9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 2009 - Πρακτικά, Τόμος Ι ΝΑΥΑΓΙΑ ΩΣ ΤΕΧΝΗΤΟΙ ΥΦΑΛΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΚΑΤΑΔΥΤΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΝΑΥΑΓΙΟΥ «ΖΗΝΟΒΙΑ» ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ (Α. ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ) Αριστείδου Κ., Γεροβασιλείου Β., Κουτσούμπας Δ. Τμήμα Επιστημών της Θάλασσας, Σχολή Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Λόφος Πανεπιστημίου, 81100, Μυτιλήνη, drosos@aegean.gr Περίληψη Τα ναυάγια συχνά προσελκύουν μεγάλο αριθμό επισκεπτών λόγω του καταδυτικού ενδιαφέροντος και του βιόκοσμου που φιλοξενούν. Το ναυάγιο «Ζηνοβία» στον κόλπο της Λάρνακας αποτελεί τη δημοφιλέστερη καταδυτική τοποθεσία της Κύπρου και ένα από τα διασημότερα ναυάγια για καταδύσεις παγκοσμίως. Στο πλαίσιο της παρούσας μελέτης πραγματοποιήθηκαν καταδύσεις με τη χρήση αυτόνομης καταδυτικής συσκευής (SCUBA), με σκοπό την καταγραφή της βιοποικιλότητάς στην περιοχή του ναυαγίου με οπτικές μεθόδους (υποβρύχια φωτογράφηση, βιντεοσκόπηση και παρατήρηση). Παράλληλα διενεργήθηκε έρευνα σε δείγμα επισκεπτών αυτοδυτών, μέσω ερωτηματολογίων, για την αξιολόγηση των χαρακτηριστικών αλλά και της συμβολής του «Ζηνοβία» στον τουρισμό της Κύπρου. Από τα αποτελέσματα της μελέτης φαίνεται ότι το «Ζηνοβία» λειτουργεί σαν τεχνητός ύφαλος, προσφέροντας καταφύγιο σε 67 τάξα που συγκροτούν 3 τύπους βενθικών κοινοτήτων σκληρού υποστρώματος. Η πλούσια χλωρίδα και πανίδα στη περιοχή του ναυαγίου φαίνεται να αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κίνητρα προσέλευσης δυτών. Τέλος, κρίνεται απαραίτητη η λήψη διαχειριστικών μέτρων με στόχο τόσο την προστασία των ενδιαιτημάτων του ναυαγίου όσο και την βιώσιμη ανάπτυξη στην ευρύτερη περιοχή. Λέξεις κλειδιά: Βιοποικιλότητα, σκληρό υπόστρωμα, θαλάσσια πάρκα. WRECKS AS ARTIFICIAL REEFS AND MARINE AREAS OF DIVING INTEREST: THE CASE OF ZENOBIA WRECK FROM CYPRUS (E. MEDITERRANEAN) Aristeidou K., Gerovasileiou V., Koutsoubas D. Department of Marine Sciences, School of Environment, University of the Aegean, University Hill, 81100 Mytilene, Greece, drosos@aegean.gr Abstract Wrecks usually attract a great number of divers due to their high diving interest for the marine life they host. Zenobia wreck situated in the gulf of Larnaca is considered as the most famous dive site of Cyprus and is included among the top ten wrecks worldwide. In the framework of the present work, SCUBA diving expeditions were undertaken, aiming to study the biodiversity of the wreck by using visual methods (i.e. photography, video and divers observations). Furthermore, questionnaires were used to a sample of local and foreign divers, in an effort to evaluate the main characteristics of the wreck and its contribution to the diving tourism of Cyprus. The results of this study indicate that Zenobia wreck functions like an artificial reef and hosts a rich flora and fauna (67 taxa) from 3 different types of hard substrate benthic communities. Since Zenobia wreck is characterized by rich diversity and high diving interest, it is necessary to adopt a well-designed management plan for the protection of marine habitats along with the sustainable development of the area. Keywords: Biodiversity, hard substrate, marine parks. 