Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ (Μέρος Β )
Σύνοδοι των περί τον Διόνυσον τεχνιτών Μετά τον 4 ο π.χ. αιώνα στην Αθήνα, στη Νεμέα, στη Θήβα, στην Τέω της Ιωνίας, στη Χίο, στην Αμμόχωστο ή Σαλαμίνα της Κύπρου, στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, στην Κάτω Ιταλία κ.ά, οι μουσικοί οργανώνονταν σε σωματεία που ονομάζονταν κοινά ή σύνοδοι των περί τον Διόνυσον τεχνιτών και τα μέλη τους οι τεχνίται Διονύσου Τα κοινά απαρτίζονταν από κιθαριστές, αυλητές, αοιδούς, ηθοποιούς, συνθέτες, τραγουδιστές και ποιητές. Την ευθύνη των κοινών είχε ο κατά τόπους ιερέας του Διονύσου και σ αυτά τα κοινά είχαν ενσωματωθεί Σχολές Μουσικής (όπως και δραματικής) τέχνης.
Στα κοινά διδάσκονταν τα εξής μαθήματα: α. ψαλμού, (διδασκαλία εγχόρδων οργάνων που παίζονταν με γυμνά δάκτυλα). β. κιθαρισμού, (διδασκαλία κιθάρας). γ. κιθαρωδίας, (διδασκαλία τραγουδιού με συνοδεία κιθάρας) δ. ρυθμογραφίας, (διδασκαλία ρυθμικής σύνθεσης) ε. μελογραφίας, (διδασκαλίας μελωδικής σύνθεσης) στ. κωμωδίας και ζ. τραγωδίας.
Μουσικός ανήρ Σε ολόκληρη την ελληνική αρχαιότητα ο καλλιεργημένος άνθρωπος λεγόταν μουσικός ανήρ. Όπως μας πληροφορεί ο Πλούταρχος (Θεμιστοκλής ΙΙ, 3), ο Θεμιστοκλής παραδεχόταν ότι η μόρφωση του ήταν ελλιπής επειδή δε ήξερε να παίζει καλά μουσική λέγοντας ότι λύραν μεν αρμόσασθαι και μεταχειρίσασθαι ψαλτήριον ουκ επίσταται. (δεν γνωρίζει καλά να κουρδίζει τη λύρα και να μεταχειριστεί το ψαλτήριο).
Η μουσική στο δημόσιο βίο. Λατρευτικού χαρακτήρα Ο ύμνος: τραγούδι που απευθύνεται στους θεούς, λέγεται σε γιορτές και είναι μονωδιακό τραγούδι με συνοδεία κιθάρας ή αυλού. Ο παιάνας: είναι συνώνυμο με το σύγχρονο εμβατήριο. Κατά την αρχαιότητα και πολύ πριν αποτελέσει αρχαίο ελληνικό μουσικό είδος, αποδίδονταν με τη σημασία του θεράποντα ιατρού. Επίσης ήταν θρησκευτικό τραγούδι, ύμνος, «ευχαριστήριος ύμνος» που αποτεινόταν προς τον Απόλλωνα μετά από κάποια λύτρωση ή προς τον Ποσειδώνα για διάσωση από σεισμό ή πνιγμό στη θάλασσα. Αποδίδονταν με λύρα, κιθάρα και αυλούς με χορούς που τους συγκροτούσαν μόνο άνδρες, με εξαίρεση στη Δήλο που μετείχαν μόνο ιέρειες γυναίκες.
Ο νόμος: μονωδιακό τραγούδι με συνοδεία κιθάρας ή αυλού, άλλες φορές δε ήταν χορικό τραγούδι. Aφιερωμένος συνήθως στον Απόλλωνα, Ο Τέρπανδρος από τη Λέσβο επινόησε τον κιθαρωδικό νόμο και αύξησε τις χορδές της λύρας σε επτά. Ο διθύραμβος: λυρικό τραγούδι ενθουσιαστικού χαρακτήρα προς τιμήν του Διόνυσου. Το θέμα του ήταν αρχικά η γέννηση του Βάκχου, αλλά αργότερα το πλαίσιο έγινε πλατύτερο. Στην αρχή ο διθύραμβος αυτοσχεδιαζόταν κατά τη διάρκεια των ανοιξιάτικων τελετών του Διόνυσου στην Αττική, Σικυώνα, Κόρινθο και αλλού. Το παρθένιο: τραγούδι για χορό νεαρών κοριτσιών.
Το υπόρχημα: ήταν ένα μέλος που τραγουδιόταν με όρχηση προς τιμήν του Απόλλωνα. Το δράμα: τα χορικά τραγωδιών και κωμωδιών που τα τραγουδούσαν με συνοδεία οργάνων.
Η μουσική στον ιδιωτικό βίο. Βαυκαλίσματα = νανουρίσματα. Ο υμέναιος και το επιθαλάμιον είναι τραγούδια του Γάμου. Tον εκτελούσαν φίλοι που συνόδευαν τη νύφη από το πατρικό της σπίτι στο σπίτι του γαμπρού. Παιζόταν με αυλό και κύρια με μόναυλο. Ο θρήνος: μοιρολόγια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι κηδείες του 8 ου και 7 ου αιώνα όπου ήταν θέμα γοήτρου για τις εύπορες οικογένειες να μεταφέρουν τους νεκρούς τους με όσο το δυνατόν πιο επιδεικτικό τρόπο. Σε ορισμένες περιπτώσεις προσλάμβαναν έμπειρους θρηνωδούς από άλλες πόλεις ή κάποιον ποιητή για να συνθέσει το μοιρολόι.
Το επινίκιο ή εγκώμιο: χορικά τραγούδια που εκτελούσαν μετά τη νίκη αθλητών στους Ολυμπιακούς, στα Πύθια ή Νέμεα όπου ακολουθούσε ο εορτασμός προς τιμήν του νικητή. Το σκόλιο: τραγούδια των συμποσίων. Τα ερωτικά τραγούδια: κρουσιθύρια ή θυροκοπικά. Είδος σερενάτας. Όταν κάποιος νέος ήθελε να δείξει το ενδιαφέρον του για μια κοπέλα, τα τραγουδούσε με συνοδεία αυλού μπροστά στην πόρτα της.
Τα τραγούδια της δουλειάς Τα τραγούδια όμως συνόδευαν και την καθημερινή δουλειά και ήταν συνυφασμένα με τις χειρονακτικές δραστηριότητες του αγροτικού τρόπου ζωής, όπως ήταν το λιτυέρσης για το θερισμό, το πτισσικόν μέλος για το κοπάνισμα των κόκκων του κριθαριού, το επιμύλιο για το άλεσμα των σιτηρών, το ιμαίο για την άντληση του νερού, το επιλήνιο μέλος για το πάτημα των σταφυλιών στο πατητήρι. Τα εμβατήρια ή ενόπλια μέλη: ρυθμική μουσική απαγγελία με συνοδεία αυλού που ρύθμιζε το βήμα των στρατιωτών, κύρια στη Σπάρτη.
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο "Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα του ΤΕΙ Ιονίων Νήσων" έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.