Χριστίνα Μαστρογεωργοπούλου οδοντίατρος

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΡΟΣΘΕΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΟΔΟΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΝΩΤΕΡΑΣ ΠΡΟΣΘΕΤΙΚΗΣ Διευθυντής: Νικόλαος Καφαντάρης, Καθηγητής Χριστίνα Μαστρογεωργοπούλου οδοντίατρος Αξιολόγηση πιστότητας μετρήσεων των χαρακτηριστικών στοματικής υγείας ασθενών με ολικές οδοντοστοιχίες Διπλωματική διατριβή Θεσσαλονίκη 2006

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΡΟΣΘΕΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΟΔΟΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΝΩΤΕΡΑΣ ΠΡΟΣΘΕΤΙΚΗΣ Διευθυντής: Νικόλαος Καφαντάρης, Καθηγητής Χριστίνα Μαστρογεωργοπούλου οδοντίατρος Αξιολόγηση πιστότητας μετρήσεων των χαρακτηριστικών στοματικής υγείας ασθενών με ολικές οδοντοστοιχίες Διπλωματική διατριβή Θεσσαλονίκη 2006 2

Χριστίνα Μαστρογεωργοπούλου, οδοντίατρος Αξιολόγηση πιστότητας μετρήσεων των χαρακτηριστικών στοματικής υγείας ασθενών με ολικές οδοντοστοιχίες Διπλωματική διατριβή Επιβλέπουσα Βασιλική Αναστασιάδου αναπληρώτρια καθηγήτρια Θεσσαλονίκη 2006 3

Στη μητέρα μου 4

Πίνακας Περιεχομένων Περίληψη... 6 Summary... 7 Εισαγωγή... 8 Σκοπός... 11 Μέθοδος... 12 Προφίλ ασθενών... 12 Προφίλ ολικών οδοντοστοιχιών... 14 Όργανα συλλογής υλικού... 16 Τρόπος διεξαγωγής της συνέντευξης... 18 Στατιστική ανάλυση... 19 Αποτελέσματα... 22 Αξιοπιστία της κλίμακας OHIP-14... 22 Εγκυρότητα δομής της κλίμακας OHIP-14... 22 Έλεγχος ομοιογένειας απαντήσεων στους δύο εξεταστές... 24 (Inter-examiner validity)... 24 Έλεγχος συμφωνίας των απαντήσεων στον ίδιο εξεταστή... 25 (intra examiner validity)... 25 Έλεγχος ομοιογένειας των απαντήσεων των συμμετεχόντων στην πενταβάθμια κλίμακα (within subject variability)... 25 Αξιολόγηση του αθροίσματος της κλίμακας OHIP-14... 27 Συζήτηση... 30 Βιβλιογραφία... 34 Ευχαριστίες... 37 Παραρτήματα... 38 Παράρτημα Ι... 38 Παράρτημα ΙΙ...39 Παράρτημα ΙΙΙ... 41 5

Περίληψη Αξιολόγηση πιστότητας μετρήσεων των χαρακτηριστικών στοματικής υγείας ασθενών με ολικές οδοντοστοιχίες Έγκυρες μελέτες προτείνουν το ανθρωποκεντρικό μοντέλο σχεδίασης ολικών οδοντοστοιχιών που παρέχει ισορροπία ανάμεσα στις ανάγκες του ασθενή και στις βιολογικές εξατομικευμένες απαιτήσεις του εξασφαλίζοντας καλύτερη ποιότητα ζωής. Η στοματική υγεία ολικά νωδών ατόμων σε λειτουργικό, ψυχοσωματικό και κοινωνικό επίπεδο έχει αξιολογηθεί σε σχέση με τις οδοντοστοιχίες με ειδικές κλίμακες όπως η OHIP (Oral Health Impact Profile) και η συντομευμένη έκδοσή της, OHIP-14, οι οποίες επιτρέπουν έμμεσα και την εκτίμηση της ποιότητας ζωής, Στην παρούσα μελέτη έγινε αξιολόγηση του ερωτηματολογίου OHIP-14 σε δείγμα Ελλήνων, ολικά νωδών με ολικές οδοντοστοιχίες. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η κλίμακα OHIP-14 αποτέλεσε αξιόπιστη μέτρηση της στοματικής υγείας και κατ επέκταση της ποιότητας ζωής τους. Συσχετίστηκε η αθροιστική τιμή της κλίμακας με ποιοτικά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων όπως η ηλικία, το φύλο, το μορφωτικό επίπεδο, και ο χρόνος νωδότητας, και των οδοντοστοιχιών όπως η ηλικία τους και ο τρόπος χρήσης τους. Τα χαρακτηριστικά της κλίμακας (εσωτερική συνέπεια, εγκυρότητα δομής, ομοιογένεια απαντήσεων) έδειξαν παρόμοιες τάσεις με τα αντίστοιχα αποτελέσματα μελετών από τη διεθνή βιβλιογραφία. Απαιτείται περαιτέρω μελέτη σε μεγαλύτερο δείγμα συμμετεχόντων για επικύρωση των αποτελεσμάτων. 6

Summary Oral Health Impact Profile-14 in Greek Denture Wearers Current trends in research showed that the patient driven model of treatment provides balance between normative and perceived need and a better quality of life for dental patients. Oral health measures such as OHIP and the short version OHIP-14 have been successfully evaluated as outcome measures for quality of life for denture wearers. In a group of 82 Greek denture wearers OHIP-14 scale was evaluated as an outcome measure of oral health and consequently quality of life. Results showed that OHIP-14 scale was reliable, valid and that homogenous responses were provided. Total scales of the rating OHIP-14 scale were related with participants and dentures characteristics. Statistically significant differences were revealed (between sum score and quality factors) similar with other studies such as gender, age of participants and denture use (years). Further study is recommended for validation of the OHIP-14 scale as successful as oral health and quality of life OMS applied in denture wearers. 7

Εισαγωγή Επιδημιολογικές μελέτες αναφέρουν ότι το ποσοστό των ατόμων που έχουν χάσει όλα τα φυσικά τους δόντια και βιώνουν την εμπειρία της ολικής νωδότητας είναι μεγάλο. Ένα μεγάλο ποσοστό ολικά νωδών ατόμων ανήκει στην τρίτη ηλικία (άνω των 65 ετών). Η εμφάνιση της ολικής νωδότητας παρατηρείται πλέον σε μεγαλύτερες ηλικίες σε σχέση με το παρελθόν (Nishimura & Garrett 2004). Επίσης καταδεικνύεται ότι το ποσοστό των ατόμων που θα χάσουν όλα τους τα δόντια τα επόμενα 30-40 χρόνια θα είναι μεγάλο, για παράδειγμα υπολογίζεται ότι στο Η.Β, το 2038, 6% του πληθυσμού θα είναι ολικά νωδοί, ποσοστό που αντιπροσωπεύει εκατομμύρια ενηλίκων (Kelly και συν 2000 σε Αναστασιάδου και συν 2004). Η ολική νωδότητα αποτελεί μια χρόνια κατάσταση που απαιτεί θεραπεία ( Redford και συν 1996, Allen & McMillan 2003). Η θεραπεία της ολικής νωδότητας γίνεται πολύπλοκη επειδή εμπλέκονται πολλοί παράγοντες εκτός της μεγάλης ηλικίας των υποψηφίων ασθενών, όπως η ύπαρξη χρόνιων ασθενειών, η αναγκαιότητα λήψης μεγάλου αριθμού φαρμάκων με συχνά ανεπιθύμητες συνέπειες για τη στοματική υγεία και η φυσιολογική εξασθένιση του οργανισμού. Οι παράγοντες αυτοί παρεμβαίνουν στην απορρόφηση του φατνιακού οστού και την κατάσταση του βλεννογόνου που στηρίζει την οδοντοστοιχία και μπορούν να καταστήσουν δύσκολη την επιτυχή χρήση της. Για την πλειονότητα των ολικά νωδών ατόμων η κατασκευή ολικών οδοντοστοιχιών αποτελεί θεραπεία επιλογής για πολλούς λόγους, παρότι υπάρχουν και άλλες θεραπευτικές επιλογές όπως οι επένθετες και οι επιεμφυτευματικές οδοντοστοιχίες. Οι συμβατικές ολικές οδοντοστοιχίες αποτελούν αποκατάσταση επιλογής, είτε για λόγους οικονομικούς, είτε για λόγους που υπαγορεύει η υγεία του ασθενούς, είτε επειδή το επιθυμεί ο ίδιος ο ασθενής, είτε επειδή ο οδοντίατρος πιστεύει ότι μπορεί να έχει ικανοποιητικό αποτέλεσμα με την κατασκευή τους. Κλινικές έρευνες φανερώνουν πως τα κριτήρια της ανάγκης για θεραπεία που προκύπτουν από την κλινική πράξη σχετίζονται ελάχιστα με την εκτίμηση που έχουν τα ίδια τα άτομα για τη στοματική τους υγεία (Rosenoer & Sheiham 1995, Reisine & Bailit 1980). Η διαφορετική αυτή αντίληψη κάνει την αντιμετώπιση του ασθενούς πιο δύσκολη και μπορεί να οδηγήσει σε αποτυχία της θεραπείας (Berkey και συν 1996, Brunello &Mandikos 1998). Η αντίληψη των υποκειμενικών αναγκών των ολικά νωδών ατόμων είναι καθοριστικός παράγοντας για τον προσδιορισμό των προσδοκιών τους και κατ επέκταση των απαιτήσεων τους από την ολική οδοντοστοιχία. Οι οδοντίατροι πρέπει να έχουν ακριβή αντίληψη του πώς αισθάνονται τα άτομα αυτά σχετικά με τη στοματική τους κατάσταση, αλλά και την επίδραση της 8

