Διπλωματική Διατριβή. Καθορισμός του φύλου με βάση τα έξι άνω πρόσθια δόντια στη φυσική οδοντοστοιχία

Διπλωματική Διατριβή Καθορισμός του φύλου με βάση τα έξι άνω πρόσθια δόντια στη φυσική οδοντοστοιχία Παναγιώτα Κιρκοριάν Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Τμήμα Οδοντιατρικής Εργαστήριο Ακίνητης Προσθετικής και Προσθετικής Εμφυτευματολογίας Θεσσαλονίκη, 2008

Διπλωματική Διατριβή Καθορισμός του φύλου με βάση τα έξι άνω πρόσθια δόντια στη φυσική οδοντοστοιχία Παναγιώτα Κιρκοριάν Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Τμήμα Οδοντιατρικής Εργαστήριο Ακίνητης Προσθετικής και Προσθετικής Εμφυτευματολογίας Θεσσαλονίκη, 2008 1

Επιβλέπων μέλος Δ.Ε.Π. Ανδρέας Χατζηκυριάκος Καθηγητής τμήματος Οδοντιατρικής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη 4 Σελίδα Εισαγωγή 5 Σκοπός 10 Υλικά και μέθοδος 10 Αποτελέσματα 15 Συζήτηση 32 Βιβλιογραφία 35 Ευχαριστίες 40 Παραρτήματα 41 3

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Εισαγωγή: Στην διαδικασία επιλογής πρόσθιων δοντιών η επικρατέστερη θεωρία είναι ότι στρόγγυλα και λεία σχήματα καθώς και κυρτές γραμμές, ως γυναικεία χαρακτηριστικά, πρέπει να χαρακτηρίζουν τις οδοντοστοιχίες των γυναικών. Από την άλλη μεριά οι οδοντοστοιχίες των ανδρών επιβάλλεται να αντανακλούν δύναμη και τόλμη που εκφράζεται με τετράγωνα σχήματα δοντιών. Σκοπός: Αυτή η εργασία εξετάζει αν είναι δυνατό να διακριθεί το φύλο από την οπτική εκτίμηση των έξι φυσικών άνω πρόσθιων δοντιών σε εκμαγεία. Υλικά και μέθοδος: Για την εφαρμογή του ερευνητικού έργου χρησιμοποιήθηκε ένα δείγμα εκμαγείων από 20 άνδρες και 20 γυναίκες. Τα εκμαγεία ανατυπώθηκαν και πληρώθηκαν με σκληρή γύψο. Τα ανατυπωμένα εκμαγεία τροχίστηκαν έτσι ώστε να διατηρηθούν μόνο τα 6 άνω πρόσθια δόντια και αριθμήθηκαν. Τα εκμαγεία δόθηκαν σε 40 κριτές (10 οδοντιάτρους, 10 φοιτητές οδοντιατρικής, 10 οδοντοτεχνίτες και 10 άτομα ανεξάρτητα οδοντιατρικής ειδικότητας) για ν αναγνωρίσουν το φύλο. Οι παρατηρητές εκτίμησαν τα αριθμημένα εκμαγεία. Ακολούθησε δεύτερη αρίθμηση των εκμαγείων με τυχαία σειρά και δεύτερη εκτίμηση των εκμαγείων. Η περίοδος μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης εκτίμησης ήταν δύο εβδομάδες. Οι έλεγχοι πραγματοποιήθηκαν με το Λογισμικό SPSS 14.0 και το επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας τέθηκε για P<0.05 Αποτελέσματα:Οι δείκτες συμφωνίας που εξετάστηκαν ήταν προς τρεις άξονες: α)συμφωνία πρώτης και δεύτερης εκτίμησης, β)συμφωνία μεταξύ των διαφορετικών ομάδων κριτών, γ)συμφωνία με την πραγματική κατάσταση. Παρατηρήθηκε ότι και στους τρεις άξονες οι δείκτες κινήθηκαν σε τιμές που αντιστοιχούν σε φτωχή μέχρι σχεδόν μέτρια συμφωνία. Από την άλλη μεριά ο δείκτης ακρίβειας στη διάγνωση-ταξινόμηση που υπολογίστηκε με μεθόδους ROC ανάλυσης έδειξε ότι η εφαρμογή της μεθόδου δεν εξαρτάται από τις διάφορες ομάδες κριτών όπως επίσης δεν εξαρτάται από την επανάληψη της εκτίμησης (1 η ή 2 η κρίση). Μάλιστα η ακρίβεια της προτεινόμενης μεθόδου σύμφωνα με τους δείκτες της ανάλυσης είναι σε τιμές που πλησιάζουν την τυχαία κρίση. Συμπεράσματα: Οι κριτές και από τις τέσσερις ομάδες δεν μπόρεσαν να εκτιμήσουν σωστά το φύλο σε όλα τα εκμαγεία. Συνεπώς η μέθοδος της οπτικής εκτίμησης δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αναγνώριση του φύλου. ABSTRACT This study questions whether upper anterior teeth reflect the gender of a patient. Forty casts of natural teeth were given to forty experts.the experts were asked to assess the gender of the patients.the results of gender identification of the subjects showed that overall the intra-observer and inter-observer 4

agreement were fair. It is concluded, on the basis of this study, experts were unsuccessful in distinguishing the actual sex by visual assesment of upper anterior teeth on casts alone. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η αισθητική αποτελεί κριτήριο για την επιτυχία των προσθετικών αποκαταστάσεων (Culpepper και συν.,1973). Τόσο στην ακίνητη όσο και στην κινητή προσθετική η αισθητική αντίληψη για την αποκατάσταση εξαρτάται από την αντίδραση του ασθενή όταν την παρατηρεί για πρώτη φορά. Το ενδιαφέρον των ασθενών για την αισθητική των δοντιών τους έχει αυξηθεί σημαντικά με αποτέλεσμα να είναι περισσότερο απαιτητικοί για αποκαταστάσεις που θα βελτιώσουν την οδοντοπροσωπική τους εμφάνιση (Dunn και συν., 1996, Brisman 1980). Η βιβλιογραφία δείχνει αρκετές μεθόδους για την επίτευξη ενός καλού αισθητικού αποτελέσματος (Lompardi 1974), αλλά και προσπάθειες για την πρόβλεψη και κατανόηση των λόγων που οδηγούν στην επιτυχία μιας αποκατάστασης (Bliss 1951, Levin και Landesman 1976,Silverman και συν.1976). Η περιοχή μέσα και γύρω από το στόμα έχει μεγάλη συναισθηματική αξία για τον ασθενή και συνδέεται με την προσωπικότητά του. Επίσης ως εργαλείο στην ομιλία, στο μάσημα της τροφής αλλά και ως καθρέπτης των συναισθημάτων έχει μοναδική κοινωνική και ψυχολογική εμπλοκή αλλά και συμβολική σημασία. Η εμφάνιση και η διατήρηση επομένως των δοντιών και ιδιαίτερα των πρόσθιων που είναι πιο εμφανή στον οδοντικό φραγμό έχει ιδιαίτερη αξία. Στην αποκατάσταση των πρόσθιων δοντιών λαμβάνονται υπόψη διάφοροι παράγοντες που εξαρτώνται τόσο από τις προσδοκίες των ασθενών όσο και από την εμπειρία του οδοντιάτρου. Οι πιο σημαντικοί παράγοντες για ένα ελκυστικό χαμόγελο θεωρούνται η διάταξη (Wolfart και συν., 2004), το μέγεθος, το σχήμα και το χρώμα των πρόσθιων δοντιών (Chiche και συν., 1994). Κριτήρια επιλογής δοντιών στις αποκαταστάσεις Στην περίπτωση που χρειάζεται να αποκατασταθούν ορισμένα από τα άνω πρόσθια δόντια, τα στοιχεία της υπόλοιπης φυσικής οδοντοστοιχίας (παρακείμενα δόντια και ανταγωνιστές) μπορούν να αποτελέσουν κριτήρια και να βοηθήσουν σημαντικά στη δημιουργία μιας εξατομικευμένης και ελκυστικής αποκατάστασης (Chiche και συν.,1994, Magne και συν., 1997, Wolfart και συν., 2004, Newton και συν., 2003). Το ίδιο ισχύει και όταν υπάρχουν παλιές φωτογραφίες ή εκμαγεία του ασθενή (Μarunick και συν.1983,tedesco και συν.1983) που μπορούν να προσφέρουν πληροφορίες για το σχήμα και το μέγεθος των φυσικών δοντιών. Επίσης έχει προταθεί και η ενσωμάτωση των φυσικών δοντιών στην ολική οδοντοστοιχία (Hayward 1968, Kafantaris και συν., 1974). Όταν όμως υπάρχει απώλεια όλων των δοντιών και δεν υπάρχουν φωτογραφίες ή μοντέλα εκμαγείων της φυσικής οδοντοστοιχίας πρέπει να χρησιμοποιούνται άλλα 5

κριτήρια. Αξίζει να αναφερθεί ότι τόσο η αρχιτεκτονική όσο και ο βιότυπος των ούλων μπορούν να παρέχουν πληροφορίες στην επιλογή των δοντιών. Συγκεκριμένα ο παχύς βιότυπος των ούλων συσχετίζεται με το τετράγωνο σχήμα των δοντιών, ενώ ο λεπτός βιότυπος με τριγωνικό-κωνικό σχήμα δοντιών (Gregory-Head και συν. 2001, Fradeani 2004). Συνεπώς τόσο για τις ολικές οδοντοστοιχίες όσο και για κάθε σύνθετη αποκατάσταση των πρόσθιων δοντιών πρέπει να αποφασίζεται ένα σχέδιο θεραπείας που θα αφορά το μέγεθος, το σχήμα, τη διάταξη και το χρώμα των δοντιών ανεξάρτητα από το είδος της αποκατάστασης. Μέθοδοι επιλογής δοντιών Όσο αφορά την επιλογή των δοντιών ο Williams το 1914 πρότεινε μια μέθοδο που την ονόμασε «νόμο της αρμονίας» και χρησιμοποιείται ευρέως μέχρι σήμερα. Υποστήριξε ότι υπάρχει μια σχέση μεταξύ του σχήματος του προσώπου και του σχήματος του αναστρεμμένου κεντρικού τομέα της άνω γνάθου στους περισσότερους ανθρώπους και αυτή η σχέση πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά τη διαδικασία της επιλογής των δοντιών. Περιέγραψε τρεις τύπους δοντιών τα τριγωνικά, τα ωοειδή και τα τετράγωνα, καθώς και μερικούς ενδιάμεσους τύπους. O Bell το 1978 μελέτησε φωτογραφίες προσώπων και οδοντικών εκμαγείων που δόθηκαν σε οδοντιάτρους ώστε να συσχετίσουν το σχήμα των προσώπων και των δοντιών. Οι Mavroskoufis και συν.,1980 έκαναν συγκρίσεις προβάλλοντας συγχρόνως το σχήμα του δοντιού με το περίγραμμα του σχήματος του προσώπου. Oι Robert και συν.,1984 μελέτησαν φωτογραφίες ατόμων με κεντρικούς άνω τομείς χωρίς αποκαταστάσεις και αποτριβές καθώς και φωτογραφίες των προσώπων τους με το αριστερό και το δεξί προφίλ (Brodlet 1978) ταυτόχρονα. Ωστόσο κανένας από τους παραπάνω ερευνητές δεν ανέφερε κάποια συσχέτιση που θα υποστήριζε την αρχική ιδέα του Williams. Στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξαν ακόμα οι Βασιάδης 1982, Sellen και συν.1998, οι Wolfart και συν.2004, Lindemann και συν. 2004. Ο Βασιάδης μάλιστα το 1982 χωρίζει τα δόντια σε ωοειδή, τετράγωνα και τριγωνικά αλλά με βάση τρεις διαστάσεις του προσώπου, δηλαδή τη δικογχική σαν ανώτερη γραμμή, τη διζυγωματική σαν μέση και τη διγωνιακή σαν κατώτερη γραμμή. Όταν η διζυγωματική διάσταση είναι μεγαλύτερη και οι δύο άλλες ίσες ταιριάζουν δόντια ωοειδή. Όταν η διζυγωματική είναι ίση με τη με τη διγωνιακή και σε πολλές περιπτώσεις και οι τρεις διαστάσεις είναι ίσες ταιριάζουν δόντια τετράγωνα. Όταν η δικογχική είναι ίση με τη διζυγωματική ή οι τρεις διστάσεις είναι άνισες μεταξύ τους ταιριάζουν τα τριγωνικά δόντια. Από την άλλη μεριά οι Frush και συν.,1955 εισήγαγαν τον όρο dentogenics στην οδοντιατρική. Προσπάθησαν να καθιερώσουν μια καινούργια αντίληψη για την αισθητική των οδοντοστοιχιών συνδυάζοντας την επιλογή των δοντιών με παραπέρα εξατομίκευση τους σύμφωνα με το φύλο, την προσωπικότητα και την ηλικία του ασθενή (Frush και συν.,1956, 1957,1958). Ισχυρίστηκαν ότι αν τα τρία παραπάνω στοιχεία μεταφραστούν σωστά οι οδοντοστοιχίες θα έχουν μια φυσική εμφάνιση. Πίστευαν ότι στρόγγυλα και λεία σχήματα καθώς και κυρτές γραμμές, ως γυναικεία χαρακτηριστικά, πρέπει να χαρακτηρίζουν τις οδοντοστοιχίες των γυναικών. Από την άλλη μεριά οι οδοντοστοιχίες των ανδρών επιβάλλεται να αντανακλούν δύναμη και τόλμη που εκφράζεται με τετράγωνα σχήματα δοντιών. Η παραπάνω θεωρία έχει χρησιμοποιηθεί από τους οδοντιάτρους για πολλά χρόνια. Μάλιστα ο Brisman το 1980 κατέγραψε σε μια έρευνα ότι το 96% από τους οδοντιάτρους που συμμετείχαν πίστευαν ότι τα 6

τετράγωνα δόντια ταιριάζουν περισσότερο στις ανδρικές οδοντοστοιχίες από τα ωοειδή. Συγχρόνως η ίδια έρευνα στους ασθενείς δεν επιβεβαίωσε τα παραπάνω αποτελέσματα. Ο Kern το 1964 προσπάθησε να συσχετίσει τις διαστάσεις των άνω μέσων κεντρικών τομέων με διάφορα ανατομικά στοιχεία του κρανίου. Παρατήρησε ότι η ρινο-πωγωνική (nasal-menton) διάσταση του κρανίου σχετίζεται με το μήκος των άνω κεντρικών τομέων σε αναλογία 11:1. Επίσης η διάσταση της περιφέρειας του κρανίου (cranial-circumference) σχετίζεται με το πλάτος των παραπάνω δοντιών σε αναλογία 10:1. Ακόμα βρέθηκε ότι η διάσταση ανάμεσα στο πλάτος της ρινικής κοιλότητας και των τεσσάρων άνω τομέων ταυτίζεται σε ποσοστό 93%. Επίσης οι Hoffman και συν. 1986, προτείνουν ότι το πλάτος των έξι άνω πρόσθιων δοντιών μπορεί να καθοριστεί από τη μέτρηση του πλάτους μεταξύ των πτερυγίων της ρινός (interalar) αυξανόμενο κατά 31% (ή πολλαπλασιαζόμενο με τον παράγοντα 1.31). Αξίζει σε αυτό το σημείο να αναφερθεί η μελέτη των Shillinburg και συν.1972, οι οποίοι θεωρούν ότι η απόσταση μεταξύ των άπω επιφανειών των άνω κυνοδόντων πρέπει να καταλαμβάνεται κατά 37% από το πλάτος των κεντρικών τομέων, κατά 31% από το πλάτος των πλάγιων τομέων και τέλος σε ποσοστό 32% από το πλάτος των κυνοδόντων. Οι La Vere και συν. το 1992, εξέτασαν αν υπάρχει συσχέτιση του μήκους και του πλάτους των άνω κεντρικών τομέων με το μήκος και το πλάτος του προσώπου. Οι μετρήσεις στους κεντρικούς τομείς έγιναν στα εκμαγεία ενώ για τις μετρήσεις του προσώπου χρησιμοποιήθηκε το εργαλείο Trubyte Tooth Indicator το οποίο υπολογίζει τις διαστάσεις του προσώπου και των άνω μέσων κεντρικών τομέων σε αναλογία 16:1. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι αν το μήκος και το πλάτος του προσώπου χρησιμοποιηθούν ως οδηγοί για την επιλογή του άνω μέσου κεντρικού τομέα, το δόντι που θα προκύψει θα είναι μεγαλύτερο από το φυσιολογικό. Ωστόσο το παραπάνω εργαλείο θεωρήθηκε σημαντικό σαν αρχικό μέσο προσδιορισμού του μεγέθους του άνω κεντρικού τομέα. Αξίζει στο σημείο αυτό να αναφερθεί η έρευνα του Σπατούλα Δ. 1991 που κατέλειξε στα εξής: α) Το εύρος των δύο άνω κεντρικών τομέων είναι κατά μέσο όρο 4.16mm μεγαλύτερο από το εύρος του φίλτρου σε θέση ηρεμίας καθώς και 1.61mm μεγαλύτερο από το εύρος του φίλτρου σε θέση ημιμειδιάματος. β) Ο μέσος όρος του εύρους του δεξιού άνω κεντρικού τομέα ισούται με το 1/12.9 της μεσοζυγωματικής απόστασης. Το μέγεθος των δοντιών στον καθορισμό του φύλου Το μέγεθος των δοντιών έχει μελετηθεί τόσο σε άνδρες όσο και σε γυναίκες ώστε να εντοπιστεί η επίδρασή τους στο φύλο. Συγκεκριμένα έχει βρεθεί ότι το μέγεθος των δοντιών μετρώντας τη μεσαία εγγύς-άπω διάμετρο της μύλης τους είναι μεγαλύτερο στους άνδρες από ότι στις γυναίκες και αυτή η διαφορά στα φύλα είναι πιο έντονη στη μόνιμη παρά στη νεογιλή οδοντοστοιχία (Sanin και Savara 1971, Lavele 1972, Potter 1972, Perzigian 1976, Mavroskoufis και Ritchie 1980, Lew και Keng 1991, Muller και συν.2001). Επιπρόσθετα οι Doris και συν.1981 αναφέρουν ότι οι άνδρες έχουν μεγαλύτερα δόντια από τις γυναίκες και ιδιαίτερα στην άνω γνάθο τους κεντρικούς τομείς και τους κυνόδοντες, ενώ στην κάτω γνάθο τους κυνόδοντες και τους δύο προγόμφιους. Οι Lindemann και συν. 2004 μελέτησαν φωτογραφίες από εκμαγεία κεντρικών τομέων. Συμπέραναν ότι το ύψος των κεντρικών τομέων στους άνδρες είναι μεγαλύτερο από ότι στις γυναίκες 7

