δημήτρης συκιάς σημειώσεις θεωρητικών μουσικής δεσπόζουσα μετ ενάτης 2014
2 σημειώσεις θεωρητικών μουσικής 12 δεσπόζουσα μετ ενάτης 12.1 Γενικά 1. H V9/7 είναι μία πεντάφθογγη συγχορδία επί της 5 ης (5) μελωδικής βαθμίδας του μείζονος ή ελάσσονος τρόπου. Σε τετράφωνη γραφή η 5 η της συγχορδίας παραλείπεται και η V9/7 γράφεται ελλιπής). 2. Η ελλιπής (τετράφωνη αρμονία) V9/7 περιλαμβάνει τέσσερις φθόγγους με υποχρεωτική λύση: 2.1 Την 9 η (6) που λύνεται με κατιόν βήμα. 2.2 Την 7 η (4) που λύνεται με κατιόν βήμα. 2.3 Τον προσαγωγέα (7) που λύνεται με ανιόν βήμα. 2.4 Την θεμέλιο της V9/7 (5) που λύνεται στην Ι (1). Η V9/7 λύνεται μόνον στην I 8, ή στην Ι 6. 2.5 Στην τετράφωνη αρμονία η 5 η της V9/7 (2) παραλείπεται. Οι εντός παρενθέσεως αλλοιώσεις αναφέρονται στον ομώνυμο ελάσσονα τρόπο. Παρ. 1 Υποχρεωτική Κίνηση Φθόγγων V9/7 3. Ο φθόγγος της 9 ης : 3.1 Δεν απαιτεί προετοιμασία. 3.2 Στον μείζονα τρόπο μπορεί να βρίσκεται μόνον στην σοπράνο και στην άλτο. 3.3 Στον ελάσσονα τρόπο μπορεί να βρίσκεται επιπλέον και στον τενόρο. 3.4 Σε μία σπάνια περίπτωση μπορεί να βρίσκεται στο βάσιμο, πάντα όμως ως καθυστέρηση της θεμελίου (5) της V9/7. 3.5 Η 9 η πρέπει απέχει διάστημα 9 ης (9Μ στον μείζονα, 9μ στον ελάσσονα) από την θεμέλιο της V 9 και διάστημα 7 ης από τον προσαγωγέα. Στον ελάσσονα μόνον μπορεί να βρίσκεται κάτω από τον προσαγωγέα και να απέχει διάστημα 2Α από αυτόν. 3.6 Η 9 η με την θεμέλιό της δεν πρέπει να έρχονται με ευθεία κίνηση. Γενικότερα, δεν πρέπει να καταλήγουμε σε διαστήματα 2 ης, 7 ης και 9 ης με ευθεία κίνηση (δείτε και τις Παρατηρήσεις του Παρ. 7). Παρ. 2 Να αποφεύγονται Δημήτρης Συκιάς 2014
δεσπόζουσα μετ ενάτης 3 4. Αρίθμηση αναστροφών: Η Β αναστροφή δεν χρησιμοποιείται αφού παραλείπουμε την 5 η της V9/7, η Δ αναστροφή είναι ειδική περίπτωση και θα εξετασθεί στα επόμενα. Παρ. 3 Αναστροφές της V9/7 12.2 Μελωδικά Σχήματα Δεσπόζουσας Μετ Ενάτης 12.2.1 Μείζων Τρόπος Όπου χρησιμοποιούνται αλλοιώσεις εντός παρενθέσεως οι εναρμονίσεις ισχύουν και για τον ελάσσονα τρόπο. Παρ. 4 1-4 - 3 Παρατηρήσεις Κατά την εναρμόνιση του 1-4 - 3 η 9 η βρίσκεται στην άλτο. Στα (α) & (β), στην εκδοχή τους στον ελάσσονα τρόπο, η 4ε επιτρέπεται διότι ο φθόγγος Β (7) είναι προσαγωγέας που οδηγείται στην Ι (1). Στο (δ) η I γράφεται με δύο (2) 5 ες. Ανάλογη ελλιπής γραφή της I, σε περιπτώσεις που ακολουθούν. Παρ. 5 1-6 - 5