τελευταίας στην καθημερινή τους ζωή και γενικότερα στην ποιότητα ζωής των (Cushing και συν 1986, Ettiger 1987, Ranta και συν 1987, Reisine και συν 1989). Πλούσια διεθνής βιβλιογραφία προτείνει το ανθρωποκεντρικό μοντέλο σχεδίασης συμβατικών ολικών οδοντοστοιχιών που παρέχει ισορροπία ανάμεσα στις ανάγκες του ασθενή και στις βιολογικές εξατομικευμένες απαιτήσεις εξασφαλίζοντας καλύτερη ποιότητα ζωής στα άτομα που φορούν ολικές οδοντοστοιχίες, επειδή παρέχουν σωματικά, ψυχοκοινωνικά και οικονομικά οφέλη. Η αναγκαιότητα ύπαρξης βασικών αξόνων, στην κατασκευή των ολικών οδοντοστοιχιών και η δημιουργία πρωτοκόλλων παγκοσμίως αποδεκτών έχει πλέον τεκμηριωθεί (Owen 2006). Βασικό συντελεστή για την επιτυχημένη ολική οδοντοστοιχία αποτελεί η ψυχοκοινωνική αξιολόγηση του υποψήφιου ασθενή. Με το βασικό σκεπτικό ότι η συμβατική ολική οδοντοστοιχία πρέπει να απευθύνεται στους πολλούς και όχι στους λίγους οι πλήρεις προσδοκίες των ασθενών (full expectations) πρέπει να ανιχνεύονται και να καταγράφονται ώστε το τελικό προϊόν, δηλαδή η ολική οδοντοστοιχία να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες τους (Owen 2006). Το σύγχρονο μοντέλο της οδοντιατρικής φροντίδας αποσκοπεί σε αυτό που ο ασθενής αντιλαμβάνεται ως όφελος, παρά σε εκείνο που ο οδοντίατρος αντιλαμβάνεται ως θεραπεία παθολογικής κατάστασης. Ο συνδυασμός του τυπικού μοντέλου θεραπείας με τις ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε ασθενή οδηγεί σε ωφέλιμο για τον ασθενή αποτέλεσμα, ως προς τη λειτουργία, την άνεση και την αισθητική και κατά συνέπεια την καλή στοματική υγεία. Καλή στοματική υγεία σημαίνει καλύτερη μάσηση, ομαλή λειτουργία κροταφογναθικής διάρθρωσης, καθώς και αυτοπεποίθηση, καλό κοινωνικό προφίλ, και αύξηση της παραγωγικότητας στην εργασία. Έτσι εξασφαλίζεται καλή ποιότητα ζωής (Hollister & Weintraub 1993, Rosenoer και Sheiham 1995, Heydecke και συν 2004). Το μοντέλο αυτό προσέγγισης βασίζεται στην ταξινόμηση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τη βλάβη, την ανικανότητα και την αναπηρία (WHO 1980) και συμπεριλαμβάνει τις λειτουργικές και ψυχο-κοινωνικές επιδράσεις των δυσλειτουργιών της στοματικής κοιλότητας (McGrath & Bedi 2001). Σύμφωνα με αυτό, ως βλάβη (impairment) περιγράφεται η απώλεια ενός τμήματος από την ανατομία του σώματος (στην περίπτωση της ολικής νωδότητας είναι η ολική απώλεια των φυσικών δοντιών και φατνιακού οστού), ως ανικανότητα (disability) ορίζεται η παρακώλυση της πραγματοποίησης καθημερινών δραστηριοτήτων (στην περίπτωση της ολικής νωδότητας της μάσησης και της ομιλίας) και ως αναπηρία (handicap) περιγράφονται οι ευρύτερες κοινωνικές συνέπειες (μείωση των κοινωνικών επαφών με άλλα άτομα) Οι δείκτες υγείας που αξιολογούν τη συσχέτιση μεταξύ υγείας και ποιότητας ζωής χρησιμοποιούνται ευρέως στην ιατρική επιστήμη, ενώ προς το παρόν κατέχουν μικρότερο χώρο στην Οδοντιατρική. 9

Οι δείκτες είναι αθροιστικές κλίμακες διαφόρων διαβαθμίσεων (π.χ. διχοτομικές, τύπου Likert) οι οποίες καταγράφουν την υποκειμενική άποψη του ασθενή ως προς διαφόρους παραμέτρους που περιγράφουν άμεσα την κατάσταση της στοματικής υγείας και έμμεσα το πώς αυτές επηρεάζουν την ποιότητα ζωής του. Εντοπίζουν αφενός την παρουσία ή μη της ασθένειας, και αφετέρου τις αντιλήψεις των ασθενών για την υγεία και την παρεχόμενη οδοντιατρική περίθαλψη. Η σπουδαιότητα της αξιολόγησης των μετρήσεων αυτών συνίσταται στην εξεύρεση δεδομένων καταγεγραμμένων με ακρίβεια που προάγουν την υγεία, στην ανάπτυξη προληπτικών προγραμμάτων υγείας, και στην εξασφάλιση χρηματικών κονδυλίων για την υγεία του στόματος (Fitzpatrick και συν 1992). Η πληροφορία που παρέχεται από τους δείκτες αυτούς διευκολύνει την καλύτερη διάγνωση της κάθε περίπτωσης ασθενούς εξατομικευμένα και την κατανόηση του πώς αντιλαμβάνονται οι ασθενείς την ανάγκη για θεραπεία και πώς οδηγούνται στο να αναζητήσουν οδοντιατρική περίθαλψη. Βοηθά επίσης στην κατάρτιση του σχεδίου θεραπείας, σε σχέση με την πρόγνωση της κάθε περίπτωσης ( Slade & Spencer 1994). Οι κλίμακες που αναπτύχθηκαν προκειμένου να αξιολογήσουν τις λειτουργικές και ψυχοκοινωνικές συνέπειες των στοματικών διαταραχών είναι πολλές (Allen 2003). Αντιπροσωπευτικά αναφέρονται ο SIDD (Social Impacts of Dental Disease) (Cushing και συν. 1986),o GOHAI (Geriatric Oral Health Assessment Index) (Atchison & Dolan 1990), o DIP ( Dental Impact Profile) (Strauss & Hunt 1993), o SOHST (Subjective Oral Health Status Indicators) (Locker & Miller 1994). Στην προσπάθεια να δοθεί στον θεράποντα οδοντίατρο η δυνατότητα να διευκρινίσει εάν το πρόβλημα του ασθενή είναι αποκλειστικά λειτουργικό ή παρουσιάζει διαπροσωπικές ή κοινωνικές συνέπειες αναπτύχθηκαν οι κλίμακες μέτρησης στοματικής υγείας OHIP (Oral Health Impact Profile) (Slade και Spencer 1994) και DIDL (Dental Impact of Daily Living) (Leao και Sheiham 1996) και OIDP (Oral Impacts of Daily Living) (Adulyanon και Sheiham 1997). Σκοπός τους ήταν να καταμετρήσουν τη συχνότητα και τη σοβαρότητα των προβλημάτων του στόματος τη λειτουργικότητα και την ψυχοκοινωνική υγεία του ασθενούς. Οι συγκεκριμένες κλίμακες, που βασίστηκαν στην ταξινόμηση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τη βλάβη, την ανικανότητα και την αναπηρία, συμπεριλαμβάνουν τις λειτουργικές και ψυχο-κοινωνικές επιδράσεις των δυσλειτουργιών της στοματικής κοιλότητας (Locker 1988). Από τις παραπάνω κλίμακες η OHIP (Oral Health Impact Profile) (Προφίλ Επίπτωσης της Στοματικής Υγείας) έχει σχεδιαστεί για να μετρά το πώς η ποιότητα ζωής συσχετίζεται με τη στοματική υγεία και είναι η πιο ευρέως αποδεκτή και περιγραφική (Nikias 1985, Slade και Spencer 1994, Slade και συν 1996, Slade και συν 1998, Ikebe και συν 2004). Αποτελείται από 49 ερωτήσεις που χαρακτηρίζουν τις επτά κύριες παραμέτρους που περιγράφονται ως πεδία ή σφαίρες δραστηριοτήτων (domain): περιορισμοί κατά τη λειτουργία (functional limitation), πόνος (pain), ψυχολογική ενόχληση (psychological discomfort), σωματική αδυναμία (physical disability), 10

