ΜΑΘΑΙΝΩ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΑ ΕΞΩ ΑΠΟ ΣΗΝ ΣΑΞΗ ΣΟ ΤΠΑΙΘΡΟ: ΕΝΑ ΠΛΟΤΙΟ ΠΛΑΙΙΟ ΜΑΘΗΗ Η εθπαίδεπζε ζην ύπαηζξν κπνξεί κε γεληθνύο όξνπο λα νξηζηεί σο κηα ζεηξά δνκεκέλσλ καζεζηαθώλ εκπεηξηώλ νη νπνίεο πξνζθέξνληαη έμσ από ην πεξηβάιινλ ηεο ζρνιηθήο ηάμεο θαηά ηε δηάξθεηα κηαο ζρνιηθήο κέξαο ή κεηά από ηα καζήκαηα κηαο κέξαο ή θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζρνιηθώλ αξγηώλ θαη δηαθνπώλ. Παξά ην γεγνλόο όηη ππάξρνπλ πνιιέο κνξθέο νξγάλσζεο εθπαηδεπηηθώλ δξαζηεξηνηήησλ έμσ από ηε ζρνιηθή ηάμε, όπσο ην παηρλίδη ζηελ απιή ηνπ ζρνιείνπ, νη εθδξνκέο ζηελ εμνρή, νη εξγαζίεο εθηόο ζρνιείνπ (project), νη επηζθέςεηο ζε αξραηνινγηθνύο ρώξνπο θαη κλεκεία, ζε εξγνζηάζηα ή επηζηεκνληθά θέληξα, έρνπλ όιεο ή πξέπεη λα έρνπλ ηα αθόινπζα ραξαθηεξηζηηθά: - Πξνζθέξνπλ άκεζεο εκπεηξίεο κε ηα ζηνηρεία ηνπ θπζηθνύ θόζκνπ, - Σπζρεηίδνπλ ηηο ζρνιηθέο γλώζεηο κε ηηο αληηζηνηρίεο ηνπο ζηνλ πξαγκαηηθό θόζκν. - Παξέρνπλ επθαηξίεο αλάπηπμεο δξαζηεξηνηήησλ κέζα από ηηο νπνίεο ηα παηδηά καζαίλνπλ από απηά πνπ θάλνπλ, αληηκεησπίδνπλ ή αλαθαιύπηνπλ. Πξόθεηηαη δειαδή, γηα νξγαλσκέλεο εθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηόηεηεο έμσ από ηελ ηάμε ζηηο νπνίεο ε άκεζε εκπεηξία απνηειεί βάζε ηεο κάζεζεο, νπόηε πξσηεύνπζα ζεκαζία δελ έρεη ηη καζαίλνπκε αιιά πσο ην καζαίλνπκε θαη πνπ ην καζαίλνπκε. Η ζεσξία ηεο βησκαηηθήο κάζεζεο ηνπ Kolb (1984) απνηειεί ην πην απνδεθηό ζεσξεηηθό πιαίζην κάζεζεο έμσ από ηε ζρνιηθή ηάμε. Ο Kolb ζρεκαηνπνηεί ηηο δηαδηθαζίεο κάζεζεο κέζα από ηηο βησκέλεο εκπεηξίεο ζε έλαλ θύθιν, ν νπνίνο πεξηιακβάλεη ηέζζεξεο θάζεηο νξγαλσκέλεο ζε δύν δηαζηάζεηο. 1
: Η κηα δηάζηαζε απνηειεί έλα ζπλερέο πεδίν δξάζεο ζην νπνίν εθδειώλεηαη ε πξνηίκεζε ησλ παηδηώλ γηα ηελ πξάμε ή ηελ παξαηήξεζε, ελώ ε άιιε απνηειεί έλα ζπλερέο αληίιεςεο ζην νπνίν θπξηαξρεί κηα λνεηηθή ή κηα ζπλαηζζεκαηηθή πξνζέγγηζε. Σε κηα ηέηνηα βάζε «ν θύθινο ηεο κάζεζεο» μεθηλάεη από κηα εκπεηξία πξνεξρόκελε από κηα δξάζε θαη από ην βίσκα ησλ ζπλεπεηώλ ηεο δξάζεο απηήο. Αθνινπζεί παξαηήξεζε θαη ζθέςε ζηε δηάξθεηα ησλ νπνίσλ ην παηδί ζθέθηεηαη αλαδξνκηθά ηελ θαηάζηαζε πνπ βίσζε θαη θαηά θάπνην ηξόπν ηελ εξκελεύεη αλαγλσξίδνληαο αηηίεο, απνηειέζκαηα θαη ζπζρεηηζκνύο. Σε απηή ηε θάζε ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο, ην παηδί αλαπηύζζεη δπλαηόηεηεο πξόβιεςεο ησλ ζπλεπεηώλ πνπ ζα πξνθύςνπλ ζε πεξίπησζε πνπ ελεξγήζεη θαηά ηνλ ίδην ηξόπν ζε κία ίδηα θαηάζηαζε. 2
Έπεηαη κηα ηξίηε θάζε ζηε δηάξθεηα ηεο νπνίαο ην παηδί δηακνξθώλεη αθεξεκέλεο ηδέεο θαη ηδηνπνηείηαη έλλνηεο γεληθεύνληαο ηηο εκπεηξίεο ηνπ θαη ζε κηα ηειεπηαία θάζε νη ζπγθξνηεκέλεο ηδέεο θαη έλλνηεο πξνβάιινληαη ζε λέεο πξαγκαηηθέο ή ππνζεηηθέο θαηαζηάζεηο θαη ην παηδί πεηξακαηίδεηαη ελεξγά πξνβιέπνληαο θαη ειέγρνληαο ηηο ζπλέπεηεο ηεο δξάζεο ηνπ ζε ζπγθεθξηκέλεο θαηαζηάζεηο. Άξα πξνθύπηνπλ δηαθνξεηηθνί ηξόπνη κάζεζεο κε αθεηεξία ηελ εκπεηξία θαη θάζε παηδί πηνζεηεί έλαλ από απηνύο θαηά πεξίπησζε θαη κε βάζε ηελ πξνζσπηθόηεηα ηνπ. Σε κηα ηέηνηα πξνζέγγηζε, ε εκπεηξηθή κάζεζε νξίδεηαη σο κηα δηαδηθαζία απόδνζεο λνεκάησλ κέζα από κηα ελεξγεηηθή αιιειόδξαζε ηνπ εζσηεξηθνύ θόζκνπ ελόο πξνζώπνπ κε ηνλ εμσηεξηθό θόζκν ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπ (Beard 2006: 19). Με κηα ζεκαληηθή, όκσο, ζεκείσζε: Η εκπεηξία είλαη ζεκαληηθόο παξάγνληαο θάζε δηαδηθαζίαο κάζεζεο, αιιά δελ είλαη επαξθήο από κόλε ηεο. Πξέπεη λα ζπλνδεύεηε από ηε δξαζηήξηα εκπινθή ηνπ παηδηνύ ζηε βίσζε ηεο εκπεηξίαο θαη λα αθνινπζείηε από πξνβιεκαηηζκό θαη ζπδήηεζε ηόζν ηεο εκπεηξίαο θαζαπηήο όζν θαη ησλ επηπηώζεσλ ηεο. 3
Με δεδνκέλν όηη νη γλώζεηο θαη νη δεμηόηεηεο ζηηο νπνίεο επηθεληξώλεηαη ε ζρνιηθή εθπαίδεπζε είλαη από-πιαηζησκέλεο θαη από ηηο θαηαζηάζεηο πξνέιεπζεο ηνπο θαη από ηηο θαηαζηάζεηο εθαξκνγήο ηνπο, ε κάζεζε ηνπο δελ κπνξεί πνηέ λα είλαη πιήξεο θαη απνηειεζκαηηθή. Οη γλώζεηο θαη νη δεμηόηεηεο είλαη ζε κεγάιν βαζκό πξντόλ ησλ δξαζηεξηνηήησλ, ηνπ πιαηζίνπ θαη ηνπ πνιηηηζκηθνύ πεξηβάιινληνο κέζα ζηα νπνία αλαπηύρζεθαλ θαη ρξεζηκνπνηνύληαη (Brown, Collins, and Duguid 1989, 32). Γη απηό θαη ην πιαίζην κέζα ζην νπνίν καζαίλνπκε θάηη γίλεηαη αλαπόζπαζην ζηνηρείν απηνύ πνπ καζαίλνπκε. Απηό ζεκαίλεη όηη εάλ νη γλώζεηο θαη δεμηόηεηεο πνπ καζαίλνληαη ζην ζρνιείν είλαη εληαγκέλεο ζην πιαίζην ηεο ζρνιηθήο ηάμεο θαη ζηε ινγηθή ηεο ζρνιηθήο κάζεζεο, ηόηε ε εθαξκνγή ηνπο ζε πξαγκαηηθέο θαηαζηάζεηο εθηόο ζρνιηθήο ηάμεο παξνπζηάδεη γηα ηα παηδηά πνιιέο θαη κεξηθέο θνξέο αμεπέξαζηεο δπζθνιίεο. Είλαη, άιισζηε, θνηλόο ηόπνο νη δπζθνιίεο ησλ παηδηώλ λα εθαξκόζνπλ ηηο γλώζεηο πνπ απέθηεζαλ ζην ζρνιείν, ηδίσο ζηα καζεκαηηθά, ζηελ επίιπζε πξαγκαηηθώλ πξνβιεκάησλ. Η ΜΑΘΗΗ ΕΚΣΟ ΥΟΛΙΚΗ ΣΑΞΗ: ΠΛΕΟΝΕΚΣΗΜΑΣΑ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΑ Τν εθηόο ζρνιηθήο ηάμεο πεξηβάιινλ κάζεζεο απνηειεί ηδαληθό πιαίζην απόθηεζεο καζεζηαθώλ εκπεηξηώλ θαη πξνζθέξεη ζηα παηδηά απζεληηθά πεδία αλάπηπμεο ησλ λνεηηθώλ θαη ρεηξαπηηθώλ ηνπο δεμηνηήησλ, πινπηίδνληαο ηηο ζρνιηθέο ηνπο γλώζεηο θαη δεμηόηεηεο κε πνιιαπιέο αλαθνξέο ζε θαηαζηάζεηο εθαξκνγώλ ηεο θπζηθήο θαη θνηλσληθήο πξαγκαηηθόηεηαο. Παξάιιεια, ην θπζηθό πεξηβάιινλ δεκηνπξγεί ζεηηθέο πξνδηαζέζεηο θαη θίλεηξα εκπινθήο ζε δξαζηεξηόηεηεο κάζεζεο, νη νπνίεο ζπκβάιινπλ ζεκαληηθά ζηελ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθόηεηαο, ζηελ θνηλσληθνπνίεζε θαη ζηελ ζπλαηζζεκαηηθή νινθιήξσζε ησλ παηδηώλ. Τελ ίδηα ζηηγκή, όκσο, ην εθηόο ζρνιηθήο ηάμεο πεξηβάιινλ κάζεζεο δελ είλαη έλα εθπαηδεπηηθό πεξηβάιινλ ρσξίο πξνβιήκαηα κε θύξην ην πξόβιεκα ηεο αζθάιεηαο θαη ηεο πγείαο ησλ παηδηώλ, ηα νπνία απαηηνύλ από ηνπο δαζθάινπο θαη ηηο δαζθάιεο ηδηαίηεξε πξνζνρή θαη θξνληίδα ζην ζρεδηαζκό, ζηελ νξγάλσζε θαη ζηε δηεμαγσγή ησλ εθπαηδεπηηθώλ δξαζηεξηνηήησλ. 4
Βιβλιογραφικές αναφορές Brown, J. S., Collins, A., & Duguid, P. (1989). Situated cognition and the culture of learning. Educational Researcher, 18 (1), 32-42. Kolb, D.A. (1984), Experiential learning: experience as the source of learning and development Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. 5