4 σημειώσεις θεωρητικών μουσικής Παρ. 6 3-4 - 3 Παρ. 7 3-6 - 5 Παρατηρήσεις Θυμίζουμε ότι πρέπει να αποφεύγουμε την κατάληξη στα διάφωνα διαστήματα 2 ης, 7 ης και 9 ης με ευθεία κίνηση (κρυμμένες 2 ες, 7 ες και 9 ες ), εκτός κι αν η ψηλότερη φωνή προχωρά με βήμα και η χαμηλότερη με άλμα, ιδίως στις εξωτερικές φωνές. Ως εκ τούτου στο Παρ. 7: ςς Το (α) είναι αποδεκτό διότι ο Τ. (ψηλότερη φωνή) προχωρά με βήμα και ο Β. με άλμα (χαμηλότερη φωνή). ςς Το (β) είναι μέτριο διότι η Α. (ψηλότερη φωνή) κάνει άλμα και ο Τ. βήμα (χαμηλότερη φωνή). Το παράδειγμα κρίνουμε ως μέτριο και όχι ως μη αποδεκτό διότι το φαινόμενο συμβαίνει σε εσωτερικές φωνές. ςς Καλύτερο είναι να χρησιμοποιηθεί το (γ) με ελλιπή την I/i εκκίνησης και άφιξης. Οι πιο εκφραστικές εναρμονίσεις είναι οι (δ) & (ε).
δεσπόζουσα μετ ενάτης 5 Παρ. 8 (i) 6-7 - 1 Παρατηρήσεις Πρόκειται για τους τρεις τελευταίους ανιόντες φθόγγους μιας μείζονος κλίμακας (6-7 - 1). Οι εναρμονίσεις (α) - (δ) δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν στον ελάσσονα αρμονικό τρόπο λόγω της 2Α που σχηματίζεται μεταξύ των μελωδικών βαθμίδων 6-7. Οι εναρμονίσεις (ε) & (δ) χρησιμοποιούνται και στον ελάσσονα τρόπο. Στο (β) παρατηρείστε ότι η V9/7 στον 1 ο χρόνο του μέτρου ακούγεται χωρίς προσαγωγέα. Στα (γ) & (δ) δείχνεται η μοναδική περίπτωση που μπορεί να βρεθεί η 9 η στο βάσιμο (πάντα με προετοιμασία και ως καθυστέρηση του φθόγγου της θεμελίου). Στα (ε) & (ς) σημειώστε το άλμα 7Μ στη σοπράνο! Συνοψίζουμε τους τρόπους εναρμόνισης του μελωδικού σχήματος 6-7 - 1: 6-7 - 1 IV ºvii 6 I ή I 6 ii V I ή I 6 9 10 V7 7 I 6 4 V 7 5 2 3 vi I ή I 6 Παρ. 8(ii) 1-7 - 6-5 Το αντίστροφο του Παρ. 8α σχήμα, 1-7 - 6-5, μπορεί να εναρμονιστεί ως εξής: Στο (β) του Παρ. 8 (ii) σε S. και A. με ευθεία κίνηση καταλήγουμε σε διάστημα 7μ. Αυτό είναι αποδεκτό, διότι συμβαίνει ανάμεσα σε μια εξωτερική και μια εσωτερική φωνή και η ψηλότερη φωνή
