Διαχείριση Τεχνολογίας και Καινοτομιών Ενότητα 4: Η Καινοτομία ως Διαδικασία Διαχείρισης Σαμαρά Ελπίδα Τμήμα Βιομηχανικού Σχεδιασμού
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας (1) Στην ενότητα αυτή παρατίθενται τα διάφορα πρότυπα μοντέλα της Διαδικασίας Καινοτομίας (Innovation Process) όπου γίνεται αναφορά α) στην διαχείριση των Πνευματικών Δικαιωμάτων (Intellectual Property Rights), και β) στην έννοια και την πρακτική της διαχείρισης της Γνώσης και του Πνευματικού Κεφαλαίου (knowledge and Intellectual Capital). 4
Σκοποί ενότητας (2) Η ενότητα αυτή ολοκληρώνεται με την παρουσίαση της δυναμικής των Βασισμένων στη Γνώση Οικονομιών (Knowledge Based Economies) όπου παρουσιάζονται διάφορα Εργαλεία και Τεχνικές Διαχείρισης Καινοτομίας (Innovation Management Tools and Techniques). 5
Περιεχόμενα ενότητας (1) Εισαγωγή στη Διαχείριση καινοτομίας. Ικανότητα για καινοτόμες δραστηριότητες. Διαχείριση Τεχνολογικής Καινοτομίας. Προκλήσεις Διαχείρισης Τεχνολογικής Καινοτομίας. Περιπτωσιολογική Μελέτη (Case study) Ohsaki. Πρότυπα Διαδικασίας Καινοτομίας. 6
Περιεχόμενα ενότητας (2) Το γραμμικό πρότυπο καινοτομίας. Συζευκτικό πρότυπο καινοτομίας. Αλληλεπιδραστικό πρότυπο καινοτομίας. Δυναμικό πρότυπο - Πρότυπο Utterback- Abernathy. Φάσεις δυναμικών Προτύπων καινοτομίας. Κύκλος ζωής προϊόντος. 7
Περιεχόμενα ενότητας (3) Πρότυπο Tushman-Rosenkopf. Πρότυπο Foster S-curve. Συνδυασμένο πρότυπο Καινοτομικής Διαδικασίας. Διαχείριση Πνευματικών Δικαιωμάτων Πνευματικής Ιδιοκτησίας. Διαχείριση της γνώσης. Διαδικασίες σύγκλισης τεχνολογίας και διαχείρισης γνώσης. 8
Περιεχόμενα ενότητας (4) Ανάλυση SWOT (Strengths Weaknesses Opportunities Threats). Η Μέθοδος του Μαύρου Κουτιού (Black Box Method). Ανάλυση Συστημάτων και Διαδικασιών (System and Process Analysis). Βελτιστοποίηση και έλεγχος αποδοχής καινοτομικού προϊόντος. Επιχειρηματική κουλτούρα για συνεχή καινοτομία. Δημιουργία επιχειρηματικής κουλτούρας για συνεχή καινοτομία. 9
Εισαγωγή στη Διαχείριση καινοτομίας Η διαχείριση της καινοτομίας είναι μια διαδικασία με ιδιαίτερη αλληλεπίδραση. Ένας σημαντικός αριθμός καινοτόμων εταιρειών απέτυχαν να μεταφράσουν την τεχνολογική τους δημιουργικότητα σε επικερδείς λειτουργίες της επιχείρησης. 10
Ικανότητα για καινοτόμες δραστηριότητες Κατάλληλο προσωπικό για τη σωστή διαχείριση. Η διαδικασία καινοτομίας περιλαμβάνει 5 βασικές δραστηριότητες: 1. Δημιουργία νέων Ιδεών. 2. Επανασχεδιασμός των διαδικασιών παραγωγής. 3. Διαχείριση Γνώσης. 4. Ανάπτυξη προϊόντων. 5. Επανασχεδιασμός των διαδικασιών της αγοράς. 11
Διαχείριση Τεχνολογικής Καινοτομίας (1) Μεταξύ των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν σήμερα τα διευθυντικά στελέχη, η διαχείριση της τεχνολογικής καινοτομίας (ΔΤΚ) είναι από τις πιο απαιτητικές. Στη μεγάλη πλειοψηφία των επιχειρηματικών τομέων, εάν οι εταιρείες δεν καινοτομήσουν, οι ανταγωνιστές τους θα το κάνουν και έτσι σε κάθε περίπτωση οι πρώτες θα βρεθούν εκτός αγοράς εργασίας. 12
