Κατεύθυνση Β Λυκείου Ιστορία Αρχαία Ελληνική Μουσική

Transcript

1 Σχολική Χρονιά Κατεύθυνση Β Λυκείου Ιστορία Αρχαία Ελληνική Μουσική Καθηγήτρια: Αντωνία Φοράρη Αντωνία Φοράρη 1

2 I. Η Μουσική στην Αρχαιότητα A. Έχουν διασωθεί μόνο ιστορικά ευρήματα που σχετίζονται με τη μουσική στην αρχαιότητα, π.χ. αντικείμενα όπως μουσικά όργανα, απεικονίσεις μουσικών οργάνων, συγγράμματα, κ.ά. B. Γιατί να μελετήσουμε την Αρχαία Ελληνική Μουσική (ΑΕΜ); 1. Επίδραση ΑΕΜ στην Δυτική Έντεχνη Μουσική Αντωνία Φοράρη 2

3 Αρπιστής Κυκλαδιτικό αγαλματίδιο Αντωνία Φοράρη 3

4 Αγγείο Αντωνία Φοράρη 4

5 Κιθαρωδία Αντωνία Φοράρη 5

6 II. Η Μουσική στα προϊστορικά χρόνια A. Πριν το 36,000 π.χ.: έχουν βρεθεί στην Ευρώπη αυλοί από οστά ζώων της Λίθινης εποχής (Βλ. Χάρτη) B. 6η χιλιετηρίδα π.χ.: έχουν βρεθεί απεικονίσεις χορευτών και τυμπανιστών σε σπηλιά στη σημερινή Τουρκία Γ. 4η χιλιετηρίδα π.χ.: Εποχή τουχαλκού: έχουν βρεθεί μεταλλικά μουσικά όργανα όπως κουδούνια, κύμβαλα, σείστρα, κ.ά. Αντωνία Φοράρη 6

7 Αντωνία Φοράρη 7

8 IV. Άλλοι πολιτισμοί A. Ανατολικοί πολιτισμοί B. Αιγύπτιοι (δεν φαίνεται να υπάρχει καταγραμμένη μουσική) Γ. ΗΒίβλος περιγράφει μουσικές πρακτικές κατά την αρχαιότητα στο Ισραήλ, χωρίς ωστόσο να υπάρχει καταγραμμένη μουσική. Αντωνία Φοράρη 8

9 Greece Αντωνία Φοράρη 9

10 V. Η ΑρχαίαΕλλάδαέχειαφήσειένα μεγάλο όγκο δεδομένων βάσει των οποίων μπορούμε να σχηματίσουμε κάποια άποψη για τον αρχαίο ελληνικό μουσικό πολιτισμό. Αντωνία Φοράρη 10

11 VI. Μουσικά όργανα A. Στοιχεία για τα μουσικά όργανα διασώζονται σε γραπτά κείμενα, αρχαιολογικά ευρήματα, εικόνες σε αγγεία, κ.ά. B. Αυλός (βλ. εικόνα) Σχετίζεται με το θεό Διόνυσο Δίαυλος Γ. Λύρα (βλ. εικόνα) Συνήθως 7χορδη, νύσσονται οι χορδές με ειδικό πλήκτρο Σχετίζεται με το θεό Απόλλωνα (καλές τέχνες) Βασικό όργανο στη εκπαίδευση Παιζόταν και από τα δύο φύλα Συνόδευε το χορό, το τραγούδι, επική ποίηση Δ. Κιθάρα (βλ. εικόνα) Χρησιμοποιούταν στις πομπές Πιο εξελιγμένο όργανο από τη λύρα με μουντό ήχο Αντωνία Φοράρη 11

12 Δ. Η άνθιση της δεξιοτεχνίας (5ος αι. π.χ.) Μουσικοί διαγωνισμοί με έπαθλο Διάσημοι εκτελεστές έπαιζαν μουσική για μεγάλο κοινό, περιόδευαν και πληρώνονταν από πλούσιους. Οι γυναίκες αποκλείονταν από διαγωνισμούς, μπορούσαν όμως να δώσουν ρεσιτάλ. Υπήρχαν επίσης σκλάβοι και υπηρέτες που ήταν επαγγελματίες μουσικοί Αντωνία Φοράρη 12

