάση τις προσεγγίσεις αυτές, για μία μείωση των καλλιεργούμενων εκτάσεων της χώρας της τάξεως του 18% περίπου, συνοδευόμενη με εκτίμηση πτώσης της παραγωγής κατά 25% περίπου. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Αμερικανικού Υπουργείου Γεωργίας, κατά την περίοδο 2009/10 η έκταση της καλλιεργούμενης έκτασης με βαμβάκι στην Ελλάδα κυμάνθηκε στο επίπεδο των 2,15 εκ. στρεμμάτων με παραγωγή εκκοκκισμένου βάμβακος μειωμένη κατά 13% σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο. Τα αποθέματα τέλους φαίνεται ότι διατηρούνται σε υψηλά επίπεδα (88.000 τον. εκκοκ. βαμβάκι). Στην Ισπανία φαίνεται ότι δε μεταβλήθηκε την περίοδο 09/10 η έκταση και με μικρή αύξηση κυμάνθηκε στα 600.000 στρέμματα περίπου και με σημαντική βελτίωση στην παραγωγή (26.000 τον. εκκοκ. βαμβάκι). Στο επίπεδο των εξαγωγών της Ελλάδας διαπιστώνεται (ΕΣΥΕ) το 2008 αισθητή αύξηση της ποσότητας του εξαγόμενου εκκοκ. βαμβακιού κατά 28% περίπου σε σχέση με το 2007. Η ποσότητα αυτή (220.000 τον.) αντιπροσωπεύει αξία 223,8 εκ.. Η Τουρκία (41%), η Αίγυπτος (26%), η Ιταλία και το Πακιστάν, απορρόφησαν το 2008, το 80% περίπου της συνολικά εξαχθείσας ποσότητας. Στον πίνακα 1.9 παρουσιάζεται η μέση τιμή εξαγωγής (fob) σε κάθε μια από τις σημαντικότερες χώρες προορισμού κατά τις περιόδους 2007 και 2008 (Σγαντζούρης Σ., 2009β). Πίνακας 1.9. Εξέλιξη μέσης τιμής εξαγωγής εκκοκκισμένου βάμβακος * από την Ελλάδα (μέση τιμή fob σε /τόνο) Χώρες 2007 2008 Διαφορά % Τουρκία 978 1.017 3,99 (85.847 τ.) (90.227 τ.) Αίγυπτος 959 (27,403 τ.) 1.048 (57.628 τ.) 9,28 22

Ιταλία 893 (18.621 τ.) Πακιστάν 917 (7.911 τ.) 909 (15.303 τ.) 1.031 (13.403 τ.) 1,79 12,43 Συνολικά 966 1.021 5,69 (Όλες οι χώρες) Πηγή : ΕΣΥΕ (171.316 τ.) (219.230 τ.) Τα στοιχεία για την Ισπανία υπολογίζουν την καλλιεργηθείσα έκταση κατά το 2007 στο επίπεδο των 650.000 στρεμμάτων με μία παραγωγή σύσπορου βάμβακος ανερχόμενη σε 120.000 τόννους περίπου. Το 2008 σημειώθηκε πτώση της καλλιεργούμενης έκτασης στην Ισπανία, η οποία κυμάνθηκε στο επίπεδο των 500.000 στρεμμάτων περίπου (-23%) με παραγωγή σύσπορου βάμβακος που δεν υπερέβη τους 50.000 τόννους. Οι εκτιμήσεις για την Τουρκία που αποτελούσε παραδοσιακό αγοραστή του ελληνικού εκκοκκισμένου βαμβακιού είναι οι εξής: Από τους 250.000 τόννους εκκοκκισμένου βαμβακιού που παρήχθησαν στην Ελλάδα το 2007, 45.000 τόννοι διατέθηκαν στην εσωτερική αγορά και το μεγαλύτερο ποσοστό του υπολοίπου εξάχθηκε στην Τουρκία με τιμή περίπου στα 45 λεπτά ανά κιλό. Κατά το 2009 η δραματική πτώση της ζήτησης από την Τουρκία έχει προκαλέσει κρίση στην εγχώρια παραγωγή μια και η τιμή μειώθηκε δραστικά και με αδυναμία διοχέτευσης του προϊόντος τους σε άλλες αγορές. 