Οι Iscan και Kedici 2003 αναφέρουν ότι οι άνδρες έχουν σημαντικά μεγαλύτερη από τις γυναίκες παρειογλωσσική διάμετρο της μύλης σε όλα τα δόντια τόσο της άνω όσο και της κάτω γνάθου. Στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξαν και οι Vodanovic και συν.2007, βρίσκοντας επιπρόσθετα μεγαλύτερες τιμές στους άνδρες και κατά τη μέτρηση της εγγύς άπω διαμέτρου των αυχένων των δοντιών. Επίσης έχει παρατηρηθεί ότι οι κυνόδοντες παρουσιάζουν τις μεγαλύτερες διαφορές ως προς το μέγεθος ανάμεσα στα δυο φύλα τόσο στη νεογιλή όσο και στη μόνιμη οδοντοφυΐα (Garn και συν.1966,1967,ditch και Rose 1972,Potter 1972,Bhupendra και συν.1974, Anderson και Thompson 1973, Hattab 1996, Lund Mornstnd 1999, Cardoso 2007, Lee και συν. 2007). Πρόσφατα επιπλέον έχει βρεθεί μία μέθοδος πιστοποίησης του φύλου με τη χρήση στατιστικής ανάλυσης των μετρήσεων του εύρους του άνω και κάτω κυνόδοντα και της μεταξύ τους απόστασης (Sherfudlin H, 1996). O Garn και συν. 1964 διαπίστωσαν ότι το μέγεθος των δοντιών είναι κατά μέσο όρο 4% μεγαλύτερο στους άνδρες σε σχέση με τις γυναίκες. Η μεγαλύτερη διαφορά εντοπίστηκε στους κυνόδοντες της κάτω γνάθου (6%) και η μικρότερη στους τομείς της κάτω γνάθου. Οι Molleson και συν. 1998 μετά από μελέτες σε κρανία διαπίστωσαν ότι οι άνδρες έχουν μεγαλύτερες διαστάσεις κυνοδόντων από τις γυναίκες. Επιπρόσθετα παρατήρησαν ότι κρανία που παρουσιάζουν έντονες γωνίες στην κάτω γνάθο, τετράγωνο πώγωνα και οφθαλμικούς κόγχους με κυκλικό όριο είχαν την τάση να έχουν μεγαλύτερα δόντια ανεξάρτητα από το φύλο. Οι Bishara και συν. 1989 σύγκριναν την εγγύς-άπω και την παρειογλωσσική διάσταση της μύλης των δοντιών σε πληθυσμούς από την Αίγυπτο, το Μεξικό και της Η.Π.Α.. Τα αποτελέσματα της μελέτης τους έδειξαν ότι όλοι οι πληθυσμοί έχουν σημαντικές διαφορές στις διαστάσεις των δοντιών μεταξύ των δύο φύλων με τους άνδρες να έχουν μεγαλύτερους κυνόδοντες και πρώτους γομφίους. Επίσης βρήκαν ότι υπάρχει μεγαλύτερη ομοιότητα στις διαστάσεις των δοντιών ανάμεσα στα αγόρια και από τους τρεις πληθυσμούς παρά στα κορίτσια. Έχει βρεθεί ότι το μέγεθος των δοντιών εκτός από το φύλο εξαρτάται και από τη φυλή. Συγκεκριμένα οι μύλες των Εσκιμώων είναι μεγαλύτερες συγκριτικά με τους Ευρωπαίους Καυκάσιους αλλά ταυτόχρονα οι τρίτοι γομφίοι στους Εσκιμώους παρουσιάζουν μια τάση μείωσης του μεγέθους της μύλης τους (Μoores και συν. 1964). Επίσης άτομα με καταγωγή από την Αφρική έχουν μεγαλύτερη την εγγύς-άπω διάσταση των δοντιών τους σε σχέση με άτομα Ευρωπαϊκής καταγωγής (Altherr και συν.2007, Doris και συν.1981,smith και συν.2000,otuyemi και συν. 1996, Mertz και συν.1991, Keene και συν.1979). Το σχήμα των δοντιών στον καθορισμό του φύλου Σε μελέτες που έγιναν συγκρίνοντας τα σχήματα των κεντρικών τομέων στην άνω γνάθο βρέθηκε ότι οι γυναίκες παρουσιάζουν μεγαλύτερο δείκτη ομοιότητας ανάμεσα στους δύο κεντρικούς τομείς σε αντίθεση με τους άνδρες. (Mavroskoufis και Ritchie 1980, Lindemann και συν. 2004) Επίσης έχει παρατηρηθεί διαφορά στο σχήμα των δοντιών ανάμεσα στα δύο φύλα κατά τη μέτρηση της εγγύς-άπω και της παρειογλωσσικής διαμέτρου. Συγκεκριμένα οι άνδρες παρουσιάζουν περισσότερο τετράγωνες φόρμες ενώ οι γυναίκες εμφανίζουν μεγαλύτερη μείωση της παρειογλωσσικής διάστασης παρά της εγγύς-άπω με αποτέλεσμα να εμφανίζουν πιο τριγωνικά σχήματα (Doris και συν.1981). 8

Η διάταξη των δοντιών στον καθορισμό του φύλου Δεν έχει βρεθεί κάποια συσχέτιση ανάμεσα στη διάταξη των δοντιών στο φραγμό και στο φύλο. Έτσι και τα δύο φύλα παρουσιάζουν τον ίδιο βαθμό συνωστισμού όσο και καλής διάταξης των δοντιών (Doris και συν.1981). Χρωμοσωμικές μελέτες ΟΙ Schwartz και συν.το 2005 εξέτασαν 144 τρίτους γομφίους της κάτω γνάθου και 25 κάτω κυνόδοντες από άνδρες και από γυναίκες. Διαπίστωσαν ότι και στα δύο φύλα τα ποσά της αδαμαντίνης και της οδοντίνης είναι ίδια στους γομφίους. Ωστόσο στους γομφίους των ανδρών βρέθηκε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό οδοντίνης είναι κατανεμημένο στη μύλη τους, που εξηγεί το μεγαλύτερο βάρος τους αλλά και τη μεγαλύτερη εγγύς άπω διάστασή τους. Τα αποτελέσματα αυτά συμφωνούν με τους Harris και Hicks 1998 και με τους Stroud και συν. 1994. Από την άλλη μεριά δεν υποστηρίζονται από τα ευρήματα των Moss και συν. 1977 που υποστήριξαν ότι οι άνδρες έχουν μεγαλύτερα ποσοστά αδαμαντίνης. Όσο αφορά τους κυνόδοντες στις γυναίκες βρέθηκε ότι υπάρχει συγκριτικά περισσότερη αδαμαντίνη. Τα παραπάνω συνδέονται με μελέτες που αφορούν το μέγεθος της μύλης των δοντιών και τη δομή τους και έγιναν σε άτομα φυσιολογικά αλλά και με χρωμοσωμικές ανωμαλίες. Συγκεκριμένα βρέθηκε ότι το Υ χρωμόσωμα ευθύνεται για την ανάπτυξη τόσο της αδαμαντίνης όσο και της οδοντίνης των δοντιών, ενώ το Χ χρωμόσωμα περιορίζεται στο σχηματισμό της αδαμαντίνης και έχει μικρή επίδραση στην ανάπτυξη της οδοντίνης. Θεωρείται ότι αυτή η διαφορετική επίδραση του Χ και Υ χρωμοσώματος στην ανάπτυξη εξηγεί την έκφραση του φυλετικού διμορφισμού σε διάφορα χαρακτηριστικά όπως το μέγεθος, το σχήμα των δοντιών ακόμα και το ύψος των φυμάτων ( Alvesalo και συν.,1975,1981, 1985,1987,1991, Alvesalo 1997,Mayhall και Alvesalo 1992,Alvesalo και Chapelle 1981, Alvesalo και Portin 1980,Alvesalo και Varrela 1980, Garn και συν. 1965, Mayhall και συν.1991, Towesend και συν.1984, Varrella και συν 1988). 9

ΣΚΟΠΟΣ Ο σκοπός αυτής της εργασίας είναι να εξετάσει αν είναι δυνατό να διακριθεί το φύλο από την οπτική εκτίμηση των έξι φυσικών άνω πρόσθιων δοντιών σε εκμαγεία. Η null υπόθεση είναι ότι οι παρατηρητές δεν μπορούν να εκτιμήσουν ορθά το φύλο από το εκμαγείο των έξι άνω πρόσθιων δοντιών. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ Αριθμός εκμαγείων Για την εφαρμογή του ερευνητικού έργου χρησιμοποιήθηκε ένα δείγμα εκμαγείων από 20 άνδρες και 20 γυναίκες. Τα εκμαγεία προήλθαν από το εργαστήριο της Ακίνητης Προσθετικής και Προσθετικής Εμφυτευματολογίας του Οδοντιατρικού Τμήματος του Α.Π.Θ. και ανήκαν σε ένα δείγμα επιλεγμένων ασθενών που προσήλθε για διάγνωση και θεραπεία στην προπτυχιακή κλινική του εργαστηρίου. Κριτήρια επιλογής Από τη μελέτη αποκλείστηκαν εκμαγεία τα οποία προήλθαν από άτομα με: Προσθετικές αποκαταστάσεις των προσθίων δοντιών της άνω γνάθου. Απώλεια των προσθίων άνω δοντιών. Προηγηθείσα ορθοδοντική θεραπεία. Αδαμαντινική δυσπλασία ή εκτεταμένες εμφράξεις των πρόσθιων άνω δοντιών Φθορές και κατάγματα των πρόσθιων άνω δοντιών. Εργαστηριακή διαδικασία Μετά την επιλογή των 40 εκμαγείων ακολούθησε η ανατύπωσή τους. Η ανατύπωση έγινε με διφασικό αποτύπωμα με δισκάρια του εμπορίου, αφού προηγουμένως τα εκμαγεία είχαν επαλειφθεί με βαζελίνη. Τα αποτυπωτικά υλικά που χρησιμοποιήθηκαν ήταν οργανική πολυσιλοξάνη (εύπλαστη παχύρευστη σιλικόνη) Dentplus της Dental Line, καταλύτης πάστα της Dental Line και μέσης ρευστότητας σιλικόνη τύπου ΙΙ Dentflex της Dental Line (Φωτ.1). 10

Φωτ.1 Αποτυπωτικά υλικά. Τα αποτυπώματα πληρώθηκαν με σκληρή λευκή γύψο Moldano τύπου ΙΙΙ. Στην ανάμειξη της γύψου ακολουθήθηκε η αναλογία 100gr σκόνης με 20-22ml νερού. Το μείγμα μπήκε στο vacum και η πλήρωση των αποτυπωμάτων πραγματοποιήθηκε πάνω στο δονητή γύψου. Στη συνέχεια τα εκμαγεία διαμορφώθηκαν στο trimer και τροχίστηκαν έτσι ώστε να διατηρηθούν μόνο τα 6 άνω πρόσθια δόντια. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίστηκε ότι τα εκμαγεία εκτιμήθηκαν μόνο από την εμφάνιση των άνω πρόσθιων δοντιών ( Φωτ.2,3,4). Τα εκμαγεία αριθμήθηκαν για να εκτιμηθούν από τους κριτές. Φωτ.2 Παρειακή εικόνα ενός από τα εκμαγεία που χρησιμοποιήθηκαν στην μελέτη Φωτ.3 Υπερώια εικόνα ενός από τα εκμαγεία που χρησιμοποιήθηκαν στην μελέτη Φωτ.4 Παρειακή εικόνα όλων των εκμαγείων που 11

