Θετική και δεοντολογική προσέγγιση Διάλεξη 2 Εργαλεία θετικής ανάλυσης Ή Γιατί είναι τόσο δύσκολο να πούμε τι συμβαίνει; Η θετική ανάλυση εξετάζει τι υπάρχει και ποιες οι συνέπειες μιας πολιτικής, χωρίς να εξετάζει αν το αποτέλεσμα είναι «σωστό», «δίκαιο», κ.λ.π. Η Δεοντολογική ανάλυση προσεγγίζει το θέμα από την πλευρά του αν θεωρούμε ότι το αποτέλεσμα μιας πολιτικής είναι το σωστό με βάση κάποια κριτήρια. 1 2 Η ανάλυση της οικονομικής πολιτικής Εναλλακτικά του πειράματος Γιατί είναι τόσο δύσκολο να εκφέρουμε γνώμη για το ποια είναι τα αποτελέσματα των κυβερνητικών πολιτικών; Ας πάρουμε, για παράδειγμα, τη μείωση του φόρου εισοδήματος. Θα αυξήσει η μείωση αυτή την προσφορά εργασίας; Σε αντίθεση με τις φυσικές επιστήμες, στα οικονομικά είναι δύσκολο να διεξαγάγουμε ελεγχόμενα πειράματα, όσο και αν προσέξουμε το πείραμα μας. Πολύ συχνά δεν υπάρχει δυνατότητα σύγκρισης. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε στατιστικές μεθόδους για να μελετήσουμε τις επιπτώσεις μιας κυβερνητικής πολιτικής. Ας πάρουμε την περίπτωση που έχει απασχολήσει τους οικονομολόγους, για την επίδραση που έχει μια μείωση των φόρων στην προσφορά εργασίας. 3 4 Ρόλος της οικονομικής θεωρίας Πίνακας 2.1 Ας πάρουμε την περίπτωση του πίνακα 2.1 του βιβλίου σας Καθώς οι οριακοί φορολογικοί συντελεστές αυξήθηκαν, οι μέσες εβδομαδιαίες ώρες εργασίας μειώθηκαν, στην περίοδο 1955-2001. Μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι η αύξηση του φόρου μείωσε την προσφορά εργασίας; ΟΧΙ. Το μη προερχόμενο από εργασία εισόδημα αυξήθηκε (μερίσματα, τόκοι) Οι προτιμήσεις μπορεί να έχουν αλλάξει Συντελεστές φόρου εισοδήματος και προσφορά εργασίας Έτος Οριακός Συντελεστής % Μέσες ώρες εβδομαδιαία Τα στοιχεία αυτά είναι για τις ΗΠΑ. 5 6 1
Ρόλος της οικονομικής θεωρίας Ρόλος της οικονομικής θεωρίας Στην πραγματικότητα ένας μεγάλος αριθμός παραγόντων αλλάζει διαχρονικά και πολλοί από αυτούς μπορούν να επηρεάσουν την προσφορά εργασίας. Η οικονομική θεωρία μας βοηθά στο να απομονώσουμε ένα μικρό σύνολο μεταβλητών που είναι σημαντικές στο να επηρεάσουν τη συμπεριφορά των εργαζομένων. Η οικονομική θεωρία θα εξετάσει ένα άτομο που μεγιστοποιεί τη χρησιμότητα του και επομένως θα συμπεριλάβει στην ανάλυση παράγοντες όπως το μισθό ή το ημερομίσθιο του ατόμου. Η θεωρία κάνει συχνά μεγάλες απλοποιήσεις και μπορεί να αγνοήσει κάποιους σημαντικούς παράγοντες. Το κρίσιμο όμως στοιχείο ενός οικονομικού υποδείγματος (μοντέλου) είναι να περιορίσει το πρόβλημα στα πλέον βασικά του στοιχεία. 