ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ από τον Κοσμά Γαζέα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ από τον Κοσμά Γαζέα Πραγματοποιήθηκε με επιτυχία το προγραμματισμένο Εργαστήρι Χαρτογράφησης της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας από τις 26 Νοεμβρίου έως τις 7 Δεκεμβρίου, με τη συμμετοχή σπηλαιολόγων από διάφορους συλλόγους. Στους συμμετέχοντες δόθηκε η ευκαιρία να παρακολουθήσουν θεωρητικές παρουσιάσεις για τους πλέον σύγχρονους τρόπους ηλεκτρονικής χαρτογράφησης, να συζητήσουν και να ανταλλάξουν για την χρήση των οργάνων, τα συστήματα γεωθέτησης και την επιλογή των μεθόδων χαρτογράφησης. Στο πρακτικό κομμάτι, έγινε δοκιμαστική χαρτογράφηση του πολύ γνωστού Σπηλαίου της Κερατέας (γνωστό και ως Σπήλαιο Λόρδου Βύρωνα, ΑΣΜ 57), το οποίο βρίσκεται ΝΔ της Κερατέας της Αττικής, στο όρος Κερατοβούνι σε υψόμετρο 548 μ.. Η είσοδος του σπηλαίου δε βρίσκεται κοντά στο δρόμο, αλλά σε απόσταση 100 περίπου μέτρων σε ανηφορική πλαγιά του βουνού, λίγο πιο κάτω από την κορυφή. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το σπήλαιο αυτό αναφέρονται στο Δελτίο ΕΣΕ, Τόμος ΙΙΙ, Τεύχος 7, Ιούλιος Σεπτέμβριος 1950 από τον Ιωάν. Πετρόχειλο. Εκεί δημοσιεύθηκε και η πρώτη χαρτογράφηση που υπάρχει στη βιβλιογραφία, η οποία πραγματοποιήθηκε από την Α. Πετροχείλου και τους συνεργάτες της κα. Ν. Μπογιαζόγλου και κ. Δ. Λιάγκου (Εικόνα 1). Η μέθοδος χαρτογράφησης Για τη χαρτογράφηση χρησιμοποιήθηκε ένας συνδυασμός μεθόδων, κυρίως αυτής του κεντρικού άξονα (με κατακόρυφες και οριζόντιες μετρήσεις σε τακτά διαστήματα) και της ακτινωτής, ανάλογα με τη γεωμορφία του σπηλαίου. Σε κάποιες περιπτώσεις οι μετρήσεις πραγματοποιήθηκαν και με τις δύο μεθόδους ή διασταυρώθηκαν με συμπληρωματικές μετρήσεις, με τη μέθοδο των κλειστών διαδρομών και του τριγωνισμού. Σε πολλές περιπτώσεις, οι μετρήσεις επαναλήφθηκαν τόσο από το αρχικό, όσο και από το τελικό σημείο για επιβεβαίωση. Τα όργανα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν ένα ψηφιακό αποστασιόμετρο, κλισίμετρο και πυξίδα (DISTO Χ), μια μετροταινία και μερικά νήματα, για τη διευκόλυνση της τήρησης των αξόνων μέτρησης. Οι μετρήσεις καταγράφονταν σε χαρτί (Πίνακες 1 6), ενώ ταυτόχρονα σχεδιαζόταν και ένα πρόχειρο σκαρίφημα του σπηλαίου και των τομών σε διάφορα σημεία (Εικόνες 2,3 και 4). Μετά την περάτωση των μετρήσεων μέσα στο σπήλαιο, τα δεδομένα πληκτρολογήθηκαν σε υπολογιστή για την ψηφιακή επεξεργασία τους (Συγκεντρωτικός Πίνακας Μετρήσεων).

Εικόνα 1. Η χαρτογράφησηαπότηνα. Πετροχείλου, όπως έγινε το 1950. Με μπλε χρώμα σημειώνεται η πρώτη αίθουσα, η οποία χαρτογραφήθηκε στο πλαίσιο του εργαστηρίου χαρτογράφησης.

Πίνακας 1.

Πίνακας 2.

Πίνακας 3.

Πίνακας 4.

Πίνακας 5.

Πίνακας 6.

Εικόνα 2. Πρόχειρο σκαρίφημα της κάτοψης της πρώτης αίθουσας του σπηλαίου, όπως έγινε την ημέρα της χαρτογράφησης.