χρησιμοποιήθηκαν στην μελέτη. Ομάδες κριτών Τα εκμαγεία δόθηκαν σε 40 κριτές για ν αναγνωρίσουν το φύλο. Αυτοί ήταν 10 οδοντίατροι με τουλάχιστον 3 χρόνια εμπειρίας, 10 φοιτητές οδοντιατρικής του 4 ου και 5 ου έτους, 10 εργαζόμενοι οδοντοτεχνίτες και 10 άτομα ανεξάρτητα οδοντιατρικής ειδικότητας άνω των 30 ετών. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εκτιμητές δεν εκπαιδεύτηκαν να κοιτάξουν για συγκεκριμένα ειδικά χαρακτηριστικά στα εκμαγεία, τα οποία πιθανώς θα ήταν διαφορετικά μεταξύ των ανδρών και των γυναικών στην αναγνώριση του φύλου. Αντίθετα βασίστηκαν στη συνολική προσωπική τους αντίληψη για την εκτίμηση του φύλου. Έντυπα Στους κριτές δόθηκε έντυπο που εξηγούσε το σκοπό της εργασίας και τον τρόπος καταγραφής των εκτιμήσεων και υπήρξε και προφορική εξήγηση. Οι κριτές κατέγραψαν την εκτίμησή τους σε ειδικά έντυπα στα οποία σημειώθηκε η εκτίμηση του φύλου ( Άνδρας - Γυναίκα ) σε κάθε αριθμημένο εκμαγείο(φωτ. 5,6). Ακολούθησε δεύτερη αρίθμηση των εκμαγείων με τυχαία σειρά και οι κριτές εκτίμησαν πάλι τα εκμαγεία. Η περίοδος μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης εκτίμησης ήταν δύο εβδομάδες. 12

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΚΙΝΗΤΗΣ ΠΡΟΣΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΘΕΤΙΚΗΣ ΕΜΦΥΤΕΥΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ ΑΠΘ. Αγαπητέ κύριε / αγαπητή κυρία, Ο πίνακας που ακολουθεί έχει ερευνητικό σκοπό και εξετάζει αν ο παρατηρητής μπορεί να ξεχωρίσει το φύλο του ασθενή από το εκμαγείο των έξι πρόσθιων δοντιών της άνω γνάθου. Η συμμετοχή σας σε αυτή την έρευνα είναι εθελοντική και εξαιρετικά σημαντική για εμάς. Ο πίνακας αποτελείται από τρεις στήλες. Η πρώτη υποδηλώνει τον αριθμό του εκμαγείου και οι άλλες δύο υποδηλώνουν το φύλο (άνδρας/γυναίκα). Σας παρακαλούμε θερμά να παρατηρήσετε προσεκτικά τα εκμαγεία και να τσεκάρετε στην αντίστοιχη για το κάθε εκμαγείο στήλη την εκτίμησή σας αν προέρχεται από άνδρα ή γυναίκα. Για τυχόν απορίες ή διευκρινήσεις επικοινωνήστε μαζί μας στα τηλέφωνα 2310 237258, 6937751195 και στην ηλεκτρονική διεύθυνση giotakirkorian@yahoo.gr. Σας ευχαριστούμε πολύ για τη συνεργασία, Κιρκοριάν Παναγιώτα, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Επιστημονικός Υπεύθυνος: Χατζηκυριάκος Ανδρέας, Καθηγητής Φωτ.5 Έντυπο που εξηγεί το σκοπό της εργασίας και τον τρόπο καταγραφής των εκτιμήσεων. Αριθ.Εκμαγείου Άνδρας Γυναίκα 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 Στοιχεία εκτιμητή Ον/μο: Ιδιότητα: Αρ.Εκτίμησης: Ημ/νία: Φωτ.6 Έντυπο καταγραφής των εκτιμήσεων του φύλου που αντιστοιχεί στο κάθε εκμαγείο. 13

Στατιστική Μεθοδολογία Η ανάλυση των αποτελεσμάτων του πειράματος έχει δυο σκοπούς, τον έλεγχο της συμφωνίας και τον έλεγχο της ακρίβειας. Επίσης γίνεται και υπολογισμός των ορθών εκτιμήσεων για κάθε δείγμα στην πρώτη και δεύτερη εκτίμηση. Η συμφωνία μεταξύ της πρώτης και δεύτερης εκτίμησης για στους κριτές κάθε ομάδας και μεταξύ των ομάδων (intra-observer agreement) υπολογίστηκε με χρήση του στατιστικού Kappa για έλεγχο της συμφωνίας μεταξύ πρώτης και δεύτερης εκτίμησης και η σύγκριση πραγματοποιήθηκε με χρήση 95% διαστήματος εμπιστοσύνης (Fleiss και συν. 2003). Η συμφωνία μεταξύ των κριτών της κάθε ομάδας (inter-observer agreement) και μεταξύ των ομάδων ελέγχθηκε σύμφωνα με τη μεθοδολογία των Mark D. και συν 1982. Η συμφωνία μεταξύ των κριτών και της πραγματικής κατάστασης (comparison to a standard) εκτιμήθηκε με χρήση του 95% διαστήματος εμπιστοσύνης του συντελεστή συμφωνίας Kappa (Fleiss και συν. 2003). Για την μέτρηση της έντασης της συμφωνίας ακολουθήθηκε η κλίμακα του Altman 1991 θεωρώντας τη φτωχή για τιμές <0.2, σχεδόν μέτρια για τιμές 0.21-0.4, μέτρια για τιμές 0.41-0.6, καλή για τιμές 0.61-0.8 και πολύ καλή για τιμές >0.8. Αντίστοιχα ο έλεγχος της ακρίβειας των κριτών έγινε με τον υπολογισμό του εμβαδού κάτω από την καμπύλη ROC (receiver-operating characteristics curves) το οποίο μπορεί να θεωρηθεί ως η πιθανότητα για ένα ζευγάρι άνδρα-γυναίκας να εκτιμηθεί σωστά. Όταν το εμβαδόν έχει τιμές κοντά στο 0.5 η ακρίβεια θεωρείται σχεδόν ίση με αυτήν που θα πετυχαίναμε αν αποφασίζαμε με τη ρίψη ενός νομίσματος. Τιμές μεγαλύτερες ή ίσες του 0.9 θεωρούνται σημαντικά ακριβείς. Ο έλεγχος για την ακρίβεια ανάμεσα στους κριτές, ανάμεσα στις δυο εκτιμήσεις των κριτών, μεταξύ των ομάδων των κριτών καθώς και της πιθανής αλληλεπίδρασης μεταξύ των παραγόντων αυτών, έγινε με εφαρμογή ενός Μικτού Γραμμικού Μοντέλου (Linear Mixed Mondel) στο εμβαδόν κάτω από την καμπύλη ROC για κάθε κριτή (Dorfman και συν.1998). Οι έλεγχοι πραγματοποιήθηκαν με το Λογισμικό SPSS 14.0 και το επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας τέθηκε για P<0.05. 14

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 1.α) Έλεγχος συμφωνίας μεταξύ πρώτης και δεύτερης εκτίμησης για τους κριτές της κάθε ομάδας και μεταξύ των ομάδων (intraobserver agreement). Για τους οδοντίατρους η μικρότερη τιμή ήταν κ=-0.05, που δηλώνει φτωχή συμφωνία (95%ΔΕ -0.36, 0.26) και η μεγαλύτερη κ=0.698, που δηλώνει καλή συμφωνία (95%ΔΕ 0.48, 0.92), ενώ η συνολική εκτίμηση ήταν κ=0.32, που δηλώνει σχεδόν μέτρια συμφωνία (95%ΔΕ 0.15, 0.49). Τα προηγούμενα γίνονται φανερά στην Εικόνα 1. Εικόνα 1 1,000 0,800 0,600 kappa 0,400 0,200 0,000-0,200 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10-0,400 Οδοντίατροι Για τους φοιτητές η μικρότερη τιμή ήταν κ=0.05, που δηλώνει φτωχή συμφωνία (95%ΔΕ -0.26, 0.36) και η μεγαλύτερη κ=0.595, που δηλώνει μέτρια συμφωνία (95%ΔΕ 0.35, 0.84), ενώ η συνολική εκτίμηση ήταν κ=0.39, που δηλώνει σχεδόν μέτρια συμφωνία (95%ΔΕ 0.22, 0.56). Τα προηγούμενα γίνονται φανερά στην Εικόνα 2. 15

Εικόνα 2 kappa 0.800 0.700 0.600 0.500 0.400 0.300 0.200 0.100 0.000-0.100-0.200 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Φοιτητές Για τους οδοντοτεχνίτες η μικρότερη τιμή ήταν κ=-0.108, που δηλώνει φτωχή συμφωνία (95%ΔΕ -0.41, 0.2) και η μεγαλύτερη κ=0.699, που δηλώνει καλή συμφωνία (95%ΔΕ 0.48, 0.92), ενώ η συνολική εκτίμηση ήταν κ=0.35, που δηλώνει σχεδόν μέτρια συμφωνία (95%ΔΕ 0.18, 0.52). Τα προηγούμενα γίνονται φανερά στην Εικόνα 3.Εικόνα 3 1,000 0,800 0,600 kappa 0,400 0,200 0,000-0,200 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10-0,400 Οδοντοτεχνίτες Για τους ανεξάρτητους η μικρότερη τιμή ήταν κ=-0.303, που δηλώνει φτωχή συμφωνία (95%ΔΕ -0.6, -0.01) και η μεγαλύτερη κ=0.798, που δηλώνει καλή συμφωνία (95%ΔΕ 0.61, 0.99), ενώ η συνολική εκτίμηση ήταν κ=0.4, που δηλώνει σχεδόν μέτρια συμφωνία (95%ΔΕ 0.23, 0.57). Τα προηγούμενα γίνονται φανερά στην Εικόνα 4. 16