6 σημειώσεις θεωρητικών μουσικής προχωρά με βήμα. Δείτε και την 3.6. Τα Παρ. 8 (ii) & (iii) δεν μπορούν να εφαρμοστούν στον ελάσσονα αρμονικό τρόπο λόγω της 2A (τριημητονίου) που σχηματίζεται ανάμεσα στις μελωδικές βαθμίδες 7 & 5. Ακολουθεί μια εναρμόνιση για το κατιόν τμήμα κλίμακας 1-7 - 6-5 - 4-3. Το 1-7 - 6 του πρώτου μέτρου εναρμονίζεται κατά τα γνωστά με I-iii-IV. Θα μπορούσε να εναρμονιστεί επίσης με I 8 -I6/5-IV. Παρ. 8 (iii) 1-7 - 6-5 - 4-3 Παρ. 9 5-6 - 5 Στα (γ) & (δ) η τελική I/i γράφεται ελλιπής. 12.2.2 Η V9/7 ως Επέρειση στην V 7 Στο ισχυρό ή στο σχετικά ισχυρό μέρος του μέτρου η V9/7 μετασχηματίζεται συχνά σε V 7 πριν την λύση της (μελωδικό σχήμα: 9-7). Η 9 η της V9/7 λύνεται με κατιούσα βηματική κίνηση στην θεμέλιο της V 7 διπλασιάζοντας την και οι υπόλοιπες φωνές κάνουν πλάγια κίνηση. Το αποτέλεσμα είναι μια ελλιπής V 7 που λύνεται σε μία πλήρη I ή i. Η 9 η εδώ λειτουργεί ως επέρειση στην θεμέλιο της V. Παρ. 10 12.2.3 Η V9/7 ως Διαβατική Συγχορδία Στον μείζονα τρόπο η V 9 μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως διαβατική συγχορδία μεταξύ της ευθείας κατάστασης και της Α αναστροφής της IV (IV - V9/7 -IV 6 ). [Rimsky-Korsakov]
δεσπόζουσα μετ ενάτης 7 Παρ. 11 12.2.4 Ελάσσων Τρόπος Όλες οι ανωτέρω εναρμονίσεις του μείζονος τρόπου ισχύουν και για τον ελάσσονα, εκτός από τις περιπτώσεις όπου η μελωδική κίνηση της σοπράνο σχηματίζει διάστημα 2Α (τριημητόνιο). Λάβετε υπόψη σας και την 12.1.3.4. Παρ. 12 12.3 Η Πεντάφωνη / Πλήρης V9/7 Σε πεντάφωνη γραφή η V9/7 μπορεί να γραφεί πλήρης. Σε αυτή την περίπτωση η θεμέλιος της V9/7 λύνεται στην θεμέλιο της Ι, η 7 η και η 9 η με κατιόν βήμα και η 5 η με τον προσαγωγέα με ανιόν βήμα. Όπως θα φανεί στα παραδείγματα που ακολουθούν, ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στην αποφυγή 5//. Παρ. 13 Η Πεντάφωνη V9/7 Παρατηρήσεις Όλες οι περιπτώσεις του Παρ. 13 μπορούν να εφαρμοστούν σε μείζονα και ελάσσονα, εκτός του (γ) όπου ο προσαγωγέας στον μείζονα θα σχημάτιζε διάστημα 2Μ με την 9 η. Στα (α) & (β) η Ι/i γράφεται με διπλασιασμένη την μέση της (3 η ) για την αποφυγή 5//. Στα (δ), (ε) & (ς) με αναδιάταξη των φωνών η I/i χωρίς διπλασιασμό της 3 ης της.