1.14 Τιμές παραγωγού Από συγκριτικά στοιχεία που συγκέντρωσε η ΠΑΣΕΓΕΣ από ορισμένες ΕΑΣ για τις τιμές παραγωγού 2007 και 2008 προκύπτει ότι η μέση τιμή παραγωγού για το 2007 ανήλθε κατά μέσο όρο σε 42 λεπτά/κιλό με περιορισμένο εύρος απόκλισης κυμαινόμενο από 40-46 λεπτά/κιλό. Για το 2008 οι τιμές ήταν χαμηλότερες και κυμάνθηκαν από 16-20 λεπτά/κιλό. Για το 2009 δεν οι τιμές κυμάνθηκαν σε υψηλότερο επίπεδο από το 2008 χωρίς όμως να φθάσουν τα επίπεδα του 2007 (Σγαντζούρης Σ., 2009β). 1.15 Ποιότητα 23

Το ελληνικό βαμβάκι ήταν παλαιότερα φημισμένης ποιότητας και περιζήτητο στην ελληνική και ξένη αγορά. Μέχρι το 1986 η τιμή του ήταν μεγαλύτερη και αυτού του αμερικάνικου. Στη συνέχεια και ιδιαίτερα μετά το 1993 παρατηρήθηκε σταθερή υποχώρηση, λόγω ποιοτικής υποβάθμισης και ιδιαίτερα λόγω διατάραξης της τυποποίησης του ελληνικού βαμβακιού. Οι σπουδαιότεροι παράγοντες που συνέβαλαν στην υποβάθμιση της ποιότητας ήταν (Κανονισμός 637/2008): Η πανσπερμία των ποικιλιών Η κατάχρηση των εισροών με στόχο τη μεγιστοποίηση των αποδόσεων και συνεπώς η οψίμιση της παραγωγής, σε συνδυασμό με την υιοθέτηση μιας μόνο συγκομιδής Η ισοπεδωτική νοοτροπία των εκκοκκιστηρίων στη διαμόρφωση της τιμής παραγωγού ανεξαρτήτως ποιότητας, που ήταν συνδεδεμένη με τη χορήγηση της επιδότησης στον εκκοκκιστή και αφορούσε την παραγόμενη ποσότητα, πολιτική που υποστήριζε η προηγούμενη ΚΑΠ. Η περαιτέρω υποβάθμιση στα εκκοκκιστήρια σε συνδυασμό με τον μη ποιοτικό διαχωρισμό κατά την αποθήκευση και εκκόκκιση Η έλλειψη ταξινόμησης και ποιοτικού ελέγχου του εκκοκκισμένου, ιδιαίτερα μετά την κατάργηση του Οργανισμού Βάμβακος (Ο.Β.). Η αναβάθμιση της ποιότητας του ελληνικού βαμβακιού δεν είναι ουτοπία. Η ποιότητα εξακολουθεί να αποτελεί, σε αντίθεση με το κόστος παραγωγής, ισχυρό συγκριτικό πλεονέκτημα, για το ελληνικό βαμβάκι, λόγω της προσαρμογής του στις οικολογικές συνθήκες της χώρας και της υψηλής καλλιεργητικής τεχνικής που εφαρμόζουν οι περισσότεροι Έλληνες βαμβακοπαραγωγοί. Η χρήση ομοειδών, προσαρμοσμένων, με υψηλή ποιότητα ποικιλιών κατά περιοχή και η μη ανάμιξη τους στο εκκοκκιστήριο μπορεί να επαναφέρει το φημισμένο όνομα στο ελληνικό βαμβάκι. Η αναβάθμιση και πιστοποιημένη ποιότητα μπορεί να αποτελέσει ισχυρό διαβατήριο για το ελληνικό βαμβάκι. Η μεγιστοποίηση της προστιθέμενης αξίας, που θα προκύψει από τη βελτίωση της ποιότητας, προϋποθέτει τη συνεργασία και τη συνδρομή όλων των εμπλεκόμενων φορέων. Η κατανομή της προστιθέμενης αξίας θα εξαρτηθεί από την οργάνωση των φορέων και την αποτελεσματικότητα της οργάνωσης της συνεργασίας τους, που πρέπει να είναι συμβολαιακής μορφής. Απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η υιοθέτηση από τους 24