ψυχολογική δυσκολία (psychological disability), κοινωνική συμπεριφορά (social disability) και αναπηρία (handicap). Το βασικό πλεονέκτημά της είναι ότι οι παράγοντες που τη συνθέτουν προέκυψαν από αντιπροσωπευτικά δείγματα πληθυσμού και κατά την εφαρμογή της οι πληροφορίες για την επίδραση της στοματικής κατάστασης στην προσωπική και κοινωνική ζωή του ασθενούς προκύπτουν από τον ίδιο τον ασθενή ( Locker 1998). Η κλίμακα OHIP-14 αποτελεί την συντομευμένη μορφή της κλίμακας OHIP. Αποτελείται από τα ίδια πεδία με την OHIP και 14 ερωτήσεις, οι οποίες επιδέχονται απαντήσεις σε πενταβάθμια κλίμακα τύπου Likert (Slade 1997). Η χρήση απλών κλιμάκων όπως η GOHAI είναι ευκολότερη από τις πιο περίπλοκες όπως η OHIP (Allen 2003). Οι πιο σύντομες εκδοχές τους, όπως η ΟHIP-14, προτιμώνται για χρήση στην κλινική πράξη (Allen 2003). Υπάρχουν βέβαια μέθοδοι της στατιστικής ανάλυσης που διακρίνουν τα στοιχεία εκείνα της διάρθρωσης που παρουσιάζουν ισχυρή συσχέτιση με την πλήρη εκδοχή της κλίμακας. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα μια συντομότερη εκδοχή να εμφανίζει καλή αξιοπιστία και εγκυρότητα όπως και η πλήρης εκδοχή της κλίμακας ( Slade 1997, Allen 2003). Η κλίμακα OHIP-14 έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως σε κλινικές μελέτες πολλών χωρών, σε κοινωνίες με διαφορετικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά, με συγκρίσιμα αποτελέσματα ως προς την πιστότητά της (Guillemin 1993, Wong και συν 2002, Jonh και συν 2002, Ikebe και συν 2004, Locker & Gibson 2005, De Oliveira & Nadanovsky 2005). Σκοπός Ο σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν να αξιολογηθεί η πιστότητα των μετρήσεων της κλίμακας OHIP-14 στην στοματική υγεία και κατ επέκταση στην ποιότητα ζωής σε δείγμα Ελλήνων, ολικά νωδών ατόμων, που φορούν συμβατικές ολικές οδοντοστοιχίες. Η κλίμακα αυτή δεν έχει χρησιμοποιηθεί σε αντίστοιχη μελέτη στην Ελλάδα και στην ελληνική γλώσσα και ως εκ τούτου δεν υπάρχουν στοιχεία σύγκρισης για το πώς επηρεάζεται η ποιότητα ζωής των ολικά νωδών ατόμων από τη στοματική υγεία σε σχέση με την παρουσία συμβατικών ολικών οδοντοστοιχιών με τις αντίστοιχες διεθνές μελέτες. Η παρούσα εργασία βασίζεται στις εξής υποθέσεις: α) Η κατάσταση της στοματικής υγείας επηρεάζει την ποιότητα ζωής. β) Η κλίμακα OHIP-14 αποτελεί μια έγκυρη μέτρηση που απεικονίζει την αντίληψη του ατόμου για την κατάσταση της στοματικής του υγείας και πώς αυτή επηρεάζει την ποιότητα ζωής του. γ) αυξημένο άθροισμα της κλίμακας αντανακλά μειωμένη ποιότητα ζωής που οφείλεται στην κατάσταση της στοματικής υγείας. δ) ελαττωμένο άθροισμα της κλίμακας αντανακλά αυξημένη ποιότητα ζωής που οφείλεται στην κατάσταση της στοματικής υγείας. 11

Μέθοδος Προφίλ ασθενών Τα άτομα που αποτέλεσαν το δείγμα της συγκεκριμένης μελέτης, ήταν ασθενείς της Οδοντιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ., που προσέρχονταν με παράπονα στην κλινική της Οδοντικής και Ανωτέρας Προσθετικής, από ήδη υπάρχουσες ολικές οδοντοστοιχίες, με σκοπό την κατασκευή νέων ή την επισκευή των οδοντοστοιχιών που ήταν ήδη σε χρήση. Οι ασθενείς ήταν ολικά νωδοί, περιπατητικοί, οι οποίοι φορούσαν ολικές οδοντοστοιχίες και στις δύο γνάθους για τουλάχιστον ένα χρόνο. Οι 82 από τους 85 ασθενείς που ανταποκρίνονταν στα κριτήρια επιλογής δέχτηκαν να συμμετέχουν στην μελέτη συνολικά, πιλοτική και κύρια (96% ποσοστό ανταπόκρισης). Οι γυναίκες αριθμητικά ήταν περισσότερες από τους άνδρες στον συγκεκριμένο πληθυσμό, όπως παρουσιάζεται στον πίνακα 1: Πίνακας 1: Φύλο ασθενών που πήραν μέρος στη μελέτη Φύλο Συχνότητα* ποσοστό % Άντρες 36 44 Γυναίκες 46 56 Αυτή η αριθμητική υπεροχή των γυναικών ήταν αναμενόμενη. Το προσδόκιμο επιβίωσης των γυναικών είναι μεγαλύτερο και επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι οι γυναίκες, σε σχέση με τους άντρες, επισκέπτονται συχνότερα και πιο προγραμματισμένα τους γιατρούς και τους οδοντιάτρους (Nishimura & Garett 2004). Στον πίνακα 2 φαίνεται η ηλικία των ατόμων που συμμετείχαν στη μελέτη. Πίνακας 2: Ηλικία ασθενών που συμμετείχαν στη μελέτη ηλικιακές τάξεις Συχνότητα Ποσοστό % <65 ετών 21 26 65-75 32 39 >75 29 35 74 Από τον παραπάνω πίνακα προκύπτει ότι η πλειοψηφία των ασθενών, δηλαδή το 74% ήταν άνω των 65 ετών, και μάλιστα σε ποσοστό 35% ήταν άνω των 75 ετών. Στον πίνακα 2.1 απεικονίζεται η ηλικία των ανδρών του δείγματος. Πίνακας 2.1: Ηλικιακή κατανομή στους άνδρες ηλικιακές τάξεις Συχνότητα Ποσοστό% <65 ετών 9 25 65-74 >75 13 14 36 39 75 12

Σύμφωνα με τον παραπάνω πίνακα, φαίνεται ότι το 75% των ανδρών είναι άνω των 65 ετών. Στον πίνακα 2.2 απεικονίζεται η ηλικία των γυναικών του δείγματος. Πίνακας 2.2: Ηλικιακή κατανομή στις γυναίκες ηλικιακές ομάδες συχνότητα ποσοστό % <65 ετών 12 26 65-75 >75 19 15 41 33 74 Σύμφωνα με τον παραπάνω πίνακα, το 74% των γυναικών ήταν άνω των 65 ετών. Από τα παραπάνω στοιχεία, προκύπτει ότι η πλειοψηφία των ανδρών και των γυναικών, όχι μόνο ανήκει στην τρίτη ηλικία, αλλά σε αυτή την ομάδα η αναλογία ανδρών γυναικών ήταν 1/ 1 (ισοκατανομή δείγματος ως προς το φύλο) στα άτομα της τρίτης ηλικίας. Το μορφωτικό επίπεδο των ασθενών ταξινομήθηκε σε 3 ομάδες: στην κάτω των 6 ετών εκπαίδευση (πρωτοβάθμια), στην άνω των 6 ετών εκπαίδευση (δευτεροβάθμια), και στην άνω των 13 ετών (τριτοβάθμια) (πίνακας 3). Πίνακας 3: Μορφωτικό επίπεδο των ασθενών που συμμετείχαν στη μελέτη έτη εκπαίδευσης συχνότητα ποσοστό % < 6 ετών εκπαίδευση 6-12 έτη >13 55 23 4 67 28 5 Όπως φαίνεται στον πίνακα 3, η πλειοψηφία του δείγματος (67%) είχε χαμηλό μορφωτικό επίπεδο. Προκειμένου να αποδοθεί με ακρίβεια το προφίλ του δείγματος καταγράφτηκαν ο ασφαλιστικός φορέας και η οικογενειακή κατάσταση των συμμετεχόντων. Πίνακας 4: Οι ασφαλιστικοί φορείς και η κατανομή των ασθενών στα ασφαλιστικά ταμεία ασφαλιστικά ταμεία συχνότητα ποσοστό % ΙΚΑ ΟΓΑ Άλλο ταμείο Χωρίς ασφάλιση 32 28 21 1 39 34 26 1 13

Σε ποσοστό 39% οι συμμετέχοντες είχαν ασφάλιση Ι.Κ.Α., το 34% ήταν ασφαλισμένοι στο ταμείο Ο.Γ.Α., το 26% σε διάφορα άλλα ταμεία, ενώ το 1% δεν υπάγονταν σε κανέναν ασφαλιστικό φορέα, σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα 4. Η πλειοψηφία των ασθενών που προσέρχονται για περίθαλψη στην κλινική της Οδοντικής και Ανωτέρας Προσθετικής καλύπτουν τις δαπάνες των οδοντοστοιχιών εξ ολοκλήρου (selffinanced). Η οικογενειακή κατάσταση των συμμετεχόντων φαίνεται στον πίνακα 5: Πίνακας 5: Οικογενειακή κατάσταση των ασθενών που πήραν μέρος στη μελέτη οικογενειακή κατάσταση Συχνότητα ποσοστό % Έγγαμοι, χήροι με παιδιά Άγαμοι ή χήροι χωρίς παιδιά 64 18 78 22 Σε ποσοστό 78% οι συμμετέχοντες είχαν οικογένεια, ενώ σε ποσοστό 22% δεν είχαν οικογένεια και ζούσαν μόνοι. Η ύπαρξη οικείου κοινωνικού περιγύρου και ιδιαίτερα του οικογενειακού αυξάνει το ενδιαφέρον για αναζήτηση οδοντιατρικής θεραπείας και περίθαλψης (Niessen 1999). Προφίλ ολικών οδοντοστοιχιών Για την αξιολόγηση της ολικής νωδότητας και την επίπτωση της στη γενική και στοματική υγεία κρίθηκε απαραίτητη η καταγραφή των χαρακτηριστικών των ολικών οδοντοστοιχιών, ώστε να συσχετιστούν με τις απαντήσεις τους στις ερωτήσεις της κλίμακας. Έτσι, καταγράφτηκαν χαρακτηριστικά, όπως η ηλικία, η συχνότητα χρήσης και ο αριθμός των ζευγών των ολικών οδοντοστοιχιών. Η ηλικία των ολικών οδοντοστοιχιών παρουσιάζεται στον πίνακα 6: Πίνακας 6: Πίνακας συχνοτήτων της ηλικίας της οδοντοστοιχίας (σε έτη) ηλικία οδοντοστοιχίας (έτη) Συχνότητα ποσοστό % έως 1 1-5 6-10 11-20 >20 10 21 16 22 13 12 26 19 27 16 38 62 Από τον πίνακα 6 προκύπτει ότι το 38% των ολικών οδοντοστοιχιών, ήταν ηλικίας από 1 έως 5 ετών. Το 62%, που αποτέλεσε τον κύριο όγκο των ολικών οδοντοστοιχιών στο δείγμα, ήταν ηλικίας 6 μέχρι 42. Η ηλικία των οδοντοστοιχιών δικαιολογεί την προσέλευση των ασθενών στην κλινική με παράπονα για την λειτουργικότητα των ολικών οδοντοστοιχιών ( function). 14