Εικόνα 3. Πρόχειρα σκαριφήματα τμημάτων του σπηλαίου, όπως έγιναν την ημέρα της χαρτογράφησης..

Εικόνα 4. Πρόχειρα σκαριφήματα τμημάτων του σπηλαίου, όπως έγιναν την ημέρα της χαρτογράφησης.

ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ Μετατροπή σε καρτεσιανές συντεταγμένες: Κοσμάς Γαζέας Δεκέμβριος 2008 ΚΑΤΟΨΗ point x y z left right up down Main Cave 1 0.00 0.00 0.00-0.72 0.33 0.00 0.85-0.40 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00-0.59 2 2.90 6.23 0.00 3 2.90 6.23-3.00 3.16 6.96-3.00 2.13 3.97-3.00 2.90 6.23 0.00 2.90 6.23-3.00 4 12.88 2.79-5.05 3.1 5.36 5.38-3.51 5.75 6.50-3.51 4.75 3.60-3.51 5.36 5.38-2.71 5.36 5.38-4.12 3 2.90 6.23-3.00 1 0.07 0.16-0.02 4 12.88 2.79-5.05 3.2 10.93 3.46-4.65 11.37 3.29-4.65 3.74 6.22-4.65 10.93 3.46-2.13 10.93 3.46-6.15 3.3 7.79-4.72-7.16 4 12.88 2.79-5.05 3.4 10.47 3.62-4.56 9.86 3.83-4.56 5 10.68 4.23-4.56 10.68 4.23-2.30 10.68 4.23-6.06 6 15.11 25.10-12.11 5 10.68 4.23-4.56 6A 12.25 8.13-5.32 12.25 8.13-3.82 12.25 8.13-7.32 5 10.68 4.23-4.56 6Ζ 9.69 15.51-9.84 9.69 15.51-8.03 9.69 15.51-9.84 5 10.68 4.23-4.56 6Η 11.00 22.53-11.58 11.00 22.53-11.58 11.00 22.53-11.08 11.00 22.53-11.58 5 10.68 4.23-4.56 6 15.11 25.10-12.11 6Θ 14.62 11.13-8.24 6Ι 17.33 20.69-11.02 17.33 20.69-3.84 17.33 20.69-12.51 5 10.68 4.23-4.56 6Ι 17.33 20.69-11.02 6Η 9.80 22.43-11.76 6Κ 15.40 14.35-9.53 5 10.68 4.23-4.56 6Λ 20.18 21.93-12.32 20.18 21.93-12.32 20.18 21.93-2.54 20.18 21.93-13.51 6 15.11 25.10-12.11 6Μ 23.16 27.77-14.45 23.16 27.77-14.45 22.71 28.00-14.45 23.16 27.77-12.98 23.16 27.77-14.45 6Λ 20.18 21.93-12.32

6Ν 21.76 25.03-13.45 23.16 24.32-13.45 19.94 25.96-13.45 21.76 25.03-2.45 21.76 25.03-14.47 6Λ 20.18 21.93-12.32 5Α 12.49 2.14-5.97 12.49 2.14-1.89 12.49 2.14-5.97 5 10.68 4.23-4.56 5Α 12.49 2.14-5.97 5Β 12.68 4.21-5.97 12.68 4.21-5.97 13.67 4.12-5.97 12.68 4.21-2.78 12.68 4.21-5.97 5Γ 10.81 0.34-6.12 10.81 0.34-1.32 10.81 0.34-6.12 5 10.68 4.23-4.56 5Γ 10.81 0.34-6.12 5Δ 5.42 3.71-4.18 5 10.98 4.20-4.57 5Ε 9.98-2.44-6.99 9.98-2.44-2.72 9.98-2.44-6.99 5 10.68 4.23-4.56 5Ζ 8.10-5.39-8.48 8.10-5.39-6.03 8.10-5.39-8.48 5 10.68 4.23-4.56 5Ζ 8.10-5.39-8.48 5Η 7.61-8.85-8.23 5Ζ 8.10-5.39-8.48 5Θ 6.99-4.72-8.52 6.99-4.72-8.02 6.99-4.72-9.02 5 10.31 4.40-4.79 5Ι 6.73-2.09-7.87 6.73-2.09-7.07 6.73-2.09-7.87 5 10.68 4.23-4.56 5Ι 6.73-2.09-7.87 5Ι' 5.00-3.21-8.92 5Κ 6.25 1.57-5.56 6.25 1.57-3.00 6.25 1.57-5.56 5 10.68 4.23-4.56 5Κ 6.25 1.57-5.56 5Γ 10.48 0.67-6.32 ΤΟΜΕΣ point x y z Section 1-2 3 2.90 6.23-3.00 2 2.90 6.23 0.00 1 0.07 0.16-0.02 Section 6B - 6A 6A 12.25 8.13-5.32 6B 6.37 11.13-6.25 6Γ 9.78 9.39-7.41 6Δ 9.63 9.47-4.75 6Ε 11.02 8.76-4.52

