Επύδραςη τησ Ορθολογικόσ Λύπανςησ ςτην Παραγωγό και Ποιϐτητα του Σιταριοϑ Ο βϋλτιςτοσ χρϐνοσ εφαρμογόσ τησ Λύπανςησ ςτο Σιτϊρι, ώςτε τα θρεπτικϊ ςτοιχεύα να εύναι διαθϋςιμα για να καλϑψουν τισ ανϊγκεσ τησ καλλιϋργειασ ςε ϐλα τα ςτϊδια ανϊπτυξόσ τησ, αποτελεύ καθοριςτικϐ παρϊγοντα επιτυχύασ. Παρϊλληλα, η προςθόκη τησ κατϊλληλησ ποςϐτητασ λιπϊςματοσ και των απαραύτητων θρεπτικών ςτοιχεύων τϐςο ςτα αρχικϊ ςτϊδια τησ καλλιϋργειασ ϐςο και κατϊ τη διϊρκεια τησ ανϊπτυξόσ των φυτών, εξαςφαλύζει αυξημϋνη παραγωγό ποιοτικών προώϐντων. Η καλλιϋργεια ςιταριοϑ αποτελεύ μια απϐ τισ ςπουδαιϐτερεσ καλλιϋργειεσ για τη διατροφό του ανθρώπου. H παραγωγό ςιταριοϑ ςτην Ευρώπη το 2016/2017 αναμϋνεται να κυμανθεύ ςτουσ 143,2 εκατομμϑρια τϐνουσ μειωμϋνη περύπου 7,4% ςε ςχϋςη με το χρονικϐ διϊςτημα 2015/2016 (1). Η μεύωςη αυτό αποδύδεται ςτη μεύωςη τησ παραγωγόσ ςε μαλακϐ ςιτϊρι κυρύωσ ςτη Γαλλύα, εξαιτύασ κυρύωσ των δυςμενών κλιματικών ςυνθηκών που επικρϊτηςαν. Η ζότηςη του ςιταριοϑ ϐμωσ παραμϋνει ςταθερό και η παραγωγό του ςτην Ευρώπη αποτελεύ μια απϐ τισ ςημαντικϐτερεσ καλλιϋργειεσ. Παρϊλληλα το τελευταύο διϊςτημα παρατηρεύται μια ϋντονη αυξητικό τϊςη για πρωτεώνοϑχεσ τροφϋσ. Στον πλανότη, καλλιεργοϑνται 2,2 διςεκατομμϑρια ςτρϋμματα με ςιτηρϊ (2014/2015), ενώ ςτη Ευρώπη η καλλιϋργειϊ τουσ καταλαμβϊνει ϋκταςη 265 εκατομμυρύων ςτρϋμματα (1). Αντύςτοιχα, ςτην Ελλϊδα το ςιτϊρι και κυρύωσ το ςκληρϐ, εξακολουθεύ και θα ςυνεχύςει να καταλαμβϊνει ςημαντικϋσ εκτϊςεισ λϐγω τησ ςπουδαιϐτητϊσ του και τησ ποιοτικόσ του υπεροχόσ. Στη χώρα μασ με ςτοιχεύα τησ ΕΛΣΤΑΤ το χρονικϐ διϊςτημα 2011-2013 η μϋςη καλλιεργοϑμενη ϋκταςη με ςιτϊρι όταν περιςςϐτερο απϐ 6.700 χιλιϊδεσ ςτρϋμματα οι μϋςεσ ςτρεμματικϋσ αποδϐςεισ διαμορφώνονται ςε 280 κιλϊ/ςτρϋμμα, για το μαλακϐ ςιτϊρι και 270 κιλϊ/ςτρϋμμα για το ςκληρϐ ςιτϊρι (Πύνακασ 1) (2). Πύνακασ 1: Καλλιεργοϑμενεσ εκτϊςεισ, παραγωγό και μϋςη απϐδοςη ςιτηρών ςτην Ελλϊδα