Η επόμενη παράμετρος που εξετάστηκε αφορούσε την συχνότητα χρήσης των ολικών οδοντοστοιχιών μέσα στο 24ωρο (πίνακας 7), επειδή κρίθηκε ότι αποτελούσε χαρακτηριστική ποιοτική παράμετρο λειτουργικότητας των ολικών οδοντοστοιχιών, που μπορεί να θεωρηθεί ότι εκφράζει την άνεση (comfort) που νιώθει ο ασθενής με τις ολικές οδοντοστοιχίες. Πίνακας7: Πίνακας συχνοτήτων που αφορά στην χρήση ολικών οδοντοστοιχιών μέσα στο 24ωρο πόσες ώρες φοράτε τις ολικές οδοντοστοιχίες μέσα στο 24ωρο Ολόκληρο το 24ωρο Απομάκρυνση κατά τον ύπνο Δεν τη φορώ καθόλου Μόνο για το φαγητό Μόνο για να βγαίνω έξω Συχνότητα ποσοστό % 38 35 2 2 5 47 43 3 1 6 90 Στην ερώτηση «πόσες ώρες φοράτε τις ολικές οδοντοστοιχίες μέσα στο 24ωρο», το 47% απάντησε ότι τις φορούσαν όλο το 24ωρο, πρωί και βράδυ, ενώ σε ποσοστό 43% τις αφαιρούσαν μόνο κατά τη διάρκεια του ύπνου. Επειδή στην πλειοψηφία των ασθενών η ολική νωδότητα ήταν μακροχρόνια (62% από 6 έως 42 χρόνια) αποφασίστηκε να διερευνηθεί πόσα ζεύγη οδοντοστοιχιών είχε χρησιμοποιήσει ο κάθε ασθενής από την ημερομηνία της τελευταίας εξαγωγής (εγκατάσταση ολικής νωδότητας). Ο αριθμός των ζευγών των οδοντοστοιχιών παρουσιάζεται στον πίνακα 8: Πίνακας 8: Αριθμός ζευγών ολικών οδοντοστοιχιών ανά άτομο Ζεύγη ολικών οδοντοστοιχιών Συχνότητα Ποσοστό % 1 2 3 4 5 58 13 5 5 1 71 16 6 6 1 Ο αριθμός των ζευγών των ολικών οδοντοστοιχιών που έχουν χρησιμοποιηθεί από τον ασθενή σε όλη τη διάρκεια της ολικής νωδότητας δεν συνδέεται μόνο με την περίοδο νωδότητας, αλλά και με την προσωπικότητά του, καθώς και με την αντίληψή (attitude) του για τις οδοντοστοιχίες (Allen & McMillan 2003). Βρέθηκε ότι σε ποσοστό 71% οι ασθενείς είχαν κατασκευάσει μόνο ένα ζεύγος οδοντοστοιχιών (πίνακας 8). Ο χρόνος νωδότητας παρουσιάζει ποικιλομορφία ξεκινώντας από το ελάχιστο, που είναι ο ένας χρόνος και ξεπερνώντας τα 19 έτη, σύμφωνα με τον παρακάτω πίνακα 9. Ο χρόνος νωδότητας έδειξε μια προοδευτική αύξηση με την αύξηση της ηλικίας. Ωστόσο, δεν αυξανόταν παράλληλα ο αριθμός των ζευγών οδοντοστοιχιών, αντίθετα παρατηρήθηκε ότι κατά μέσο όρο οι ασθενείς είχαν κατασκευάσει ένα ζεύγος οδοντοστοιχιών. 15

Το συγκεντρωτικό προφίλ του δείγματος, ατόμων και οδοντοστοιχιών παρουσιάζεται στον πίνακα 9: Πίνακας 9: Συγκεντρωτικό προφίλ δείγματος, ατόμων και οδοντοστοιχιών Ηλικιακές ομάδες Νο ατόμων Ηλικία ατόμων Φύλο Έτη νωδότητας Ζεύγη ολικών οδοντοστοιχιών (Νο) Ηλικία ολικής οδοντοστοιχίας(έτη) Μ.Ο. SD M.O. SD E M.O. SD Εύρος Μ.Ο. SD Εύρος 39-64 21 57,5±7,3 Α: 9 Γ 12 7,5 ± 10 (1-39) 1,24 ± 0,625 (1-3) 6,00 ± 8,24 (1-30) 65-75 32 70,0±2,7 Α:13 Γ:19 17,5 ± 11(1-43) 1,50 ± 0,842 (1-4) 11,90± 10,006 (1-42) 76-82 29 77,8±2,2 Α:14 Γ:15 19,0 ± 11(1-41) 1,72 ± 1,192 (1-5) 14,14± 10,003 (1-40) Όργανα συλλογής υλικού Για την καταγραφή της κατάστασης της στοματικής υγείας και πώς η απώλεια των δοντιών (impairment) και τα παράπονα από τις ολικές οδοντοστοιχίες (disability) επηρέαζαν την ψυχολογία και τις κοινωνικές δραστηριότητες (handicap) των συμμετεχόντων επιλέχτηκε ο δείκτης OHIP-14 (Oral Health Impact Profile-14) (Slade 1997), ως ο καταλληλότερος και ο πλέον εύχρηστος. Η κλίμακα στα ελληνικά προέκυψε με την μέθοδο της ανάστροφης μετάφρασης από την πρωτότυπη έκδοση της OHIP-14 ( Slade 1997, Ikebe και συν 2004) στα αγγλικά (Παράρτημα Ι). Η μετάφραση από τα αγγλικά έγινε από δίγλωσσο Έλληνα οδοντίατρο που δεν σχετίζονταν με κανένα τρόπο με την παρούσα μελέτη. Στη συνέχεια, μεταφράστηκε πάλι στα ελληνικά από δίγλωσσο Αγγλοσάξωνα, που επίσης δεν σχετίζονταν με την μελέτη. Οι 2 μεταφραστές εργάστηκαν ξεχωριστά. Εφαρμόστηκε πιλοτική δοκιμή της κλίμακας, σε 12 άτομα από τα 82 που συμμετείχαν στη μελέτη. Από τη δοκιμή αυτή, κρίθηκε ότι οι ερωτήσεις 3 α και 4 α των περιοχών ψυχολογικής ενόχλησης και σωματικής αδυναμίας δεν είχαν γίνει κατανοητές από τους ασθενείς, επειδή ζητούσαν επεξηγήσεις από τον εξεταστή. Εξαιτίας αυτού του φαινομένου, προσαρμόστηκαν όλες οι ερωτήσεις του ερωτηματολογίου σε απλή, εκλαϊκευμένη μορφή. Η εκφραστική αναπροσαρμογή αυτή θεωρήθηκε αναγκαία επειδή, αφενός το επίπεδο της μετάφρασης ήταν υψηλό (μεταφραστές πανεπιστημιακής μόρφωσης), και αφετέρου επειδή το μορφωτικό επίπεδο των συμμετεχόντων ήταν χαμηλό. Η τελική μορφή της κλίμακας OHIP-14 στα ελληνικά φαίνεται στον πίνακα 10. 16

Πίνακας 10: Οι ερωτήσεις του OHIP-14 1 Λειτουργικοί περιορισμοί 1α) Έχετε πρόβλημα ομιλίας εξαιτίας των οδοντοστοιχιών; 1β) Αλλάζει η γεύση σας εξαιτίας των οδοντοστοιχιών; 2 Σωματικός πόνος 2α) Έχετε έντονο πόνο στο στόμα σας; 2β)Νιώθετε δυσάρεστα να τρώτε κάποιες τροφές εξαιτίας των οδοντοστοιχιών; 3 Ψυχολογική δυσανεξία 3α) Νιώθετε τα δόντια σας ξένα; 3β) Έχετε νεύρα εξαιτίας των οδοντοστοιχιών; 4 Σωματική αδυναμία 4α)Τρώτε ό,τι θέλετε χωρίς πρόβλημα φορώντας τις οδοντοστοιχίες; 4β) Χρειάζεται να διακόψετε κάποιο γεύμα εξαιτίας των οδοντοστοιχιών; 5 Έλλειψη ψυχολογικής άνεσης 5α) Δυσκολεύεστε να ξεκουραστείτε εξαιτίας των οδοντοστοιχιών; 5β) Έρχεστε σε δύσκολη θέση εξαιτίας των οδοντοστοιχιών; 6 Κοινωνική συμπεριφορά 6α) Εκνευρίζεστε εύκολα με άλλους ανθρώπους εξαιτίας των οδοντοστοιχιών; 6β) Δυσκολεύεστε στο να κάνετε τις καθημερινές σας δουλειές εξαιτίας των οδοντοστοιχιών; 7 Αναπηρία 7α) Νιώθετε ότι η ζωή γενικά έχει γίνει δύσκολη (π.χ. δε θέλετε να βγείτε έξω για φαγητό) εξαιτίας των οδοντοστοιχιών; 7β) Νιώθετε ότι δε μπορείτε να μασήσετε, να χαμογελάσετε, να μιλήσετε εξαιτίας των Ο.Ο; Οι συμμετέχοντες απαντούσαν επιλέγοντας μία από τις πέντε απαντήσεις της πενταβάθμιας κλίμακας Likert. «ποτέ», «σπάνια», «κάπου-κάπου», «συχνά» και τέλος «πολύ συχνά», (πίνακας 11). Πίνακας 11: Η πενταβάθμια κλίμακα τύπου Likert που χρησιμοποιήθηκε για τη συλλογή απαντήσεων στο ερωτηματολόγιο της κλίμακας OHIP-14 1 ποτέ 2 σπάνια 3 κάπου-κάπου 4 συχνά 5 πολύ συχνά Επιλέχτηκε η διαδικασία της ετεροαξιολόγησης, δηλαδή η αξιολόγηση από άλλο άτομο (εξεταστής) για να διασφαλιστεί η αντικειμενικότητα των απαντήσεων. Οι ερωτήσεις που χρησιμοποιήθηκαν καλούνται ερωτήσεις «δεδομένων απαντήσεων», πολλαπλής επιλογής, πληρέστερης αντιστοιχίας. Δεδομένες απαντήσεις καλούνται οι απαντήσεις που δίνονται μαζί με την ερώτηση, επειδή επιζητείται η καλύτερη συσχέτιση μεταξύ στελέχους, που αποτελεί το κύριο μέρος της ερώτησης, και των απαντήσεων (Δημητρόπουλος 1998, Spector 1992). Ο συγκεκριμένος τύπος συνέντευξης θεωρείται αποτελεσματικός, επειδή υπάρχει «βαθμός ελευθερίας» στις απαντήσεις εξαιτίας της δυνατότητας της πολλαπλής επιλογής. Οι απαντήσεις είναι αντικειμενικές και όχι κατευθυνόμενες, ενώ παράλληλα διασφαλίζεται η επαναληψιμότητα του ερωτηματολογίου και η ακρίβεια εφαρμογής του. 17