Εικόνα 4 1.000 0.800 0.600 kappa 0.400 0.200 0.000-0.200 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10-0.400-0.600 Ανεξάρτητοι Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι αν και υπάρχουν διαφορές μεταξύ των κριτών μέσα στην ίδια ομάδα ως προς την πρώτη και δεύτερη αξιολόγηση (υπάρχουν 95%ΔΕ των οποίων τα άκρα δεν περιέχονται μεταξύ των άκρων των υπολοίπων με φανερότερο αυτό του 7 ου κριτή στους ανεξάρτητους), συνολικά οι 4 ομάδες δεν διαφοροποιούνται ως προς το επίπεδο συμφωνίας μεταξύ πρώτης και δεύτερης εκτίμησης, αφού και στις 4 ο δείκτης συνολικής συμφωνίας είναι της τάξης σχεδόν μέτρια, ενώ τα 95%ΔΕ που υπολογίστηκαν δείχνουν να περιέχονται το ένα μέσα στο άλλο. Τα προηγούμενα γίνονται φανερά στην Εικόνα 5. Εικόνα 5 0.6 0.5 0.4 kappa 0.3 0.2 0.1 0 1 2 3 4 overall 1. Οδοντίατροι, 2. Φοιτητές, 3. Οδοντοτεχνίτες, 4. Ανεξάρτητοι. 17

Στον Πίνακα 1 παρουσιάζουμε τον συντελεστή συμφωνίας μεταξύ πρώτης και δεύτερης εκτίμησης των κριτών, το 95%ΔΕ για τον συντελεστή συμφωνίας και τη σημαντικότητα του για κάθε κριτή και για κάθε ομάδα κριτών. Πίνακας 1 Kappa 95%ΔΕ 95%ΔΕ κάτω άκρο άνω άκρο P - value Οδοντίατροι 0,401,12,68 0,011 Οδοντίατροι 0,347,06,64 0,028 Οδοντίατροι 0,150 -,15,45 0,337 Οδοντίατροι 0,505,24,77 0,001 Οδοντίατροι 0,698,48,92 0,000 Οδοντίατροι -0,050 -,36,26 0,752 Οδοντίατροι 0,118 -,17,41 0,436 Οδοντίατροι 0,081 -,23,39 0,608 Οδοντίατροι 0,200 -,10,50 0,197 Οδοντίατροι 0,298,00,59 0,059 Overall 0,32,15,49 Φοιτητές 0,550,29,81 0,000 Φοιτητές 0,050 -,26,36 0,749 Φοιτητές 0,254 -,04,55 0,105 Φοιτητές 0,059 -,24,36 0,698 Φοιτητές 0,557,31,80 0,000 Φοιτητές 0,404,13,68 0,009 Φοιτητές 0,227 -,08,53 0,151 Φοιτητές 0,404,13,68 0,009 Φοιτητές 0,550,29,81 0,000 Φοιτητές 0,595,35,84 0,000 Overall 0,390,22,56 Οδοντοτεχνίτες 0,105 -,21,42 0,505 Οδοντοτεχνίτες 0,388,10,67 0,014 Οδοντοτεχνίτες 0,150 -,16,46 0,342 Οδοντοτεχνίτες 0,050 -,26,36 0,752 Οδοντοτεχνίτες 0,450,17,73 0,004 Οδοντοτεχνίτες 0,395,11,68 0,012 Οδοντοτεχνίτες 0,699,48,92 0,000 Οδοντοτεχνίτες -0,108 -,41,20 0,491 Οδοντοτεχνίτες 0,600,35,85 0,000 Οδοντοτεχνίτες 0,319,02,61 0,041 Overall 0,350,18,52 Ανεξάρτητοι 0,394,11,68 0,013 Ανεξάρτητοι 0,200 -,10,50 0,206 Ανεξάρτητοι 0,098 -,21,41 0,536 Ανεξάρτητοι 0,453,18,73 0,004 Ανεξάρτητοι 0,319,02,61 0,041 Ανεξάρτητοι 0,798,61,99 0,000 Ανεξάρτητοι -0,303 -,60 -,01 0,055 Ανεξάρτητοι 0,450,17,73 0,004 Ανεξάρτητοι 0,450,17,73 0,004 Ανεξάρτητοι 0,453,18,73 0,004 Overall 0,4,23,57 1.β) Έλεγχος συμφωνίας της πρώτης εκτίμησης μεταξύ των κριτών της κάθε ομάδας (inter-observer agreement) και μεταξύ των ομάδων. 18

Ο συντελεστής συμφωνίας υπολογίζεται στην περίπτωση αυτή με τον τύπο των Mark και συν.1982. Στη συνέχεια τη σύγκριση μεταξύ των ομάδων την κάνουμε συγκρίνοντας τα διαστήματα εμπιστοσύνης. Για την ομάδα των Οδοντιάτρων προκύπτει κ=0.12 που δηλώνει φτωχή συμφωνία (95%ΔΕ 0.051, 0.229). Για την ομάδα των Φοιτητών προκύπτει κ=0.078 που δηλώνει φτωχή συμφωνία (95%ΔΕ 0.02, 0.174). Για την ομάδα των Οδοντοτεχνιτών προκύπτει κ=0.16 που δηλώνει φτωχή συμφωνία (95%ΔΕ 0.08, 0.279). Για την ομάδα των Ανεξάρτητων προκύπτει κ=0.16 που δηλώνει φτωχή συμφωνία (95%ΔΕ 0.08, 0.279). Συγκρίνοντας τα προηγούμενα διαστήματα εμπιστοσύνης θα παρατηρήσουμε ότι δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ των ομάδων δηλαδή σε κάθε ομάδα η συμφωνία μεταξύ των κριτών είναι φτωχή (Εικόνα 6 ). Εικόνα 6 0.250 0.200 kappa 0.150 0.100 0.050 0.000 1 2 3 4 1. Οδοντίατροι, 2. Φοιτητές, 3. Οδοντοτεχνίτες, 4. Ανεξάρτητοι. 1.γ) Έλεγχος συμφωνίας της πρώτης εκτίμησης με την πραγματικότητα στους κριτές της κάθε ομάδας (inter-observer agreement) και μεταξύ των ομάδων. Στον Πίνακα 2 παρουσιάζουμε τα ποσοστά συνολικής επιτυχίας, τα ποσοστά αυτών που σωστά εκτιμήθηκαν ως άνδρες και ως γυναίκες και τα ποσοστά αυτών που σωστά εκτιμήθηκαν ως άνδρες και ως γυναίκες από το σύνολο όσων οι κριτές θεώρησαν ο καθένας ως άνδρες ή γυναίκες σε κάθε ομάδα κριτών. 19

Πίνακας 2 Κριτές Πρώτη Ποσοστό Ποσοστά Ποσοστά Ποσοστό Ποσοστό Εκτίμηση συνολικά σωστών συνολικά σωστών συνολικά σωστών σωστών εκτιμήσεων από σωστών εκτιμήσεων από απαντήσεων απαντήσεων απαντήσεων αυτούς που αυτούς που μόνο για τους μόνο για τις χαρακτηρίστηκαν χαρακτηρίστηκαν άνδρες γυναίκες ως άνδρες ως γυναίκες Οδοντίατροι 0,625 0,65 0,6 0,62 0,63 0,8 0,85 0,75 0,77 0,83 0,65 0,65 0,65 0,65 0,65 0,7 0,75 0,65 0,68 0,79 0,625 0,65 0,6 0,68 0,63 0,65 0,65 0,65 0,65 0,65 0,45 0,55 0,35 0,46 0,44 0,675 0,55 0,8 0,73 0,64 0,55 0,55 0,55 0,55 0,55 0,625 0,65 0,6 0,62 0,63 Φοιτητές 0,625 0,6 0,65 0,63 0,62 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,45 0,4 0,5 0,44 0,46 0,65 0,75 0,55 0,63 0,69 0,725 0,8 0,65 0,7 0,77 0,475 0,5 0,45 0,48 0,47 0,4 0,5 0,3 0,42 0,36 0,425 0,45 0,4 0,43 0,42 0,65 0,65 0,65 0,65 0,65 0,625 0,75 0,5 0,6 0,67 Οδοντοτεχνίτες 0,575 0,7 0,45 0,56 0,6 0,7 0,6 0,8 0,75 0,67 0,65 0,65 0,65 0,65 0,65 0,625 0,65 0,6 0,62 0,63 0,675 0,7 0,65 0,67 0,68 0,575 0,6 0,55 0,57 0,58 0,725 0,7 0,75 0,74 0,71 0,475 0,5 0,45 0,48 0,48 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 Ανεξάρτητοι 0,65 0,5 0,8 0,71 0,62 0,55 0,5 0,6 0,56 0,55 0,55 0,55 0,55 0,55 0,55 0,525 0,5 0,55 0,53 0,52 0,675 0,65 0,7 0,68 0,57 0,6 0,75 0,45 0,58 0,64 0,7 0,75 0,65 0,68 0,72 0,475 0,45 0,5 0,47 0,48 0,625 0,65 0,6 0,62 0,63 0,55 0,55 0,55 0,65 0,55 0,675 0,7 0,65 0,67 0,68 20

Για τους οδοντίατρους η μικρότερη τιμή ήταν κ=-0.1, που δηλώνει φτωχή συμφωνία (95%ΔΕ -0.4, 0.2) και η μεγαλύτερη κ=0.6, που δηλώνει μέτρια συμφωνία (95%ΔΕ 0.353, 0.847), ενώ η συνολική εκτίμηση ήταν κ=0.29, που δηλώνει σχεδόν μέτρια συμφωνία (95%ΔΕ 0.11, 0.47). Τα προηγούμενα γίνονται φανερά στην Εικόνα 7. Εικόνα 7 0,800 0,700 0,600 0,500 Kappa 0,400 0,300 0,200 0,100 0,000-0,100-0,200 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Οδοντίατροι Για τους φοιτητές η μικρότερη τιμή ήταν κ=-0.2, που δηλώνει φτωχή συμφωνία (95%ΔΕ -0.498, 0.098) και η μεγαλύτερη κ=0.45, που δηλώνει μέτρια συμφωνία (95%ΔΕ 0.176, 0.724), ενώ η συνολική εκτίμηση ήταν κ=0.14, που δηλώνει φτωχή συμφωνία (95%ΔΕ -0.044, 0.324). Τα προηγούμενα γίνονται φανερά στην Εικόνα 8. Εικόνα 8 0,800 0,600 0,400 kappa 0,200 0,000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10-0,200-0,400 Φοιτητές Για τους οδοντοτεχνίτες η μικρότερη τιμή ήταν κ=-0.05, που δηλώνει φτωχή συμφωνία (95%ΔΕ -0.36, 0.26) και η μεγαλύτερη κ=0.45, που δηλώνει μέτρια συμφωνία (95%ΔΕ 0.174, 0.726), ενώ η συνολική εκτίμηση ήταν κ=0.28, που δηλώνει σχεδόν μέτρια συμφωνία (95%ΔΕ 0.1, 0.46). Τα προηγούμενα γίνονται φανερά στην Εικόνα 9. 21

