ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR2420011 Όρη κεντρικής Εύβοιας, παράκτια ζώνη και νησίδες» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Ευστράτιος Μπουρδάκης ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009
Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Μπουρδάκης Ε. (2009). Σχέδιο δράσης για τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR2420011 Όρη κεντρικής Εύβοιας, παράκτια ζώνη και νησίδες». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Bourdakis E. (2009). Action Plan for the Special Protection Area «GR2420011 Ori kentrikis Euvoias, paraktia zoni kai nisides». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 2. ΣΤΟΧΟΣ...3 2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...4 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...6 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...7 6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ...15 7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ...16 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...19 ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν Σχέδιο Δράσης εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR2420011 Όρη κεντρικής Εύβοιας, παράκτια ζώνη και νησίδες». Για το σκοπό αυτό προτείνονται κατάλληλα διαχειριστικά και θεσμικά μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ. 2. ΣΤΟΧΟΣ Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι η παροχή γενικών κατευθύνσεων για την αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR2420011 Όρη κεντρικής Εύβοιας, παράκτια ζώνη και νησίδες», ιδίως σε ότι αφορά τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της. Έτσι, προτείνονται κατάλληλα μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ, με τελικό στόχο την επίτευξη Ικανοποιητικού Καθεστώτος Προστασίας στην περιοχή. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3
2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η πρόταση οριοθέτησης περιλαμβάνει το ορεινό ανατολικό τμήμα της κεντρικής Εύβοιας, από το χωριό Πήλιο στα βόρεια, ως τη Στενή Ευβοίας και την Κύμη στα νότια και ανατολικά, καθώς και τις νησίδες Πρασούδα, Κοίλη και Πλατειά κοντά στο ακρωτήριο Κύμης. Η συνολική έκταση της ΖΕΠ είναι 39.308 εκτάρια. Από την προτεινόμενη οριοθέτηση εξαιρούνται οι οικισμοί που βρίσκονται εντός της περιοχής με βάση τα νόμιμα όριά τους. Η προτεινόμενη περιοχή έχει ενιαίο οικολογικό χαρακτήρα και διαφέρει σε γενικά πλαίσια από την περιβάλλουσα περιοχή, καθώς περιλαμβάνει τη νησίδα Πρασούδα και τους ορεινούς όγκους της κεντρικής Εύβοιας, με πολυάριθμες ορθοπλαγιές και γυμνές βραχώδεις εκτάσεις, εκτεταμένα δάση ελάτης και λιβάδια των ψηλών κορυφών, και τους αραιούς θαμνότοπους των νότιων εκθέσεων του βουνού. Πρόκειται για ορεινή περιοχή, η οποία χαρακτηρίζεται από θαμνώνες αειφύλλων πλατυφύλλων, φρύγανα και καλλιέργειες στα χαμηλά, απόκρημνες βραχώδεις εκτάσεις περιφερειακά, εκτεταμένα δάση πεύκης και ελάτης στα μεγαλύτερα υψόμετρα, δάση Καστανιάς και λιβάδια στις κορυφές των βουνών. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4
Χάρτης 1. Όρια Ζώνης Ειδικής Προστασίας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5
Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Πίνακας 1. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR2420011 Όρη κεντρικής Εύβοιας, παράκτια ζώνη και νησίδες»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Είδη χαρακτηρισμού Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήρ ιο 6 11 Hydrobates pelagicus Πετρίλος Ισχύει * >1% πληθ. 101 Falco biarmicus Χρυσογέρακο Ε.Ε. 416 Emberiza caesia Φρυγανοτσίχλονο Ισχύει * * Η περιοχή είναι για το είδος μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρειά της και φιλοξενεί >1% του εθνικού πληθυσμού. Γεωγραφικές περιφέρειες: 1) Θράκη Μακεδονία - Θεσσαλία, 2) Ήπειρος-Δυτική Ελλάδα-Στερεά Ελλάδα-Πελοπόννησος, 3) Νησιά Αιγαίου Πίνακας 2. Είδη οριοθέτησης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR2420011 Όρη κεντρικής Εύβοιας, παράκτια ζώνη και νησίδες»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης 67 Pernis apivorus Σφηκιάρης >1% πληθυσμού Ελλάδας 74 Gyps fulvus Όρνιο >1% πληθυσμού Ελλάδας, extinct 76 Circaetus gallicus Φιδαετός >1% πληθυσμού Ελλάδας 85 Buteo rufinus Αετογερακίνα ~1% πληθυσμού Ελλάδας 91 Aquila chrysaetos Χρυσαετός ~1% πληθυσμού Ελλάδας 93 Hieraaetus fasciatus Σπιζαετός ~1% πληθυσμού Ελλάδας 103 Falco peregrinus Πετρίτης >1% πληθυσμού Ελλάδας 224 Bubo bubo Μπούφος >1% πληθυσμού Ελλάδας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6
5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Πετρίλος (Hydrobates pelagicus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Ανεπαρκώς Γνωστό Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ενδημικό είδος της Ευρώπης, ο πληθυσμός της Μεσογείου θεωρείται ως ξεχωριστό υποείδος Hydrobates pelagicus melitensis. Η Πρασούδα είναι μία από τις δύο νησίδες της Ελλάδας που έχει καταγραφεί η αναπαραγωγή του Πετρίλου (Akriotis & Handrinos 1986), είδος για το οποίο υπάρχει εντυπωσιακή έλλειψη δεδομένων στη χώρα μας. Οικολογία. Ο Πετρίλος είναι το μικρότερο θαλασσοπούλι, στο μέγεθος χελιδονιού, φωλιάζει σε τρύπες ή σπηλιές σε μικρές νησίδες. Τρέφεται με καρκινοειδή, μικρά ψάρια και άλλα είδη που ζουν στην επιφάνεια της θάλασσας (Tucker and Heath 1994). Σφηκιάρης (Pernis apivorus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο Σφηκιάρης είναι αναπαραγόμενος επισκέπτης στην περιοχή, από όπου διέρχεται και κατά τις μεταναστευτικές περιόδους. Ο πληθυσμός του είδους στα δάση του Μαυροβουνίου εκτιμάται σε 10-15 ζευγάρια. Ο πληθυσμός του Σφηκιάρη στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 1.000-2.000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7
Οικολογία. Είναι μεταναστευτικό δασόβιο είδος που φωλιάζει σε δέντρα και μοιάζει με την γερακίνα. Έρχεται στην Ελλάδα κυρίως αρχές Μαΐου και φεύγει κατά τα τέλη Σεπτεμβρίου στην Αφρική (νότια από τη Σαχάρα) όπου διαχειμάζει. Τρέφεται κυρίως με υμενόπτερα (σφήκες κλπ) εντοπίζοντας τις φωλιές τους και τις προνύμφες και σπανιότερα με ερπετά, αμφίβια, αλλά και με καρπούς. Φωλιάζει σε δένδρα και αναζητάει την τροφή του στις παρυφές δασών και τις άκρες των ρεματιών και σε ανοικτές εκτάσεις με αραιή βλάστηση. Όρνιο (Gyps fulvus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Τρωτό/ Κρισίμως Κινδυνεύον Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Το Όρνιο εξαφανίστηκε από αναπαραγόμενο είδος