Πριν την υποβολή των ερωτήσεων, ο εξεταστής διαβάζει τις απαντήσεις από τις οποίες ο ασθενής θα διαλέξει τη μία. Στη συνέχεια υποβάλλονται οι ερωτήσεις και συμπληρώνεται το ερωτηματολόγιο. Το πρωτόκολλο της κύριας μελέτης, καθώς και η έκδοση της OHIP-14 στα ελληνικά κατατέθηκε και εγκρίθηκε από την επιτροπή Δεοντολογίας της Οδοντιατρικής Σχολής Α.Π.Θ. πριν την διεξαγωγή της. (Αριθμός Πρωτοκόλλου/ ημερομηνία αίτησης: 73/ 22-12-05). Οι ασθενείς που συμμετείχαν στην έρευνα συνολικά ήταν 82, έλαβαν ενημερωτικό φυλλάδιο σχετικό με την μελέτη και συναίνεσαν αυτοβούλως και γραπτώς στην συμμετοχή τους (Παράρτημα ΙΙ & ΙΙΙ). Σε όλους τους συμμετέχοντες έγινε λήψη λεπτομερούς ιατρικού και οδοντιατρικού ιστορικού. Ακολούθησε λεπτομερής κλινική εξέταση των ασθενών και των οδοντοστοιχιών (εξωστοματική και ενδοστοματική). Τρόπος διεξαγωγής της συνέντευξης Η συλλογή των απαντήσεων στις ερωτήσεις της κλίμακας OHIP-14 έγινε με την διεξαγωγή προσωπικής συνέντευξης μεταξύ των συμμετεχόντων και του κυρίου εξεταστή. Η συνέντευξη έλαβε χώρα μετά από την κλινική εξέταση. Η διαδικασία επαναλήφθηκε για κάθε ασθενή μετά το πέρας μίας εβδομάδας. Πραγματοποιήθηκαν δύο μετρήσεις σε κάθε ασθενή. Η χρονική απόσταση των δύο μετρήσεων ήταν μία εβδομάδα (McEntee 1999, Αναστασιάδου και συν 2004). Στους 12 συμμετέχοντες της πιλοτικής μελέτης διεξήχθησαν δύο συνεντεύξεις από δύο εξεταστές που είχαν εκπαιδευτεί κατάλληλα για την διεκπεραίωση της συνέντευξης και την χρήση του ερωτηματολογίου, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί ομοιογένεια στις απαντήσεις των ασθενών. Η δεύτερη συνέντευξη των ασθενών πραγματοποιήθηκε σε διάστημα μιας εβδομάδας από την πρώτη (σύνολο 24 μετρήσεις για τον κάθε εξεταστή). Οι δύο εξεταστές εργάστηκαν ανεξάρτητα (McEntee 1999, Αναστασιάδου και συν 2002,2004). 18

Στατιστική ανάλυση Για την στατιστική ανάλυση χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο SPSS 12.0 (SPSS inc., 1989-2003). Η στρατηγική η οποία ακολουθήθηκε αφορούσε κατ αρχάς ενδεδειγμένους ελέγχους αξιοπιστίας (reliability analysis), εγκυρότητας (factor analysis) και αντικειμενικότητας (έλεγχος χ 2 ) (WHO 1987, Spector 1992, Δημητρόπουλος 1998). Οι έλεγχοι έγιναν για όλες τις ερωτήσεις της κλίμακας, προκειμένου να διερευνηθεί εάν η συγκεκριμένη κλίμακα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αξιόπιστη αθροιστική κλίμακα μέτρησης στοματικής υγείας και κατά συνέπεια αξιολόγησης της ποιότητας ζωής ατόμων που φορούν ολικές οδοντοστοιχίες. Αναλυτικά έγιναν οι παρακάτω έλεγχοι και διερευνήθηκαν (explored) τα εξής: Ανάλυση της αξιοπιστίας της κλίμακας OHIP-14 Έγινε ανάλυση αξιοπιστίας (reliability analysis ) σε επίπεδο σημαντικότητας 95% (p=0.05) και εκτιμήθηκε (evaluated) η εσωτερική συνέπεια (internal consistency) των απαντήσεων στις ερωτήσεις της κλίμακας με το δείκτη Cronbach α. Εγκυρότητα δομής της κλίμακας OHIP-14 Για τον έλεγχο της εγκυρότητας δομής ( construct validity) της κλίμακας έγινε ανάλυση παραγόντων (factor analysis) σε κύριες συνιστώσες (Principal Component Analysis) για όλες τις απαντήσεις της κλίμακας σε επίπεδο σημαντικότητας 95% (p=0,05). Διερευνήθηκε η εξηγούμενη διασπορά (Total Variance explained) και η σημαντικότητά της (Bartlet s test of Sphericity), ώστε να βρεθεί σε τι ποσοστό επί του δείγματος η κλίμακα εμφανίζει εγκυρότητα δομής και σε ποιο επίπεδο εμπιστοσύνης μπορεί να χρησιμοποιηθεί με αξιοπιστία/ ασφάλεια (robust) ως αθροιστική, για να χρησιμοποιηθεί τελικά ως δείκτης. Αντικειμενικότητα της κλίμακας OHIP-14 Η αντικειμενικότητα της κλίμακας OHIP-14, το ότι δηλαδή οι απαντήσεις που δόθηκαν ήταν ανεξάρτητες (non biased) από τον εξεταστή και τον εξεταζόμενο, ελέγχθηκε, με τρεις τρόπους (Αναστασίου και συν 2002, 2004): α) ως προς την ομοιογένεια των απαντήσεων σε δύο διαφορετικούς εξεταστές (intervariability), β) ως προς την ομοιογένεια των απαντήσεων στον ίδιο εξεταστή αλλά σε δυο διαφορετικές μετρήσεις που ελήφθησαν σε διαφορετικούς χρόνους (intra-variability), γ) ως προς την ομοιογένεια εντός της πενταβάθμιας κλίμακας των απαντήσεων των συμμετεχόντων (within subject validity). Αναλυτικά χρησιμοποιήθηκαν οι εξής έλεγχοι: 1. Έλεγχος ομοιογένειας των απαντήσεων στους δύο εξεταστές 19

