ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR2450008 Όρη Βαρδούσια» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Σταύρος Ξηρουχάκης ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009
Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Ξηρουχάκης Σ. (2009). Σχέδιο δράσης για τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR2450008 Όρη Βαρδούσια». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Xirouchakis S. (2009). Action Plan for the Special Protection Area «GR2450008 Ori Vardousia». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 2. ΣΤΟΧΟΣ...3 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...4 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...6 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...7 6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ...14 7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ...15 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...17 ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν Σχέδιο Δράσης εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR2450008 Όρη Βαρδούσια». Για το σκοπό αυτό προτείνονται κατάλληλα διαχειριστικά και θεσμικά μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ. 2. ΣΤΟΧΟΣ Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι η παροχή γενικών κατευθύνσεων για την αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR2450008 Όρη Βαρδούσια», ιδίως σε ότι αφορά τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της. Έτσι, προτείνονται κατάλληλα μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ, με τελικό στόχο την επίτευξη Ικανοποιητικού Καθεστώτος Προστασίας στην περιοχή. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3
3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η πρόταση οριοθέτησης περιλαμβάνει τον ορεινό όγκο των Βαρδουσίων που γεωγραφικά χωρίζεται σε τρία συγκροτήματα. Το βόρειο με τις κορυφές Μεγάλη Χούνη (2286m) και Σινάνι (2059m). Το Νότιο που περιλαμβάνει και την κορφή Κόρακας 2495 την ψηλότερη των Βαρδουσίων και είναι μία στενόμακρη λουρίδα η οποία ουσιαστικά φτάνει μέχρι το φράγμα του Μόρνου και το δυτικό κομμάτι που είναι ένα σύνολο απόκρημνων κορφών ( Γιδοβούνι 2065m, Πυραμίδα 2350m, Αλογόραχη 2270m), ενώ βορειοδυτικά εκτείνονται οι κορυφές Πάνω και Κάτω Ψηλό με εντυπωσιακές ορθοπλαγιές. Η συνολική έκταση της ΖΕΠ είναι 24.789 εκτάρια. Από την προτεινόμενη οριοθέτηση εξαιρούνται οι οικισμοί που βρίσκονται εντός της περιοχής με βάση τα νόμιμα όρια τους. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4
Χάρτης 1. Όρια Ζώνης Ειδικής Προστασίας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5
; GR2450008 OΡΟΣ ΒΑΡΔΟΥΣΙΑ ΤΚΣ:GR2440004 Ν. ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ ΖΕΠ:GR2450007 ΖΕΠ:GR2440007 ΖΕΠ:GR2450007 GR2450008 Ν. ΦΩΚΙΔΑΣ Συντάκτες χάρτη: Άρης Μανωλόπουλος, Victoria Saravia 350000 GR2450008 EΓΣΑ87 Ν. ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ Ν. ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ ΤΚΣ:GR2450002 ΤΚΣ:GR2450002 GR2450008 ΚΛΙΜΑΚΑ 1:100.000 GR2450008 340000 GR2450008 ΤΚΣ:GR2450001 Οριογραμμή ΤΚΣ Κοινή οριογραμμή ΤΚΣ & ΖΕΠ GR2450008 330000 Οριογραμμή ΖΕΠ Προτεινόμενη Οριογραμμή ΖΕΠ 4290000 4280000 4270000 4260000
Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Πίνακας 1. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR2450008 Όρη Βαρδούσια»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική Είδη χαρακτηρισμού ονομασία Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Κριτήριο 3 Κριτήριο Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 91 Aquila chrysaetos Χρυσαετός Ισχύει * 415 Emberiza hortulana Βλάχος Ισχύει * * Η περιοχή είναι για το είδος μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρειά της και φιλοξενεί >1 του εθνικού πληθυσμού. Γεωγραφικές περιφέρειες: 1) Θράκη Μακεδονία - Θεσσαλία, 2) Ήπειρος-Δυτική Ελλάδα-Στερεά Ελλάδα-Πελοπόννησος, 3) Νησιά Αιγαίου Πίνακας 2. Είδη οριοθέτησης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR2450008 Όρη Βαρδούσια»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης 76 Cirgaetus gallicus Φιδαετός 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας (ζευγάρια) 102 Falco peregrinus Πετρίτης 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας (ζευγάρια) 246 Dryocopus martius Μαύρος δρυοκολάπτης 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας (ζευγάρια) 260 Lullula arborea Δεντροσταρήθρα 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας (ζευγάρια) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6
5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Κινδυνεύον Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Κοσμοπολίτικο είδος ο Χρυσαετός εξαπλώνεται σε όλες τις ηπείρους με 5-6 υποείδη. Ο Ευρωπαϊκός πληθυσμός του είδους εκτιμάται σε 8500-10000 ζευγάρια και αποτελεί το 5-24 του παγκόσμιου πληθυσμού του είδους (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα ο Χρυσαετός ήταν κοινός μέχρι τις αρχές του 19 ου αιώνα σε ολόκληρη την ηπειρωτική χώρα αλλά και σε ορισμένα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου (Harrison & Pateff 1937). Σήμερα το είδος απαντάται με δύο υποείδη στην ορεινή ενδοχώρα και την Κρήτη (Handrinos & Akriotis 1997) το Aquila chrysaetos chrysaetos και το Aquila chrysaetos homeyeri αντίστοιχα (Cramp & Simmon 1980). Η κατανομή του Χρυσαετού περιλαμβάνει ορεινές και ημιορεινές περιοχές της Θράκης, της ανατολικής και κυρίως δυτικής Μακεδονίας καθώς και της οροσειράς της Πίνδου μέχρι και την Στερεά. και ορισμένες περιοχές της Πελοποννήσου και της Εύβοιας (Handrinos & Akriotis 1997). Από τα νησιά απαντάται στην Κρήτη και πιθανόν στις Κυκλάδες (Σύρο). Ο πληθυσμός του την δεκαετία του 1980 κυμαίνονταν σε 150-200 ζευγάρια (Handrinos 1987) με τάση μείωσης αφού το 1990 εκτιμήθηκε σε 140-180 ή 100-150 ζευγάρια (Tucker & Heath 1994, ΒirdLife 2004). Στα Βαρδούσια εντοπίστηκαν τρεις επικράτειες όπου παρατηρήθηκαν ενήλικα άτομα σε ζευγάρια. Συγκεκριμένα ένα ζευγάρι χαρτογραφήθηκε στην περιοχή των οικισμών Αθανάσιος Διάκος (Πάνω Μουσουνίτσα) Κονιάκος δηλαδή στο βορειανατολικό τμήμα του ορεινού όγκου. Ένα δεύτερο ζευγάρι παρατηρήθηκε στο νοτιοδυτικό τμήμα των Βαρδουσίων και ειδικότερα στην ημιορεινή ζώνη που οριοθετείται μεταξύ των ορεινών οικισμών Δάφνη και Διακόπη με σταθερή παρουσία στα αλπικά λιβάδια της κεντρικής οροσειράς (μέχρι τα ορειβατικά καταφύγια) και τις κορυφογραμμές ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7