8 σημειώσεις θεωρητικών μουσικής 12.4 Αλλαγή Θέσης της V9/7 Οι τρεις ψηλότερες φωνές της V9/7 μπορούν να αναδιαταχθούν προσφέροντας έτσι μελωδικό ενδιαφέρον σε μια κρατημένη V9/7. Πρέπει όμως να έχετε κατά νου πάντα ότι η 9 η δεν επιτρέπεται να σχηματίσει διάστημα 2 ης με την θεμέλιό της ή τον προσαγωγέα. Το Παρ. 14 μπορεί να λειτουργήσει μόνο στον ελάσσονα τρόπο. Παρ. 14 Αλλαγή Θέσης της V9/7 12.5 Η 9 η της V9/7 ως Καθυστέρηση Όπως τονίσαμε στα προηγούμενα η 9 η δεν μπορεί να σχηματίζει διάστημα 2Μ με τον προσαγωγέα. Εντούτοις, αν η 9 η προετοιμάζεται και λύνεται με κατιόν βήμα λειτουργεί ως καθυστέρηση και μπορεί να σχηματίσει διάστημα 2Μ με τον προσαγωγέα. Η ii, IV και vi μπορούν να προηγηθούν της V9/7 και να προετοιμάσουν την 9 η. Παρ. 15 Η 9η ως Καθυστέρηση 12.6 V με Προστιθέμενη 9 η και 6 η Αν στην τρίφωνη συγχορδία της V προσθέσουμε μία 9 η από την θεμέλιό της προκύπτει η δεσπόζουσα με προστιθέμενη 9 η / added 9 th, συμβολίζουμε με V 9 ή V add9. Δεν πρέπει να συγχέουμε την V 9 με την V9/7, από την V 9 λείπει η 7 η. Ο φθόγγος αυτός θα μπορούσε να εξηγηθεί ως μη συγχορδιακός, εντούτοις η διάρκειά του και η θέση του στο μέτρο του δίνουν μια συγχορδιακή διάσταση. Η προστιθέμενη 9 η μπορεί να συνδυαστεί και με προστιθέμενη 6 η / added 6 th Παρ. 16 V με Προστιθέμενη 9 η και 6 η
δεσπόζουσα μετ ενάτης 9 12.7 Άλμα 9 ης προς 7 η της V 9/7 Η 9 η μιας V 9/7 μπορεί να κάνει άλμα στην 7 η της (σχήμα: 9-7), ή να καταλήξει στην 7 η μέσω ενός διαβατικού φθόγγου (σχήμα: 9-8 - 7). Δείτε τα Παρ. 23 & 24 της 12.9. Το 9-7 να μην χρησιμοποιείται στην Σχολική Αρμονία! Παρ. 17 Άλμα 9 ης προς 7 η 12.8 Αρμονικές Αλυσίδες με Συγχορδίες 9ης Στη σχολική αρμονία χρησιμοποιούμε την 9 η μόνο επί της V 7. Στις αρμονικές αλυσίδες μπορούν να προκύψουν, με χρήση καθυστερήσεων, συγχορδίες 9/7 και στις υπόλοιπες διατονικές βαθμίδες. Στα παραδείγματα αρμονικών αλυσίδων που ακολουθούν δώστε προσοχή στα κατωτέρω: Οι συγχορδίες 9 ης εναλλάσσονται με συγχορδίες 7 ης. Η 5 η μιας συγχορδίας 9 ης συνήθως παραλείπεται. Χρησιμοποιείται ο φυσικός ελάσσων τρόπος (αναλλοίωτη 6 η και 7 η μελωδική βαθμίδα). Στις αλυσίδες με 5 ες ανιούσες, ή 4 ες κατιούσες, μια ελάσσων διατονική βαθμίδα μειζονοποιείται και γίνεται παρένθετη δεσπόζουσα της επόμενης συγχορδίας. Στον μείζονα τρόπο μπορούμε να δανειστούμε την V9/7 από τον ελάσσονα. Το ίδιο στις παρενθετικές δεσπόζουσες. Μελετήστε το Παρ.35 του Tchaikovsky της 12.9. 12.8.1 Μείζων Τρόπος Παρ. 18 Παρ. 19
10 σημειώσεις θεωρητικών μουσικής Παρ. 20 12.8.2 Ελάσσων Τρόπος Παρ. 21 Παρ. 22
δεσπόζουσα μετ ενάτης 11 12.9 Παραδείγματα από την Μουσική Φιλολογία Στα μουσικά παραδείγματα που ακολουθούν δίνεται μια στοιχειώδης αρμονική ανάλυση και σημειώνεται με ένα σταυρό (+) η 9 η. Παίξτε τα, κατά το δυνατόν, στο πιάνο και σχολιάστε την χρήση της 9 ης. Παρ. 23 Στο Παρ. 23 δείχνεται μια πρώιμη χρήση V9/7. Η V αρπίζεται μέχρι την 9 η της, βηματικά οδηγείται στην 7 η και τέλος, λύνεται στην 3 η της i. Παρ. 24 Στο Παρ. 24 ακούγονται διαδοχικά η V, η V 7, και η V9/7. Η 9 η εγκαταλείπεται με άλμα προς την 7 η ( 12.7) και αυτή με άλμα πάλι προς την 5 η της V. Η 7 η λύνεται κανονικά στο επόμενο μέτρο. Παρ. 25 Ελάσσων τρόπος, η 9 η βρίσκεται κάτω από τον προσαγωγέα και λύνεται στην θεμέλιο της V (5). Παίξτε προσεκτικά το απόσπασμα και διακρίνετε αυτό το χαρακτηριστικό εφέ.