13 Αυλός και Λύρα Απόλλων και Μαρσύας Αντωνία Φοράρη 13

14 Λύρα Αντωνία Φοράρη 14

15 Λύρα Αντωνία Φοράρη 15

16 Κιθάρα Αντωνία Φοράρη 16

17 Κιθάρα Αντωνία Φοράρη 17

18 Βάρβιτος Αντωνία Φοράρη 18

19 Φόρμιγγα Αντωνία Φοράρη 19

20 Τρίγωνον Αντωνία Φοράρη 20

21 Ραψωδός Αντωνία Φοράρη 21

22 Κιθαρωδία και Αυλωδία Αντωνία Φοράρη 22

23 Μαινάδες Αντωνία Φοράρη 23

24 VII. Αρχαία Ελληνική Μουσική Σκέψη A. Γραπτά κείμενα: 1. Φιλοσοφικά (Πλάτωνα, τα Πολιτικά του Αριστοτέλη, Αριστόξενος, κ.ά.) 2. Μουσική Θεωρία B. Μουσική καιμυθολογία 1. Ημουσικήείναιθεόπεμπτη, οι θεοί έπαιζαν μουσική 2. Μούσες (ρήμα μω) Γ. Μουσική εκτέλεση μονοφωνική μουσική δενυπάρχειηέννοιατηςαρμονίαςκαιτηςαντίστιξης ετεροφωνία Μουσική- Ποίηση Χορός (σχεδόν ταυτόσημα) Αντωνία Φοράρη 24

25 Δ. Ημουσική και οι αριθμοί Πυθαγόρας - μονόχορδο 2:1=οκτάβα, 3:2=5η, 4:3=4η Αρμονία (σύμπαν, αστρονομία, κ.λπ.) τα πάντα ερμηνεύονται με βάση τους αριθμούς αρμονία των σφαιρών E. Μουσική και ήθος Επίδραση στο χαρακτήρα του ατόμου Ηθοπλαστικός χαρακτήρας της μουσικής Αντωνία Φοράρη 25

26 Μουσική Θεωρία A. Αριστόξενος (330 π.χ.) B. Θεωρία των τετραχόρδων - τρία γένη: διατονικό, χρωματικό, εναρμόνιο - χρόες - Τέλειο αμετάβολο σύστημα: δύο τετράχορδα ενωμένα που έχουν έκταση δύο οκτάβες - Τρόποι (Σημ.: οι τρόποι του Κλεονίδη δεν συμπίπτουν με τους τρόπους του Μεσαίωνα). Αντωνία Φοράρη 26

27 Έργα που έχουν διασωθεί Περισσότερα από 50 έργα έχουν διασωθεί, π.χ.: Πίνδαρος: πρώτη πυθική ωδή (5 μ.χ.) Ορέστεια του Ευριπίδη. Πρώτο στάσιμο (480 π.χ.) Πρώτος δελφικός ύμνος στον Απόλλωνα (3 π.χ.) Δεύτερος δελφικός ύμνος στον Απόλλωνα( π.χ.) Επιτάφιος του Σεικίλου (2 π.χ.) 3 ύμνοι στη μούσα, στον ήλιο και στη Νέμεση (2 π.χ.) Αντωνία Φοράρη 27