Εικόνα 9 kappa 0.700 0.600 0.500 0.400 0.300 0.200 0.100 0.000-0.100-0.200-0.300 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Οδοντοτεχνίτες Για τους ανεξάρτητους η μικρότερη τιμή ήταν κ=-0.05, που δηλώνει φτωχή συμφωνία (95%ΔΕ -0.36, 0.26) και η μεγαλύτερη κ=0.4, που δηλώνει μέτρια συμφωνία (95%ΔΕ 0.118, 0.682), ενώ η συνολική εκτίμηση ήταν κ=0.19, που δηλώνει σχεδόν μέτρια συμφωνία (95%ΔΕ 0.004, 0.376). Τα προηγούμενα γίνονται φανερά στην Εικόνα 10. Εικόνα 10 0.600 0.500 0.400 0.300 kappa 0.200 0.100 0.000-0.100 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10-0.200-0.300 Ανεξάρτητοι Συνολικά αν και υπάρχουν μικρές διαφορές μεταξύ των κριτών μέσα σε κάθε ομάδα από τα διαστήματα εμπιστοσύνης παρατηρούμε ότι οι εκτιμήσεις είναι φτωχής μέχρι σχεδόν μέτριας συμφωνίας με την πραγματικότητα. Εικόνα 11. 22

Εικόνα 11 kappa 0.450 0.400 0.350 0.300 0.250 0.200 0.150 0.100 0.050 0.000 1 2 3 4 overall agreement 1. Οδοντίατροι, 2. Φοιτητές, 3. Οδοντοτεχνίτες, 4. Ανεξάρτητοι. Στον Πίνακα 3 παρουσιάζουμε τον συντελεστή συμφωνίας μεταξύ πρώτης εκτίμησης και πραγματικότητας, το 95%ΔΕ για τον συντελεστή συμφωνίας και τη σημαντικότητα του για κάθε κριτή και για κάθε ομάδα κριτών. 23

Πίνακας 3 Kappa 96%ΔΕ 95%ΔΕ 1 η Εκτίμηση κάτω άκρο άνω άκρο P - value Οδοντίατροι 0,25-0,05 0,55 0,113 Οδοντίατροι 0,6 0,353 0,847 0,000 Οδοντίατροι 0,3 0,004 0,596 0,058 Οδοντίατροι 0,4 0,118 0,682 0,011 Οδοντίατροι 0,25-0,05 0,55 0,113 Οδοντίατροι 0,3 0,004 0,596 0,058 Οδοντίατροι -0,1-0,402 0,202 0,519 Οδοντίατροι 0,35 0,07 0,63 0,022 Οδοντίατροι 0,1-0,208 0,408 0,527 Οδοντίατροι 0,25-0,05 0,55 0,113 Overall 0,29 0,11 0,47 Φοιτητές 0,25-0,05 0,55 0,113 Φοιτητές 0,2-0,104 0,504 0,206 Φοιτητές -0,1-0,408 0,208 0,525 Φοιτητές 0,3 0,01 0,59 0,053 Φοιτητές 0,45 0,176 0,724 0,004 Φοιτητές -0,05-0,36 0,26 0,752 Φοιτητές -0,2-0,498 0,098 0,197 Φοιτητές -0,15-0,456 0,156 0,342 Φοιτητές 0,3 0,004 0,596 0,058 Φοιτητές 0,25-0,04 0,54 0,102 Overall 0,14-0,04 0,324 Οδοντοτεχνίτες 0,15-0,146 0,446 0,327 Οδοντοτεχνίτες 0,4 0,122 0,678 0,010 Οδοντοτεχνίτες 0,3 0,004 0,596 0,058 Οδοντοτεχνίτες 0,25-0,05 0,55 0,113 Οδοντοτεχνίτες 0,35 0,06 0,64 0,027 Οδοντοτεχνίτες 0,15-0,156 0,456 0,342 Οδοντοτεχνίτες 0,45 0,174 0,726 0,004 Οδοντοτεχνίτες -0,05-0,36 0,26 0,752 Οδοντοτεχνίτες 0,4 0,116 0,684 0,011 Οδοντοτεχνίτες 0,3 0,018 0,582 0,047 Overall 0,28 0,1 0,46 Ανεξάρτητοι 0,1-0,208 0,408 0,525 Ανεξάρτητοι 0,1-0,208 0,408 0,527 Ανεξάρτητοι 0,05-0,26 0,36 0,752 Ανεξάρτητοι 0,35 0,06 0,64 0,027 Ανεξάρτητοι 0,2-0,09 0,49 0,185 Ανεξάρτητοι 0,4 0,118 0,682 0,011 Ανεξάρτητοι -0,05-0,36 0,26 0,752 Ανεξάρτητοι 0,25-0,05 0,55 0,113 Ανεξάρτητοι 0,1-0,208 0,408 0,527 Ανεξάρτητοι 0,35 0,06 0,64 0,027 Overall 0,19 0,004 0,376 24

2.α) Έλεγχος της ακρίβειας της μεθόδου με χρήση του εμβαδού Α κάτω από την ROC (receiver-operating characteristics curves) καμπύλη για τις ομάδες των κριτών για τις δυο εκτιμήσεις και την αλληλεπίδραση κριτών-επανάληψης. Για τους οδοντίατρους η μικρότερη τιμή ήταν Α=0.45, που δηλώνει απόφαση στην τύχη (95%ΔΕ 0.27, 0.63) και η μεγαλύτερη Α=0.8, που δηλώνει σχετική ακρίβεια (95%ΔΕ 0.656, 0.945), ενώ ο μέσος όρος για την εκτίμηση ήταν Α=0.635, που δηλώνει σχεδόν συμφωνία στην τύχη (95%ΔΕ 0.577, 0.693). Τα προηγούμενα γίνονται φανερά στην Εικόνα 12. Εικόνα 12 Area 1.000 0.900 0.800 0.700 0.600 0.500 0.400 0.300 0.200 0.100 0.000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Οδοντίατροι Για τους φοιτητές η μικρότερη τιμή ήταν Α=0.4, που δηλώνει απόφαση στην τύχη (95%ΔΕ 0.223, 0.577) και η μεγαλύτερη Α=0.725, που δηλώνει σχετική ακρίβεια (95%ΔΕ 0.563, 0.887), ενώ ο μέσος όρος για την εκτίμηση ήταν Α=0.563, που δηλώνει σχεδόν συμφωνία στην τύχη (95%ΔΕ 0.505, 0.62). Τα προηγούμενα γίνονται φανερά στην Εικόνα 13. 25

Εικόνα 13 Area 0.900 0.800 0.700 0.600 0.500 0.400 0.300 0.200 0.100 0.000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Φοιτητές Για τους οδοντοτεχνίτες η μικρότερη τιμή ήταν Α=0.47, που δηλώνει απόφαση στην τύχη (95%ΔΕ 0.294, 0.656) και η μεγαλύτερη Α=0.725, που δηλώνει σχετική ακρίβεια (95%ΔΕ 0.563, 0.887), ενώ ο μέσος όρος για την εκτίμηση ήταν Α=0.635, που δηλώνει σχεδόν συμφωνία στην τύχη (95%ΔΕ 0.577, 0.693). Τα προηγούμενα γίνονται φανερά στην Εικόνα 14. Εικόνα 14 Area 0,900 0,800 0,700 0,600 0,500 0,400 0,300 0,200 0,100 0,000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Οδοντοτεχνίτες Για τους ανεξάρτητους η μικρότερη τιμή ήταν Α=0.475, που δηλώνει απόφαση στην τύχη (95%ΔΕ 0.294, 0.656) και η μεγαλύτερη Α=0.7, που δηλώνει σχετική ακρίβεια (95%ΔΕ 0.534, 0.866), ενώ ο μέσος όρος για την εκτίμηση ήταν Α=0.593, που δηλώνει σχεδόν συμφωνία στην τύχη (95%ΔΕ 0.535, 0.65). Τα προηγούμενα γίνονται φανερά στην Εικόνα 15. 26

Εικόνα 15 0.900 0.800 0.700 0.600 Area 0.500 0.400 0.300 0.200 0.100 0.000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ανεξάρτητοι Συνολικά αν και υπάρχουν κάποιες διαφορές μεταξύ των κριτών μέσα σε κάθε ομάδα από τα διαστήματα εμπιστοσύνης παρατηρούμε ότι σε κάθε ομάδα η ακρίβεια κυμαίνεται σε τιμές που αντιστοιχούν σε τυχαία επιλογή της απόφασης. Εικόνα 16. Εικόνα 16 0,700 0,600 0,500 Area 0,400 0,300 0,200 0,100 0,000 1 2 3 4 1. Οδοντίατροι, 2. Φοιτητές, 3. Οδοντοτεχνίτες, 4. Ανεξάρτητοι. Στον Πίνακα 4 παρουσιάζουμε τις εκτιμήσεις για την ακρίβεια των κριτών κατά την πρώτη κρίση, το 95% διάστημα εμπιστοσύνης και τη σημαντικότητά του. 27