1. Εισαγωγή Τα ναυάγια συχνά χαρακτηρίζονται ως «συσκευές συνάθροισης αυτοδυτών» (Diver Aggregation Devices), εξαιτίας του καταδυτικού ενδιαφέροντος και του πλούσιου βιόκοσμου που φιλοξενούν (Van Treeck & Schuhmacher, 1998). Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, έχει παρατηρηθεί σημαντική άνθηση στη βιομηχανία της αυτόνομης κατάδυσης (SCUBA Diving), σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς αποτελεί μία νέα μορφή οικο-τουρισμού (Davis & Tisdell, 1995). Ο καταδυτικός τουρισμός αποτελεί σημαντική αναπτυξιακή δραστηριότητα σε αρκετές περιοχές της Δ. Μεσογείου (π.χ. Ισπανία, Γαλλία, Μάλτα) ενώ γίνονται σημαντικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση και -645-
-646-9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, 2009 - Proceedings, Volume Ι στην Ανατολική της λεκάνη (π.χ. Ελλάδα και Κύπρος). Έτσι, στην παράκτια ζώνη της Κύπρου καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Θαλάσσιων Προστατευόμενων Περιοχών και Τεχνητών Υφάλων (π.χ. περιοχή Αμαθούντας) που εκτιμάται ότι θα συμβάλουν αφενός στην προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και αφετέρου στην ανάπτυξη καταδυτικού τουρισμού στο νησί (Ramos et al., 2007). Το ναυάγιο «Ζηνοβία» βρίσκεται στον κόλπο της Λάρνακας (34,53 ο Ν, 33,39 ο Ε), σε απόσταση 2nm από το λιμάνι της πόλης. Το μέγιστο βάθος στην περιοχή είναι 42m. Το σουηδικό οχηματαγωγό (μήκος 165m) βυθίστηκε στις 7 Ιουνίου 1980 μαζί με όλο το φορτίο του. Μέχρι το 1998 τελούσε «υπό κράτηση/σύλληψη» βάσει διατάγματος (103/81) του Ανώτατου Κυπριακού Δικαστηρίου. Στη συνέχεια πωλήθηκε στην ιδιωτική εταιρία «Larnaca Napa Sea Cruises», με σκοπό την εκμετάλλευση του σαν «βιότοπο ψαριών» και τη διεξαγωγή οργανωμένων καταδύσεων. Έτσι, το «Ζηνοβία», που θεωρείται από την καταδυτική κοινότητα ως το έβδομο καλύτερο ναυάγιο στον κόσμο, αποτελεί σήμερα ένα σημαντικό αξιοθέατο για την περιοχή καθώς δέχεται περίπου 40χιλ. επισκέπτες ετησίως (π.χ. τουριστικά υποβρύχια, σκάφη με γυάλινο πάτο και αυτόνομη κατάδυση) που αποφέρουν σημαντικά έσοδα (>1,7εκ. ετησίως). Γενικά δεν εφαρμόζονται ιδιαίτερα μέτρα για την προστασία της περιοχής και παραμένει αδιευκρίνιστο το νομικό καθεστώς σχετικά με την αλιεία (πρόσφατα καταγράφηκαν φαινόμενα παράνομης αλιείας με χρήση δυναμίτη και υποβρύχιο ψάρεμα με αυτόνομη καταδυτική συσκευή). Στόχος της παρούσας μελέτης είναι η καταγραφή της βιοποικιλότητας του ναυαγίου, με απώτερο σκοπό τη δημιουργία μίας βάσης βιολογικών δεδομένων που εκτιμάται ότι μπορεί να αποτελέσει άξονα για μελλοντικά σχέδια διαχείρισης και βιώσιμης ανάπτυξης της ευρύτερης θαλάσσιας περιοχής. Ένα τέτοιο εγχείρημα παράλληλα ενισχύει την περιορισμένη επιστημονική γνώση που υπάρχει για τη θαλάσσια βιοποικιλότητα σκληρού υποστρώματος της Κύπρου, καθώς οι υπάρχουσες πληροφορίες αφορούν κυρίως στο κινητό υπόστρωμα ή σε συγκεκριμένες ταξινομικές ομάδες (π.