Section 5Γ - 5Κ 5Γ 10.81 0.34-6.12 Section 6-5 - 5Θ 6 15.11 25.10-12.11 B 10.97 0.30-1.35 B 15.24 25.68-12.11 C 9.44 0.71-3.08 C 15.10 25.02-9.74 D 7.52 1.23-2.47 D 14.60 22.71-7.52 E 6.27 1.56-3.41 E 13.43 17.17-4.82 5K 6.64 1.46-5.36 F 12.40 12.32-3.95 G 11.53 8.24-3.71 H 11.16 6.48-3.24 Section Wall - 6H 6H 11.00 22.53-11.58 J 12.37 12.20-8.58 B 24.32 25.61-7.40 K 14.39 21.68-11.93 C 24.82 24.72-2.84 5 10.68 4.23-4.56 D 24.36 24.65-9.44 B 10.68 4.23-2.30 E 23.32 22.96-6.35 C 10.45 3.17-2.13 F 23.14 21.25-2.04 D 10.24 2.20-2.25 G 22.43 19.89-2.74 E 9.74-0.18-2.73 H 22.89 19.57-1.30 F 9.03-3.53-3.72 I 22.24 18.66-4.99 G 8.81-4.56-5.18 J 21.93 16.96-5.06 H 8.49-6.07-6.79 K 21.62 17.12-1.22 I 8.70-5.08-7.83 L 21.84 15.75-5.89 5Θ 8.68-5.18-8.25 M 21.11 14.91-1.32 K 10.68 4.23-5.82 N 20.62 14.46-1.04 O 20.80 14.01-4.08 P 19.25 11.17 0.62 Q 18.86 11.30-3.34 R 18.99 10.23-2.42 S 18.90 9.88 0.50 T 18.07 9.22-4.87 U 17.73 8.09 0.00 V 17.75 9.28-3.34 W 17.57 7.76-6.33 X 17.16 7.29-4.26 Y 16.94 7.04-4.88 Z 16.06 4.88-1.40 Section 6-6Λ 6 15.11 25.10-12.11 B 22.18 20.68-4.61 C 21.58 21.05-7.53 D 20.35 21.83-10.31 6Λ 20.18 21.93-12.32 B 20.18 21.93-1.82 C 18.07 23.25-7.64 D 17.54 23.58-9.80 E 16.09 24.49-9.86 F 13.62 26.03-11.37 G 17.87 23.37-13.15

