a European Joint Action on Alzheimer s disease Διημερίδα Ενημέρωσης για την Κοινή Δράση ALCOVE: Μη φαρμακευτικές θεραπείες στη διαχείριση νευροψυχιατρικών συμπτωμάτων Αρετή Ευθυμίου arefthymiou@yahoo.com Υπεύθυνη Διαχείρισης για το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα ALCOVE Εταιρεία Νόσου Alzheimer & Συναφών Διαταραχών Αθηνών
Alcove General Objectives Το πρόγραμμα ξεκίνησε επίσημα την 1 η Απριλίου 2011 H δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού δικτύου για την ανταλλαγή εμπειριών και γνώσης με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας φροντίδας και υπηρεσιών Πληροφόρηση της πολιτικής ηγεσίας, των φροντιστών και γενικότερα των πολιτών μέσω κοινών κατευθυντήριων γραμμώνστηνπολιτικήτης υγείας Μείωση των κινδύνων που συνδέονται με τη χρήση ψυχοτρόπων φαρμάκων και ειδικότερα με αυτή των αντιψυχωτικών, σαν μία κοινή γραμμή για την απάντηση 4 βασικών ερωτημάτων: 1) Επιδημιολογικά δεδομένα στην άνοια 2) Πρόληψη και πρώιμη διάγνωση στην άνοια 3) Υπάρχουσες πρακτικές ιατρικής και κοινωνικής φροντίδας 4) Διακήρυξη δικαιωμάτων των ανθρώπων με διαταραχές μνήμης. Ομάδες εργασία ς
Work Package 6 Existing practices Dementia care models Ο στόχος είναι η αξιόλογηση πρακτικών φροντίδας : Στο σπίτι Σε μονάδα φροντίδας ηλικιωμένων Για τη διαμόρφωση κατευθυντήριων γραμμών για καλές πρακτικές στη φροντίδα. Αξιολόγηση εκπαιδεύσεων που προσφέρονται σε φροντιστές και επαγγελματίες υγείας
Συλλογή δεδομένων Ερωτηματολόγιο για κατευθυντήριες γραμμές για τη διαχείριση νευροψυχιατρικών συμπτωμάτων στην άνοια Ερωτηματολόγιο για την εκπαίδευση στην άνοια
Κατευθυντήριες Γραμμές HAUTΕ AUTHOTITÉ DE SANTÉ Μάιος 2009
Ομαδοποίηση συμπτωμάτων σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές HAS, 2009 Αντίσταση: λεκτική και μη λεκτική άρνηση αποδοχής φροντίδας, φαγητού, προσωπικήςυγιεινής, συμμετοχής σε δραστηριότητες Ανησυχία: Υπερβολική και ανάρμοστη κινητική ή λεκτική συμπεριφορά Επιθετικότητα: Σωματική ή λεκτική συμπεριφορά η οποία είναι απειλητικήήεπικίνδυνηστονασθενήήστουςφροντιστές Παρεκλίνουσα κινητική συμπεριφορά: Επαναλαμβανόμενες και στερεοτυπικές δραστηριότητες χωρίς προφανή σκοπό ή με ακατάλληλο σκοπό: περιπλάνηση, αδιάκοπες χειρονομίες, τάσεις αρπάγματος (grasping) κα
Ομαδοποίηση συμπτωμάτων σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές HAS, 2009 Άρση Αναστολών: συμπεριφορά, η οποία είναι ακατάλληλη βάσει κοινωνικών ή οικογενειακών νορμών: χυδαία σχόλια, ανάρμοστη σεξουαλικήσυμπεριφορά, παραβατική συμπεριφορά Κραυγές: κατανοητές ή δυσνόητες κραυγές, οι οποίες έχουν ένταση και επαναλαμβάνονται Παραληρήματα: Λανθασμένη κρίση ή αντίληψη της πραγματικότητας, χωρίς κριτική από το άτομο (καταδίωξης, αδυναμία αναγνώρισης οικείου προσώπου, εγκατάλειψης, ζήλειας) Ψευδαισθήσεις: αισθητηριακές αντιλήψεις χωρίς την ύπαρξη πραγματικών αντικειμένων. Είναι κυρίως οπτικές. Διαταραγμένος ρυθμός αφύπνισης ύπνου: Προβλήματα με τη διάρκεια και την ποιότητα του ύπνου, καθώς επίσης και αντιστροφή του κύκλου ημέρας νύχτας, η οποία δεν αποτελεί τμήμα των πολλών φάσεων ύπνου που συναντάμε συνήθως στους ηλικιωμένους.