7 8 Υποδείγματα (Μοντέλα) Ρόλος της οικονομικής θεωρίας Οικονομικά υποδείγματα απλότητα Αξιολόγηση του υποδείγματος Περιορισμοί των υποδειγμάτων Εμπειρική ανάλυση Στην περίπτωση της προσφοράς εργασίας που εξετάζουμε, ο μισθός μετά το φόρο αλλάζει λόγω της πολιτικής αύξησης του φόρου εισοδήματος. Η οικονομική θεωρία προβλέπει ότι η επίδραση στην εργασία είναι αμφίβολη.. Το αποτέλεσμα υποκατάστασης μας λέει ότι καθώς ο μισθός (η τιμή της σχόλης) μειώνεται, ο καταναλωτής προτιμά περισσότερη σχόλη. Το αποτέλεσμα εισοδήματος μας λέει όταν η σχόλη είναι κανονικό αγαθό, ο καταναλωτής θα καταναλώνει λιγότερο απ αυτήν αφού το εισόδημα μειώνεται. Μόνο εμπειρική εργασία ανάλυση δηλαδή που βασίζεται σε παρατηρήσεις, σε αντίθεση με τη θεωρία, μπορεί να δώσει απάντηση στο ερώτημα αυτό. 9 10 Μέθοδοι εμπειρικής ανάλυσης Μέθοδοι εμπειρικής ανάλυσης Υπάρχουν τρεις κύριες μέθοδοι: Συνεντεύξεις Πειράματα Οικονομετρικές μελέτες Συνεντεύξεις Ο πιο άμεσος τρόπος για να δούμε αν μια πολιτική επηρεάζει τη συμπεριφορά είναι να ρωτήσουμε αυτούς που επηρεάζονται. Αυτό γίνεται με ειδικά ερωτηματολόγια, στα οποία ζητείται απάντηση. Αδυναμίες των συνεντεύξεων Το γεγονός ότι οι άνθρωποι λένε κάτι για τη συμπεριφορά τους δεν σημαίνει ότι είναι αλήθεια. Οι άνθρωποι μπορεί να ενοχληθούν από τα ερωτήματα ή να μη δώσουν σημασία γιατί έχουν άλλες προτεραιότητες. 11 12 2
Αιτιώδης σχέση έναντι συσχέτισης Συσχέτιση: δύο μεταβλητές κινούνται μαζί (π.χ. βάρος και ύψος των ανθρώπων) Αιτιώδης σχέση: υπάρχει ανάμεσα σε δύο μεταβλητές εάν η μία μεταβλητή επηρεάζει την άλλη μεταβλητή (π.χ. η καλή διατροφή ως βρέφος αυξάνει το ύψος του ανθρώπου ως ενήλικα) Είναι συνηθισμένο να μη μπορούμε να ξεχωρίσουμε εύκολα την αιτιώδη σχέση από το συσχέτιση αφού η συσχέτιση μεταξύ δύο μεταβλητών Α και Β μπορεί να οφείλεται στα παρακάτω: Η Α προκαλεί τη Β Η Β προκαλεί την Α Κάποια άλλη μεταβλητή Γ επηρεάζει και την Α και τη Β Αιτιώδης σχέση έναντι συσχέτισης Στατιστική ανάλυση Συσχέτιση Ομάδα ελέγχου Ομάδα πειράματος Συνθήκες που απαιτούνται ώστε η δράση X να προκαλέσει στην κοινωνία το αποτέλεσμαy Το X πρέπει να προηγείται τουy Το X και το Y πρέπει να συσχετίζονται Άλλες ερμηνείες για κάθε παρατηρούμενη σχέση πρέπει να αποκλειστούν. 13 14 πειράματα Αν και δύσκολο δεν είναι αδύνατο να διεξαγάγουμε πειράματα. Αυτά μπορεί να γίνουν (π.