κατϊ τα ϋτη 2011-2013 (2). Εύδοσ Καλλιεργοϑμενη ϋκταςη χιλ. ςτρ. Παραγωγό χιλ. τϐνοι Μϋςη απϐδοςη κιλϊ/ ςτρ. 2011 2012 2013 2011 2012 2013 2011 2012 2013 Σκληρϐ Σιτϊρι 5.315 5.166 4.758 1.416 1.374 1.311 266 266 276 Μαλακϐ Σιτϊρι 1.563 1.724 1.837 442 463 521 282 269 283 H ποςϐτητα και το εύδοσ των θρεπτικών ςτοιχεύων που απαιτεύται να προςτεθοϑν μϋςω τησ λύπανςησ ςε μια καλλιϋργεια ςιταριοϑ καθορύζονται απϐ την επιδιωκϐμενη απϐδοςη ςε ςυνδυαςμϐ με την επιθυμητό ποιϐτητα του παραγϐμενου προώϐντοσ, τον εδαφικϐ τϑπο, το γενϐτυπο (εύδοσ ςιταριοϑ και ποικιλύα), την απϐδοςη και διαχεύριςη των υπολειμμϊτων τησ προηγοϑμενησ καλλιϋργειασ και τισ ςυνθόκεσ υγραςύασ (ϑψοσ και κατανομό βροχϐπτωςησ). Εκτϐσ απϐ το γονϐτυπο των φυτών, η ςωςτό λύπανςη του ςιταριοϑ, περιςςϐτερο απϐ ϐλουσ τουσ παρϊγοντεσ τησ καλλιϋργειασ, οδηγεύ ςε αϑξηςη των αποδϐςεων (3). Στοιχεύα ενϐσ αιώνα ϋδειξαν ϐτι η προςθόκη λιπαςμϊτων ϋχει αυξόςει την παραγωγό ςιταριοϑ κατϊ μϋςο ϐρο 62% (4). Επύςησ ςϑμφωνα με πρϐςφατα ςτοιχεύα του Ινςτιτοϑτου Σιτηρών ΕΘΙΑΓΕ (5) η αναμενϐμενη ςτρεμματικό απϐδοςη των ςιτηρών
εύναι ςυνϊρτηςη τησ κϊλυψησ των αναγκών τησ καλλιϋργειασ ςε ϊζωτο (Πύνακασ 2). Η αναμενϐμενη ςτρεμματικό απϐδοςη ωςτϐςο μπορεύ να διαφοροποιηθεύ απϐ την επύδραςη των υπϐλοιπων παραγϐντων που επηρεϊζουν την καλλιϋργεια (γονϐτυποσ, εδαφικϐσ τϑποσ, κλιματικϋσ ςυνθόκεσ, καλλιεργητικϋσ τεχνικϋσ). Πύνακασ 2. Αναμενϐμενη ςτρεμματικό απϐδοςη ςιταριοϑ και ανϊγκεσ ςε ϊζωτο (5) Κιλϊ/ ςτρϋμμα Μονϊδεσ Αζώτου / ςτρϋμμα 300 9 400 12 500 15 600 18 Εκτϐσ απϐ την αϑξηςη τησ παραγωγόσ, η ορθολογικό λύπανςη ςυμβϊλει τϐςο ςτη βελτύωςη τησ παραγωγόσ ποιοτικών προώϐντων ϐςο και ςτην προςταςύα του περιβϊλλοντοσ. Η διαςφϊλιςη τησ υψηλόσ ποιϐτητασ του ελληνικοϑ ςιταριοϑ το καθιςτϊ ανταγωνιςτικϐ ςτην ευρωπαώκό και ςτη διεθνό αγορϊ και ταυτϐχρονα αποδύδει καλϑτερη τιμό ςτον Έλληνα Παραγωγϐ, εξαςφαλύζοντϊσ του ικανοποιητικϐ ειςϐδημα. Το