Διαχείριση Τεχνολογικής Καινοτομίας (2) Ουσιαστικά, καινοτομία είναι η επιτυχής εμπορική εκμετάλλευση νέων ιδεών. Το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα επομένως προέρχεται από τη δυνατότητα να κάνεις βελτιωμένα και φθηνότερα πράγματα, ή να κάνεις καινούρια πράγματα. Η τεχνολογική καινοτομία παίζει έναν πρωταρχικό ρόλο στην παροχή συγκριτικών και απόλυτων πλεονεκτημάτων. 13
Διαχείριση Τεχνολογικής Καινοτομίας (3) Η τεχνολογική καινοτομία είναι κάτι πολύ περισσότερο από την επιτυχή εφαρμογή νέων ιδεών σε προϊόντα και υπηρεσίες. Συχνά δε, απαιτεί αλλαγές στην οργάνωση και τις στρατηγικές οι οποίες τη στηρίζουν. 14
Διαχείριση Τεχνολογικής Καινοτομίας (4) Περιλαμβάνει ζητήματα που κυμαίνονται από τις τεχνικές πρόβλεψης τεχνολογίας και αξιολόγησης έως οργανωτικά ζητήματα. Ο τελικός στόχος της Διαχείρισης της Τεχνολογικής Καινοτομίας είναι η διαδικασία της εμπορευματοποίησης που σημαίνει έσοδα από επενδύσεις στην καινοτομία. 15
Διαχείριση Τεχνολογικής Καινοτομίας (5) Η ιδιοποίηση αξίας από τις επενδύσεις των εταιριών σε τεχνολογική καινοτομία περιλαμβάνει: δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. χορήγηση αδειών. δημιουργία τεχνικών προτύπων. Ταχύτητα. Μυστικότητα. ιδιοκτησία συμπληρωματικών προτερημάτων. 16
Προκλήσεις Διαχείρισης Τεχνολογικής Καινοτομίας Με τον υψηλό βαθμό κινδύνου και αβεβαιότητας των επενδύσεων στην τεχνολογική καινοτομία και τα πολύ ψηλά επίπεδα επένδυσης σ αυτήν υπάρχουν διεθνώς τεράστιες πιέσεις στις εταιρείες να μειωθούν οι δαπάνες της τεχνολογικής καινοτομίας ή να αποκτηθούν μεγαλύτερα έσοδα από αυτήν. 17
Περιπτωσιολογική Μελέτη (Case study) Ohsaki (1) Η ιαπωνική ηλεκτρονική ήταν μια από τις πετυχημένες βιομηχανικές ιστορίες του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα. Η εταιρεία ηλεκτρονικής Ohsaki είναι ένα παράδειγμα μιας σημαντικής πολυεθνικής εταιρείας που επανεξετάζει το ρόλο του εταιρικού της εργαστηρίου Έρευνας και Ανάπτυξης. Η Ohsaki είναι μια από τις πιο πετυχημένες παγκόσμιες επιχειρήσεις καταναλωτικών ειδών ηλεκτρονικής. Το Εργαστήριο Ηλεκτρονικής Ohsaki (OEL) έχει μεγάλη επιτυχία στην παροχή επιστημονικής υποστήριξης. Έχει συμβάλει επιτυχώς στην ανάπτυξη της τεχνολογικής βάσης της εταιρείας. 18
Περιπτωσιολογική Μελέτη (Case study)ohsaki (2) Η σημαντικότερη πρόκληση για την εταιρεία είναι να συγκλίνει την αποστολή του εργαστηρίου, που είναι η βασική έρευνα, με τις μεγάλες απαιτήσεις που αντιμετωπίζει για γρηγορότερες επιστροφές - έσοδα από τις επενδύσεις της. 19
Πρότυπα Διαδικασίας Καινοτομίας Τα πρότυπα της καινοτομίας βάσει της προέλευσης και το περιβάλλον ανάπτυξης μπορούν να ταξινομηθούν στις παρακάτω τρεις κατηγορίες: 1. το γραμμικό πρότυπο καινοτομίας. 2. το Συζευκτικό πρότυπο καινοτομίας. 3. το αλληλεπιδραστικό πρότυπο καινοτομίας...20
Το γραμμικό πρότυπο καινοτομίας (1/2) Σχήμα 1. Το γραμμικό πρότυπο καινοτομίας, πηγή: Καραγιάννης & Μπακούρος, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία. Θεωρία Πράξη. 21
Το γραμμικό πρότυπο καινοτομίας (2/2) Σχήμα 2. Το πρότυπο έλξης της ζήτησης, πηγή: Καραγιάννης & Μπακούρος, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία. Θεωρία Πράξη. 22
Συζευκτικό πρότυπο καινοτομίας Σχήμα 3. Συζευκτικό πρότυπο καινοτομίας, πηγή: Καραγιάννης & Μπακούρος, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία. Θεωρία Πράξη. 23
