ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ, ΠΘ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ Τα ελληνικά αναλυτικά προγράµµατα φυσικής αγωγής και η «δια βίου άσκηση για την υγεία» ιγγελίδης Νικόλαος Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας ΤΕΦΑΑ, Τρίκαλα Θέµατα της παρουσίασης Σκοποί και στόχοι των ελληνικών αναλυτικών προγραµµάτων φυσικής αγωγής. Αιτίες κριτικής στα ελληνικά αναλυτικά προγράµµατα φυσικής αγωγής. Τα ελληνικά αναλυτικά προγράµµατα και οι σύγχρονεςτάσειςστοσχεδιασµό αναλυτικών προγραµµάτων. Γενικός σκοπός της εκπαίδευσης στην Ελλάδα Σκοπός της πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης είναι να συµβάλλει στην ολόπλευρη αρµονική και ισόρροπη ανάπτυξη των διανοητικών και ψυχοσωµατικών δυνάµεων των µαθητών, ώστε, ανεξάρτητα από φύλο ή καταγωγή, να έχουν τη δυνατότητα να εξελιχθούν σε ολοκληρωµένες προσωπικότητες και να ζήσουν δηµιουργικά Σκοποί της φυσικής αγωγής στα ελληνικά αναλυτικά προγράµµατα φυσικής αγωγής Στο δηµοτικό σχολείο «Ο σκοπός της φυσικής αγωγής είναι µέσα από ποικίλες κινητικές και αθλητικές δραστηριότητες, να βοηθήσει κατά προτεραιότητα στη σωµατική ανάπτυξη των µαθητών και να συµβάλει στην ψυχική και πνευµατική τους καλλιέργεια, καθώς και την αρµονική τους ένταξη στην κοινωνία» (ΥΠΕΠΘ, 1997) Στο γυµνάσιο και το λύκειο «Η φυσική αγωγή αποσκοπεί µε τις γυµναστικές και άλλες κινητικές δραστηριότητες να αναπτύξει ισόρροπα και αρµονικά τις σωµατικές, ψυχικές και πνευµατικές δυνάµεις των µαθητών και να τους καταστήσει ικανούς να ενταχθούν αρµονικά και ωφέλιµα στο κοινωνικό σύνολο» (ΥΠΕΠΘ, 1990) 1
1. Κινητικοί σκοποί Αναφέρεται στην προαγωγή όλων των σωµατικών ικανοτήτων (π.χ. ισορροπία, οπτικο-κινητικός συντονισµός, εκµάθηση της τεχνικής αθληµάτων κλπ). 2. Βιολογικοί σκοποί Αναφέρεται στην ανάπτυξη των βασικών σωµατικών ικανοτήτων αντοχής, δύναµης, ταχύτητας, ευλυγισίας και επιδεξιότητας καθώς και πρόληψη, βελτίωση και διόρθωση µορφολογικών και λειτουργικών παρεκκλίσεων 3. Κοινωνικοί σκοποί Αναφέρεται στην ανάπτυξη κοινωνικών και ψυχικών αρετών όπως, για παράδειγµα, συνεργασία, οµαδικό πνεύµα, αυτοπειθαρχία, θέληση, υπευθυνότητα, υποµονή, επιµονή, θάρρος, αυτοεκτίµησης κλπ 4. Ηθικοί σκοποί Αναφέρεται στην ανάπτυξη ηθικών αρετών, όπως τιµιότητα, δικαιοσύνη, αξιοκρατία, σεβασµός αντιπάλων, µετριοφροσύνη, συνετή αντιµετώπιση της νίκης και της ήττας κλπ 5. Αισθητικοί σκοποί Αναφέρεται στην καλλιέργεια της ρυθµικής κινητικής έκφρασης, της εκτίµησης των αισθητικών στοιχείων των κινήσεων, στη γνωριµία µε την ελληνική κινητική παράδοση π.