28 ΟΕπιτάφιος του Σεικίλου (2 π.χ.) Αντωνία Φοράρη 28

29 Ανάλυση του μουσικού λειψάνου: Πρόκειται για ένα σύντομο τραγούδι που αναγράφεται σε μια επιτύμβια στήληστιςτράλλειςτηςμικράςασίας. Σε γενικές γραμμές το τραγούδι μας καλεί να είμαστε χαιρόμαστε τη ζωή. Πάνω από τους στίχους αναγράφονται γράμματα και σύμβολα που αναφέρονται στο ύψος της μελωδίας. Πάνω από αυτά τα σύμβολα υπάρχουν και σημάδια διάρκειας. Η σχετικά ακριβής σημειογραφία του ρυθμού έχει τραβήξει το ενδιαφέρον πολλών ερευνητών. Η μουσική ανταποκρίνεται στο κείμενο σε μεγάλο βαθμό. Κάθε φράση έχει ανιούσα κίνηση μέχρι το μι και μετά κατεβαίνει κάνοντας μια πτώση. Το σταδιακό κλείσιμο με κατιούσα κίνηση στο μι δίνει έντονα το αίσθημα του τέλους. Αντωνία Φοράρη 29

30 Ανάλυση του μουσικού λειψάνου (συνέχεια) Μελωδία Διατονική Εκτείνεται σε μία οκτάβα: από μι - μι Σε Φρύγιο τρόπο κατά τον Κλεονίδη (ρε-ρε) Ημελωδία εξισορροπείται με ανιούσα και κατιούσα κίνηση σε κάθε στίχο Το διάστημα της τρίτης μεγάλης (λα-ντο#) χρησιμοποιείται συχνά καθώς θεωρείται ένα «λαμπερό» διάστημα. Έτσι το θετικό και αισιόδοξο μήνυμα του τραγουδιού αποδίδεται πιο καλά. Συνοδεία Παρά το γεγονός πως δεν υπάρχει σχετική ένδειξη, πιθανότατα ένας τραγουδιστής θα συνόδευε ο ίδιος το τραγούδι του με μια λύρα ή κάποιο άλλο νυκτό έγχορδο. Αντωνία Φοράρη 30

31 Ηαρχαία ελληνική μουσική σκέψη B. Ηαρχαία ελληνική μουσική σκέψη 1. Υπάρχει ακόμη η άποψη του Πλάτωνα πως η μουσική επηρεάζει το χαρακτήρα του ανθρώπου 2. Ημουσική στο μεσαίωνα και στα χριστιανικά χρόνια χρησιμοποιεί ΑΕ ορολογία 3. Οι συνθέτες της όπερας επηρεάστηκαν από τις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες για να συνδυάσουν τη μουσική με το δράμα. 4. Κατά τον20ο αι. πολλοί συνθέτες μελέτησαν την ΑΕΜ σαν μια πηγή έμπνευσης για τους ίδιους. Αντωνία Φοράρη 31

32 XI. Η αρχαιοελληνική μουσική κληρονομιά A. Πολλά χαρακτηριστικά της ΑΕΜ πέρασαν στη ΔΕΜ 1. Η μελωδία κυριαρχούσε στη μουσική μέχρι τον 11ον αι. 2. Το μέτροκαιορυθμόςτουλόγουεπηρέασετη μουσική. Αντωνία Φοράρη 32

33 ΟΔΗΓΙΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗ Προτάσεις για δραστηριότητες στην τάξη I. Επιτάφιος του Σείκιλου 1. Ο καθηγητής φέρνει στην τάξη μια απλή λύρα. Με την βοήθεια τονοδότη οι μαθητές κουρδίζουν την λύρα στον φρύγιο τρόπο και στη συνέχεια χωρίζονται σε δύο ομάδες. ομάδα Α : εκτελεί τονεπιτάφιοτουσείκιλουστη λύρα ομάδα Β : τραγουδά τον ύμνο 2. Στη συνέχεια, οι μαθητές εντοπίζουν τα βασικά χαρακτηριστικά της ΑΕΜ όπως αυτά φαίνονται στον Επιτάφιο. Αντωνία Φοράρη 33