ςιτϊρι υψηλόσ ποιϐτητασ (ποςϐτητα πρωτεϗνησ >13 %,υαλώδη >90%-, πολϑ μικρϐ ποςοςτϐ απϐ μαϑρα ςτύγματα <3% και ϋντονο κύτρινο χρώμα (5)) απολαμβϊνει κατϊ κανϐνα υψηλϐτερη τιμό. Επιςτημονικϊ δεδομϋνα καταδεικνϑουν ϐτι η περιεκτικϐτατα του ςιταριοϑ ςε πρωτεϗνη εξαρτϊται απϐ την επϊρκεια των θρεπτικών ςτοιχεύων του εδϊφουσ και αυξϊνεται ςημαντικϊ ϐταν ακολουθεύται πρϐγραμμα ορθολογικόσ λύπανςησ (3). Ενδεικτικϊ αναφϋρεται οτι ςϑμφωνα με μελϋτη του Παγκϐςμιου Ινςτιτοϑτου Θρϋψησ Φυτών, η ςχϋςη μεταξϑ τησ αναμενϐμενησ παραγωγόσ κϐκκων ςτο ςιτϊρι και τησ περιεκτικϐτητϊσ του ςε πρωτεϗνη ςυνδϋεται με την επϊρκεια και την υψηλϐτερη παροχό αζώτου (Διϊγραμμα 1) (6). Διϊγραμμα 1: Ανταπϐκριςη τησ παραγωγόσ και τησ περιεκτικϐτητασ ςε πρωτεϗνη των κϐκκων ςιταριοϑ ςτην προςθόκη Αζώτου (6). Αντύςτοιχα αποτελϋςματα ϋχουν καταγραφεύ και απϐ τουσ ϊλλουσ ερευνητϋσ. Ερευνητικϊ δεδομϋνα ϋδειξαν ϐτι η εφαρμογό αζώτου γενικϊ αυξϊνει την παραγωγό ςε ϋνα μϋγιςτο επύπεδο, ενώ η περιεκτικϐτητα ςε πρωτεϗνη μπορεύ να αυξηθεύ περαιτϋρω ϐςο αυξϊνεται η προςθόκη αζώτου. Συγκεκριμϋνα παρατόρηςαν, ϐτι η παραγωγό εύχε επιτϑχει το μϋγιςτο ϐταν προςτϋθηκαν 9 κιλϊ Ν/ ςτρϋμμα, ενώ η περιεκτικϐτητα των
κϐκκων ςε πρωτεϗνη αυξανϐταν γραμμικϊ, ϐταν προςτϋθηκαν επιπλϋον 3 κιλϊ Ν/ςτρϋμμα (ςυνολικϊ 12 κιλϊ Ν/ςτρϋμμα) (7). Όπωσ φαύνεται και ςτον Πύνακα 3, η παραγωγό και η περιεκτικϐτητα των κϐκκων ςιταριοϑ ςε πρωτεϗνη εξαρτϊται απϐ το διαθϋςιμο ϊζωτο ςτο εδαφικϐ διϊλυμα (8). Πύνακασ 3: Διαθϋςιμο εδαφικϐ Ν (kg/ha) που απαιτεύται για ςυγκεκριμϋνη παραγωγό και περιεκτικϐτητα των κϐκκων ςε πρωτεϗνη (8) Ποςοςτϐ πρωτεϗνησ ςτον κϐκκο ςύτου (%): Παραγωγό (t/ha) 7 8 9 10 11 12 13 14 Διαθϋςιμο εδαφικϐ Ν (kg/ha) που απαιτεύται 1,0 25 28 32 35 39 42 46 49 1,5 37 42 47 53 58 63 68 74 2,0 49 56 63 70 77 84 91 98 2,5 61 70 79 88 96 105 114 123 3.0 74 84 95 103 116 126 137 147 3,5 86 98 110 121 135 147 159 172 4,0 98 112 126 140 