χ.) με τη βοήθεια ψυχολόγων. Αδυναμίες των πειραμάτων Θέματα επιλογής. Ακόμη και αν αρχικά η επιλογή είναι τυχαία, μπορεί να υπάρξουν προβλήματα. Τα άτομα που καλούνται να λάβουν μέρος σε πειράματα το γνωρίζουν και αντιδρούν ανάλογα. Έχουν κόστος, που συχνά δεν είναι μικρό. Μεροληψία: πειράματα Μια μεροληπτική εκτίμηση είναι εκείνη που συγχωνεύει την πραγματική επίπτωση με την επίπτωση των εξωτερικών παραγόντων. Για να είναι πειστική μια εμπειρική οικονομική προσέγγιση θα πρέπει να εξαλείφει τη μεροληψία, όταν εκτιμά την αιτιώδη σχέση μεταξύ δύο γεγονότων. Αντι-πραγματικό Το αποτέλεσμα που θα υπήρχε αν τα άτομα της ομάδας πειράματος δεν είχαν πάρει μέρος στο πείραμα. 15 16 πειράματα Πειραματική μελέτη Μια εμπειρική μελέτη στην οποία τα άτομα κατανέμονται τυχαία μεταξύ ομάδας πειράματος και ομάδας ελέγχου. Ομάδα πειράματος Η ομάδα των ατόμων που υφίστανται την παρέμβαση (π.χ. το κρατικό πρόγραμμα ) που εξετάζουμε. Ομάδα ελέγχου Η προς σύγκριση ομάδα των ατόμων που δεν υφίστανται την παρέμβαση (π.χ. το κρατικό πρόγραμμα ) που εξετάζουμε. Η διεξαγωγή μελέτης με βάση το πείραμα Οι πειραματικές μελέτες θεωρούνται το χρυσό πρότυπο των εμπειρικών μελετών λόγω αυτής της δυνατότητας να εξαλείφει τη μεροληψία. Οι προσεγγίσεις αυτές χρησιμοποιούνται συχνά στις φυσικές επιστήμες, όπως η ιατρική. Βασικός κανόνας η τυχαία κατανομή του πληθυσμού μεταξύ ομάδας πειράματος και ομάδας ελέγχου. 17 18 3
Παγίδες των μελετών που βασίζονται στο πείραμα Ηθικά προβλήματα Νομικά προβλήματα (π.χ. Αλλαγές φορολογικών συντελεστών) Τεχνικά προβλήματα Μεροληψία των απαντήσεων Επίδραση που μπορεί να έχει η περιορισμένη διάρκεια του πειράματος Γενικεύσεις των ευρημάτων σε άλλους πληθυσμούς, σε άλλα περιβάλλοντα. Φαινόμενο του «μαύρου κουτιού» Μελέτες με βάση την παρατήρηση Εμπειρικές μελέτες που βασίζονται σε δεδομένα παρατηρήσεων που δεν τα αποκτούμε μέσα από πειράματα. Πηγές δεδομένων επισκοπήσεις Καταγραφή δεδομένων από τη διοίκηση Κρατικά στοιχεία 19 20 21 Μορφές δεδομένων: Διαστρωματικά δεδομένα Δεδομένα που περιέχουν πληροφορίες για άτομα (οντότητες γενικά) σε μια χρονική στιγμή. Χρονολογικές σειρές Δεδομένα που περιέχουν πληροφορίες για ένα άτομο (μια οντότητα γενικά) σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Διαστρωματικές χρονολογικές σειρές Δεδομένα που περιέχουν πληροφορίες για άτομα (οντότητες γενικά) σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. 