χ. παραδοσιακών χορών 6. Γνωστικοί σκοποί Αναφέρεται στην κατανόηση εννοιών και την απόκτηση γνώσεων σχετικά µε τη φυσική αγωγή και τον αθλητισµό. Επίσης, αναφέρεται στην απόκτηση γνώσεων των κανονισµών των αθληµάτων, της Ολυµπιακής ιδέας, στοιχείων που σχετίζονται µε το χορό, τη µουσική, το τραγούδι. Ακόµη, αναφέρεται στην απόκτηση γνώσεων σχετικά µε θέµατα υγιεινής, παροχής πρώτων βοηθειών, ανάπτυξη της φαντασίας και της δηµιουργικότητας 2
7. Βιωµατικοί σκοποί Αναφέρεται στη συνειδητοποίηση της ανάγκης για δια βίου άσκηση και της ωφέλειας που προκύπτει από αυτή, καθώς και στην απόκτηση αθλητικών συνηθειών για ερασιτεχνική ενασχόληση µε τον αθλητισµό Ποια είναι η πρώτη εντύπωση που έχει κανείς διαβάζοντας τους σκοπούς; Μπορεί ο/η κάθε καθηγητής/τρια να διδάξει οτιδήποτε και να θεωρείται εντός του αναλυτικού προγράµµατος; Ποια είναι η κυρίαρχη φιλοσοφία του ελληνικού αναλυτικού προγράµµατος; Τι άποψη για τη φυσική αγωγή είχαν όσοι σχεδίασαν το ΑΠΦΑ; Γιατί επιλέχθηκε αυτό το αναλυτικό πρόγραµµα και όχι ένα πρόγραµµα µε σαφή κατεύθυνση και φιλοσοφία; Γιατί η διάρθρωση βασίστηκε στο περιεχόµενο και όχι στις αξίες; Είναι πολλοί ή λίγοι αυτοί οι σκοποί; Χρειάζεται ή δεν χρειάζεται να µειωθούν οι σκοποί σε αριθµό; Πώς θα µπορούσαν να περιοριστούν αυτοί οι σκοποί; Με ποιο κριτήριο; 3
Έχουν σαφήνεια οι στόχοι; Πληρούνται τα κριτήρια διατύπωσης στόχων; Από τη διατύπωση θα πρέπει να είναι ξεκάθαρο το τι πρέπει να κάνει ο µαθητής για να πετύχει το στόχο Θα πρέπει να αναφέρονται οι σηµαντικότερες συνθήκες κάτω από τις οποίες πρέπει να εκτελεστεί η δραστηριότητα Θα πρέπει να αναφέρονται τα κριτήρια µε βάση τα οποία µια δραστηριότητα χαρακτηρίζεται ως ικανοποιητική Mager, 1985 Εφαρµογή του ελληνικού αναλυτικού προγράµµατος Μπορούν να υλοποιηθούν όλοι αυτοί οι σκοποί; Έχει προβλεφθεί το πώς θα υλοποιηθούν; Υπάρχουν ή έχουν προβλεφθεί τα µέσα για να υλοποιηθούν; Ποιες είναι οι προτεινόµενες µέθοδες διδασκαλίας; Υπάρχουν παραδείγµατα αναλυτικών σχεδίων διδασκαλίας; Πώς θα γίνει η αξιολόγηση; Αξιολόγηση του αναλυτικού προγράµµατος Με ποιο τρόπο θα αξιολογηθεί η επιτυχία του αναλυτικού προγράµµατος; Πώς θα αξιολογηθούν οι καθηγητές; Πώς θα αξιολογηθούν οι µαθητές; 4