της περιοχής στα τέλη της δεκαετίας του 80, με τελευταία γνωστή παρατήρηση ενός νεαρού ατόμου το 1990 (Μπουρδάκης αδημοσίευτα στοιχεία). Αποικίες και κούρνιες υπήρχαν στις ορθοπλαγιές πάνω από το χωριό Μανίκια στο νότιο τμήμα της περιοχής. Λόγω της αποικίας των Όρνιων αξιολογήθηκε η περιοχή ως σημαντική για την ορνιθοπανίδα, ήδη από το 1980 (Hallmann 1980). Το είδος πλέον περνά από την περιοχή μόνο κατά τις μετακινήσεις νεαρών ατόμων από βορειότερες αποικίες. Οικολογία. Τα Όρνια σχηματίζουν αποικίες και ζουν σε ανοιχτές, λοφώδεις και ορεινές περιοχές με αραιή φυτοκάλυψη, ενώ αποφεύγουν δασωμένες εκτάσεις, καθώς η πυκνή βλάστηση εμποδίζει τον εντοπισμό της τροφής τους (Μπουρδάκης 2003). Η κατανομή τους συνδέεται με την έντονη εκτατική κτηνοτροφία, αφού τα νεκρά κτηνοτροφικά ζώα μεσαίου ή μεγάλου μεγέθους αποτελούν την κύρια πηγή τροφής του, αφού στις περισσότερες χώρες έχουν μειωθεί πολύ οι πληθυσμοί των μεγάλων ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8
μηρυκαστικών που αποτελούσαν τη φυσική πηγή τροφής του. Απαιτεί μεγάλες ασφαλείς ορθοπλαγιές και βράχια χαμηλού συνήθως υψομέτρου, με κατάλληλες θέσεις για φώλιασμα χωρίς ανθρώπινη όχληση, ακόμα κι εάν αυτά βρίσκονται σε μικρά νησιά ή πάνω από τη θάλασσα. Φωλιάζει σε αποικίες αρκετών ζευγαριών, ενώ σπάνια αναπαράγεται μοναχικά. Τρέφεται κυρίως με μαλακούς ιστούς ζώων, μεσαίου και μεγάλου μεγέθους και ψάχνει την τροφή του σε ακτίνα έως 50-60 χλμ, από την αποικία του. Εντοπίζει την λεία του με την οξύτατη όρασή του, αλλά και από τις κινήσεις άλλων πουλιών. Μεγάλοι αριθμοί Όρνιων μπορεί να συγκεντρωθούν σε πτώματα μεγάλων ζώων από μακρινή απόσταση, αφού περιπλανώμενα Όρνια που ψάχνουν για τροφή μπορεί να παρατηρηθούν πολύ μακρύτερα. Φιδαετός (Circaetus gallicus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Σχεδόν Απειλούμενο Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Φιδαετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 300-500 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του είδους στη περιοχή μελέτης εκτιμάται σε περισσότερα από 5 ζευγάρια, στις ανοιχτές εκτάσεις της περιοχής μελέτης. Οικολογία. Είναι καλοκαιρινός επισκέπτης στην περιοχή. Ο Φιδαετός προτιμάει ψηλά δέντρα για το φώλιασμα, αλλά αν δεν υπάρχουν, φτιάχνει τη φωλιά του σε ψηλούς θάμνους. Τρέφεται κυρίως με φίδια, αλλά και με σαύρες που βρίσκει σε ανοιχτές εκτάσεις με φρύγανα, αραιή δενδρώδη ή θαμνώδη βλάστηση, ανοίγματα δασών, οι βοσκότοποι και οι εκτατικές καλλιέργειες. Η αναπαραγωγική πυκνότητα του Φιδαετού σε κατάλληλο βιότοπο ποικίλει από 2 ζευγ/χλμ2 στην Ιταλία ως 15,7 ζευγ/χλμ2 στην ΒΕ Ελλάδα (Hagemeijer and Blair 1997). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9
Αετογερακίνα (Buteo rufinus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Τρωτό Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός της Αετογερακίνας στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 200-300 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Δύο ζευγάρια έχουν καταγραφεί σε ανοιχτά τμήματα της περιοχής μελέτης. Οικολογία. Είναι κυρίως καλοκαιρινός επισκέπτης στην περιοχή, καθώς το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του φεύγει το χειμώνα. Τυπικός βιότοπος του είδους είναι οι ανοιχτές εκτάσεις με μικρά φαράγγια και γυμνές πετρώδεις πλαγιές, όπου φωλιάζει κυρίως σε βράχια. Τρέφεται με σαύρες, φίδια, μικρά πουλιά, μεγάλα έντομα, αλλά και μικρά θηλαστικά σε ανοικτές εκτάσεις και τα αραιά δρυοδάση (Tucker and Heath 1994). Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Κινδυνεύον Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Χρυσαετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 100-150 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στο Ξηροβούνι υπήρχε ως το 2000 ένα ζευγάρι Χρυσαετών (Μισιακός Κ. προς. επικ., Μπουρδάκης 2003) και παλιότερα αναφέρεται και στον ορεινό όγκο της Δίρφης. Κατά την έρευνα πεδίου φέτος δεν καταγράφηκε το είδος. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10
Οικολογία. Ο Χρυσαετός αναπαράγεται σε αδιατάρακτες ορεινές περιοχές. Χρησιμοποιεί συνήθως μικρά ζωνάρια σε ορθοπλαγιές για να φτιάξει τη φωλιά του, αλλά και μεγάλα δέντρα αν δεν υπάρχουν διαθέσιμα βράχια. Χρησιμοποιεί ανοιχτές εκτάσεις ως ενδιαιτήματα τροφοληψίας, ανάμεσα σε φυσικές περιοχές με δάσος και θάμνους ή γυμνές ράχες και ανοιχτούς βοσκοτόπους. Σπιζαετός (Hieraaetus fasciatus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Τρωτό Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του Σπιζαετού στη περιοχή μελέτης εκτιμάται σε 1-2 ζευγ. Οικολογία: Ο Σπιζαετός ζει σε χαμηλού και μέσου υψομέτρου θερμές ορεινές ή ημιορεινές περιοχές με βράχια, μακί, φρύγανα και λιγότερο σε δάση ή γυμνές εκτάσεις. Φωλιάζει σε απότομα βράχια και σπανιότερα σε δέντρα, ενώ οι επικράτειες του είναι μικρές (40-60 Km2) σε σύγκριση με αυτές άλλων αετών (Cramp and Simmons 1986). Κυνηγάει στα πιο πολλά είδη βιοτόπου εκτός του κλειστού δάσους. Τρέφεται με μεσαίου μεγέθους θηλαστικά και πουλιά και σπανιότερα με ερπετά. Χρυσογέρακο (Falco biarmicus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Κινδυνεύον Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11
Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του Χρυσογέρακου στη περιοχή μελέτης εκτιμάται σε ένα ζευγάρι. Ο πληθυσμός του Σπιζαετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 100-140 ζευγάρια (Bourdakis & Xirouchakis, 2008). Οικολογία. Το Χρυσογέρακο φωλιάζει σε ορθοπλαγιές και κυνηγάει στις γύρω ανοιχτές ξηρές λιβαδικές, στεπικές, φρυγανικές περιοχές και το χειμώνα σε καλλιέργειες και υγροτοπικές εκτάσεις. Τρέφεται με μικρά ως μεσαίου μεγέθους πουλιά, αλλά και μικρά θηλαστικά, ερπετά και μεγάλα έντομα (Tucker and Heath 1994). Χαρακτηριστικός βιότοπός του είναι οι ξηρές ανοικτές, λοφώδεις, υποορεινές περιοχές. Κυνηγά σε περιοχές με αραιή βλάστηση διάσπαρτες από βράχια και αποφεύγει τις δασωμένες περιοχές. Πετρίτης (Falco peregrinus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του είδους στην περιοχή μελέτης εκτιμάται σε περισσότερα από δύο ζευγάρια που φωλιάζουν σε βράχια περιφερειακά των ορεινών όγκων της περιοχής μελέτης. Οικολογία. Ο Πετρίτης φωλιάζει σε απόκρημνα βράχια και χαράδρες ή σε ψηλά δένδρα, από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι την υποαλπική ζώνη. Τρέφεται κυρίως σε ανοιχτές εκτάσεις με πουλιά μεσαίου μεγέθους, ανάλογα με την κατά τόπο διαθεσιμότητα, αλλά και με ένα μεγάλο αριθμό άλλων ειδών πουλιών. Τον χειμώνα κυνηγάει και σε άλλες περιοχές από αυτές που φωλιάζει. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12