Επιπλέον, η χρήση των λογισμικών Excel και Origin με κατάλληλο προγραμματισμό, διευκόλυνε την πραγματοποίηση των μαθηματικών και τριγωνομετρικών υπολογισμών, την μετατροπή των συντεταγμένων από πολικές σε καρτεσιανές, αλλά και την προβολή των μετρούμενων σημείων στο χώρο (Εικόνες 5, 6 και 7). Η χρήση των εξειδικευμένων λογισμικών διευκόλυνε την επεξεργασία των μετρήσεων. Από τις μετρήσεις αυτές μπορεί κανείς να μελετήσει τόσο την κάτοψη του σπηλαίου, όσο και την προβολή από διαφορετικές πλευρές, τις εγκάρσιες τομές σε διάφορα σημεία του σπηλαίου (κατά τη χαρτογράφηση έγιναν 7 εγκάρσιες τομές του σπηλαίου). Με τη χρήση τρισδιάστατων λογισμικών, οι διάδρομοι του σπηλαίου μπορούν να προβληθούν και στον τρισδιάστατο χώρο (Εικόνες 8, 9 και 10). Η χαρτογράφηση έγινε από τους: Κοσμά Γαζέα, Βασίλειο Μαύρο, Απόστολο Καλαμπάκα και Πέλη Φιλλιπάτου (Εικόνες 11 και 12). Η επεξεργασία των μετρήσεων, ο προγραμματισμός και η τελική αποτύπωση έγινε από τους: Κοσμά Γαζέα και Πέλη Φιλλιπάτου. Τα αποτελέσματα και σύγκριση με άλλες χαρτογραφήσεις Την ημέρα της χαρτογράφησης (6 Δεκεμβρίου 2008) αφιερώθηκε συνολικός χρόνος 5 ωρών για την προετοιμασία και τη διεξαγωγή των μετρήσεων. Χαρτογραφήθηκε η πρώτη αίθουσα του σπηλαίου, διαστάσεων 8x30 μ περίπου. Οι υπόλοιπες αίθουσες δε χαρτογραφήθηκαν στη φάση αυτή. Στο πλαίσιο του εργαστηρίου, δόθηκε ιδιαίτερη σημασία στις μεθόδους χαρτογράφησης και δαπανήθηκε αρκετός χρόνος σε συζήτηση, ώστε να αποφασιστεί η καταλληλότερη μέθοδος. Το αποτέλεσμα ήταν αρκετά ακριβές. Η πολύωρη και επίπονη προσπάθεια ανταμείφθηκε με τη λεπτομερή χαρτογράφηση της πρώτης αίθουσας του σπηλαίου της Κερατέας, τόσο σε κατόψεις όσο και σε εγκάρσιες τομές. Επιπλέον, η ψηφιακή επεξεργασία των μετρήσεων, επέτρεψε τη δημιουργία κατόψεων και προβολών, κάτι που ήταν πολύ δύσκολο να γίνει στο παρελθόν. Ο χάρτης που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του εργαστηρίου περιλαμβάνει την κάτοψη (Εικόνες 13 και 14) και επτά επιπλέον εγκάρσιες τομές σε διάφορα σημεία της πρώτης αίθουσας του σπηλαίου, δίνοντας μια πιο εποπτική εικόνα του χώρου μέσα σε αυτό (Εικόνα 15). Η γενική όψη του σπηλαίου μοιάζει πολύ με αυτή της χαρτογράφησης από την Α. Πετροχείλου (Εικόνα 16). Υπερτερεί όμως σε λεπτομέρειες, οι οποίες καταγράφηκαν χάρη στη προσεκτική δουλειά των συμμετεχόντων. Οι μετρήσεις ήταν αρκετές και έτσι αποτυπώθηκαν λεπτομέρειες που απουσίαζαν από τον αρχικό χάρτη.

Οι μετρήσεις μετατρέπονται από πολικές συντεταγμένες (r,φ,θ) σε καρτεσιανές (x,y,z) και στη συνέχεια προβάλλονται στο χώρο (Εικόνα 5). Τα σημεία αυτά ενώνονται και σχηματίζουν το περίγραμμα του σπηλαίου (Εικόνα 6). Εικόνα 5. Τέλος, προστίθενται οι εικαστικές παρεμβάσεις ώστε να σχηματιστεί η τελική μορφή της τομής του σπηλαίου (Εικόνα 7). Εικόνα 6. Εικόνα 7.

Εικόνα 8. Αποτύπωση των σταθμών μέτρησης (μαύρες κουκίδες) στο οριζόντιο επίπεδο (κάτοψη) με τις διευθύνσεις μέτρησης (ευθείες γραμμές).

Εικόνα 9. Προσθήκη οριζόντιων και κατακόρυφων μετρήσεων από τους σταθμούς μέτρησης (κόκκινες κουκίδες)

Εικόνα 10. Περίγραμμα σπηλαίου, όπως προέκυψε μετά την ένωση των σταθμών μέτρησης στα τοιχώματα της πρώτης αίθουσας.

Εικόνα 11. Στιγμιότυπα από την ημέρα της χαρτογράφησης (9 Δεκ. 2008).

Εικόνα 12. Στιγμιότυπα από την ημέρα της χαρτογράφησης (9 Δεκ. 2008).

30 25 Σπήλαιο Κερατέας (Λόρδου Βύρωνα), ΑΣΜ 57 Κερατέα Αττικής, Ελλάς (ΚΑΤΟΨΗ) ΥΠΟΜΝΗΜΑ βράχος κολώνα 20 12 13 κλίση εδάφους διεύθυνση τομής Απόσταση από την είσοδο (σε μέτρα) 15 10 2 12 11 10 4 5 12 5 ύψος οροφής βάθος από είσοδο ΚΛΙΜΑΚΑ 0 1 2 4 μέτρα 6 5 8 5 Ν W E 3 ΕΙΣΟΔΟΣ 0 S -5 Χαρτογράφηση: Κοσμάς Γαζέας, Βασίλειος Μαύρος, Απόστολος Καλαμπάκας, Πέλη Φιλλιπάτου Δεκέμβριος 2008 30 25 20 15 10 5 0-5 -10 Απόσταση από την είσοδο (σε μέτρα) Εικόνα 13. Ο χάρτης της πρώτης αίθουσας του σπηλαίου της Κερατέας.