χ. Tornaritis, 1987; Argyrou et al., 1999; Ramos et al., 2007). 2. Υλικά και Μέθοδοι Η καταγραφή της βιοποικιλότητας (μεγαβένθος και ιχθυοπανίδα) έγινε κατά το διάστημα Ιουνίου-Σεπτεμβρίου 2007, με αυτόνομη καταδυτική συσκευή (SCUBA) και με χρήση οπτικών μεθόδων (π.χ. φωτογράφηση, βιντεοσκόπηση, αποτύπωση συχνότητας εμφάνισης οργανισμών σε πίνακες). Η περιοχή μελέτης του ναυαγίου χωρίσθηκε σε 4 τμήματα (Εικ. 1) ανάλογα με τις διαφορετικές επικρατούσες συνθήκες φωτισμού και τη μορφολογία του υποστρώματος: Δεξιά πλευρά ναυαγίου (Πλατφόρμα 1): ελαφρώς κεκλιμένη επιφάνεια (βάθος 16-25 m) που δέχεται την περισσότερη ηλιακή ακτινοβολία Οροφή του πλοίου (Πλατφόρμα 2): μεγάλη ανομοιόμορφη επιφάνεια με μεταβαλλόμενες συνθήκες φωτισμού Κάτω από τα φουγάρα του πλοίου: ημι-σκότεινη περιοχή Ανώτερη αποθήκη οχημάτων (Car Deck 1): περιορισμένος έως ανύπαρκτος φωτισμός Στην περιοχή μελέτης πραγματοποιήθηκε επίσης έρευνα σχετικά με την καταδυτική δραστηριότητα στo ναυάγιο, μέσω ερωτηματολογίων κλειστού τύπου, με χρήση κλίμακας διαβάθμισης σε τουρίστες αυτοδύτες (ομάδα Α - 25 άτομα μόνιμοι κάτοικοι Κύπρου, Ομάδα Β - 26 αλλοδαποί τουρίστες). Στο ερωτηματολόγιο περιλαμβάνονταν παράμετροι από 4 κατηγορίες: i) περιβαλλοντικά αβιοτικά χαρακτηριστικά (θερμοκρασία, διαύγεια του νερού, ισχύς ρευμάτων), ii) βιοτικά χαρακτηριστικά (αφθονία οργανισμών και ποικιλότητα ειδών), iii) αξιολόγηση ναυαγίου (βάθος και καταδυτικό ενδιαφέρον) και iv) καταδυτική-τουριστική υποδομή (καταδυτικά κέντρα, προσβασιμότητα, φιλοξενία). Τέλος διερευνήθηκε η άποψη της ομάδας Α σχετικά με το δυνητικό χαρακτηρισμό του ναυαγίου ως Θαλάσσια Προστατευόμενη Περιοχή.
9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 2009 - Πρακτικά, Τόμος Ι Εικ.1: Περιοχή του κόλπου Λάρνακας όπου απεικονίζεται το ναυάγιο «Ζηνοβία», ο προσανατολισμός του στο βυθό καθώς επίσης και τα διαφορετικά τμήματα του. 3. Αποτελέσματα Συνολικά καταγράφηκαν 67 τάξα θαλάσσιας πανίδας και χλωρίδας, από 13 ανώτερες ταξινομικές ομάδες (Πίν. 1), που συγκροτούν 3 τύπους βενθικών κοινοτήτων του σκληρού υποστρώματος. Η κύρια ταξινομική ομάδα σε ότι αφορά τον αριθμό των τάξων είναι οι Οστεϊχθύες (25 τάξα) και ακολουθούν οι Σπόγγοι (8 τάξα), τα Μαλάκια (6 τάξα) και τα Χλωροφύκη (6 από τα συνολικά 15 τάξα θαλάσσιας χλωρίδας) Το τμήμα του ναυαγίου που παρουσιάζει μεγαλύτερη ποικιλότητα ειδών (Πίν. 1) είναι η οροφή (Πλατφόρμα 2), όπου καταγράφηκαν 49 τάξα από τις κοινότητες των Φωτόφιλων Φυκών (AP) (Pérès, 1967) και αυτή των Σκιόφιλων Φυκών (Augier, 1982). Στη δεξιά πλευρά του πλοίου (Πλατφόρμα 1) παρατηρήθηκαν 39 τάξα οργανισμών από τις ίδιες κοινότητες. Πιο συγκεκριμένα, κυρίαρχο