Μπούφος (Bubo bubo) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Μπούφου στη χώρα μας εκτιμάται σε 200-500 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Η καταγραφή του Μπούφου δεν ήταν πλήρης, καθώς η περίοδος της έρευνας δεν ήταν κατάλληλη για τον εντοπισμό του είδους. Η εκτίμηση των επικρατειών έγινε με πολύ περιορισμένα διαθέσιμα στοιχεία (Κίρδης προς. επικ.). Ο πληθυσμός του είδους αναμένεται να είναι πολύ μεγαλύτερος, απαιτείται ειδική έρευνα την κατάλληλη εποχή (χειμώνα - νωρίς την άνοιξη). Οικολογία. Ο Μπούφος είναι το μεγαλύτερο νυκτόβιο αρπακτικό της Ευρώπης. Εποικίζει μεγάλη ποικιλία ενδιαιτημάτων, δάση αλλά και ενδιαιτήματα μακία ή φρυγάνων. Προτιμάει επίσης τις απότομες βραχώδεις πλαγιές εκατέρωθεν μικρών ή μεγάλων ρεμάτων ή υδατοσυλλογών. Φωλιάζει συνήθως σε τρύπες και προστατευμένες κοιλότητες βράχων. Τρέφεται με θηλαστικά και μεσαίου μεγέθους πουλιά. Φρυγανοτσίχλονο (Emberiza caesia) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Το Φρυγανοτσίχλονο καταγράφηκε σε περιοχές με φρύγανα, αραία μακία και βραχώδεις εκτάσεις στη περιοχή μελέτης. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13
Οικολογία. Καλοκαιρινός επισκέπτης που προτιμά γυμνές πετρώδεις εκτάσεις με φρύγανα, αλλά και ηλιόλουστες ανοιχτές περιοχές με αραιούς θαμνώνες, μεμονωμένα δένδρα ή και ανοιχτά δρυοδάση. Απουσιάζει από γεωργικές εκτάσεις και πεδιάδες στα χαμηλά υψόμετρα. Τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά στο έδαφος με σπόρους, και μικρά ασπόνδυλα όταν ταΐζει τα μικρά του (Snow and Perrins 1998). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14
6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1 Οικιστική ανάπτυξη, αστική ή εκτός σχεδίου, νόμιμη ή αυθαίρετη Επέκταση - εντατικοποίηση ετήσιων καλλιεργειών Υπερβόσκηση κτηνοτροφικών ζώων σε ορεινούς, ημιορεινούς και νησιωτικούς βοσκότοπους Καταδίωξη από συγκεκριμένους χρήστες ως επιβλαβή Δραστηριότητες που προκαλούν όχληση (κυνήγι, υλοτομία, αλιεία, συλλογή φυτών και καυσόξυλων Μεταβολές στη συχνότητα και ένταση δασικών πυρκαγιών (αύξηση ή και μείωση) Εισαγωγή ειδών εισβολέων Ρύπανση από αγροχημικά που απορρέουν στους υδάτινους αποδέκτες, υφαλμύρωση αποδεκτών Αλλαγές στην έκταση και κατανομή των ενδιαιτημάτων λόγω κλιματικής αλλαγής 1 Η κατηγοριοποίηση ορολογία των απειλών ακολουθεί την αντίστοιχη του BirdLife International, σύμφωνα και με τις τροποποιήσεις και τις περιγραφές του προγράμματος «Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας» (Δημαλέξης κ.α., 2009) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15
7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Γενικές προϋποθέσεις για την ορθή διαχείριση των ελληνικών ΖΕΠ: Εθνικός Συντονισμός Διαχείρισης Παρακολούθησης των ΖΕΠ με κατάλληλο μηχανισμό διοικητικής και επιστημονικής υποστήριξης. Χαρτογράφηση πυρήνων κατανομής και κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών χαρακτηρισμού στο σύνολο των ΖΕΠ. Καθορισμός Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς για τα είδη χαρακτηρισμού (FRVs) στο σύνολο των ΖΕΠ. Παρακολούθηση πληθυσμιακών τάσεων των ειδών