Πίνακας 4 Αποτελέσματα του τεστ Μεταβλητές Περιοχή Τυπικό λάθος (a) Asymptotic Sig.(b) Asymptotic 95% Διάστημα εμπιστοσύνης Κατώτερο όριο Ανώτερο όριο Οδοντίατροι 0,625 0,089 0,176 0,450 0,800 0,800 0,074 0,001 0,655 0,945 0,650 0,088 0,105 0,477 0,823 0,700 0,085 0,030 0,534 0,866 0,625 0,089 0,176 0,450 0,800 0,650 0,088 0,105 0,477 0,823 0,450 0,092 0,589 0,270 0,630 0,675 0,087 0,058 0,505 0,845 0,550 0,092 0,589 0,370 0,730 0,625 0,089 0,176 0,450 0,800 M.O 0,635 0,029 0,577 0,693 Φοιτητές 0,625 0,089 0,176 0,450 0,800 0,600 0,091 0,279 0,423 0,777 0,450 0,092 0,589 0,270 0,630 0,650 0,088 0,105 0,477 0,823 0,725 0,083 0,015 0,563 0,887 0,475 0,092 0,787 0,294 0,656 0,400 0,091 0,279 0,223 0,577 0,425 0,091 0,417 0,246 0,604 0,650 0,088 0,105 0,477 0,823 0,625 0,089 0,176 0,450 0,800 M.O. 0,563 0,029 0,505 0,620 Οδοντοτεχνίτες 0,575 0,091 0,417 0,396 0,754 0,700 0,085 0,030 0,534 0,866 0,650 0,088 0,105 0,477 0,823 0,625 0,089 0,176 0,450 0,800 0,675 0,087 0,058 0,505 0,845 0,575 0,091 0,417 0,396 0,754 0,725 0,083 0,015 0,563 0,887 0,475 0,092 0,787 0,294 0,656 0,700 0,085 0,030 0,534 0,866 0,650 0,088 0,105 0,477 0,823 M.O. 0,635 0,029 0,577 0,693 Ανεξάρτητοι 0,550 0,092 0,589 0,370 0,730 0,550 0,092 0,589 0,370 0,730 0,525 0,092 0,787 0,344 0,706 0,675 0,087 0,058 0,505 0,845 0,600 0,091 0,279 0,423 0,777 0,700 0,085 0,030 0,534 0,866 0,475 0,092 0,787 0,294 0,656 0,625 0,089 0,176 0,450 0,800 0,550 0,092 0,589 0,370 0,730 0,675 0,087 0,058 0,505 0,845 M.O. 0,593 0,029 0,535 0,650 28

2.β) Ανάλυση διασποράς στο εμβαδόν Α για τη σύγκριση μεταξύ των δυο εκτιμήσεων, μεταξύ των 4 ομάδων και της αλληλεπίδρασης. Denominator Source Numerator df df F Sig. Intercept 1 36,000 2069,665,000 group 3 36,000,906,448 time 1 36,000,002,961 group * time 3 36,000 2,123,114 a Dependent Variable: area. Η αλληλεπίδραση μεταξύ των ομάδων των κριτών και των δυο επαναλήψεων της εκτίμησης είναι μη στατιστικά σημαντική p=0.114>0.05, επομένως συμπεραίνουμε ότι τα αποτελέσματα μεταξύ πρώτης και δεύτερης εκτίμησης ως προς την ακρίβεια των ομάδων κινούνται σε ίδια επίπεδα. Οι ομάδες των κριτών κατά μέσο όρο δίνουν τα ίδια αποτελέσματα ως προς την ακρίβεια p=0.448>0.05, χωρίς να λάβουμε υπόψη την επανάληψη. Μεταξύ των δυο επαναλήψεων κατά μέσο όρο δεν διαφοροποιούνται τα αποτελέσματα p=0.961>0.05, χωρίς να λάβουμε υπόψη τις ομάδες κριτών. Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι το αποτέλεσμα ως προς την ακρίβεια κυμαίνεται σε επίπεδα κοντά στην τυχαία επιλογή, δεν διαφοροποιείται μεταξύ των 4 ομάδων των κριτών αλλά ούτε και μεταξύ των 2 επαναλήψεων. 3. Υπολογισμός Ορθών Εκτιμήσεων για κάθε Δείγμα στην Πρώτη και Δεύτερη Εκτίμηση Για κάθε ένα από τα 40 δείγματα υπολογίστηκαν τα ποσοστά των ορθών εκτιμήσεων από τους κριτές στην πρώτη και στη δεύτερη εκτίμηση (Πίνακας 5). Ο μέγιστος αριθμός ορθών εκτιμήσεων για κάθε εκτίμηση (πρώτη και δεύτερη), είναι ίσος με 10. 29

Πίνακας 5: Ποσοστά Ορθών Εκτιμήσεων για κάθε Δείγμα στην Πρώτη και Δεύτερη Εκτίμηση των Κριτών Αρ Δειγ Πραγματ. Φύλο 3 Άνδρας 4 Άνδρας 7 Άνδρας 14 Άνδρας 19 Άνδρας 20 Άνδρας 21 Άνδρας 22 Άνδρας 23 Άνδρας 24 Άνδρας 25 Άνδρας 27 Άνδρας 28 Άνδρας 29 Άνδρας 32 Άνδρας 33 Άνδρας 37 Άνδρας 38 Άνδρας 39 Άνδρας 40 Άνδρας 1 Γυναίκα 2 Γυναίκα 5 Γυναίκα 6 Γυναίκα 8 Γυναίκα 9 Γυναίκα 10 Γυναίκα 11 Γυναίκα 12 Γυναίκα 13 Γυναίκα Οδοντίατρ. Οδοντίατρ. Φοιτητές Φοιτητέ Οδοντοτεχ 1 η εκτίμ. 2 η εκτίμ. 1 η εκτιμ. ς. 2 η εκτιμ 1 η εκτιμ. Οδοντοτεχ Ανεξ. Ανεξ.. 1 η εκτιμ 2 η εκτιμ 1 η εκτιμ. 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,8 1 0,8 0,6 0,5 0,4 0,5 0,7 0,8 0,4 0,4 0,6 0,3 0,7 0,6 0,5 0,2 0,5 0,7 0,5 0,5 0,7 0,7 0,9 0,5 0,5 0,3 0,7 0,7 0,7 0,8 0,5 0,3 0,5 0,3 0,2 0,5 0,5 0,6 0,7 0,6 0,7 0,7 0,8 0,6 0,8 0,8 0,6 0,7 0,8 0,7 0,7 0,8 0,9 0,9 0,6 0,9 0,5 0,4 0,5 0,6 0,5 0,6 0,5 0,6 0,7 0,5 0,5 0,8 0,4 0,4 0,4 0,7 0,8 0,8 0,8 0,6 0,2 0,4 0,5 0,6 0,6 0,7 0,5 0,4 0,7 0,8 0,9 0,7 0,4 0,4 0,3 0,2 0,5 0,5 0,3 0,4 0,8 0,7 0,9 0,8 0,6 0,8 0,7 0,6 0,5 0,5 0,7 0,4 0,8 0,7 0,4 0,2 0,5 0,6 0,5 0,6 0,8 0,6 0,6 0,7 0,7 0,1 0,6 0,3 0,6 0,5 0,1 0,2 0,8 0,6 0,6 0,6 0,8 0,8 0,7 0,7 0,9 1 0,8 0,9 0,9 0,9 0,9 0,7 0,5 0,8 0,3 0,8 0,2 0,2 0,7 0,8 0,7 0,8 0,7 0,5 0,8 0,7 0,4 0,5 0,5 0,7 0,6 0,5 0,7 0,4 0,7 0,9 0,9 0,9 0,8 0,9 0,9 0,9 1 0,7 0,7 0,8 0,8 0,8 0,9 0,7 0,4 0,6 0,8 0,7 0,5 0,5 0,7 0,7 0,8 0,8 0,5 0,9 0,6 0,5 0,7 0,6 0,4 0,2 0,4 0,5 0,4 0,3 0,4 0,4 0,3 0,2 0,4 0,4 0,2 0,4 0,4 0,3 0,3 0,4 0,9 0,7 0,5 0,8 0,7 0,8 0,6 0,8 0,3 0,1 0,2 0,5 0,2 0,6 0 0,3 30

15 Γυναίκα 16 Γυναίκα 17 Γυναίκα 18 Γυναίκα 26 Γυναίκα 30 Γυναίκα 31 Γυναίκα 34 Γυναίκα 35 Γυναίκα 36 Γυναίκα 0,2 0,1 0,3 0,5 0,4 0,3 0,3 0,4 0,6 0,4 0,2 0,3 0,6 0,2 0,6 0,5 0,7 0,9 0,7 0,8 0,7 0,8 0,7 0,9 0,6 0,5 0,3 0,7 0,6 0,8 0,6 0,6 0,7 0,7 0,5 0,7 0,6 0,7 0,8 0,8 0,7 0,4 0,5 0,8 0,6 0,8 0,8 0,4 0,8 0,6 0,7 0,8 0,7 0,7 0,8 0,7 0,8 0,6 0,8 0,9 0,8 0,9 0,7 0,4 0,6 0,3 0,5 0,6 0,4 0,7 0,5 0,6 0,6 0,9 0,7 0,8 1 0,7 0,9 0,8 Από τους πίνακες φαίνεται ότι υπήρχαν ορισμένα εκμαγεία για τα οποία οι περισσότεροι κριτές συμφώνησαν σχεδόν πλήρως αναγνωρίζοντάς τα ως ανδρικά ή γυναικεία τόσο στην πρώτη όσο και στη δεύτερη εκτίμηση [εκμαγείο Νο 3 (ανδρικό): 88,75% σωστές εκτιμήσεις, εκμαγείο Νο 5 (γυναικείο): 87,5% σωστές εκτιμήσεις]. (Φωτ. 7,8). Φωτ.7 Ανδρικό εκμαγείο No 3 που Φωτ.8 Γυναικείο εκμαγείο No.5 που αναγνωρίστηκε σωστά σε ποσοστό 88,75%. αναγνωρίστηκε σωστά σε ποσοστό 87.5%. Από την άλλη μεριά υπήρχαν ορισμένα ανδρικά εκμαγεία τα οποία εκτιμήθηκαν από τους περισσότερους κριτές ως γυναικεία καθώς και γυναικεία εκμαγεία που εκτιμήθηκαν ως ανδρικά [εκμαγείο Νο 28 (ανδρικό):61,25% λάθος εκτιμήσεις, εκμαγείο Νο 13 (γυναικείο):72,5% λάθος εκτιμήσεις] (Φωτ. 9,10). Φωτ.9 Ανδρικό εκμαγείο Νο 28 που εκτιμήθηκε Φωτ.10 Γυναικείο εκμαγείο Νο 13 που ως γυναικείο σε ποσοστό 61.25%. εκτιμήθηκε ως ανδρικό σε ποσοστό 72.5%. 31