Η ομοιογένεια μεταξύ των απαντήσεων που δόθηκαν στους δύο εξεταστές ελέγχθηκε με τον μη παραμετρικό έλεγχο Wilcoxon για επίπεδο σημαντικότητας 95% (p=0,05), σε 12 ασθενείς (ποσοστό 15% επί του συνολικού αριθμού συμμετεχόντων) που επιλέχθηκαν τυχαία από το σύνολο των 82 ασθενών που δέχτηκαν να πάρουν μέρος στη μελέτη, πιλοτική και κύρια. 2. Έλεγχος συμφωνίας των απαντήσεων στον ίδιο εξεταστή Για την αξιολόγηση της συμφωνίας των δύο απαντήσεων που έδωσε ο κάθε συμμετέχον στον κύριο εξεταστή στο σύνολο των 82 ασθενών έγινε έλεγχος χ2 σε επίπεδο σημαντικότητας 99% (p<0.001). Στην συνέχεια εκτιμήθηκε ο βαθμός συμφωνίας των δύο μετρήσεων του κύριου εξεταστή με τον δείκτη συμφωνίας Cohen s kappa, στο ίδιο επίπεδο σημαντικότητας 99% (p<0,001). Ο λόγος για τον οποίο το επίπεδο εμπιστοσύνης του συγκεκριμένου ελέγχου καθορίστηκε στο ιδιαίτερα αυστηρό επίπεδο 99% ήταν ο μικρός αριθμός του δείγματος και η έλλειψη κανονικής κατανομής των δεδομένων (Monte Carlo adjustment) 3. Έλεγχος ομοιογένειας των απαντήσεων των συμμετεχόντων στην πενταβάθμια κλίμακα (within subject variability) Για τον έλεγχο της αξιοπιστίας των απαντήσεων των συμμετεχόντων μέσα στην πενταβάθμια κλίμακα Likert χρησιμοποιήθηκε ο έλεγχος χ2 σε επίπεδο σημαντικότητας 99%, (p=0,001). Ο βαθμός ομοιογένειας των απαντήσεων αξιολογήθηκε με τον συντελεστή Gamma, σε όλο το δείγμα των συμμετεχόντων (82 άτομα) και για τις δύο μετρήσεις του κύριου εξεταστή. Στη συνέχεια και αφού αποδείχτηκε ότι η κλίμακα OHIP-14 είναι αθροιστική και ότι το άθροισμα των απαντήσεων κάθε συμμετέχοντα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αξιόπιστος δείκτης μέτρησης στοματικής υγείας και κατ επέκταση αξιολόγησης της ποιότητας ζωής ακολουθήθηκε η εξής στατιστική επεξεργασία: 1. έγινε περιγραφική στατιστική του αθροίσματος (sum) της κλίμακας με πίνακες συχνοτήτων (frequency) για να αξιολογηθεί το εύρος (range) της κλίμακας που παρατηρήθηκε στο δείγμα της μελέτης και να συσχετιστούν τα δεδομένα στοματικής υγείας που καταγράφτηκαν με το επίπεδο της ποιότητας ζωής, ώστε να συγκριθούν με τα δεδομένα της διεθνούς βιβλιογραφίας. 2. έγινε έλεγχος υποθέσεων για την συσχέτιση ποιοτικών χαρακτηριστικών του δείγματος με το άθροισμα της κλίμακας. 2.1. Χρησιμοποιήθηκαν μη παραμετρικοί έλεγχοι για επίπεδο σημαντικότητας 95% (p=0,05). Συγκεκριμένα για τους ποιοτικούς παράγοντες «φύλο», «ηλικία», «χρόνος νωδότητας», ηλικία της οδοντοστοιχίας»και «χρόνος χρήσης της οδοντοστοιχίας» έγινε έλεγχος Mann Whitney U και έλεγχος Kruscal Wallis. 2.2. Η μεταβλητότητα του αθροίσματος της κλίμακας με τους παραπάνω ποιοτικούς παράγοντες ελέγχθηκε με ανάλυση γραμμικής παλινδρόμησης (Linear Regression Analysis) για επίπεδο σημαντικότητας 95% (p=0,05). 20

2.3. Έγινε έλεγχος συσχετίσεων του αθροίσματος της κλίμακας με ποιοτικούς παράγοντες όπως το φύλο, η ηλικία των συμμετεχόντων, ο χρόνος νωδότητας, η ηλικία της οδοντοστοιχίας και ο χρόνος χρήσης της οδοντοστοιχίας (p<0,05). Το δείγμα για την διερεύνηση χωρίστηκε σε υποομάδες ασθενών σύμφωνα με την τιμή του αθροίσματος της κλίμακας σε υψηλή (άθροισμα κλίμακας 17-33), μέση (άθροισμα κλίμακας 34-53) και χαμηλή (άθροισμα κλίμακας 54-70). Ο βαθμός συσχέτισης αξιολογήθηκε με τον συντελεστή Spearman σε επίπεδο σημαντικότητας 95%. 2.4. Τέλος, έγινε έλεγχος αλληλεπιδράσεων ποιοτικών χαρακτηριστικών όπως το φύλο με την ηλικία στο άθροισμα της κλίμακας στις παραπάνω υποομάδες των συμμετεχόντων. Ο βαθμός αλληλεπίδρασης αξιολογήθηκε με τον συντελεστή Spearman σε επίπεδο σημαντικότητας 95%. 21

Αποτελέσματα Αξιοπιστία της κλίμακας OHIP-14 H ανάλυση αξιοπιστίας έδειξε ότι οι απαντήσεις που δόθηκαν στις ερωτήσεις της κλίμακας OHIP-14 ήταν αξιόπιστες επειδή ο δείκτης εσωτερικής συνέπειας ήταν υψηλός (Cronbach a = 0,79). O υψηλός δείκτης αξιοπιστίας δηλώνει ότι το συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο αποτελεί κλίμακα η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αθροιστική για την μέτρηση της στοματικής υγείας των ατόμων που φορούν ολικές οδοντοστοιχίες. Στον πίνακα 12 φαίνεται η αξιοπιστία της κάθε ερώτησης. Οι ερωτήσεις συμβάλλουν όλες στην αξιοπιστία της κλίμακας εκτός από την ερώτηση 4α («Τρώτε ό,τι θέλετε χωρίς πρόβλημα από τις οδοντοστοιχίες;») Πίνακας 12: Εσωτερική συνέπεια του ερωτηματολογίου OHIP-14 για τις 14 ερωτήσεις σε επίπεδο σημαντικότητας 95% Ερωτήσεις Cronbach's α 1 α 0,778 1 β 0,782 2 α 0,772 2 β 0,758 3 α 0,754 3 β 0,758 4 α 0,846 4 β 0,761 5 α 0,759 5 β 0,756 6 α 0,772 6 β 0,770 7 α 0,755 7 β 0,756 Μετά την αφαίρεση της παραπάνω ερώτησης έγινε ξανά ανάλυση αξιοπιστίας και ο δείκτης εσωτερικής συνέπειας έγινε πολύ υψηλός (Cronbach a = 0,83). Το αποτέλεσμα αυτό αποτελεί ένδειξη ότι η ερώτηση αυτή δεν συμβάλλει στην αξιοπιστία της κλίμακας, έτσι ώστε αυτή να χρησιμοποιηθεί με ασφάλεια ως αθροιστική. Εγκυρότητα δομής της κλίμακας OHIP-14 Η εγκυρότητα δομής (construct validity) της κλίμακας αξιολογήθηκε αφού πραγματοποιήθηκε Ανάλυση Παραγόντων (Factor Analysis) σε κύριες συνιστώσες (Principal Component Analysis) σε επίπεδο σημαντικότητας 95%. Από την ανάλυση παραγόντων προέκυψε ότι η κλίμακα έχει εγκυρότητα δομής (Kaiser-Meyer-Olkin 0,84 και Bartlett s test of sphericity 22

sig=0,000). Η κλίμακα χωρίστηκε σε πέντε παράγοντες, όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα 13, με εξηγούμενη διασπορά (Total Variance Explained) 68%: Πίνακας 13: Ανάλυση παραγόντων σε κύριες συνιστώσες (p=0.05) Ερωτήσεις Παράγοντες 1 2 3 4 5 3 α 0,80 4 β 0,71 7 β 0,63 5 β 0,60 7 α 0,58 6 α 0,77 5 α 0,68 3 β 0,62 6 β 0,56 1 α 0,87 1 β 0,79 2 α 0,89 Από τον παραπάνω πίνακα προκύπτει ότι η ερώτηση 4α («Τρώτε ό,τι θέλετε χωρίς πρόβλημα από τις οδοντοστοιχίες;»), και 2β («Νιώθετε δυσάρεστα να τρώτε κάποιες τροφές εξαιτίας των οδοντοστοιχιών»), δεν εμφανίζονται σε κανέναν παράγοντα, ένδειξη ότι δεν συμβάλλουν με ασφάλεια στην εγκυρότητα δομής της κλίμακας. Οι ερωτήσεις 7α («Νιώθετε ότι η ζωή γενικά έχει γίνει δύσκολη (π.χ. δε θέλετε να βγείτε έξω για φαγητό)») εξαιτίας των οδοντοστοιχιών;») και 6β («Δυσκολεύεστε στο να κάνετε τις καθημερινές σας δουλειές εξαιτίας των οδοντοστοιχιών;»), αντίστοιχα παρουσιάζουν χαμηλά «φορτώματα», δηλαδή συμμετοχή, στους παράγοντες (0,58 και 0,56 αντίστοιχα), επειδή εξηγούν αντίστοιχα το 58% και το 56% της συμπεριφοράς του δείγματος, Επίσης οι ερωτήσεις 6α, 6β και 7α, 7β εμφανίζονται στον ίδιο παράγοντα, γεγονός που δηλώνει ομαδοποίηση ως προς το πεδίο δραστηριότητας που αντιπροσωπεύουν, δηλαδή εκείνο της αναπηρίας και της κοινωνικής συμπεριφοράς. Άλλες ομαδοποιήσεις δεν παρατηρήθηκαν ως προς τα πεδία δραστηριότητας. Οι υπόλοιπες ομαδοποιήσεις αφορούν παράγοντες με φυσικά χαρακτηριστικά, όπως στις ερωτήσεις 3α, 4β και 5β ή 5α και 3β όπου μπορούν να συσχετιστούν μεταξύ τους, παρόλο που κατατάσσονται σε διαφορετικά πεδία δραστηριοτήτων. 23