προτεραιότητας των ΖΕΠ. Εθνικά Σχέδια Δράσης για τα είδη χαρακτηρισμού. Απαγόρευση εισαγωγής αλλόχθονων ειδών ή υβριδίων. Χαρτογράφηση και οριοθέτηση υγροτόπων εντός των ΖΕΠ. Απαγόρευση χρήσης μολύβδινων βολίδων στους υγροτόπους. Υποχρέωση εκπόνησης Ειδικής Ορνιθολογικής Μελέτης για τα έργα των κατηγοριών Α1,Α2,Β3 στην διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση ειδικών ομάδων χρηστών της περιοχής. Ειδικά μέτρα για την περιοχή: Μέτρο Εκπόνηση Σχεδίου Διαχείρισης για τη ΖΕΠ. Απαγόρευση κατασκευής υποδομών και δικτύων (δασικών δρόμων, μεταφοράς ρεύματος) στις περιοχές τροφοληψίας και φωλιάσματος του Χρυσαετού, χρήση μπαρών ελεγχόμενης πρόσβασης οχημάτων για την απαγόρευση εισόδου οχημάτων στους δασικούς δρόμους στα αλπικά με εξαίρεση τους κτηνοτρόφους της περιοχής. Αντιμετώπιση του προβλήματος της χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων. Εκστρατεία ενημέρωσης κατά της χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων. Προτεραιότητα Υψηλή Υψηλή Υψηλή Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16
Ενίσχυση της εκτατικής κτηνοτροφίας. Λήψη κατάλληλων μέτρων διαχείρισης ώστε να διασφαλίζονται τα κρίσιμα ενδιαιτήματα των ειδών χαρακτηρισμού από υποβάθμιση, αλλοίωση οικοτόπων και ανθρώπινη όχληση. Εκπόνηση εθνικού σχεδίου δράσης για τη διατήρηση - επανάκαμψη επανεισαγωγή του Όρνιου και αναγνώριση και εφαρμογή του από τις αρμόδιες αρχές. Αποκλεισμό κατασκευής αιολικών πάρκων) και δικτύων (δασικών δρόμων, μεταφοράς ρεύματος) που θα καθιστούν αδύνατη την επιβίωση του Όρνιου στην περιοχή, σε περίπτωση μελλοντικής επανεισαγωγής του είδους στην περιοχή. Απομάκρυνση των θηρευτών από τις νησίδες που φωλιάζει ο Πετρίλος. Απογραφή των αναπαραγόμενων αποικιών του Πετρίλου στην ευρύτερη περιοχή, παρακολούθηση της αποικίας στη Πρασούδα. Απαγόρευση θήρας και διανυκτέρευσης στις βραχονησίδες που αναπαράγεται ο Πετρίλος. Αποφυγή όχλησης στις θέσεις αναπαραγωγής των ειδών χαρακτηρισμού. Διατήρηση των εκτατικών μορφών αγροτικών εκμεταλλεύσεων, προστασία των θαμνοφραχτών και περιορισμό της χρήσης των φυτοφαρμάκων, δράσεις που χρηματοδοτούνται στα πλαίσια των αγροπεριβαλλοντικών μέτρων Αποτελεσματική πρόληψη των πυρκαγιών Εφαρμογή των απαγορευτικών διατάξεων θήρας, ενίσχυση του ελέγχου της λαθροθηρίας Διατήρηση ώριμων δένδρων και των υφιστάμενων ανοιγμάτων μέσω κατάλληλης διαχείρισης του δάσους και εκτατικών μορφών Ενδιάμεση Υψηλή Υψηλή Ενδιάμεση Ενδιάμεση Ενδιάμεση Ενδιάμεση Ενδιάμεση Ενδιάμεση Ενδιάμεση Ενδιάμεση Ενδιάμεση ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17
αγροτικών εκμεταλλεύσεων Ίδρυση ή επέκταση Καταφυγίων Άγριας Ζωής για τα είδη χαρακτηρισμού της ΖΕΠ. Επεξεργασία και νομική θέσπιση εθνικού καταλόγου απειλούμενων ειδών και σχεδίων επανεισαγωγής στην εθνική νομοθεσία. Υψηλή Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 18