ΣΥΖΗΤΗΣΗ Η αποκαταστατική οδοντιατρική ίσως περισσότερο από όλες τις άλλες ειδικότητες στην οδοντιατρική είναι τέχνη σε συνδυασμό με επιστήμη. Πολλοί προσθετολόγοι θεωρούν ότι υπάρχει φυλετικός διμορφισμός στο σχήμα, στο μέγεθος και στη διάταξη των δοντιών. Συγκεκριμένα έχει βρεθεί ότι το μέγεθος των δοντιών μετρώντας τη μεσαία εγγύσ-άπω καθώς και την παρειογλωσσική διάμετρο της μύλης τους είναι μεγαλύτερο στους άνδρες από ότι στις γυναίκες (Sanin και Savara 1971, Lavele 1972, Potter 1972, Perzigian 1976, Mavroskoufis και Ritchie 1980, Lew και Keng 1991, Muller και συν.2001, Iscan και Kedici 2003 οι Vodanovic και συν.2007). Μάλιστα έχει παρατηρηθεί ότι οι κυνόδοντες όσο αφορά το μέγεθος παρουσιάζουν τις μεγαλύτερες διαφορές ανάμεσα στα δυο φύλα (Garn και συν.1966,1967,ditch και Rose 1972,Potter 1972,Bhupendra και συν.1974, Anderson και Thompson 1973, Hattab 1996, Lund Mornstnd 1999, Cardoso 2007, Lee και συν. 2007). Επίσης έχει μελετηθεί η διαφορά στο σχήμα των δοντιών ανάμεσα στα δύο φύλα κατά τη μέτρηση της εγγύς-άπω και της παρειογλωσσικής διαμέτρου. Συγκεκριμένα βρέθηκε ότι οι άνδρες παρουσιάζουν περισσότερο τετράγωνες φόρμες ενώ οι γυναίκες εμφανίζουν μεγαλύτερη μείωση της παρειογλωσσικής διάστασης παρά της εγγύς-άπω με αποτέλεσμα να εμφανίζουν πιο τριγωνικά σχήματα (Doris και συν.1981). Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί και η αρχή dentogenics των Frush και συν., 1955,1956,1957,1958 που αναφέρει ότι οι αποστρογγυλεμένες γωνίες, τα κοίλα περιγράμματα και τα λεπτά σχήματα ως γυναικεία χαρακτηριστικά, πρέπει να χαρακτηρίζουν τις οδοντοστοιχίες των γυναικών, ενώ οι οδοντοστοιχίες των ανδρών επιβάλλεται να αντανακλούν δύναμη και τόλμη που εκφράζεται με τετράγωνα και μεγάλα σχήματα δοντιών. Η παραπάνω θεωρία έχει χρησιμοποιηθεί από τους οδοντιάτρους για πολλά χρόνια. Υπάρχει η αντίληψη ότι μια προσθετική αποκατάσταση μπορεί να διευθετηθεί ώστε να αποδίδει το φύλο του ασθενή, δίνοντας έτσι ένα ικανοποιητικό αισθητικό αποτέλεσμα (Bell 1978, Brissman 1980). Ωστόσο το παραπάνω είναι δύσκολο να επιβεβαιωθεί. Οι Mc-Cord και συν., 1994 εξέτασαν την ικανότητα των ασθενών, των φοιτητών οδοντιατρικής και των προσθετολόγων να εκτιμήσουν το φύλο και την ηλικία από φωτογραφίες φυσικών φραγμών. Αναφέρθηκε ότι η παραπάνω μέθοδος δεν ήταν αξιόπιστη για την αναγνώριση τόσο του φύλου όσο και της ηλικίας. Στο ίδιο συμπέρασμα είχε καταλήξει και η έρευνα των Burchett και συν, 1988 καθώς και των Berksun και συν.1988 η οποία βασίστηκε πάλι σε φωτογραφίες προσθίων δοντιών. Πιο πρόσφατα σε μια μελέτη των Hyde και συν.,2002, έγινε προσπάθεια να προσδιοριστεί το φύλο με βάση το μέγεθος, τη θέση και τη διάταξη των πρόσθιων άνω δοντιών από οδοντικά εκμαγεία. Το συμπέρασμα και σε αυτή την περίπτωση ήταν ότι οι εκτιμητές δεν μπορούν να διακρίνουν το φύλο από την παρατήρηση των εκμαγείων. Οι Sellen και συν. 2001,2002 κατέληξαν επίσης στο συμπέρασμα ότι οι φοιτητές δυσκολεύονται να επιλέξουν πρόσθια δόντια οδοντοστοιχιών που να ταιριάζουν στην ηλικία και το φύλο των ασθενών. Αυτή η μελέτη επικαλύπτει μερικώς τα μέχρι τώρα ερευνητικά έργα. Από την άλλη μεριά όμως προσφέρει στοιχεία καινοτομίας που στοιχειοθετούνται από τους παρακάτω λόγους: Εξετάζει αν μπορεί να καθοριστεί το φύλο από τα έξι άνω πρόσθια δόντια σε εκμαγεία ανδρών και γυναικών που προέρχονται από ένα δείγμα του ελληνικού πληθυσμού. Περιλαμβάνει και παρατηρητές ανεξάρτητους οδοντιατρικής ειδικότητας. 32

Σε αυτή τη μελέτη οι παρατηρητές εκτίμησαν τα αριθμημένα εκμαγεία. Ακολούθησε δεύτερη αρίθμηση των εκμαγείων με τυχαία σειρά και δεύτερη εκτίμηση των εκμαγείων. Η περίοδος μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης εκτίμησης ήταν δύο εβδομάδες. Οι έλεγχοι πραγματοποιήθηκαν με το Λογισμικό SPSS 14.0 και το επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας τέθηκε για P<0.05. Οι δείκτες συμφωνίας που εξετάστηκαν ήταν προς τρεις άξονες: Συμφωνία πρώτης και δεύτερης εκτίμησης. Συμφωνία μεταξύ των διαφορετικών ομάδων κριτών. Συμφωνία με την πραγματική κατάσταση. Παρατηρήθηκε ότι και στους τρεις άξονες οι δείκτες κινήθηκαν σε τιμές που αντιστοιχούν σε φτωχή μέχρι σχεδόν μέτρια συμφωνία. Από την άλλη μεριά ο δείκτης ακρίβειας στη διάγνωση-ταξινόμηση που υπολογίστηκε με μεθόδους ROC ανάλυσης έδειξε ότι η εφαρμογή της μεθόδου δεν εξαρτάται από τις διάφορες ομάδες κριτών όπως επίσης δεν εξαρτάται από την επανάληψη της εκτίμησης (1 η ή 2 η κρίση). Μάλιστα η ακρίβεια της προτεινόμενης μεθόδου σύμφωνα με τους δείκτες της ανάλυσης είναι σε τιμές που πλησιάζουν την τυχαία κρίση. Τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνουν τα αποτελέσματα των Ηyde και συν. 1999, των Mc-Cord και συν. 1994, των Burchett και συν.1988 καθώς και των Berksun και συν.1988. Η εκτίμηση ορισμένων σωστά αναγνωρισμένων ανδρικών και γυναικείων εκμαγείων έδειξε ότι αποστρογγυλεμένες γωνίες και κοίλα περιγράμματα χαρακτηρίστηκαν ως γυναικεία (εκμ. 5,36), ενώ έντονες γωνίες και μεγάλο πλάτος κεντρικών τομέων χαρακτηρίστηκαν ως ανδρικά(εκμ.3,39). Υπήρχαν επίσης ορισμένα ανδρικά εκμαγεία με τριγωνικά σχήματα δοντιών που θεωρήθηκαν γυναικεία (εκμ. 28,38), καθώς και ορισμένα γυναικεία με τετράγωνα σχήματα δοντιών που αναγνωρίστηκαν ως ανδρικά (εκμ. 13,15). Τα παραπάνω ευρήματα θα μπορούσαν να εξηγηθούν από το γεγονός ότι οι εκτιμητές αποφάσισαν σύμφωνα με την αποδεκτή υπόθεση που αφορά τις σχετιζόμενες με το φύλο διαφορές στο σχήμα και στο μέγεθος των δοντιών, η οποία όμως δεν αντανακλά την πραγματικότητα. Αξίζει στο σημείο αυτό ν αναφερθούν ορισμένοι περιοριστικοί παράγοντες της μεθόδου. Καταρχήν ένα εκμαγείο αναπαράγει το σχήμα, το μέγεθος και τη διάταξη του δοντιού αλλά δεν μπορεί να προβάλει την απόχρωση, τη φωτεινότητα και την ένταση του χρώματος του δοντιού. Το ίδιο ισχύει και με την υφή των ούλων καθώς και με τη σχέση των δοντιών με το σχήμα του προσώπου. Συνεπώς μπορεί να υπάρχουν διαφορές στα φυσικά άνω πρόσθια δόντια ανάμεσα στα δύο φύλα αλλά οι πληροφορίες που απαιτούνται για να γίνει η διάκριση δεν καταγράφονται στα εκμαγεία των δοντιών που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτή τη μελέτη. Ένας δεύτερος παράγοντας είναι ότι δεν υπήρξε κάποιος τρόπος να τυποποιηθεί η μέθοδος εκτίμησης των εκμαγείων από τους διάφορους εκτιμητές. Οι εκτιμητές θα μπορούσαν να είχαν εκπαιδευτεί ώστε ν αναζητήσουν συγκεκριμένα ειδικά χαρακτηριστικά τα οποία ίσως θα ήταν διαφορετικά ανάμεσα στα δύο φύλα. Με αυτό τον τρόπο όμως αποφεύχθηκε ο περιορισμός στα όρια της αντίληψης των εκτιμητών για το φύλο καθώς και η προκατάληψη των εκτιμητών με μη αποδεδειγμένες θεωρίες πάνω στις διαφορές των φύλων. Έτσι βασίστηκαν στην προσωπική τους αντίληψη για την εκτίμηση του φύλου. 33