Τι θα έχουν µάθει οι µαθητές όταν τελειώσουν το σχολείο; Κατηγορίες κριτικής στο ελληνικό ΑΠΦΑ Φιλοσοφία Ποσότητα στόχων Σαφήνεια στόχων Υλοποίηση στόχων Αξιολόγηση στόχων Απουσία καθορισµού προσδοκώµενων αποτελεσµάτων Συµπέρασµα Ανάγκη για επαναδιατύπωση ή αναδιάρθρωση των στόχων της φυσικής αγωγής στην Ελλάδα σε όλες τις βαθµίδες της εκπαίδευσης Ποιος πρέπει να είναι ο στόχος της φυσικής αγωγής; Ποια αξία είναι σηµαντικότερη στην κοινωνία µας; Τι έχει νόηµα να µάθουν οι µαθητές; Πλεονεκτήµατα όταν κυριαρχεί ένας σκοπός Το µάθηµα αποκτά µια συγκεκριµένη φιλοσοφία και οι µαθητές αντιλαµβάνονται τη χρησιµότητα του µαθήµατος καλύτερα Είναι ευκολότερο να σχεδιαστούν αναλυτικά προγράµµατα και να υλοποιηθούν από τους καθηγητές ΦΑ Ευκολότερη η αξιολόγηση του προγράµµατος Άσκηση για την υγεία 5
«Η γυµναστική και η ιατρική είναι κλάδοι της ίδιας επιστήµης. Της επιστήµης της υγείας» Είναι σηµαντική η υγεία µέσα στο µυαλό των µαθητών/τριών; Γαληνός Πόσο συνδέουν οι µαθητές το µάθηµα της φυσικής αγωγής µε την υγεία; Οστόχος µιας δια βίου άσκησης για την υγεία µέσα από τη φυσική αγωγή είναι αποδεκτός από τους καθηγητές ΦΑ; Γεγονός Παρόλο που οι ευρύτεροι στόχοι της φυσικής αγωγής περιελάµβαναν τον όρο της υγείας ή την βελτίωση της υγείας από πολύ παλιά, ποτέ η υγεία και πολύ περισσότερο η «δια βίου άσκηση για την υγεία» δεν έγιναν κυρίαρχοι σκοποί της φυσικής αγωγής Γιατί βρίσκει απήχηση η δια βίου άσκηση για την υγεία; Κοινωνικοί λόγοι (η κοινωνία αποδίδει µεγάλη αξία στην υγεία) Επιστηµονικοί λόγοι (όλες οι αθλητικές επιστήµες έχουν να δώσουν στήριξη σ αυτόν τον σκοπό) Οικονοµικοί λόγοι; 6
Εξασφαλίζει η άθληση κατά τη διάρκεια του σχολείου την άσκηση µετά το σχολείο; Ηάθληση στο σχολείο δεν συνεπάγεται και άθληση µετά το σχολείο (Brill et al, 1989) Μαθητές που δεν ασχολούνταν µε σπορ στο σχολείο είχαν µεγαλύτερη συχνότητα άσκησης από αυτούς που ήταν αθλητές στο σχολείο (Sallis et al, 1989) Γιατί δίνεται προτεραιότητα στο στόχο της «δια βίου άσκησης για την υγεία»; Η συχνότητα άσκησης των µαθητών µειώνεται από το δηµοτικό µέχρι το λύκειο (Digelidis & Papaioannou, 1999) Οι στάσεις των µαθητών σε θέµατα υγείας και άσκησης χειροτερεύουν από το δηµοτικό µέχρι το λύκειο (Digelidis & Papaioannou, in press) Ηάσκηση θεωρείται ωφέλιµη; Αποδεδειγµένα η άσκηση συντελεί σε µείωση του κινδύνου χρόνιων παθήσεων: καρδιοπαθειών υπέρτασης οστεοπόρωσης παχυσαρκίας διαβήτη καρκίνου Οφέλη της Άσκησης στην Υγεία Επιδράσεις στην ψυχική υγεία: καταπολέµηση του άγχους ανακούφιση της κατάθλιψης Ποιο µοντέλο ΑΠΦΑ συνδέει την άσκηση µε την υγεία; Θεωρητικά πεδία στη δια βίου άσκηση (Armstrong, 1987) Μυική ενέργεια Άσκηση και υγεία Άσκηση και αρχές προπόνησης Καρδιοαναπνευστική αντοχή Σύνθεση σώµατος Μυική δύναµη και αντοχή Ευλυγισία Σωµατική εµφάνιση Άσκηση, ελεύθερος χρόνος και κοινωνία 7