154 168 182 196 4,5 110 126 142 158 173 189 205 221 5,0 123 140 158 176 193 210 228 245 Μελϋτη τησ ADM τησ Γερμανύασ (9) υποςτηρύζει ϐτι η υποβϊθμιςη τησ ποιϐτητασ των Δανϋζικων ςιτηρών, ϐπου η περιεκτικϐτητα τουσ ςε πρωτεϗνη μειώθηκε απϐ 12% που όταν το 1992 ςε 8,4% το 2014, οφεύλεται ςτη μεύωςη τησ λύπανςησ. Αντύθετα, η ορθολογικό και ςυςτηματικό λύπανςη που ακολουθεύται ςτη Γερμανύα ϋχει ωσ αποτϋλεςμα την παραγωγό ςταθερόσ ςχετικϊ ετόςιασ ποςϐτητασ και υψηλόσ ςταθερόσ ποιϐτητασ ςιταριοϑ. Για την ϊριςτη ανϊπτυξη του ςιταριοϑ, εύναι απαραύτητο να ικανοποιοϑνται οι ανϊγκεσ τησ καλλιϋργειασ ςε βαςικϊ και ςε δευτερεϑοντα θρεπτικϊ ςτοιχεύα και ςε ιχνοςτοιχεύα. Τα ανϐργανα θρεπτικϊ ςτοιχεύα χρηςιμοποιοϑνται απϐ τα φυτϊ ωσ δομικϊ υλικϊ και ρυθμύζουν τισ διεργαςύεσ θρϋψησ τουσ. Το κϊθε θρεπτικϐ ςτοιχεύο ϋχει διαφορετικό επύδραςη ςτην ανϊπτυξη τησ καλλιϋργειϊσ, ενώ η ϋλλειψό του δημιουργεύ πλόθοσ προβλημϊτων τϐςο ςτην ανϊπτυξη των φυτών και ςτισ μεταβολικϋσ διαδικαςύεσ που λαμβϊνουν χώρα εντϐσ του φυτοϑ ϐςο και ςτην ποςϐτητα και ςτην ποιϐτητα των παραγϐμενων προώϐντων. Το ςιτϊρι ϋχει υψηλϋσ απαιτόςεισ ςε Ν και Κ, ενώ για τη βϋλτιςτη ανϊπτυξό του χρειϊζεται ικανοποιητικϋσ ποςϐτητεσ P, Ca, S και Mg (10). Γενικϊ το Ν και Κ αντιπροςωπεϑουν το 80% των αναγκών θρϋψησ του ςιταριοϑ, ο P, το S, το Ca, και το Mg το 19%, ενώ τα ιχνοςτοιχεύα το 1% (11). Απϐ τισ ποςϐτητεσ θρεπτικών που προςλαμβϊνει το ςιτϊρι περύπου το 60-80% του αζώτου και το 65-85% του φωςφϐρου ςυςςωρεϑεται ςτον καρπϐ, ενώ το 80-85% του καλύου ςυςςωρεϑεται ςτα ςτελϋχη και ςτα φϑλλα (12). Γύνεται επομϋνωσ αντιληπτϐ ϐτι για το ςχεδιαςμϐ ορθολογικόσ λύπανςησ του ςιταριοϑ εύναι αναγκαύο να λαμβϊνονται υπϐψη ϐχι μϐνο οι απαιτόςεισ του φυτοϑ για κϊθε θρεπτικϐ ςτοιχεύο, αλλϊ και η αλληλεπύδραςη μεταξϑ των θρεπτικών ςτοιχεύων που επηρεϊζει ςημαντικϊ την τελικό πρϐςληψό τουσ απϐ το φυτϐ. Για το λϐγο αυτϐ ςυνύςταται πριν την προςθόκη λιπαςμϊτων να πραγματοποιεύται εδαφολογικό ανϊλυςη, ώςτε να προςδιορύζονται τα διαθϋςιμα