Αλληλεπιδραστικό πρότυπο καινοτομίας Σχήμα 4. Αλληλεπιδραστικό πρότυπο καινοτομίας, πηγή: Καραγιάννης & Μπακούρος, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία. Θεωρία Πράξη. 24
Δυναμικό πρότυπο - Πρότυπο Utterback-Abernathy Σχήμα 5. Δυναμικό πρότυπο - Πρότυπο Utterback Abernathy, πηγή: Καραγιάννης & Μπακούρος, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία. Θεωρία Πράξη. 25
Φάσεις δυναμικών Προτύπων καινοτομίας Σχήμα 6. Φάσεις δυναμικών προτύπων καινοτομίας, πηγή: Καραγιάννης & Μπακούρος, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία. Θεωρία Πράξη. 26
Κύκλος ζωής προϊόντος Σχήμα 7. Κύκλος ζωής προϊόντος, πηγή: Καραγιάννης & Μπακούρος, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία. Θεωρία Πράξη. 27
Πρότυπο Tushman-Rosenkopf Σχήμα 8. Πρότυπο Tushman-Rosenkopf, πηγή: Καραγιάννης & Μπακούρος, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία. Θεωρία Πράξη). 28
Πρότυπο Foster S-curve Σχήμα 9. Πρότυπο Foster S-curve, πηγή: Καραγιάννης & Μπακούρος, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία. Θεωρία Πράξη). 29
Συνδυασμένο πρότυπο Καινοτομικής Διαδικασίας Σχήμα 10. Συνδυασμένο πρότυπο Καινοτομικής Διαδικασίας, πηγή: Καραγιάννης & Μπακούρος, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία. Θεωρία Πράξη. 30
Διαχείριση Πνευματικών Δικαιωμάτων Πνευματικής Ιδιοκτησίας «Η κλοπή ενός βιβλίου είναι μια κομψή παράβαση». Το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας είναι ένα νομικό κατασκεύασμα το οποίο επιτρέπει σε μια οντότητα να απαιτήσει την ιδιοκτησία ενός προτερήματος που ειδάλλως θα είχε διαδοθεί εκτός ελέγχου. 31
Διαχείριση της γνώσης (1) Η διαχείριση της γνώσης γρήγορα κερδίζει αξιοπιστία σε σημαντικές εταιρείες. Ο πρώτος στόχος για τη διαχείριση της γνώσης είναι να συλληφθεί η άρρητη γνώση. Ο στόχος της διαχείρισης της γνώσης είναι να αναγνωρίσει ότι δεν έχουν όλες οι γνώσεις την ίδια σημασία για τον πυρήνα ικανοτήτων της κάθε εταιρείας. 32
Διαχείριση της γνώσης (2) Η Διαχείριση της γνώσης ως πνευματικό κεφάλαιο διευκολύνει τις εξής στρατηγικές: Μεγιστοποίηση της αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητας των υψηλόβαθμων τεχνολογικών διαδικασιών εκμάθησης. Διευκόλυνση και ενθάρρυνση της ανάπτυξης μιας εξέλιξης χαρτοφυλακίου τεχνολογικά στρατηγικών επιλογών ικανότητας...33
Διαχείριση της γνώσης (3) Σχήμα 11. Είδη δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, Καραγιάννης & Μπακούρος, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία. Θεωρία Πράξη. 34
Δίπλωμα ευρεσιτεχνίας Χορηγείται μόνο από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση και αφήνει τον αποκλειστικό εκμεταλλευτή να αποκλείσει άλλους από την παραγωγή, χρήση και πώληση ή την προσφορά μιας εφεύρεσης για ένα σταθερό διάστημα, για περίοδο είκοσι χρόνων από την ημερομηνία κατάθεσης του διπλώματος ευρεσιτεχνίας. 35