30 25 Σπήλαιο Κερατέας (Λόρδου Βύρωνα), ΑΣΜ 57 Κερατέα Αττικής, Ελλάς (ΚΑΤΟΨΗ) Η ΥΠΟΜΝΗΜΑ βράχος κολώνα κλίση εδάφους 20 Ε διεύθυνση τομής Απόσταση από την είσοδο (σε μέτρα) 15 10 5 Ζ Ε Ν Δ Δ Α Η Β Β Γ Γ 12 5 ύψος οροφής βάθος από είσοδο ΚΛΙΜΑΚΑ 0 1 2 4 μέτρα 6 Ζ W E ΕΙΣΟΔΟΣ 0 S Α -5 Χαρτογράφηση: Κοσμάς Γαζέας, Βασίλειος Μαύρος, Απόστολος Καλαμπάκας, Πέλη Φιλλιπάτου Δεκέμβριος 2008 30 25 20 15 10 5 0-5 -10 Απόσταση από την είσοδο (σε μέτρα) Εικόνα 14. Οιδιευθύνσειςτωνεγκάρσιωντομώντηςπρώτηςαίθουσας.

Σπήλαιο Κερατέας (Λόρδου Βύρωνα), ΑΣΜ 57 Κερατέα Αττικής, Ελλάς (ΕΓΚΑΡΣΙΕΣ ΤΟΜΕΣ) ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΟΜΗ Α-Α ΤΟΜΗ Δ-Δ ΚΛΙΜΑΚΑ 0 1 2 4 μέτρα 6 ΤΟΜΗ Ε-Ε ΤΟΜΗ Β-Β ΤΟΜΗ Γ-Γ ΤΟΜΗ Η-Η ΤΟΜΗ Ζ-Ζ Χαρτογράφηση: Κοσμάς Γαζέας, Βασίλειος Μαύρος, Απόστολος Καλαμπάκας, Πέλη Φιλλιπάτου Δεκέμβριος 2008 0 5 10 15 20 25 30 35 μέτρα 40 Εικόνα 15. Οιεγκάρσιεςτομέςτηςπρώτηςαίθουσας, σύμφωνα με την Εικόνα 14.

Εικόνα 16. Σύγκριση του χάρτη της πρώτης αίθουσας του σπηλαίου της Κερατέας, με τον αντίστοιχο χάρτη της Α. Πετροχείλου.

Ευρήματα Το σπήλαιο της Κερατέας έχει αρκετά εύκολη πρόσβαση και είναι εξαιρετικά βατό. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί το έχουν επισκεφτεί και έχουν αφήσει τα αποτυπώματα τους. Στο εσωτερικό του σπηλαίου και από την πρώτη κιόλας αίθουσα βρίσκονται πολυάριθμες επιγραφές στα τοιχώματα, ειδικά κοντά στην είσοδο, με ονόματα και χρονολογίες, οι οποίες βρίσκονται εκεί από τα τέλη του 19 ου αιώνα (η παλαιότερη επιγραφή φαίνεται να είναι από το 1872). Επίσης, στο μέσο της πρώτης αίθουσας υπάρχουν σκουριασμένα μεταλλικά δοχεία και υπολείμματα από κεραμικά αγγεία αγνώστου προέλευσης. Στο πρώτο τμήμα του σπηλαίου δε βρέθηκε ίχνος λιμνάζοντος νερού την ημέρα που χαρτογραφήθηκε (Δεκέμβριος 2008). Εντυπωσιακή ήταν η ύπαρξη αρκετών βράχων στο μέσο της πρώτης αίθουσας από κρυσταλλικό CaCO3 σε αρκετά καθαρή μορφή. Συμπεράσματα Το Εργαστήρι Χαρτογράφησης ήταν απόλυτα επιτυχές από όλες τις απόψεις. Τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά, ενθαρρύνοντας τα μέλη να συνεχίσουν τις προσπάθειες, ώστε να γίνεται ολοένα και καλύτερη καταγραφή, αποτύπωση και χαρτογράφηση των σπηλαίων.