8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Akriotis T., Handrinos G. 1986. The first breeding case of the Storm Petrel in Greece. In: MEDMARAVIS and X. Monbailliu (eds.), Proceedings of International Conference Mediterranean Marine Avifauna, Springer Verlag, Berlin. pp. 31-38. BirdLife International 2004. Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. Cambridge, UK: BirdLife International. (BirdLife Conservation Series No.12). Bourdakis, S. (compiler).1996. Important Bird Areas in Greece: GR111 Mountains Dirfi, Xirovouni, Skotini, Mavrovouni, Alokteri, Ortari and Kymi area. Hellenic Ornithological Society. (unpublished report) Bourdakis S. & Vareltzidou, S. 2000. Greece pp 261-333. In Heath, M. F. and Evans, M. I., eds. 2000. Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 8, p. 791. Bourdakis S. & S. Xirouchakis. 2008. The Bonelli s eagle (Hieraaetus fasciatus) in Greece. In V. J. Hernández. (Editor) The Bonelli's eagle. Ecology, behaviour and conservation. Gustin M., G. Palumbo & A. Corso 1999. International Species Action Plan. Lanner Falcon Falco biarmicus. BirdLife International. The Netherlands. Hagemeijer, E.J.M. and M.J. Blair (Editors). 1997. The EBCC Atlas of European Breeding Birds: Their Distribution and Abundance. T & A D Poyser, London. Handrinos, G. and Akriotis, T. 1997. The Birds of Greece. London, UK: Helm Publ. Heath, M.F. and Evans, M.I. eds. 2000. Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International (Birdlife Conservation Series No. 8). Heredia, B., L. Rose, and M. Painter. 1996: Globally threatened birds in Europe. Action Plans. Birdlife International, Council of Europe, Germany. Schaffer, N and U. Gallo Orsi (eds). 2001. European Union action plans for eight priority species. BirdLife International European Commission. 247 pp. Snow, D. and Perrins, C. M. (eds.) (1998) The Birds of the Western Palearctic, Concise Edition. Vol. 2. Oxford University Press, Oxford. Tucker, G. M. and Heath, M. F. (eds.) (1994) Birds in Europe: Their Conservation Status. BirdLife International, Cambridge (BirdLife Conservation Series No. 3). Zotier R., Thibault C., Guyot I., 1992. Known population and distribution of cormorants, shearwater and storm petrels in the Mediterranean. Avocetta 16: 118-126. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 19
Δημαλέξης Α., E. Μπουρδάκης και Έλενα Χατζηχαραλάμπους. 2004. Προδιαγραφές οριοθέτησης Ζωνών Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 117 σελ. + i παράρτημα. Δημαλέξης Τ., Καστρίτης Θ., Μανωλόπουλος Α., & Κ. Γρίβας. 2009. Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Τελική Έκθεση, ΥΠΕΧΩΔΕ. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία. 1994. Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας: Μια γνωριμία με τους σημαντικούς βιοτόπους της Ελλάδας. Ειδική Έκδοση, Αθήνα. 272 σ. Μπουρδάκης Σ. 2003. Εντοπισμός και χαρτογράφηση των αναπαραγωγικών περιοχών και αποικιών των ειδών Όρνιο, Μαυρόγυπα, Γυπαετό, Ασπροπάρη, Χρυσαετό και Βασιλαετό στην Ελλάδα. Αναφορά προγράμματος: «Άμεσες ενέργειες για την προστασία των απειλούμενων αρπακτικών στην Ελλάδα». Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία. Χανδρινός Γ., Καστρίτης Θ. 2009. Πουλια Στο: Α. Λεγάκις & Π. Μαραγκού (επιμ.) (2009). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία. Αθήνα (υπό έκδοση). Χατζηχαραλάμπους Έλενα, Α. Δημαλέξης, Ε. Μπουρδάκης και Δ. Μπούσμπουρας. 2004: Τεύχος αναλυτικών προδιαγραφών των απαραίτητων εργασιών για την οριοθέτηση ΖΕΠ και των παραδοτέων τους. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 20