Εμπορικό σήμα Οποιαδήποτε λέξη, όνομα, σύμβολο ή συσκευή ή οποιοσδήποτε συνδυασμός αυτών (1) χρησιμοποιούμενος από ένα πρόσωπο, ή (2) αν το πρόσωπο έχει πρόθεση να το χρησιμοποιήσει στο εμπόριο για να προσδιορίσει και να διακρίνει τα δικά του ή τα δικά της αγαθά, συμπεριλαμβανομένου ενός μοναδικού προϊόντος, από εκείνα τα οποία είχαν κατασκευαστεί ή πωληθεί από άλλους, και για να δείξει την πηγή των αγαθών, ακόμα και αν εκείνη η πηγή είναι άγνωστη (1946, νόμος Lanham). 36
Πνευματικό δικαίωμα Επιδιώκει να προωθήσει τη λογοτεχνική και καλλιτεχνική δημιουργικότητα προστατεύοντας, για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα, αυτό που το αμερικανικό σύνταγμα καλεί ως «γραφές των συντακτών». Σύμφωνα με την εκεί νομοθεσία, τα πνευματικά δικαιώματα μιας εργασίας, η οποία δημιουργήθηκε από την 1η Ιανουαρίου 1978 και έπειτα, διαρκούν όσο διαρκεί η ζωή του συντάκτη συν 50 χρόνια από το θάνατό του. Τα πνευματικά δικαιώματα σε μια «μισθωτή εργασία», ή σε μια ανώνυμη εργασία, διαρκούν για 75 χρόνια από τη δημοσίευση ή για 100 χρόνια 195 από τη δημιουργία, οποιουδήποτε είναι μικρότερο. 37
Εμπορικό μυστικό Είναι πληροφορίες που ένας εφευρέτης διαλέγει να μην αποκαλύψει και στις οποίες ο εφευρέτης έχει τον έλεγχο πρόσβασης, παρέχοντας κατά συνέπεια αδιάλειπτη προστασία. Τα εμπορικά μυστικά παραμένουν σε ισχύ μόνο εάν ο κάτοχος παρέχει λογικές προφυλάξεις για να τα αποτρέψει από το να αποκαλυφθούν στους ανθρώπους εκτός εταιρείας με εξαίρεση μέσω ενός νομικού μηχανισμού, όπως μια άδεια. 38
Παράγοντες ανταγωνιστικότητας ΠΙ Ο Lester Thurow προσδιορίζει τέσσερις παράγοντες που κάνουν την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας ένα βασικό ανταγωνιστικό ζήτημα για τις εταιρείες και τις εθνικές κυβερνήσεις (Thurow, 1997): α) η κεντρικότητα των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. β) η εξασθένηση της δημοσίας γνώσης. γ) η εμφάνιση νέων τεχνολογιών. δ) η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας. 39
Εργαλεία Καινοτομίας (1/2) Για την επιτυχή διαχείριση της καινοτομίας, η επιχείρηση πρέπει να διαθέτει κάποια στοιχεία, τα οποία δεν είναι και τόσο δύσκολο να προσδιοριστούν και τα οποία, εάν δε διατεθούν, ενδεχομένως να μπορεί να τα αποκτήσει από εξωτερικές πηγές. Τέτοια στοιχεία είναι: πληροφορίες για το τι μπορεί να γίνει. πληροφορίες για το πώς αυτό μπορεί να γίνει. βοήθεια ώστε η επιχείρηση να πάρει τη σωστή απόφαση σχετικά με το τι θα κάνει και πώς αυτό θα το εφαρμόσει βοήθεια στο πεδίο του σχεδιασμού και της εφαρμογής κεφάλαια για τη χρηματοδότηση των αναγκαίων σταδίων ανάπτυξης. 40
Εργαλεία Καινοτομίας (2/2) Για την επιτυχή διαχείριση της καινοτομίας, η επιχείρηση πρέπει να διαθέτει κάποια στοιχεία, τα οποία δεν είναι και τόσο δύσκολο να προσδιοριστούν και τα οποία, εάν δε διατεθούν, ενδεχομένως να μπορεί να τα αποκτήσει από εξωτερικές πηγές. Τέτοια στοιχεία είναι (Συνέχεια): κάποιος τρόπος που να βοηθά την επιχείρηση να μη ξεφεύγει χωρίς λόγο από την πορεία της. ειδικευμένη εμπειρία στην τεχνολογία, το μάρκετινγκ, τη διοίκηση και την οργάνωση. κατάρτιση και ανάπτυξη δεξιοτήτων σε διάφορα επίπεδα. 41
Τεχνολογικός Έλεγχος Πλαίσιο Τεχνολογικού Ελέγχου 1. Απόφαση της εταιρίας για Τεχνολογικό Έλεγχο. 2. Αρχική φάση. 3. Φάση συνέντευξης και αναφοράς. 4. Πλαίσιο αναφοράς του Τεχνολογικού Ελέγχου. 42