Μη φαρμακευτική διαχείριση των νευροψυχιατρικών συμπτωμάτων Αναγνώριση παραγόντων που προκαλούν τα συμπτώματα Εκπαίδευση προσωπικού Εκπαίδευση της οικογένειας σε τεχνικές επικοινωνίας με τον άνθρωπο με άνοια
Κατευθυντήριες γραμμές για την αντιμετώπιση νευροψυχιατρικών συμπτωμάτων Περιγραφή της προβληματικής συμπεριφοράς Διάγνωση Πρόληψη Μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις Φαρμακευτικές παρεμβάσεις
Figure 1. Decision tree for treatment of disruptive behavioural disorders Emergency Repeated assessment of behavioural disorder Very short-acting sedation Aetiological survey Somatic cause Overall management Care techniques Non-pharmacological interventions If ineffective Environment Preventive attitudes Investigation and control of the cause Psychotropic drugs can be used when care techniques are of insufficient efficacy, especially when the severity of the behavioural disorder endangers the patient,impairs his/her functioning, or is a threat or source of suffering for those close to him/her. It should be used together with care techniques (see Figure 1). Psychotropic treatment of short duration HAS (2009). Clinical Practice Guidelines.Alzheimer s Disease and Related Conditions: Management of disruptive behaviours
Παρατήρηση πριν την Αντιμετώπιση Η αποτελεσματική αντιμετώπιση προϋποθέτει παρατήρηση και σωστή εκτίμηση της κατάστασης Τα συμπτώματα μπορεί να οφείλονται: σε γενική ιατρική κατάσταση; (π.χ. λοίμωξη, αφυδάτωση, στηθάγχη, δυσκοιλιότητα, παρενέργειες φαρμάκων ή συνδυασμού φαρμάκων) σε παράγοντες που επηρεάζουν τη λειτουργικότητα: αισθητηριακά και γνωστικά ελλείμματα, κάλυψη βασικών αναγκών: δίψα, πείνα κα) σε Ψυχιατρικές αιτίες και ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά: διαταραχές της διάθεσης (π.χ. άγχος, κατάθλιψη) σε περιβαλλοντικές συνθήκες; (π.χ. οικογενειακές σχέσεις, εκπαίδευση, αλλαγή φροντιστή, αλλαγή ρουτίνας, υπερβολικά πολλά ή λίγα ερεθίσματα)
Πολυπαραγοντική διερεύνηση των αιτιών εμφάνισης νευροψυχιατρικών συμπτωμάτων Gauthier et al, 2010. Management of behavioral symptoms in AD. International Psychogeriatrics. Vol 22(3): 346-372
Παράδειγμα σχεδιασμού τροποποίησης παθολογικής συμπεριφόρας, IPA 2003 Αναγνωρίστε ένα σύμπτωμα τη φορά Ενθαρρύνετε τη στενή συνεργασία ανάμεσα στους φροντιστές ή τους επαγγελματίες υγείας Χαρακτηρίστε τα συμπτώματα με ακρίβεια Προσδιορίστε τη συχνότητα των συμπτωμάτων Αναγνωρίστε τον τόπο και τι μπορεί να διεγείρει ή να καλμάρει τα συμπτώματα Αναγνωρίστε τα γεγονότα που έπονται και ακολουθούν τη συμπεριφορά Διευρύνεστε συσχετιζόμενους παράγοντες Καθορίστε ρεαλιστικούς στόχους
Παράδειγμα πλάνου τροποποίησης παθολογικής συμπεριφόρας, IPA 2003 Ξεκινήστε με μέτριους στόχους Δραστηριοποιήστε όσο περισσότερο μπορείτε τον ασθενή Όσο είναι δυνατόν προβλέψτε τα προβλήματα που μπορεί να προκύψουν Επιτρέψτε να δοθούν εναλλακτικές λύσεις σε περίπτωση που αποτύχει η παρέμβαση και εμπλέξτε και το φροντιστή Ανταμείψτε τους φροντιστές και τους ανθρώπους με άνοια για αυτά που καταφέρνουν ακόμη και εάν είναι μικρά βήματα Επαναξιολογήστε το σχεδιασμό παρέμβασης σε τακτική βάση Μην περιμένετε για μεγάλο χρονικό διάστημα προτού εφαρμόσετε τις εναλλακτικές προτάσεις Ενθαρρύνετε την επιμονή και την ευελιξία
Συστάσεις για επαγγελματίες υγείας Τεχνικές Φροντίδας