είδος από πλευράς κάλυψης ήταν το Φαιοφύκος Sargassum sp. που σχηματίζει πυκνούς πληθυσμούς. Σημαντική ήταν η παρουσία Οστεϊχθύων και στις δύο περιοχές, όπως είναι ο ροφός Epinephelus marginatus που βρίσκει καταφύγιο στις πόρτες και παράθυρα του ναυαγίου. Κάτω από τα φουγάρα του πλοίου, όπου η ένταση της φωτεινής ακτινοβολίας μειώνεται, παρατηρήθηκαν 18 τάξα σκιόφιλων οργανισμών από την κοινότητα των Ημι-Σκοτεινών Σπηλαίων (GSO) (Pérès, 1967). Στην εσωτερική οροφή του ναυαγίου και στον κατακόρυφο τοίχο κάτω από τα φουγάρα, οι Σπόγγοι κυριαρχούσαν από πλευράς κάλυψης επιφάνειας. Το φαινόμενο αυτό θα πρέπει να αποδοθεί στην έλλειψη επιτυχημένων ανταγωνιστών για χώρο (π.χ. μακροφύκη), λόγω μειωμένου φωτισμού (Bussotti et al., 2006). Χαρακτηριστικοί οργανισμοί στο τμήμα αυτό ήταν οι Σπόγγοι Chondrosia reniformis, Petrosia ficiformis και Crambe crambe, το Δίθυρο Μαλάκιο Spondylus gaederopus (φωτεινότερα σημεία), το Υδρόζωο Eudendrium sp. και τα ψάρια Anthias anthias. Μικρότερος αριθμός ειδών παρατηρήθηκε στην Ανώτερη Αποθήκη Οχημάτων (4 είδη Ημι- Σκοτεινών Σπηλαίων). Ειδικότερα βρέθηκαν οι Σπόγγοι C. reniformis (συχνά αποχρωματισμένοι) και Haliclona sp., το «σκουλήκι της φωτιάς» Hermodice carunculata (μοναδικό κοινό είδος σε όλα τα τμήματα του ναυαγίου) και το Εχίουρο Bonellia viridis. Τέλος, κατά τη διάρκεια των καταδύσεων παρατηρήθηκαν και πελαγικά είδη οργανισμών (π.χ. Balistes carolinensis και Seriola dumerili) καθώς επίσης και είδη που ήταν προσκολλημένα στα βοηθητικά σχοινιά (σταθμούς αποσυμπίεσης) των πλωτήρων πρόσδεσης των σκαφών, επάνω από το ναυάγιο (π.χ. Θυσσανόποδο Καρκινοειδές Lepas anatifera). -647-
9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, 2009 - Proceedings, Volume Ι Πίνακας 1: Είδη οργανισμών που καταγράφηκαν στα διαφορετικά τμήματα του ναυαγίου «Ζηνοβία». CHLOROPHYTA Hypselodoris picta (Schultz in Philippi, 1836) Β Caulerpa prolifera Lamouroux, 1809 A Pinna nobilis (Linneus 1767) Γ * Caulerpa racemosa var. cylindracea (Sonder) Verlaque, Huisman & Boudouresque A B Spondylus gaederopus (Linnaeus, 1758) Α Β Γ * Codium bursa (Linnaeus) C. Agardh, 1817 B Hexaplex trunculus (Linnaeus, 1758) Α Cladophora spp. A B CRUSTACEA Flabellia petiolata (Turra) Nizamuddin B Lepas anatifera Linnaeus, 1758 Ε Valonia macrophysa Kützing A B Pagurus sp. Α Β RHODOPHYTA ECHINODERMATA Acrosorium ciliolatum (Harvey) Kylin, 1924 B Arcabia lixula (Linnaeus, 1758) Β Γ * Corallinaceae spp. A B Marthasterias glacialis (Linnaeus, 1758) Γ Dudresnaya verticillata (Withering) Le Jolis A B Paracentrotus lividus (Lamarck, 1816) Α * Falkenbergia rufolanosa (Harvet) F. Schmitz A B Synaptula reciprocans (Forsskål, 1775) Α Β PHAEOPHYCEAE ASCIDIACEA Dictyotales sp. A B Halocynthia papillosa (Linnaeus, 1767) Β Sargassum sp. A B OSTEICHTHYES Padina pavonica (Linnaeus) Thivy, 1960 A B Anthias anthias (Linnaeus, 1758) Γ Zonaria sp. B Apogon imberbis (Linnaeus, 1758) Β SPERMATOPHYTA Balistes