Κόρακας Κοκκινιάς Όρνιο Κοράκια. Η τρίτη επικράτεια οριοθετείται στο βορειοδυτικό τμήμα των Βαρδουσίων (κορυφές Σούφλες Μπάλα Κάτω & Πάνω Ψηλό) ενώ το ζευγάρι παρατηρήθηκε να κυνηγά κυρίως στην αλπική ζώνη της δυτικής πλευράς του βουνού (Αρτοτινά λιβάδια). Δεδομένου ότι οι επικράτειες του είδους κυμαίνονται από 30-150 km 2, (Watson, Watson 1997) ο ορεινός όγκος των Βαρδουσίων μπορεί θεωρητικά να φιλοξενήσει 1-6 ζευγάρια. Ωστόσο με βάση την εμπειρία μας και την πληθυσμιακή πυκνότητα που παρατηρείται στην Ευρώπη (100 km 2, Haller 1982, Bergo 1984, Xirouchakis 2001) ένα λογικό νούμερο για τον πληθυσμό του Χρυσαετού στην περιοχή θεωρούμε πως είναι τα 2-3 ζευγάρια (2+). Οικολογία. Το είδος περιορίζεται σε ορεινές περιοχές με βραχώδεις εξάρσεις (Handrinos & Akriotis 1997). Προτιμά τις ανοιχτές εκτάσεις με χαμηλή βλάστηση και αποφεύγει τα δάση αν και ενδέχεται να ενδημεί σε δασικές εκτάσεις χρησιμοποιώντας τα διάκενα για ανεύρεση τροφής (Adamakopoulos et al. 1995). Ο Χρυσαετός φωλιάζει κυρίως σε βράχια (800-2000m, Handrinos 1987) αν και έχει καταγραφεί φώλιασμα και σε δέντρα σε περιοχές με αφθονία τροφής. Η δίαιτα του αποτελείται κυρίως από πουλιά και θηλαστικά μικρού και μεσαίου μεγέθους καθώς και νεκρά ζώα, ειδικά το χειμώνα (Handrinos 1987, Hallmann 1989, Handrinos & Akriotis 1997). Στην ηπειρωτική Ελλάδα τα ερπετά αποτελούν βασική πηγή τροφής με κύριο αντιπρόσωπο τις χελώνες (Handrinos & Akriotis 1997). Στην Κρήτη η δίαιτά του αποτελείται από πουλιά και θηλαστικά μεσαίου μεγέθους όπως φάσες Columba palumbus, αγριοπερίστερα (Columba oenas), καλιακούδες (Pyrrhocorax spp.), πέρδικες (Alectoris chukar), λαγούς (Lepus europeus), νεογέννητα αμνοερίφια αλλά και ψοφίμια (Xirouchakis 2001). Βλάχος (Emberiza hortulana) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8
Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Βλάχου στη χώρα μας εκτιμάται σε 20.000-50.000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Κοινός καλοκαιρινός επισκέπτης στην περιοχή μελέτης, παρατηρείται στα αλπικά λιβάδια και σε χέρσες ανοικτές εκτάσεις αλλά και κοντά σε στάνες στην ορεινή και υποαλπική ζώνη. Θεωρείται κοινό είδος στην περιοχή μελέτης χωρίς ωστόσο να έχει εκτιμηθεί ο πληθυσμός του. Οικολογία. Προτιμά ανοιχτές αγροτικές εκτάσεις με αραιά δέντρα, ενώ στη νότια Ευρώπη αναπαράγεται σε βραχώδεις λιβαδικές εκτάσεις με διάσπαρτους θάμνους και ελαιώνες (Tucker & Heath 1994). Τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά στο έδαφος με σπόρους και μικρά ασπόνδυλα (Snow & Perrins 1998). Φιδαετός (Circaetus gallicus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Σχεδόν Απειλούμενο Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Μεταναστευτικό είδος, ο Φιδαετός παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην δυτική Παλαιαρκτική καθώς συναντάται από την δυτική και νότια Ευρώπη μέχρι την κεντρική Ασία. Ο παγκόσμιος πληθυσμός του εκτιμάται σε 51,000-156,000 ενώ στην Ευρώπη κυμαίνεται μεταξύ 8.400-13.000 ζευγάρια (BirdLife 2004). Το είδος ξεχειμωνιάζει στην υποσαχάρια Αφρική ενώ στην Ελλάδα έρχεται στα μέσα Μάρτη μέχρι αρχές Απρίλη. Παρατηρείται σχεδόν σε όλη την ηπειρωτική χώρα αλλά και σε πολλά νησιά συμπεριλαμβανομένης και της Κρήτης. Είναι ίσως ο πιο κοινός αετός των ορεινών όγκων της κεντρικής Ελλάδας. Ο πληθυσμός του είδους εκτιμάται σε 300-500 ζευγάρια (Hallman 1985). Στην περιοχή μελέτης το είδος έχει έντονη παρουσία με τέσσερις ενεργές επικράτειες (μία ανά γεωγραφικό τεταρτημόριο). Τα ζευγάρια παρατηρήθηκαν αντίστοιχα να αναζητούν τροφή στις κορυφές Όρνιο, ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9