Τεχνικές Φροντίδας: επικοινωνία Τα παρακάτω παραδείγματα επικοινωνίας δίνονται ως παράδειγμα και πρέπει να εφαρμόζονται σε κάθε περίπτωση: Αποφύγετε πηγές θορύβου (τηλεόραση, ράδιο κα) όταν επικοινωνείτε με τον άνθρωπο με άνοια Τραβήξτε την προσοχή του: μιλήστε του κατά πρόσωπο, έχετε βλεμματική επαφή, κρατήστε του το χέρι Χρησιμοποιήστε σύντομες προτάσεις Αποφύγετε να δίνετε πολλαπλά μηνύματα ταυτόχρονα Χρησιμοποιήστε χειρονομίες για να διευκολύνετε την επικοινωνία Επαναλάβετε το μήνυμα εάν θεωρείτε ότι δεν έχει γίνει κατανοητό
Τεχνικές Φροντίδας: επικοινωνία Χρησιμοποιήστε κλειστές ερωτήσεις Δώστε του χρόνο να εκφράσει τον εαυτό του Μην παραμελείτε τη γλώσσα του σώματος: παραμείνετε χαλαροί και χαμογελάστε Μην υψώνετε τη φωνή σας Συμπεριλάβετε το άτομο στη συζήτηση Μην πιέζετε τον ασθενή να κάνει κάτι που δε θέλει, σε αυτήν την περίπτωση αλλάξτε θέμα και προσπαθήστε ξανά Μείνετε ψύχραιμοι
Τεχνικές Φροντίδας: Δραστηριότητες Αποφύγετε να κάνετε πράγματα που μπορεί ακόμη να κάνει ο ασθενής μόνος του: διερευνήστε τις ικανότητές του και κινητοποιήστε τον Καθιερώστε μία ρουτίνα που να ταιριάζει με τις συνήθειες του ανθρώπου που φροντίζετε (μην πιέζετε τον ασθενή να κάνει μπάνιο εάν πάντοτε συνήθιζε να κάνει ντους) Αφήστε του τη δυνατότητα να παίρνει αποφάσεις (π.χ. στο φαγητό, στο ντύσιμο). Προσαρμόστε την καθημερινότητα καθώς η νόσος προχωράει (π.χ προτιμήστε ρούχα που φοριούνται εύκολα, αποφύγετε τραπέζια με πολλά φαγητά) Διαιρέστε διάφορες δραστηριότητες σε στάδια(π.χαφούέχειδιαλέξειτα ρούχα, παρουσιάστε με τη σειρά που θα φορεθούν) Διατηρείστε την ιδιωτικότητα κατά τη διάρκεια της προσωπικής υγιεινής και φροντίδας
Τεχνικές Φροντίδας Μη θεωρείτε ότι μία συμπεριφορά που δεν είναι ενοχλητική δεν είναι επικίνδυνη Προτείνετε μία δραστηριότητα όταν κάποια διαταραχή είναι παρούσα όπως: για την περιπλάνηση προτείνετε μία άλλη επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά: δίπλωμα ρούχων, για την ανησυχία, προτείνετε να ακούσετε μουσική ή να δείτε φωτογραφίες από το προσωπικό του άλμπουμ. Μην επιμένετε εάν ο ασθενής δε θέλει να κάνει αυτό που του ζητάτε, μην προσπαθείτε να του εξηγήσετε με επιχειρήματα.
Προτεινόμενες Μη Φαρμακευτικές Θεραπείες Γνωστικές Παρεμβάσεις (cognitive based interventions) Νοητική Ενδυνάμωση (cognitive stimulation) Εξατομικευμένη γνωστική αποκατάσταση (Individual cognitive Rehabilitation) Παρεμβάσεις που βασίζονται σε περιβαλλοντικές αλλαγές (Enviromental based interventions) Ψυχοκοινωνικές Παρεμβάσεις Θεραπεία δι αναμνήσεων Θεραπεία μέσω ενσυναίσθησης Σωματική άσκηση
Προτεινόμενες Μη Φαρμακευτικές Θεραπείες Παρεμβάσεις που στηρίζονται στην αισθητηριακή διέγερση Αρωματοθεραπεία Μουσικοθεραπεία Φωτοθεραπεία Πολυαισθητηριακή θεραπεία (Snoezelen) Συνολική διαχείριση
Στάσεις Επαγγελματιών Υγείας απέναντι στις μη φαρμακευτικές θεραπείες
Βιβλιογραφικές αναφορές Ballard CG et al (2004), A 3 month randomised placebo controlled neuroleptic discontinuation study in 100 people with dementia: the Neuropsychiatric Inventory Median Cut Off is a predictor of clinical outcome. Journal of Clinical Psychiatry 65:114 119. Gauthier et al, 2010. Management of behavioral symptoms in AD. International Psychogeriatrics. Vol 22(3): 346 372 HAS (2009). Clinical Practice Guidelines.Alzheimer s Disease and Related Conditions: Management of disruptive behaviours International Psychogeriatric Asso ciation.(2003) Behavioral and Psychological Symptoms of Dementia (PBSD). Northfield: IPA; 2003. Lyketsos CG, Lopez O, Jones B, et al. Prevalence of neuropsychiatric symptoms in dementia and mild cognitive impairment: Results from the cardiovascular health study. JAMA. 2002;288:1475 1483.