capriscus Gmelin, 1788 Ε Halophila stipulacea (Forsskål) Ascherson A Boobs boops (Linnaeus, 1758) Α Β PORIFERA Coris julis (Linnaeus, 1758) Α Aplysilla sp. Γ Chromis chromis (Linnaeus, 1758) Α Β Γ Chondrosia reniformis Nardo, 1847 Γ Δ Diplodus vulgaris (Geoffroy Saint-Hilaire, 1817) Α Β Γ Crambe crambe Schmidt, 1862 Β Γ Epinephelus marginatus (Lowe, 1834) Α Β Γ * Dysidea spp. Β Γ Labridae sp. Α Β Haliclona sp. Δ Muraena helena Linnaeus, 1758 Β Ircinia spp. Α Β Γ Mycteroperca rubra (Bloch 1793) Β Petrosia ficiformis (Poiret, 1789) Β Γ Oblada melanura (Linnaeus, 1758) Α Β Spongiidae spp. * Β Γ Serranus scriba (Linnaeus, 1758) Α Β CNIDARIA Serranus cabrilla (Linnaeus, 1758) Α Β Eudendrium sp. Α Β Γ Seriola dumerili (Risso, 1810) Ε ECHIURA Scorpaena loppei Cadenat, 1943 Α Β Bonellia viridis (Rolando, 1821) Δ Sparisoma cretense (Linnaeus, 1758) Α Β ANNELIDA Sphyraena viridensis Cuvier, 1829 Α Β Hermodice carunculata (Pallas, 1766) Α Β Γ Δ Spicara maena (Linnaeus, 1758) Α Β Protula sp. Β Spicara smaris (Linnaeus, 1758) Α Β Sabella spallanzani (Gmelin, 1791) Β Spondyliosoma cantharus (Linnaeus, 1758) Α Β Serpula vermicularis Linnaeus, 1767 Β Symphodus doderleini Jordan, 1890 Α Β MOLLUSCA Symphodus mediterraneus (Linnaeus, 1758) Α Bolma rugosa (Linneus 1767) Β Symphodus roissali (Risso 1810) Α Flabellina affinis (Gmelin, 1791) Α Thalassoma pavo (Linnaeus, 1758) Α Β Γ Υπόμνημα: [Α] Δεξιά πλευρά ναυαγίου (Πλατφόρμα 1), [Β] Οροφή (Πλατφόρμα 2), [Γ] Κάτω από τα φουγάρα, [Δ] Ανώτερη αποθήκη οχημάτων (Car Deck 1), [E] βοηθητικά σχοινιά πλωτήρων πρόσδεσης σκαφών, [*] Προστατευόμενα / Απειλούμενα είδη, [ ] Αλλόχθονα είδη. Από την ανάλυση των ερωτηματολογίων που συμπληρώθηκαν από τις δύο ομάδες επισκεπτών φάνηκε ότι όλες οι εξεταζόμενες παράμετροι έτυχαν θετικής αξιολόγησης (Πίν. 2). Σε ό,τι αφορά τη συμβολή του ναυαγίου στην ανάπτυξη καταδυτικού τουρισμού, πάνω από το 30% των ατόμων της -648-
9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 2009 - Πρακτικά, Τόμος Ι ομάδας Β (Αλλοδαποί τουρίστες) δήλωσαν ότι ήρθαν στην Κύπρο με κύριο σκοπό να πραγματοποιήσουν κατάδυση και κυρίως στο ναυάγιο «Ζηνοβία». Πίνακας 2: Εξεταζόμενες παράμετροι που συγκέντρωσαν τις περισσότερες προτιμήσεις με βάση τα ερωτηματολόγια. ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΟΜΑΔΑ Α (μόνιμοι κάτοικοι Κύπρου) ΟΜΑΔΑ Β (Αλλοδαποί Τουρίστες) Θερμοκρασία Νερού Χλιαρό Ζεστό Διαύγεια Νερού Καλή Καλή Ισχύς Θαλάσσιων Ρευμάτων Μέτριας Ισχύος Καθόλου Ρεύματα Αφθονία Οργανισμών Μεγάλος Πλούτος Μεγάλος Πλούτος Ποικιλότητα Ειδών Υψηλή Υψηλή Ποιότητα και Επαγγελματισμός Καταδυτικών Κέντρων Πολύ Καλή Πολύ Καλή Προσβασιμότητα Πολύ Εύκολη Πολύ Εύκολη Κυπριακή Φιλοξενία - Πολύ Καλή Αξιολόγηση Ναυαγίου Πάρα Πολύ Ενδιαφέρον Πολύ Ενδιαφέρον Βάθος Πολύ Καλό Ιδανικό 4. Συμπεράσματα -Συζήτηση Παρά το γεγονός ότι τα ναυάγια παρουσιάζουν κάποια χαρακτηριστικά μη συμβατά με την περιβαλλοντική προστασία, εξαιτίας των ποσοτήτων ξένων υλικών που εισάγονται στη θάλασσα (π.