Ανάλυση SWOT Σχήμα 12. Η ανάλυση SWOT, πηγή: Καραγιάννης & Μπακούρος, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία. Θεωρία Πράξη. 43
Η μέθοδος του Μαύρου Κουτιού Ένα «Μαύρο Κουτί» είναι μια μέθοδος μιας διαδικασίας κατά την οποία δεν έχουμε γνώση της εσωτερικής λειτουργίας της διαδικασίας που εξετάζεται. Μπορεί να γνωρίζουμε τις εισροές και τις αναμενόμενες εκροές, αλλά όχι πώς επιτυγχάνονται τα αποτελέσματα. Η μέθοδος στοχεύει είτε σε μια περιγραφή των κανόνων μετασχηματισμού που συνδέουν τις εισροές με τις εκροές, είτε στη δόμηση ενός πρότυπου που επιδεικνύει μια συμπεριφορά η οποία προσεγγίζει αυτό που παρατηρείται από το εξωτερικό του «μαύρου κουτιού». Σχήμα 13. Η μέθοδος του μαύρου κουτιού, πηγή: Καραγιάννης & Μπακούρος, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία. Θεωρία Πράξη. 44
Ανάλυση Συστημάτων και Διαδικασιών (System and Process Analysis) Η Ανάλυση Συστημάτων και Διαδικασιών είναι μια μέθοδος που βοηθά τις επιχειρήσεις να επισημάνουν πού χρειάζεται να γίνουν αλλαγές στο σύστημα, έτσι ώστε οι περιορισμένοι πόροι να επικεντρώνονται σ αυτές τις περιοχές. Η ανάλυση διαδικασιών καθορίζει τι βήματα απαιτούνται σ ένα έργο για να δημιουργηθούν μετρήσιμες εκροές. Η ανάλυση διαδικασιών παρέχει μια ευκαιρία να εντοπιστούν προβληματικά σημεία στη ροή εργασίας, να κατανοηθούν οι παράγοντες που επηρεάζουν την επίδοση και τη λήψη ορισμένων αποφάσεων. 45
Βιβλιογραφία (1) 1. Brusoni S, Prencipe A, Pavitt K (2001) Knowledge specialization, organizational coupling, and the boundaries of the firm: why do firms know more than they make. Admin Sci Q 46:597 621. 2. Cooke H-K, Braczyk P, Heidenreich M (eds) (1998) Regional innovation systems. UCL Press, London. 3. Dosi G (1988) Sources, procedures and microeconomic effects of innovation. J Econ Lit 26:1120 1171. 4. Frenken K (2000) Fitness landscapes, heuristics and technological paradigms: a critique on random search models in evolutionary economics. In: Dubois D (ed) Computing anticipatory systems. 5. American Institute of Physics, Woodbury. 6. Mansfield E, Rapport AR, Wagner S, Beardsley G (1977) Social and private rates of return from industrial innovations. Q J Econ 91(2):221 240...46
Βιβλιογραφία (2) 7. Nelson RR (1995) Co-evolution of industry structure, technology and supporting institutions, and the making of comparative advantage. Int J Bus Econ 2:171 184. 8. Nelson RR (2000) Technology, institutions, and evolutionary economic theory, mimeo. 9. Nelson RR, Winter SG (1982) An evolutionary theory of economic change. Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge. 10. Quinn JB (1992) The intelligent enterprise: a new paradigm. The Free Press, New York. 11. Romer P (1990) Endogenous technological change. J Polit Econ 98:S71 S102. 12. Rosenberg N (1976) Perspectives on technology. Cambridge University Press, Cambridge...47
Βιβλιογραφία (3) 13. Saxenian AL (1994) Regional advantage: culture and competition in silicon valley and route 128. 14. Harvard University Press, Cambridge. 15. Utterback JM, Suarez FF (1994) Innovation, competition, and industry structure. Res Policy 22(1):1 21. 48
Τέλος Ενότητας