βουνό Χωμήριανης, βουνό Κωστάριτσας και στην ευρύτερη περιοχή του οικισμού Μακριά Ράχη (νοτιοδυτικά Βαρδούσια). Δεδομένου ότι ο Φιδαετός σε ηπειρωτικές περιοχές διατηρεί επικράτειες περίπου 50 km 2 (Pettreti 1988) και τον βιότοπο που είναι κατάλληλος για τροφοληψίας στην περιοχή, τότε στο σύνολο των Βαρδουσίων είναι εφικτό να χωροθετηθούν τα παραπάνω ζευγάρια. Ωστόσο οι περιοχές αναπαραγωγής θα πρέπει να βρίσκονται σε χαμηλότερο υψόμετρο και είναι δύσκολο να χαρτογραφηθούν εφόσον οι επισκέψεις μας έγιναν σχετικά αργά μετά την περίοδο φωλιάσματος. Οικολογία. Τυπικό είδος των Μεσογειακών οικοσυστημάτων συναντάται σε ανοιχτές εκτάσεις κυρίως με παραδοσιακές χρήσεις γης όπως βοσκότοπους, αραιούς θαμνώνες και χωράφια με ξερολιθιές και χέρσες εκτάσεις (Cramp & Simmons 1980). Φωλιάζει σε ψηλά δέντρα (κωνοφόρα αλλά και φυλλοβόλα) σε δασικές συστάδες με διάκενα ή με πεδιάδες σε άμεση γειτνίαση. Ο τυπικός βιότοπος κυνηγίου του περιλαμβάνει λοφώδεις περιοχές με χαμηλή βλάστηση και αραιή δασοκάλυψη. Επίσης είναι κοινός σε αλπικά λιβάδια με βράχια και σάρες αρκεί να υπάρχει ικανοποιητική πυκνότητα ερπετών. Τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά με φίδια (>90) και σαύρες. Πετρίτης (Falco peregrinus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Είδος που απαντάται σε όλες τις ηπείρους από την Τούνδρα μέχρι τους τροπικούς. Ο παγκόσμιος πληθυσμός εκτιμάται σε 10.000-100.000 άτομα (Ferguson-Lees et al. 2001). Στην Ευρώπη ενδημούν 6.000-10.000 ζευγάρια (BirdLife 2004) ενώ στην χώρα μας ο πληθυσμός του είδους κυμαίνεται μεταξύ 100 και 250 ζευγάρια (Tucker & Heath 1994). Δεδομένου της συμπεριφοράς κυνηγίου του είδους (ενέδρα) είναι ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10
σχετικά δύσκολο να εντοπιστούν οι επικράτειες του και οι βράχοι φωλιάσματος. Το είδος παρατηρήθηκε στο βορειοδυτικό τμήμα του βουνού (οικισμός Διχώρι, Βαρδουσόρεμα), στα νότια στην περιοχή του οικισμού Διακόπι και επίσης στα νοτιανατολικά κοντά στο φράγμα του Μόρνου (κορυφή Προφήτης Ηλίας). Ωστόσο ο συνολικός πληθυσμός των Βαρδουσίων πρέπει να αριθμεί περισσότερα από 3 ζευγάρια λόγω καταλληλότητας βιοτόπου (4-6), αλλά δυστυχώς το μέγεθος του δεν ήταν δυνατόν να εκτιμηθεί με ακρίβεια. Οικολογία. Ο Πετρίτης ενδημεί σε απόκρημνες ορεινές περιοχές αλλά και σε πεδινές αρκεί να υπάρχουν κατάλληλα βράχια όπως παράκτιες ορθοπλαγιές ενώ τις τελευταίες δεκαετίες εξαπλώνεται και σε κατοικημένες περιοχές όπου φωλιάζει σε ψηλά κτίρια και τρέφεται με περιστέρια και ψαρόνια. Φωλιάζει σε απότομα βράχια αν και ένας μικρός πληθυσμός στις χώρες της Βαλτικής προτιμά τα ψηλά δένδρα ενώ στην Φιλανδία φωλιάζει στο έδαφος. Τρέφεται κυρίως σε ανοιχτές εκτάσεις κυνηγώντας μικρού ή μεσαίου μεγέθους πουλιά (Ratcliffe 1993). Μαύρος