χ. ατσάλι, τοξικά υφαλοχρώματα, πετρελαϊκοί υδρογονάνθρακες) και τις επακόλουθες πιθανές αρνητικές επιπτώσεις για το οικοσύστημα, εντούτοις αποτελούν εν δυνάμει τεχνητούς υφάλους καθώς προσφέρουν υπόστρωμα εγκατάστασης για πολλά είδη οργανισμών (Van Treeck & Schuhmacher, 1998; Arena et al., 2006). Η κατασκευαστική δομή των ναυαγίων σε συνδυασμό με την επίδραση των τοπικών περιβαλλοντικών παραγόντων (π.χ. ένταση φωτισμού, υδροδυναμική κυκλοφορία) συμβάλουν στη δημιουργία μικρο-ενδιαιτημάτων όπου αναπτύσσονται κοινότητες σκληρού υποστρώματος, ενώ παράλληλα αποτελούν καταφύγιο για πολλά είδη ψαριών, συχνά σε αφθονία μεγαλύτερη σε σύγκριση με τους πληθυσμούς γειτονικών φυσικών υφάλων (Arena et al., 2006). Όπως φάνηκε και από την παρούσα μελέτη, σημαντικός αριθμός ειδών καταγράφηκε στην περιοχή του ναυαγίου παρά τη σχετικά μικρή δειγματοληπτική προσπάθεια και τη χρήση οπτικών μεθόδων (π.χ. αδυναμία εντοπισμού μικρών ή κρυπτικών οργανισμών). Ορισμένα από τα είδη που καταγράφηκαν στο ναυάγιο «Ζηνοβία» προστατεύονται με βάση την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία (π.χ. P. nobilis, S. gaederopus, E. marginatus). Επίσης, θα πρέπει να σημειωθεί η σημαντική παρουσία αλλόχθονων ειδών στο ναυάγιο (π.χ. C. racemosa var. cylindracea, H. stipulacea, S. reciprocans), γεγονός που αποτυπώνει την αυξημένη παρουσία Λεσσεψιανών μεταναστών (θαλάσσιων βιολογικών εισβολέων) που έχει καταγραφεί και σε προηγούμενες μελέτες στην Κύπρο (π.χ. Argyrou et al, 1999; Lundberg et al., 1999). Ο πλούσιος θαλάσσιος βιόκοσμος του ναυάγιου «Ζηνοβία» φαίνεται ότι αποτελεί και το σημαντικότερο κίνητρο για την προσέλευση μεγάλου αριθμού αυτοδυτών, όπως αποτυπώθηκε και από τα ερωτηματολόγια σχετικά με την καταδυτική δραστηριότητα στo ναυάγιο. Η υψηλή ποικιλότητα ειδών και ενδιαιτημάτων καθώς και οι άφθονοι ιχθυοπληθυσμοί που καταγράφηκαν στην περιοχή μελέτης καθιστούν αναγκαία την ανάπτυξη διαχειριστικών σχεδίων που θα στοχεύουν στην προστασία του περιβάλλοντος και τη βιώσιμη ανάπτυξη στην ευρύτερη περιοχή. Στα σχέδια αυτά θα πρέπει να περιλαμβάνονται αποτελεσματικά μέτρα αφενός για την προστασία της βιοποικιλότητας του ναυάγιου και αφετέρου για την αποσαφήνιση των διαχειριστικών ζητημάτων (π.χ. νομικό καθεστώς για την αλιευτική δραστηριότητα, ορθολογική διαχείριση αποθεμάτων και χωροθέτηση περιοχών -649-
9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, 2009 - Proceedings, Volume Ι με αναπτυξιακές δραστηριότητες). Στο πλαίσιο της σύγχρονης διεθνούς πρακτικής, το ναυάγιο «Ζηνοβία» θα μπορούσε να αποτελέσει μία «Θαλάσσια Προστατευόμενη Περιοχή (ΘΠΠ) - Υποβρύχιο Θεματικό Πάρκο» όπου οι αυτόνομες καταδύσεις θα λαμβάνουν χώρα μακριά από ευαίσθητα φυσικά οικοσυστήματα (Van Treeck & Schuhmacher, 1998). Σε ένα τέτοιο Θαλάσσιο Πάρκο μπορεί να πραγματοποιείται εκπαίδευση αυτοδυτών ενώ παράλληλα θα πρέπει να λαμβάνουν χώρα και δραστηριότητες περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Επιπρόσθετα, τα μέτρα προστασίας στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή, μπορούν να συμβάλουν στην αποκατάσταση των ιχθυοπληθυσμών της. Οπωσδήποτε για την επίτευξη αυτών των στόχων, απαιτείται η πραγματοποίηση πλήρους ωκεανογραφικής περιβαλλοντικής μελέτης με στόχο τη χαρτογράφηση, αποτύπωση των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών, αντιμετώπιση των πιθανών ανθρωπογενών επιπτώσεων στα ενδιαιτήματα και στους οργανισμούς (π.χ. ρύπανση, επιπτώσεις ανεξέλεγκτης καταδυτικής δραστηριότητας) καθώς και κοινωνικοοικονομική έρευνα. Τέλος, είναι απαραίτητο να ληφθούν μέτρα για τη συστηματική παρακολούθηση (monitoring) της κατάστασης του οικοσυστήματος του ναυαγίου «Ζηνοβία» και της δυναμικής των ιχθυοπληθυσμών του (Claudet & Pelletier, 2004). 5. Ευχαριστίες Ιδιαίτερες ευχαριστίες στην εταιρία «Larnaca Napa Sea Cruises» (κ. Ανδρέας Παναγιώτου) που παρείχε τεχνική υποστήριξη για την μελέτη στο πεδίο καθώς και στον αυτοδύτη Κυριάκο Μεντώνη που συμμετείχε στις καταδύσεις ως συνοδός. 6. Βιβλιογραφικές Αναφορές Arena, P., Jordan, L. & Spieler, R.E., 2006. Fish assemblaged on sunken vessels and natural reefs in SE Florida, USA. Hydrobiologia, 580: 157-171. Argyrou, M., Demetropoulos, A., & Hadjichristophorou, M., 1999. Expansion of the macroalga Caulerpa racemosa and changes in softbottom macrofaunal assemblages in Moni Bay, Cyprus. Oceanologica Acta, 22 (5): 517-528. Augier, H., 1982. /Inventory and Classification of Marine Benthic Biocenoses of the Mediterranean/. Council of Europe, Strasbourg, France. Bussotti, S., Terlizzi, A., Fraschetti, S., Belmonte, G. & Boero, F., 2006. Spatial and temporal variability of sessile benthos in shallow Mediterranean marine caves. Marine Ecology Progress Series, 325: 109-119. Claudet, J. & Pelletier, D., 2004. Marine protected areas and artificial reefs: A review of the interactions between management and scientific studies. Aquatic Living Resources, 17: 129-138. Davis, D. & Tisdell, C., 1996. Economic management of recreational scuba diving and the environment. Journal of Environmental Management, 48: 229-248. Lundberg, B., Payiatas, G., Argyrou, M., 1999. Notes on the diet of the Lessepsian migrant herbivorous fishes, Siganus luridus and S. rivulatus, in Cyprus. Israel Journal of Zoology, 45 (1): 127-134. Pérès, J.M., 1967. Mediterranean Benthos. Oceanography Marine Biology Annual Review, 5: 449-533. UNEP-MAP RAC/SPA, 2007. /Integrated Coastal Area Management in Cyprus: Biodiversity Concerns on the Coastal Area Management Programme of Cyprus/. By Ramos, A. Cebrián, D. & A. Demetropoulos. Ed. RAC/SPA, Tunis, 69 pp. Tornaritis, G., 1987. /Mediterranean Sea Shells of Cyprus/. Proodos Printing & Publishing Co Ltd, Nicosia, Cyprus, 190 pp. Van Treeck, P. & Schuhmacher, H., 1998. Mass Diving Tourism A New Dimension Calls for New Management Approaches. Marine Pollution Bulletin, 37: 499-504. -650-