Θεωρητικά πεδία στη δια βίου άσκηση (Whitehead & Fox, 1983) Φυσική κατάσταση Αντιµετώπιση ατυχηµάτων, πρώτες βοήθειες ιαχείριση συνηθειών ζωής Θεωρητικά πεδία στη δια βίου άσκηση (Almond, 1988) Ασφαλής άσκηση Καρδιοαναπνευστική υγεία και διατροφική ισορροπία ιαχείριση συνηθειών ζωής ιαχείριση άγχους Στόχοι ενός προγράµµατος δια βίου άσκησης για την υγεία Οι µαθητές πρέπει να κατανοήσουν πώς µπορεί η άσκηση να συµβάλλει στην προαγωγή της υγείας τους Θα πρέπει να µάθουν πώς να ασκούνται σωστά αξιοποιώντας τις ευκαιρίες που τους δίνονται για να ασκηθούν και εκτός σχολείου (Fox & Whitehead, 1987) Τι πρέπει να περιλαµβάνει ένα πρόγραµµα που θα έχει στόχο την δια βίου άσκηση για την υγεία; ιδασκαλία δεξιοτήτων Φυσικές δραστηριότητες εντός και εκτός σχολείου ιαλέξεις σε θέµατα άσκησης και υγείας (Fox & Whitehead, 1987) Ακόµη Ένα πρόγραµµα δια βίου άσκησης στο σχολείο θα πρέπει να περιλαµβάνει και στρατηγικές ενίσχυσης στάσεων σε θέµατα άσκησης και υγείας (Παπαϊωάννου, Θεοδωράκης, Γούδας, 1999) Ο αντίλογος στη δια βίου άσκηση για την υγεία 8
Γιατί να έχει στόχο τη δια βίου άσκηση το µάθηµα; Γιατί να µην αφήσουµε τα παιδιά µόνα τους να επιλέξουν αν θα ασκούνται για όλη τους τη ζωή ή όχι; Υγεία παρέχουν τα νοσοκοµεία και όχι τα σχολεία Στα πολύ παλιά χρόνια... Οστόχος της εκπαίδευσης κατά τον Αριστοτέλη Ουπέρτατος στόχος του ανθρώπου είναι η ευτυχία Ο άνθρωπος δεν γεννιέται ευτυχισµένος, αλλά κατακτά την ευτυχία µέσα από τη µόρφωση Ο ευτυχισµένος άνθρωπος είναι ένας ενάρετος άνθρωπος, αλλά η αρετή κατακτείται µέσα από την εκπαίδευση Νικοµάχεια Ηθικά, Αριστοτέλης Ηάποψη του Αριστοτέλη Τρία πράγµατα συνθέτουν τον ενάρετο και καλό άνθρωπο: φύση, συνήθεια και ορθολογισµός. Το πρώτο δεν εξαρτάται από µας, όµως τι γίνεται µε τα άλλα δυο; Μπορεί να γεννηθεί κάποιος µε φυσικά χαρίσµατα και να τα εξαφανίσει µε τις κακές του συνήθειες; Οστόχος της δια βίου άσκησης για την υγεία Ηδηµιουργία ενάρετων, τίµιων και χρήσιµων ανθρώπων για την κοινωνία, οι οποίοι υιοθετούν υγιεινές συνήθειες Βιβλιογραφία ιγγελίδης Ν. (2003). Σχεδιασµός, εφαρµογή κι αξιολόγηση αναλυτικών προγραµµάτων φυσικής αγωγής. Εκδόσεις Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας: Υπηρεσία ηµοσιευµάτων (σελ. 49-67). Μουντάκης (1992): σελ.13-46 ΥΠΕΠΘ (1997): σελ.11-20 Παπαϊωάννου κα (1999): σελ.19-29 Παπαχαρίσης (2000): σελ.37-42 Armstrong & Biddle (1992): σελ.70-102 Colquhoun D. (1990). Health-related fitness and individualism: Continuing the debate. Bri J of PE, 20(3): 118-122 9