Δρυοκολάπτης (Dryocopus martius) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. O Μαύρος Δρυοκολάπτης παρουσιάζει ευρεία κατανομή στην χώρα μας αν και οι πληθυσμοί του είναι σχετικά αραιοί. Συναντάται κυρίως σε ώριμα δάση της βορείου και κεντρικής χώρας φτάνοντας στα νότια μέχρι τον Παρνασσό και την Οίτη. Στην περιοχή μελέτης το είδος εντοπίστηκε από τον χαρακτηριστικό έντονο ήχο αναζήτησης τροφής σε ώριμα δέντρα (drumming) κυρίως στο βόρειο τμήμα του βουνού (Μουσουνίτσα/ Προφήτης Ηλίας και Καρυώτικο ρέμα). Ο πληθυσμός αν και δύσκολο να εκτιμηθεί είναι σίγουρα περισσότερα από 2 ζευγάρια που αποτελεί και ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11
κριτήριο οριοθέτησης ΖΕΠ. Ωστόσο θεωρώντας ως κατάλληλο βιότοπο για το είδος την έκταση που καταλαμβάνουν τα αυτοφυή δάση κωνοφόρων (43 της περιοχής) και ένα μέγεθος επικράτειας 4 km/ ζευγάρι τότε o μέγιστος πληθυσμός του είδους είναι θεωρητικά 22 ζευγάρια. Οικολογία. Ο βιότοπος του Μαύρου Δρυοκολάπτη είναι συνήθως τα ελατοδάση σε υψόμετρο πάνω από τα 800m (Handrinos & Akriotis 1997). Ωστόσο στην βόρειο Ελλάδα παρατηρείται και σε μικτά δάση φυλλοβόλων-κωνοφόρων ή ακόμη και πάνω από το δασοόριο αρκεί να υπάρχουν διάσπαρτα γέρικά ή νεκρά δέντρα όπου μπορεί να τραφεί και να φωλιάσει. Τρέφεται κυρίως με λάρβες εντόμων και λιγότερο με σπόρους. Χωροκρατικό είδος χρειάζεται 300-400 ha/ ζευγάρι με κατάλληλο βιότοπο τροφοληψίας και φωλιάσματος (Cramp & Simmons 1980). Δεντροσταρήθρα (Lullula arborea) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός: Είναι κοινό επιδημητικό είδος στην χώρα μας με ευρεία εξάπλωση και υψομετρική κατανομή (200-1200m, Handrinos & Akritotis 1997). O συνολικός πληθυσμός του είδους εκτιμάται σε 5000-20000 ζευγάρια ενώ έχει υποστεί σοβαρότατη μείωση (περίπου 75) στα τελευταία 30 έτη. Στην περιοχή μελέτης παρατηρήθηκαν διάσπαρτα άτομα στην αλπική ζώνη και την μακκία βλάστηση στο νοτιοδυτικό τμήμα του βουνού. Ωστόσο με βάση την υπάρχουσα βιβλιογραφία θεωρείται κοινό σε όλα τα Βαρδούσια χωρίς ωστόσο να έχει εκτιμηθεί ο πληθυσμός του. Οικολογία: Τα ενδιαιτήματα της Δενδροσταρήθρας συμπίπτουν συνήθως με τους θαμνότοπους όπου ασκείται εκτατική κτηνοτροφία. Οι βασικές απαιτήσεις του είδους σε ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12
τροφοληψία και φώλιασμα καλύπτονται από το συνδυασμό χαμηλής ποώδους με αραιή θαμνώδη ή δενδρώδη βλάστηση και ταυτόχρονη χέρσα εδάφη. Τρέφεται με σπόρους και έντομα ενώ φωλιάζει στο έδαφος συνήθως στην βάση των θάμνων. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13
6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1 Εγκατάλειψη παραδοσιακών αγροτικών πρακτικών και χρήσεων γης, συμπεριλαμβανομένης της εγκατάλειψης της εκτατικής γεωργίας και κτηνοτροφίας Επέκταση - εντατικοποίηση ετήσιων καλλιεργειών Αναδασμός Ακατάλληλη διαχείριση δασών Εξορυκτικές δραστηριότητες: λατομεία-ορυχεία Ανανεώσιμες μορφές ενέργειας: Αιολικά Πάρκα Παράνομη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων για έλεγχο "επιβλαβών" θηλαστικών Καταδίωξη από συγκεκριμένους χρήστες ως επιβλαβή Δραστηριότητες που προκαλούν όχληση (κυνήγι, υλοτομία, αλιεία, συλλογή φυτών και καυσόξυλων Οχλούσες δραστηριότητες αναψυχής 1 Η κατηγοριοποίηση ορολογία των απειλών ακολουθεί την αντίστοιχη του BirdLife International, σύμφωνα και με τις τροποποιήσεις και τις περιγραφές του προγράμματος «Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας» (Δημαλέξης κ.α., 2009) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14