Έλεγχος ομοιογένειας απαντήσεων στους δύο εξεταστές (Inter-examiner validity) Για τη διερεύνηση της συμφωνίας στις απαντήσεις που δόθηκαν στους δύο εξεταστές, έγινε μη παραμετρικός έλεγχος Wilcoxon για επίπεδο σημαντικότητας 95%, ο οποίος ήταν ο ενδεδειγμένος στατιστικός έλεγχος για να ανιχνευτούν διαφορές μεταξύ δύο εξεταστών. Στην παρούσα μελέτη έγιναν μετρήσεις από δεύτερο εξεταστή σε τμήμα του δείγματος της κύριας μελέτης, που αποτελούνταν από 12 άτομα που επιλέχτηκαν τυχαία και ο έλεγχος Wilcoxon εφαρμόστηκε και για τον κύριο εξεταστή σε αυτά τα 12 άτομα (15% του συνολικού δείγματος) παρότι ο κύριος εξεταστής έκανε δύο μετρήσεις στο σύνολο των ατόμων ( 82 άτομα) που αποτέλεσαν το δείγμα της παρούσας μελέτης Τα ποσοστά συμφωνιών στις απαντήσεις που δόθηκαν στους δύο εξεταστές είναι υψηλά, κυμαίνονται από 83% έως 100% (πίνακας 15) Πίνακας 15: Έλεγχος Wilcoxon (p=0.05) Κωδικοποίηση ποσοστό συμφωνία ερώτησης συμφωνίας % p 1α 24 από 24 100 1 1β 24 από 24 100 1 2α 22 από 24 92 0,16 2β 23 από 24 96 0,32 3α 24 από 24 100 1 3β 23 από 24 96 0,32 4α 20 από 24 83 0,08 4β 22 από 24 92 0,18 5α 24 από 24 100 1 5β 22 από 24 92 0,18 6α 23 από 24 96 0,32 6β 23 από 24 96 0,32 7α 24 από 24 100 1 7β 23 από 24 96 0,32 Η χαμηλότερη συμφωνία (83%) παρουσιάστηκε στις απαντήσεις της ερώτησης 4α («Τρώτε ό,τι θέλετε χωρίς πρόβλημα φορώντας τις οδοντοστοιχίες;»), ενώ η υψηλότερη (100%) βρέθηκε στις απαντήσεις των ερωτήσεων 1α («Έχετε πρόβλημα ομιλίας εξαιτίας των οδοντοστοιχιών;»), 1β («Αλλάζει η γεύση σας εξαιτίας των οδοντοστοιχιών;»), 3α («Νιώθετε τα δόντια σας ξένα;»), 5α («Δυσκολεύεστε να ξεκουραστείτε εξαιτίας των οδοντοστοιχιών»), και τέλος 7α («Νιώθετε ότι η ζωή γενικά έχει γίνει δύσκολη(π.χ. δε θέλετε να βγείτε έξω για φαγητό) εξαιτίας των οδοντοστοιχιών»). Όλες οι απαντήσεις ήταν στατιστικά μη σημαντικές, γεγονός που δείχνει ότι οι συμμετέχοντες δεν επηρεάστηκαν από τους εξεταστές ( no biased), δηλαδή οι απαντήσεις τους παρουσίασαν ομοιογένεια και στους δύο εξεταστές. 24

Έλεγχος συμφωνίας των απαντήσεων στον ίδιο εξεταστή (intra examiner validity) Η συμφωνία των απαντήσεων στον ίδιο εξεταστή διερευνήθηκε με το έλεγχο χ2 και ο βαθμός ομοιογένειας μετρήθηκε με το δείκτη Cohen s kappa, για επίπεδο σημαντικότητας 0,001 Η επί τοις % συμφωνία στην κάθε ερώτηση ήταν από μέτρια μέχρι υψηλή, κυμάνθηκε από 50% μέχρι 89% με μεγαλύτερη εκείνη στην ερώτηση 6 β «Δυσκολεύεστε στο να κάνετε τις καθημερινές σας δουλειές εξαιτίας των οδοντοστοιχιών;»και μικρότερη στην ερώτηση 4β «Χρειάζεται να διακόψετε κάποιο γεύμα εξαιτίας των οδοντοστοιχιών;». Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται αναλυτικά στον πίνακα 14. Πίνακας 14: Έλεγχος χ2 (δείκτης Cohen s kappa) για p=0.001 Στοιχεία Συμφωνία Συμφωνία Δείκτης Cohen s p (ερωτήσεις) % kappa 1 α 69 από 82 84 0,60 0,00 1 β 61από 82 74 0,44 0,00 2 α 49 από 82 60 0,43 0,00 2 β 48 από 82 58 0,44 0,00 3 α 51 από 82 62 0,49 0,00 3 β 64 από 82 78 0,62 0,00 4 α 49 από 82 60 0,37 0,00 4 β 41 από 82 50 0,34 0,00 5 α 62 από 82 76 0,47 0,00 5 β 49 από 82 60 0,39 0,00 6 α 70 από 82 85 0,49 0,00 6 β 73 από 82 89 0,51 0,00 7 α 72 από 82 88 0,65 0,00 7 β 64 από 82 78 0,62 0,00 Από τον παραπάνω πίνακα προκύπτει ότι η υπάρχει ομοιογένεια μεταξύ των δύο απαντήσεων, στατιστικά σημαντική για όλες τις απαντήσεις που δόθηκαν στον ίδιο εξεταστή (p= 0.00), με μέτρια ως υψηλή συμφωνία μεταξύ τους. Έλεγχος ομοιογένειας των απαντήσεων των συμμετεχόντων στην πενταβάθμια κλίμακα (within subject variability) Η αξιοπιστία των απαντήσεων των συμμετεχόντων μέσα στην πενταβάθμια κλίμακα (within subject variability) ελέγχθηκε με χ2 για p=0,001. Ο έλεγχος αυτός εντοπίζει τις κοινές απαντήσεις που δόθηκαν σε όλες τις βαθμίδες της κλίμακας σε δύο διαφορετικές μετρήσεις και αξιολογεί την ομοιογένεια, και τη διασπορά τους. Ο βαθμός ή η ένταση της ομοιογένειας εκφράζεται με το συντελεστή Gamma. Τα αποτελέσματα αυτού του ελέγχου φαίνονται στον πίνακα 16. 25

Πίνακας 16:Έλεγχος συσχέτισης των απαντήσεων χρησιμοποιώντας τον παράγοντα x 2 για p<0,05 και τον συντελεστή gamma Ερωτήσεις Απαντήσεις ποτέ σπάνια Κάπουκάπου Συχνά Πολύ συχνά p Gamma coefficient 1α 1 η μέτρηση 65 5 1 0 1 2 η μέτρηση 61 6 6 2 7 0,000 0,89 Κοινά 58 0 4 1 6 1β 1 η μέτρηση 65 6 4 4 6 2 η μέτρηση 54 4 4 3 6 0,000 0,83 Κοινά 51 2 1 2 5 2α 1 η μέτρηση 41 8 18 5 10 2 η μέτρηση 33 18 20 3 8 0,000 0,67 Κοινά 26 5 11 2 5 2β 1 η μέτρηση 33 4 13 5 27 2 η μέτρηση 31 14 13 5 19 0,000 0,74 Κοινά 24 4 4 1 15 3α 1 η μέτρηση 35 8 13 3 23 2 η μέτρηση 28 13 15 5 21 0,000 0,84 Κοινά 24 3 7 1 16 3β 1 η μέτρηση 54 3 12 3 10 2 η μέτρηση 48 8 12 4 10 0,000 0,85 Κοινά 46 3 7 2 6 4α 1 η μέτρηση 11 4 8 12 47 2 η μέτρηση 7 8 9 13 45 0,000 0,75 Κοινά 5 1 2 5 36 4β 1 η μέτρηση 41 10 10 8 13 2 η μέτρηση 25 18 16 9 14 0,000 0,74 Κοινά 21 5 4 2 9 5α 1 η μέτρηση 61 1 7 4 9 2 η μέτρηση 57 7 8 4 6 0,000 0,82 Κοινά 51 0 5 1 5 5β 1 η μέτρηση 47 8 12 5 10 2 η μέτρηση 40 17 13 4 8 0,000 0,65 Κοινά 31 3 8 2 5 6α 1 η μέτρηση 71 2 6 1 2 2 η μέτρηση 67 7 4 2 2 0,000 0,87 Κοινά 64 0 4 1 1 6β 1 η μέτρηση 74 1 2 0 5 2 η μέτρηση 70 6 2 3 1 0,000 0,99 Κοινά 68 1 1 0 1 7α 1 η μέτρηση 67 1 5 1 8 2 η μέτρηση 64 4 6 3 5 0,000 0,95 Κοινά 62 1 3 1 5 7β 1 η μέτρηση 51 4 7 5 14 2 η μέτρηση 52 6 8 4 11 0,000 0,86 Κοινά 45 3 3 2 11 26

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η ομοιογένεια των απαντήσεων σε όλες τις βαθμίδες της πενταβάθμιας κλίμακας ήταν στατιστικά σημαντική (p=0.00) και ο βαθμός συσχέτισης των απαντήσεων ήταν υψηλός, δηλαδή κυμάνθηκε από 0,65 έως 0,99. Η χαμηλότερη (0,65) εντοπίζεται στην ερώτηση 5β («Έρχεστε σε δύσκολη θέση εξαιτίας των οδοντοστοιχιών;») και η υψηλότερη (0,99) στην ερώτηση 6β («Δυσκολεύεστε στο να κάνετε τις καθημερινές σας δουλειές εξαιτίας των οδοντοστοιχιών;»). Αξιολόγηση του αθροίσματος της κλίμακας OHIP-14 Το άθροισμα της κλίμακας OHIP-14 υπολογίστηκε σε κάθε συμμετέχοντα και για τις 14 ερωτήσεις. Η μέγιστη τιμή που μπορεί να εμφανίσει το άθροισμα της κλίμακας είναι 70, που αντιστοιχεί στη χαμηλότερη τιμή ποιότητας ζωής ενώ η μικρότερη είναι 14 και αντιστοιχεί στην υψηλότερη τιμή ποιότητας ζωής (Slade 1997, Locker και Gibson 2005). Το άθροισμα της κλίμακας OHIP-14 στη παρούσα μελέτη κυμάνθηκε από 18 έως 59. Στην εικόνα 1 απεικονίζεται η κατανομή του αθροίσματος της κλίμακας OHIP-14 για το σύνολο των συμμετεχόντων στην παρούσα μελέτη (Μ.Ο 29,21±10,14). κατανομή αθροίσματος κλίμακας στους 82 συμμετέχοντες 20 15 αριθμός ατόμων 10 5 0 10 20 30 40 50 60 άθροισμα κλίμακας Εικόνα 1. Κατανομή αθροίσματος OHIP-14 Για την καλύτερη περιγραφή της ποιότητας ζωής σε σχέση με τη στοματική υγεία έγινε ομαδοποίηση των συμμετεχόντων σε τρεις ομάδες. Στην πρώτη ομάδα συμπεριελήφθησαν όλα τα 27