θρεπτικϊ ςτοιχεύα και να προγραμματύζεται με ακρύβεια το ςχϋδιο ορθολογικόσ λύπανςησ. Επύςησ, κατϊ τη ςυγκομιδό τησ καλλιϋργειασ απομακρϑνεται ςημαντικό ποςϐτητα θρεπτικών ςτοιχεύων, τα οπούα εύναι αναγκαύο να αναπληρώνονται για να διατηρεύται η γονιμϐτητα των εδαφών ςε ικανοποιητικϐ επύπεδο, ϋχοντασ πϊντα υπϐψη το νϐμο του ελαχύςτου (Πύνακασ 4) (13). Πύνακασ 4: Μϋςη Απομϊκρυνςη θρεπτικών ςτοιχεύων απϐ τουσ κϐκκουσ καλλιϋργειασ χειμερινοϑ ςιταριοϑ (t/ha) (13) Μϋςη Απομϊκρυνςη θρεπτικών ςτοιχεύων (t/ha) Παραγωγό (tn/ha) 10,09 7,4 6,05 4,04 2,69 Ν 174 127,6 104,4 69,6 46,4 P 2O 5 72 52,8 43,2 28,8 19,2 K 2O 43,5 31,9 26,1 17,4 11,6 S 15 11 9 6 4 Mg 22,5 16,5 13,5 9 6 Ca 3,75 2,75 2,25 1,5 1 Cu 0,09 0,07 0,05 0,04 0,02 Mn 0,27 0,2 0,16 0,11 0,07 Zn 0,39 0,29 0,23 0,16 0,1 B 0,12 0,09 0,07 0,05 0,03 Fe 0,84 0,62 0,5 0,34 0,22 *Οι τιμϋσ αυτϋσ μποροϑν να τροποποιηθοϑν απϐ την επύδραςη ϊλλων παραμϋτρων, ϐπωσ ο γονϐτυποσ, ο εδαφικϐσ τϑποσ, τα κλιματικϊ δεδομϋνα, η διαθϋςιμη ποςϐτητα νεροϑ, οι καλλιεργητικϋσ τεχνικϋσ Ο ρυθμϐσ πρϐςληψησ των θρεπτικών ςτοιχεύων απϐ την καλλιϋργεια ςιταριοϑ επηρεϊζεται ανϊλογα με το ςτϊδιο ανϊπτυξόσ των φυτών. Για να επιτευχθεύ η βϋλτιςτη θρϋψη των φυτών εύναι αναγκαύο ςτο ϊμεςο χρονικϐ διϊςτημα μετϊ τη ςπορϊ να υπϊρχει επϊρκεια θρεπτικών ςτοιχεύων ςτο ϋδαφοσ (14). Στο ςιτϊρι η λύπανςη γύνεται ςυνόθωσ το φθινϐπωρο κατϊ τη ςπορϊ (βαςικό λύπανςη) και την ϊνοιξη την περύοδο που παρατηρεύται μϋγιςτη ανϊγκη τησ καλλιϋργειασ (επιφανειακό λύπανςη) (Διϊγραμμα 2). Επιπλϋον πϋρα απϐ την αϑξηςη τησ παραγωγόσ ςτο ςκληρϐ ςιτϊρι η χορόγηςη τησ επιφανειακόσ λύπανςησ ςε δυο δϐςεισ παύζει ςημαντικϐ ρϐλο ςτη βελτύωςη τησ ποιϐτητασ του ςπϐρου. Συμπεραςματικϊ λοιπϐν η αποτελεςματικϐτητα τησ λύπανςησ αυξϊνεται ϐταν η χορόγηςη του λιπϊςματοσ γύνεται ςε περιςςϐτερεσ δϐςεισ.