7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Γενικές προϋποθέσεις για την ορθή διαχείριση των ελληνικών ΖΕΠ: Εθνικός Συντονισμός Διαχείρισης Παρακολούθησης των ΖΕΠ με κατάλληλο μηχανισμό διοικητικής και επιστημονικής υποστήριξης. Χαρτογράφηση πυρήνων κατανομής και κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών χαρακτηρισμού στο σύνολο των ΖΕΠ. Καθορισμός Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς για τα είδη χαρακτηρισμού (FRVs) στο σύνολο των ΖΕΠ. Παρακολούθηση πληθυσμιακών τάσεων των ειδών προτεραιότητας των ΖΕΠ. Εθνικά Σχέδια Δράσης για τα είδη χαρακτηρισμού. Απαγόρευση εισαγωγής αλλόχθονων ειδών ή υβριδίων. Χαρτογράφηση και οριοθέτηση υγροτόπων εντός των ΖΕΠ. Απαγόρευση χρήσης μολύβδινων βολίδων στους υγροτόπους. Υποχρέωση εκπόνησης Ειδικής Ορνιθολογικής Μελέτης για τα έργα των κατηγοριών Α1,Α2,Β3 στην διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση ειδικών ομάδων χρηστών της περιοχής. Ειδικά μέτρα για την περιοχή: Μέτρο Προτεραιότητα Εκπόνηση Σχεδίου Διαχείρισης για τη ΖΕΠ Αγροπεριβαλλοντικά μέτρα για τη διατήρηση ενίσχυση της εκτατικής κτηνοτροφίας στην αλπική ζώνη Δραστικός περιορισμός πάταξη της χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων Εγκατάσταση και λειτουργία ταΐστρας Δημιουργία θεσμοθετημένου χώρου απόθεσης νεκρών κτηνοτροφικών ζώων από τους κτηνοτρόφους Προσαρμογή της δασικής διαχείρισης με στόχο τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και των ειδών χαρακτηρισμού. Υψηλή Υψηλή Υψηλή Μέτρια Ενδιάμεση Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15
Διατήρηση των υπερώριμων και τουλάχιστον 10 ώριμων δένδρων ανά εκτάριο δάσους Αγροπεριβαλλοντικά μέτρα για την ενίσχυση διατήρηση των ορεινών και ημιορεινών εκτατικών καλλιεργειών, καθώς και των φυτοφρακτών Δημιουργία ΚΑΖ με στόχο τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της ΖΕΠ Υψηλή Υψηλή Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16
8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ADAMAKOPOULOS, T., GATZOYANNIS, S. & POIRAZIDIS, C. (Eds). 1995. Special Environmental Study of Dadia Forest. WWF Greece, Athens. (Unpublished Study) ΒΛΑΧΟΣ, Α. 2006. Χλωρίδα βλάστηση και οικολογία του ορεινού συγκροτήματος των Βαρδουσίων. Διδακτορική διατριβή, Παν/μιο Πατρών, Τμήμα βιολογίας, Τομέας βιολογίας φυτών, Εργαστήριο οικολογίας φυτών. Πάτρα, 343 σελ. BERGO, G. 1984. Populaiton size, sapcing and age structure of Golden Eagle Aquila chrysaetos in Hordaland, west Norway. Fauna Norv. Ser. C, Cinclus 7 : 106-108 BIBBY, C.J., N.D. BURGESS & D.A. HILL. 1992. Bird census techniques. Academic Press, London, England. BIRDLIFE INTERNATIONAL, 2004. Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. BirdLife Conservation series No. 12. BirdLife International. Cambridge. BOURDAKIS S. & VARELTZIDOU, S. 2000. Greece pp 261-333. In Heath, M. F. & Evans, M. I., eds. 2000. Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 8, p. 791. BOURDAKIS, S. 2003. Localization and mapping of breeding areas and colonies of the species: Griffon vulture Gyps fulvus, Black vulture Aegypius monachus, Bearded vulture Gypaetus barbatus, Egyptian vulture Neophron percnopterus, Golden eagle Aquila chrysaetos and Imperial eagle Aquila heliaca in Greece. Technical Report. Hellenic Ornithological Society, Athens. (in Greek) CRAMP S. & SIMMONS K.E.L. 1980. Edits. The birds of Western Palearctic. Oxford University Press, Vol.II. FULLER & MOSHER 1981. Raptor survey techniques. In: Pendleton B.A.G, Misslap B.A, Cline K.W. & Bird D.M. Edits. Raptor management techniques manual. Natl. Wildl. Fed., Washington, DC, Pp 37-65. HALLER, H. 1982. Dispersion and population dynamics of Golden Eagle Aquila chrysaetos in the Central Alps. Der Ornithologische 79: 163-211 (In German). HALLMANN B. 1985. Status and conservation problems of birds of prey in Greece. In: I. Newton and R. Chancellor (eds.), Conservation Studies of Raptors. ICBP Technical Publication No 5. pp. 55-59, Cambridge, UK. HALLMANN B. 1989. Status and distribution of the Aquila in Greece. Biol. Gallohellenica 15: 171-176 HANDRINOS, G. 1987. The Golden Eagle in Greece. Actes 1er Coll. Intern. Aigle Royal en Europe, Arvieux, June 1986 : 18-22 HANDRINOS, G. & AKRIOTIS, T. 1997. The Birds of Greece. London, UK: Helm Publ. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17
HARRISON, J.M. & P. PATEFF 1937. An ornithological survey of Thrace, the islands of Samothraki, Thasos and Thasopoulo in the North Aegean, and observations in the Struma Valley and the Rhodope Mountains, Bulgaria. Ibis 14: 582-625. PETRETTI, F. 1988. Notes on the behaviour and the ecology of the Short-Toed Eagle in Italy. Le Gerfaut 78: 261 286. RATCLIFFE, D. 1993. The Peregrine Falcon. T. & A.D. Poyser, London. SNOW, D. & PERRINS, C. M. (eds.) (1998) The Birds of the Western Palearctic, Concise Edition. Vol. 2. Oxford University Press, Oxford. TUCKER, G.M. & HEATH, M.F. 1994. Birds in Europe: their conservation status. XIROUCHAKIS, S. 2001. The Golden eagle Aquila chrysaetos in Crete. Distribution, population status and conservation problems. Avocetta 25: 275-281. Βrown 1988). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ Α., E. ΜΠΟΥΡΔΑΚΗΣ & E. ΧΑΤΖΗΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ. 2004. Προδιαγραφές οριοθέτησης Ζωνών Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 117 σελ. + i παράρτημα. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ Τ., ΚΑΣΤΡΙΤΗΣ Θ., ΜΑΝΩΛΟΠΟΥΛΟΣ Α., & Κ. ΓΡΙΒΑΣ. 2009. Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Τελική Έκθεση, ΥΠΕΧΩΔΕ. ΧΑΝΔΡΙΝΟΣ Γ., ΚΑΣΤΡΙΤΗΣ Θ. 2009. ΠΟΥΛΙΑ ΣΤΟ: Α. ΛΕΓΑΚΙΣ & Π. ΜΑΡΑΓΚΟΥ (επιμ.) (2009). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία. Αθήνα (υπό έκδοση). ΧΑΤΖΗΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ E., ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ, A., ΜΠΟΥΡΔΑΚΗΣ, E. & Δ. ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ 2004. Τεύχος αναλυτικών προδιαγραφών των απαραίτητων εργασιών για την οριοθέτηση ΖΕΠ και των παραδοτέων τους. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 18