άτομα που παρουσίασαν άθροισμα στην κλίμακα από 14-33 (υψηλή ποιότητα ζωής), στη δεύτερη ομάδα από 34-53 (μέτρια ποιότητα ζωής) και στην τρίτη ομάδα από 54-70 (χαμηλή ποιότητα ζωής. Τα αποτελέσματα από τον συγκεκριμένο πληθυσμό παρουσιάζονται στον πίνακα 17. Πίνακας 17 : Ποιότητα ζωής των συμμετεχόντων σε σχέση με τη στοματική τους υγεία Ομάδες Αριθμός Min max M.O. Ποσοστό ατόμων Mean SD 1η 63 18 33 24,44 ±4,431 76% 2η 16 34 52 42,56 ±4,774 20% 3η 3 57 59 58,00 ±1,000 4% Από τον πίνακα 17 φαίνεται ότι η πλειοψηφία των ατόμων που πήραν μέρος στη μελέτη έδωσαν χαμηλό άθροισμα στην κλίμακα. Σύμφωνα με την βιβλιογραφία, το χαμηλό άθροισμα της κλίμακας OHIP-14 αντανακλά σε υψηλή ποιότητα ζωής και καλή κατάσταση στοματικής υγείας σε σχέση με τις οδοντοστοιχίες. Συνεχίζοντας την διερεύνηση του αθροίσματος της κλίμακας OHIP-14, έγινε έλεγχος υποθέσεων με μη παραμετρικούς ελέγχους Mann-Whitney και Kruscal-Wallis σε επίπεδο σημαντικότητας 95% (p=0,05) για τη συσχέτιση του αθροίσματος της κλίμακας OHIP-14 με ποιοτικά χαρακτηριστικά του δείγματος όπως το φύλο, την ηλικία των συμμετεχόντων, το μορφωτικό επίπεδο, την διάρκεια νωδότητας, καθώς και ως προς την ηλικία της οδοντοστοιχίας και το χρόνο χρήσης της. Δεν βρέθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές σε καμία από τις προαναφερόμενες ποιοτικές παραμέτρους σε σχέση με το άθροισμα της κλίμακας. Ο έλεγχος συσχετίσεων έγινε με τη χρήση του συντελεστή Spearman σε επίπεδο σημαντικότητας 95% (p=0,05) για τον εντοπισμό των συσχετίσεων μεταξύ των ποιοτικών χαρακτηριστικών του δείγματος και του αθροίσματος της κλίμακας, στις τρεις υποομάδες που εκφράζουν την ποιότητα ζωής (υψηλή, μέτρια, χαμηλή) Συγκεκριμένα, ελέγχθηκε το άθροισμα της κλίμακας ως προς το φύλο, την ηλικία των συμμετεχόντων, την περίοδο νωδότητας, την ηλικία της οδοντοστοιχίας και τον χρόνο χρήσης της. Στην ομάδα που αντανακλούσε υψηλότερη ποιότητα ζωής, σύμφωνα με το άθροισμα της κλίμακας, δεν παρατηρήθηκε στατιστικά σημαντική συσχέτιση του αθροίσματος με τα παραπάνω ποιοτικά χαρακτηριστικά του δείγματος (ως προς το φύλο p= 0,44, ως προς την ηλικία p=0,78, ως προς τον χρόνο νωδότητας p= 0,45, ως προς την ηλικία της οδοντοστοιχίας p=0,56 και ως προς την χρήση των ολικών οδοντοστοιχιών p=0,19). Στην ομάδα που αντανακλούσε σε μέτρια ποιότητα ζωής, ενώ δεν παρατηρήθηκε συσχέτιση του αθροίσματος με το φύλο, την ηλικία των ατόμων και το χρόνο χρήσης της 28

οδοντοστοιχίας, παρατηρήθηκε στατιστικά σημαντική συσχέτιση υψηλού βαθμού με τον χρόνο νωδότητας (p= 0,04, Spearman S=0,50) και για την ηλικία της οδοντοστοιχίας (p=0,02, Spearman= 0,55). Στην ομάδα με το υψηλό άθροισμα, που αντανακλούσε χαμηλή ποιότητα ζωής δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ των παραπάνω ποιοτικών χαρακτηριστικών και του αθροίσματος της κλίμακας. Παρατηρήθηκε όμως στους άνδρες στατιστικά σημαντική αλληλεπίδραση του φύλου και του χρόνου νωδότητας (p=0,02 υψηλού βαθμού συσχέτιση Spearman= -0,59), ως προς το χρόνο νωδότητας (p=0,04 μετρίου βαθμού συσχέτιση Spearman = -0,35). Επίσης βρέθηκε στατιστικά σημαντική αλληλεπίδραση μεταξύ του φύλου και της ηλικίας της οδοντοστοιχίας. Επιπλέον, παρατηρήθηκε μετρίου βαθμού συσχέτιση ως προς τον χρόνο χρήσης των ολικών οδοντοστοιχιών για p= 0,03, μετρίου βαθμού συντελεστής Spearman= -0,35. Δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές συσχετίσεις στην αλληλεπίδραση φύλου και άλλων ποιοτικών παραγόντων όσον αφορά στις γυναίκες. Από την παραπάνω διερεύνηση παρατηρήθηκε επίσης ότι στα άτομα ηλικίας κάτω των 65 ετών (<65 έτη) προέκυψε στατιστικά σημαντική αλληλεπίδραση ηλικίας του ατόμου και χρόνου χρήσης της οδοντοστοιχίας επί του αθροίσματος της κλίμακας με μέσο όρο αθροίσματος 32,14±13,62, για p= 0,05 και υψηλό βαθμό συσχέτισης Spearman= 0,59. Δεν παρατηρήθηκε παρόμοια συμπεριφορά στα ηλικιωμένα άτομα (>65 έτη) που παρουσιάζουν μέσο όρο αθροίσματος της κλίμακας 28,20±8,04. 29

Συζήτηση Η κλίμακα OHIP-14 δημιουργήθηκε από την OHIP-49 (Slade 1997) και χρησιμοποιήθηκε από τους Allen και Mc Millan (1999) για την εφαρμογή σε περιορισμένο δείγμα ατόμων, αποκλειστικά ολικά νωδών με ολικές οδοντοστοιχίες( Allen & Mc Millan 1999). Κατέληξαν ότι η κλίμακα OHIP-14 δίνει παρόμοια αποτελέσματα με την OHIP-49 και έχει τη δυνατότητα να μετρά αξιόπιστα την επίπτωση της στοματικής υγείας των ολικά νωδών ασθενών που φορούν ολικές οδοντοστοιχίες. Αποτελεί ως εκ τούτου χρήσιμο εργαλείο μέτρησης της στοματικής υγείας και της επίδρασή της στην ποιότητα ζωής σε ολικά νωδά άτομα με ολικές οδοντοστοιχίες στην κλινική πράξη. Τα αποτελέσματα των Allen και Mc Millan (1999) επικυρώθηκαν και από άλλες μελέτες (Heydecke και συν. 2004, Forgie και συν 2005, Scott και συν 2006) οι οποίες σχεδιάστηκαν σε δείγματα ολικά νωδού πληθυσμού με ολικές οδοντοστοιχίες, από 58 μέχρι 249 άτομα. Οι μελέτες αυτές έδειξαν επίσης ότι ο τρόπος διεξαγωγής έρευνας είχε μεγαλύτερο ποσοστό ανταπόκρισης όταν γινόταν σε χώρους όπου τα άτομα αυτά προσέρχονταν για θεραπεία π.χ πανεπιστημιακές κλινικές (83%-89%) από ότι όταν τα ερωτηματολόγια συμπληρωνόταν σε άλλους χώρους π.χ οικείες και στέλνονταν με το ταχυδρομείο (48,8%) (Heydecke και συν 2004, Forgie και συν 2005, Scott και συν 2006). Τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης είναι σε πλήρη συμφωνία με τα παραπάνω δεδομένα. Η κλίμακα OHIP-14 χρησιμοποιήθηκε σε 82 άτομα συνολικά, το ποσοστό ανταπόκρισης ήταν πολύ υψηλό 96% επειδή οι συμμετέχοντες προσήλθαν με κίνητρο την θεραπεία. Η κλίμακα OHIP-14 έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία σε πολλές χώρες με γλώσσα διαφορετική από την Αγγλική (Guillemin και συν 1993, Wong και συν 2002, John και συν 2002. Ikebe και συν 2004, De Oliveira and Nadanovsky και συν 2005). Η μεταφορά της κλίμακας OHIP- 14 σε διαφορετικές γλώσσες γίνεται με την διαδικασία που είναι γνωστή ως διαπολιτισμική υιοθέτηση (cross-cultural adaptation) κατά την οποία δεν γίνεται απλή μετάφραση, αλλά προσαρμογή σύμφωνα με τις ιδιαιτερότητες έκφρασης της κάθε γλώσσας και σύμφωνα με την κουλτούρα του κάθε λαού. Έτσι γίνεται δυνατή η επικοινωνία ανάμεσα στο άτομο που δέχεται την συνέντευξη και στο άτομο που παίρνει την συνέντευξη και λαμβάνεται πληροφορία που έχει όλα τα χαρακτηριστικά της επιστημονικής έρευνας (ακρίβεια, αξιοπιστία, επαναληψιμότητα), οπότε και τα αποτελέσματα των ερευνών είναι συγκρίσιμα. Η παρούσα έρευνα ήταν η πρώτη στην οποία έγινε μεταφορά της κλίμακας OHIP-14 στην ελληνική γλώσσα. Γι αυτό και κρίθηκε απαραίτητη η διεξαγωγή πιλοτικής μελέτης σε μικρό δείγμα 30