34 ΟΔΗΓΙΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗ II. Στάσιμο από την Ορέστεια του Ευριπίδη 1. Οι μαθητές ακούνε το πιο πάνω απόσπασμα και δημιουργούν τη δική τους γραφική παρτιτούρα. Αναμένεται πως θα σημειώσουν τη μελωδία και το ισοκράτημα. 2. Εκτελούν τη γραφική παρτιτούρα που δημιούργησαν όπως αυτοί επιθυμούν. 3. Στη συνέχεια συγκρίνουν το στάσιμο αυτό με ένα κομμάτι Iνδικής μουσικής που περιέχει τα ίδια μουσικά στοιχεία (μελωδία και ισοκράτη). Εντοπίζουν ομοιότητες και διαφορές. Άλλα έργα για σύγκριση: - Chopin, Mazurka σε Ντο (Οp. 56, No. 2) - Beatles, «Within you, without you» Αντωνία Φοράρη 34

35 ΟΔΗΓΙΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗ III. Μονόχορδο του Πυθαγόρα (έννοιες: λόγοι διαστημάτων, αυτοσχεδιασμός, ετεροφωνία) 1. Ο καθηγητής φέρνει στην τάξη ένα μονόχορδο. 2. Οι μαθητές σε ομάδες αυτοσχεδιάζουν στο μονόχορδο μουσικές φράσεις ενώ ταυτόχρονα ένας ή δύο μαθητές κρατούν ένα ισοκράτη (το ισοκράτημα μπορεί να παίζεται σε πνευστό). 3. Πρώτα όμως θα πρέπει να έχουν αποφασίσει πώς θα αυτοσχεδιάσουν (π.χ. κυκλικά, σε μορφή ερώτησης - απάντησης) καθώς και την κλίμακα που θα χρησιμοποιήσουν. Αρχικά μπορούν να αυτοσχεδιάσουν μόνο με δύο νότες (π.χ. Ρε, Λα και Ρε). Αντωνία Φοράρη 35

36 ΟΔΗΓΙΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗ IV. Πυθικός Νόμος - Ήθος και Νόμοι στην ΑΕΜ Οι μαθητές επιλέγουν ένα θέμα για περιγραφή στα πρότυπα του Πυθικού Νόμου στον οποίο περιγράφεται ο αγώνας μεταξύ του θεού Απόλλωνα και του δράκοντα Πύθωνα. Κατά τον Πολυδεύκη ο νόμος αυτός αποτελείται από πέντε μέρη. Σημαντικό στοιχείο αποτελεί το γεγονός πως στην ουσία ο Πυθικός Νόμος υπήρξε το πρώτο είδος προγραμματικής μουσικής. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. Σ. Μιχαηλίδης, «Εγκυκλοπαίδεια Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής», σσ Αντωνία Φοράρη 36

37 ΟΔΗΓΙΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗ Περιγραφή ενός γεγονότος στα πρότυπα του Πυθικού Νόμου Επιλογή Θέματος Π.χ., ένα ποδοσφαιρικό αγώνα, μια εκδρομή στο δάσος (είναι ηλιόλουστη η μέρα, μετά ξεσπά καταιγίδα, βγαίνει ξανά ο ήλιος), κ.λπ. Στη συνέχεια οι μαθητές αποφασίζουν τα εξής: Δομή. 1. εισαγωγικό μέρος 2. πλοκή της ιστορίας - όσα μέρη επιθυμούν οι μαθητές 3. καταληκτικό μέρος Ενορχήστρωση: όργανα (αυτοσχέδια και μη) Κλίμακα: π.χ. ολοτονική, πεντατονική, μείζονα, κ.λπ. Συζήτηση - Σύγκριση με έργα Προγραμματικής Μουσικής της Δυτικής έντεχνης μουσικής. Αντωνία Φοράρη 37

38 Βιβλιογραφία - Μιχαηλίδης, Σ. (1989) Εγκυκλοπαίδεια της Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης. - Βιβλίο Μουσικής της Β Γυμνασίου του ΟΕΒΔ: Η Μουσική μέσα από την Ιστορία της (1989). Έκδοση Β, σσ J. Peter Burkholder, Claude V. Palisca (2005) Norton Anthology of Western Music, Volume 1: Ancient to Baroque. New York: W W Norton & Co Ltd. Fifth Edition:. Αντωνία Φοράρη 38