Διϊγραμμα 2: Πρϐςληψη θρεπτικών ςτοιχεύων απϐ το ςιτϊρι κατϊ τη διϊρκεια τησ καλλιϋργειασ (14). Η ιςορροπημϋνη παροχό θρεπτικών ςτοιχεύων, η αλληλεπύδραςη μεταξϑ των θρεπτικών ςτοιχεύων, η γνώςη των εδαφικών ιδιοτότων, των ιδιαύτερων καλλιεργητικών ςυνθηκών και των κλιματικών δεδομϋνων τησ κϊθε περιοχόσ που καλλιεργεύται το ςιτϊρι εύναι αναγκαύο να λαμβϊνονται υπϐψη για το ςχεδιαςμϐ του πλϊνου λύπανςησ, ώςτε να εξαςφαλιςτεύ το μϋγιςτο αποτϋλεςμα. Στην Ελλϊδα, ςϑμφωνα με ςτοιχεύα του ΣΠΕΛ, παρατηρεύται τα τελευταύα ϋξι χρϐνια ςημαντικό μεύωςη τησ κατανϊλωςησ λιπαςμϊτων, γεγονϐσ που ϋχει ςημαντικό επύδραςη τϐςο ςτην παραγωγό και ποιϐτητα των παραγϐμενων προώϐντων ϐςο και ςτη γονιμϐτητα των εδαφών. Οι εταιρεύεσ μϋλη του ΣΠΕΛ παρϋχουν ςτον παραγωγϐ εξειδικευμϋνα προώϐντα ςυνδεδεμϋνα με τισ ανϊγκεσ θρϋψησ του φυτοϑ, τα οπούα ενςωματώνουν καινοτϐμεσ τεχνολογύεσ και ςυγκεκριμϋνεσ λϑςεισ για κϊθε καλλιϋργεια, και εςτιϊζουν ςτισ ανϊγκεσ και τη φυςιολογύα του φυτοϑ, καθώσ και την προςταςύα των εδαφοϒδατικών πϐρων. H ορθό χρόςη λιπαςμϊτων οδηγεύ ςε αυξημϋνεσ παραγωγϋσ γεωργικών προώϐντων υψηλόσ διατροφικόσ αξύασ, με ςυνϋπεια το κϊθε ευρώ που επενδϑεται για την αγορϊ των λιπαςμϊτων απϐ τον παραγωγϐ να αξύζει και να του επιςτρϋφεται πολλαπλϊςια πύςω. Βιβλιογραφύα 1. European Commission 2016. EU COP Balance sheet 2015/16 and forecast 2016/1, Committee for the Common Organisation of Agricultural Markets 2. Eλληνικό Στατιςτικό Αρχό 2016. Δελτύο Τϑπου, Ετόςια Γεωργικό Έρευνα Έτουσ 2013. 3.Παπακώςτα Ταςοποϑλου Δ. 2008. Σιτηρϊ: Χειμερινϊ-Εαρινϊ. Εκδϐςεισ Σϑγχρονη Παιδεύα, Θεςςαλονύκη, 1-415. 4. Steward W. M, D. W. Dibb, A. E. Johnston and T. J. Smyth 2005. The Contribution of Commercial Fertilizer Nutrients to Food Production, Agronomy Journal 97, 1-6. 5. Μπαξεβϊνοσ Δ. 2011. Συνθόκεσ για την παραγωγό ςκληροϑ ςιταριοϑ υψηλόσ ποιϐτητασ Ινςτιτοϑτο Σιτηρών. ΕΘΙΑΓΕ 43, 17-19 6. Bruulsema T. W., P. Heffer, R. M. Welch, I. Cakmak and K. Moran 2012. Fertilizing Crops to Improve Human Health: A Scientific Review. IPNI- IFA,1-290. 7. Brill R., M. Gardne and G. McMullen 2012. Comparison of grain yield and grain protein concentration of commercial wheat varieties. GRDC. 8. Grains Research and Development Corporation, 2016. Wheat, Grownotes, Chapter 5 Nutrition and fertilizer, 117-154. 9. ADM Germany GmbH 2015. Market Review, 1-15. 10. Benton 1998. Journal Plant nutrition manual CRC Press LLC, Washington, USA.
11. Campillo R., J. Hirzel, and C. Jobet 2011. Fertilización del cultivo de Trigo Panadero. In: Hirzel J. (ed.) Fertilización de Cultivos en Chile. Colección Libros INIA Nº28, Chillán, Chile, 11-80. 12. Δαμαλϊσ Α. Χ και Κουτροϑμπασ Δ. Σ. 2012. Γεωργύα - Κτηνοτροφύα 6, 34-39. 13. Wheat Grain and Stover Nutrient Removal Charts 2011. Ag PhD. 14. Hirzel J. and P. Undurraga 2013. Nutritional Management of Cereals Cropped Under Irrigation Conditions, Chapter 5 from the Book Crop Production, 99-130. Δρ. Γιαννακοποϑλου Φωτεινό Γενικό Διευθϑντρια ΣΠΕΛ Σϑνδεςμοσ Παραγωγών και Εμπϐρων Λιπαςμϊτων