12 σημειώσεις θεωρητικών μουσικής Ελάσσων τρόπος, η 9 η βρίσκεται κάτω από τον προσαγωγέα και λύνεται στην θεμέλιο της V (5). Παίξτε προσεκτικά το απόσπασμα και διακρίνεται αυτό το χαρακτηριστικό εφέ. Παρ. 26 Η 9 η εισάγεται στην Α. (δεξί χέρι) κάτω από την 7 η και λύνεται στο επόμενο μέτρο. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει ο χειρισμός από τον Beethoven του διπλασιασμού της 7 ης της V 9/7. Παρ. 27 Αυτό είναι ένα απόσπασμα από το 2 ο θέμα της σονάτας. Έχει γίνει μετατροπία στην Λα@ μείζονα, σχετική της Φα ελάσσονος (τονικής του έργου). Το Παρ. 27 εκκινεί με την V 9, δανεισμένη από τον ομώνυμο ελάσσονα (δείτε το F@, υπονοείται η συγχορδία E@-G-B@-D@-F@)και αρπίζει μέχρι τον προσαγωγέα της Λα@ (G 4 ). Παρατηρείστε επίσης την αλλαγή κατάστασης της συγχορδίας στο δεύτερο μισό του μ. 21 (V 2 ). Παρ. 28
δεσπόζουσα μετ ενάτης 13 Παρ. 29 Πρόκειται για μια τετράμετρη ανοικτή φράση (παρατηρείστε το πτωτικό 6/4 στο τέλος της φράσης και την κατάληξη της φράσης σε Μισή Πτώση). Ελάσσων τρόπος, η 9 η βρίσκεται κάτω από τον προσαγωγέα και λύνεται στην 5 η της τονικής (Ι) κατά τα γνωστά. Η γραμμή της Α. διπλασιάζεται από τον Τ. για ενίσχυση. Παρ.30 Το Νυκτερινό είναι στην Μι ελάσσονα, στο απόσπασμα του Παρ. 30 έχει γίνει μετατροπία στην V του τρόπου. Η V9/7 στον 3 ο χρόνο του μ. 23 είναι παρενθετική της IV της Σι μείζονος. Το Β 2 του αριστερού χεριού από το μ. 23 ως το μ. 26 είναι ισοκράτης της τονικής της Σι μείζονος (τοπικά, διότι στο έργο εν τω συνόλω του λειτουργεί ως ισοκράτης της δεσπόζουσας).
14 σημειώσεις θεωρητικών μουσικής Παρ. 31 Το Παρ. 31 του Chopin, όπως και τα παραδείγματα από τον Franck και τον Wagner που θα ακολουθήσουν, καταδεικνύουν μια πρακτική των συνθετών από το μέσο του 19 ου αι. και μετά, να κάνουν παρατεταμένη (prolonged) χρήση της V9/7. Στο Παρ. 31 παρατηρείστε στο μ. 200, 2ος χρόνος, την προστιθέμενη 6 η (added 6 th ). Η συγχορδία σε αυτό το σημείο είναι η C-E$-G-[A@]-B@-D@. Στο Παρ. 32 του Franck, στο μ. 2, παρατηρείστε επίσης την αλλαγή κατάστασης της V9/7. Παρ. 32
δεσπόζουσα μετ ενάτης 15 Παρ. 33 Παρ. 34 Παρ. 35