παραγωγούς πιστοποιημένων συστημάτων διασφάλισης και διαχείρισης της ποιότητας και προστασίας του περιβάλλοντος. Στην περαιτέρω βελτίωση της ποιότητας μπορεί να συμβάλλει και η χορήγηση οικολογικού σήματος στην ίνα (π.χ. ECOLABEL) που θα αναφέρεται στο προϊόν και όχι μόνο στο σύστημα παραγωγής. Το ποιοτικό παρακράτημα που πρέπει να ισχύσει και στο βαμβάκι και η απόδοσή του μόνο στους παραγωγούς που υιοθετούν συστήματα πιστοποιημένης ποιότητας θα συμβάλλει στην αύξηση και στον διαχωρισμό του ποιοτικού βαμβακιού. 1.16 Ανταγωνιστικότητα ελληνικού βαμβακιού Η μείωση των επιδοτήσεων με βάση τη νέα ΚΑΠ επηρεάζει αρνητικά το γεωργικό εισόδημα του βαμβακοπαραγωγού. Οι παραγωγοί αντιμετωπίζουν τη δύσκολη πρόκληση να περιφρουρήσουν το εισόδημά τους, μόνο μέσω της ορθολογικής μείωσης του κόστους, σε συνδυασμό με τη βέλτιστη απόδοση και της προστιθέμενης αξίας του προϊόντος, μέσω της αναβάθμισης της ποιότητας. Ο στόχος αυτός πρέπει να λαμβάνει υπόψη το πιθανό ενδεχόμενο να μειωθούν ακόμη περισσότερο οι επιδοτήσεις μετά το 2013. Θετικά στοιχεία για το γεωργικό εισόδημα του βαμβακιού περιέχει η έκθεση του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου αναφορικά με τις προτάσεις της ευρωπαϊκής επιτροπής για το νέο κοινοτικό καθεστώς του βαμβακιού. Με βάση τα στοιχεία της Έκθεσης η συνδεδεμένη επιδότηση του βαμβακιού θα μπορούσε να ανεβεί στα 75 περίπου ευρώ (από τα 54 περίπου που είναι σήμερα) στην περίπτωση που η βαμβακοκαλλιέργεια στην Ελλάδα σταθεροποιηθεί στα 2,7 εκ. στρ. Έτσι με μέση στρεμματική απόδοση 300kg/στρ. και τιμή συσπόρου 0,41 ευρώ η στρεμματική ακαθάριστη πρόσοδος του βαμβακιού ανέρχεται στα 200 ευρώ (χωρίς την αποσυνδεδεμένη ενίσχυση) γεγονός που καθιστά το βαμβάκι μία από τις πλέον ανταγωνιστικές καλλιέργειες στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στη Θεσσαλία, όπου κατεξοχήν προσαρμόζεται. Επιπλέον ο νέος κανονισμός συμπεριλαμβάνει τη δυνατότητα ενίσχυσης του ποιοτικού βαμβακιού. Η ενίσχυση των βαμβακοπαραγωγών από την εφαρμογή φιλοπεριβαλλοντικών προγραμμάτων, όπως αυτό που αποσκοπεί στη μείωση της νιτρορύπανσης σε ορισμένες περιοχές, αποτελεί, έστω και προσωρινό στήριγμα του γεωργικού εισοδήματος. 25

Η αξιοποίηση των υποπροϊόντων του βαμβακιού και κυρίως του βαμβακελαίου για παραγωγή βιοντήζελ και της βαμβακόπιτας ως ζωοτροφής, μπορεί επίσης να ενισχύσει το γεωργικό εισόδημα του βαμβακοπαραγωγού, στο βαθμό που αυτός θα συμμετάσχει σε συμβολαιακής μορφής αξιοποίηση αυτών των προϊόντων. Με βάση τα στοιχεία που προαναφέρθηκαν, την ευνοϊκή διεθνή συγκυρία αλλά και με την προϋπόθεση της άρσης των στρεβλώσεων που ισχύουν στην Ελλάδα, δικαιολογείται η αισιοδοξία για τη συνέχιση αλλά και ανάκαμψη της ανταγωνιστικότητας του ελληνικού βαμβακιού. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΒΑΜΒΑΚΙΟΥ ΓΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΙΝΑΣ 2.1 Βαμβάκι φυτό αναφοράς της φυσικής ίνας Η χρονιά του 2009 αποφασίστηκε από τον FAO (Διεθνής Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας) να είναι η χρονιά της φυσικής ίνας. Μία από τις βασικές επιδιώξεις πίσω από το διεθνές έτος φυσικής ίνας ήταν να αυξηθεί το ενδιαφέρον και η αναγνωρισιμότητα των ιδιαίτερων πλεονεκτημάτων και ωφελειών των φυσικών ινών. Ο οργανισμός του FAO είχε ως κίνητρο αυτή η προβολή να οδηγήσει σε μία διαρκή βελτίωση των οικονομικών και περιβαλλοντικών απόψεων περί της καλλιέργειας του βαμβακιού σε όλο τον κόσμο. Τα στατιστικά στοιχεία του οργανισμού δείχνουν ότι περίπου 30 εκ. τόνοι φυσικών ινών παράγονται σε όλο τον κόσμο κάθε χρόνο. Οι περισσότεροι από αυτούς - 26 εκ. τόνοι - είναι ίνες βαμβακιού. Είναι αλήθεια ότι συνεχίζεται να χρησιμοποιείται το βαμβάκι ως πρώτη ύλη για τα υφάσματα αλλά μόνο το 35% της παγκόσμιας συγκομιζόμενης παραγωγής καταλήγει σε διάφορες μορφές ένδυσης. Ο σπόρος που παράγεται από το φυτό μαζί με τις ξένες ύλες και τις κοντές ίνες συγκεντρώνουν το υπόλοιπο 65% του χρησιμοποιούμενου βαμβακιού έχοντας ένα ευρύ φάσμα εφαρμογών. Οι σπόροι συνθλίβονται με σκοπό την παραγωγή λαδιού το οποίο χρησιμοποιείται ως συστατικό τροφής ή σε βιομηχανικές εφαρμογές (http://www.fibermax.com.gr/media/articles/10naturalfiber.pdf). Το υπόλειμμα που απομένει αποτελεί υψηλής ποιότητας συστατικό εκτροφής ζώων φάρμας. Οι κοντές ίνες οι οποίες δεν είναι κατάλληλες για την παραγωγή 26

υφασμάτων χρησιμοποιούνται με διάφορους τρόπους όπως την παραγωγή βαμβακιού για ιατρικές χρήσεις. Επίσης οι φυσικές ίνες είναι σε υψηλή ζήτηση από τις βιομηχανίες χαρτιού και συσκευασίας καθώς και στη βιομηχανία αυτοκινήτου, όπου αυτό το πολλαπλής χρήσης υλικό χρησιμεύει για ενδυνάμωση των πλαστικών εσωτερικού χώρου με ταυτόχρονη μετατροπή τους σε πιο φιλικά για το περιβάλλον υλικά (Σχήμα 2.1). Η Διεθνής Συμβουλευτική Επιτροπή Βάμβακος (ICAC) υπολογίζει ότι περίπου 100 εκ. φάρμες «βασίζονται» σε φυσικές ίνες. Ο μόνος πραγματικός εφάμιλλος ανταγωνιστής του φυσικού βαμβακιού στην παγκόσμια αγορά της ίνας είναι οι τεχνητές ίνες οι οποίες χρόνο με το χρόνο μείωσαν το μερίδιο αγοράς της φυσικής ίνας βαμβακιού. Τα φυτά βαμβακιού δεν παράγουν μόνο ίνες αλλά και λάδι το οποίο περιέχεται στους σπόρους και το οποίο χρησιμοποιείται στη βιομηχανία, αλλά και για την παραγωγή μαργαρίνης, σαπουνιών, κεριών και καλλυντικών. Τη χρονιά 2007/08 η καλλιέργεια βαμβακιού απέδωσε 46,1 εκ. τόνους βαμβακέλαιου τοποθετώντας αυτή την παραγωγή στην τρίτη θέση παραγωγής ελαίων πίσω από τη σόγια (220,8 εκ τόνους) και ελαιοκράμβη (48,4 εκ. τόνους) (http://www.fibermax.com.gr/media/articles/10natural fiber.pdf). Σχήμα 2.1. Χρήση Βαμβακιού μετά την Εκκόκκιση. 27