22 Επιλέγουμε μια ειδική αλγεβρική σχέση που συνοψίζει τις βασικές μεταβλητές που μας ενδιαφέρουν. Στην περίπτωση της εργασίας, για παράδειγμα, μπορούμε να πάρουμε την εξής σχέση: L w A X X 0 1 n 2 3 1 4 2 όπου L είναι οι ώρες εργασίας, w n είναι ο καθαρός μισθός, και A, X 1, και X 2 είναι άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την εργασία. α 0 - α 4 είναι οι παράμετροι, και ε είναι ένα τυχαίο σφάλμα. Α. Διάγραμμα διασποράς Β. Γραμμή παλινδρόμησης Η κλίση της γραμμής παλινδρόμησης είναι α 1 Γ. Γραμμή παλινδρόμησης σε διάγραμμα διασποράς με αυξημένη διασπορά Αν αγνοήσουμε όλους τους άλλους παράγοντες εκτός από το ημερομίσθιο, η επιδίωξη μας είναι να ταιριάξουμε μια γραμμή στα δεδομένα. Καμιά ευθεία γραμμή δεν ταιριάζει απόλυτα, αλλά σκοπός της πολλαπλής παλινδρόμησης είναι να βρούμε τις παραμέτρους που ταιριάζουν καλύτερα». Η κλίση μια τέτοιας γραμμής παλινδρόμησης δίνει το συντελεστή παλινδρόμησης για το ημερομίσθιο. 24 4
Όταν α 1 =0, ο καθαρός μισθός δεν έχει καμιά επίδραση στις ώρες εργασίας. Όταν α 1 >0, ο καθαρός μισθός αυξάνει την εργασία. Το αποτέλεσμα υποκατάστασης κυριαρχεί. Όταν α 1 <0, ο καθαρός μισθός μειώνει την εργασία. Το εισοδηματικό αποτέλεσμα κυριαρχεί. Η παρουσία του τυχαίου σφάλματος αντανακλά την επίδραση που έχει στην εργασία παράγοντες που δεν είναι παρατηρήσιμοι από τον ερευνητή. Στην πράξη, η μέθοδος αυτή δεν οδηγεί πάντα σε ξεκάθαρα αποτελέσματα. Μετά την εκτίμηση του α 1, πρέπει να αξιολογηθεί η αξιοπιστία του. Είναι κοντά στην αλήθεια; Η τυπική απόκλιση δείχνει πόσο η εκτιμηθείσα παράμετρος αποκλίνει από την πραγματική της τιμή. Όταν η τυπική απόκλιση είναι μικρή σε σχέση με την εκτιμηθείσα παράμετρο, ο συντελεστής είναι στατιστικά σημαντικός. 25 26 Αδυναμίες της οικονομετρικής ανάλυσης Ετερογένειες στις διάφορες ομάδες πληθυσμού Διαχρονική μεταβολή των παραμέτρων. Μεροληψία των μεταβλητών που παραλείφθηκαν Μερικές μεταβλητές, όπως κίνητρα ή φιλοδοξία, είναι από τη φύση τους δύσκολο να μετρηθούν. Αντίστροφη αιτιότητα Οι παρατηρηθείσες μεταβλητές μπορεί να μην αντιστοιχούν σε μεταβλητές της θεωρίας. Οι ώρες εργασίας δεν είναι το ίδιο με την «εργασιακή προσπάθεια». Οιονεί-πειραματικές μελέτες Μελέτες με βάση την παρατήρηση, που στηρίζεται σε συμβάντα που είναι πέρα από τον έλεγχο του ερευνητή για να μιμηθεί τυχαία κατανομή. Οι μελέτες αυτές εντοπίζουν καταστάσεις στις οποίες εξωτερικά συμβάντα κατανέμουν στην ουσία άτομα σε ομάδες πειράματος και ελέγχου. Η διαφορά ανάμεσα σε ένα πείραμα και σε ένα οιονείπείραμα είναι ότι στο πείραμα η κατανομή ατόμων μεταξύ ομάδας πειράματος και ελέγχουν γίνεται με απόλυτη σαφήνεια, ενώ το οιονεί-πείραμα στηρίζεται χρησιμοποιεί δεδομένα παρατηρήσεων, αλλά στηρίζεται και σε παράγοντες, οι οποίοι είναι πέρα από τον έλεγχο του ερευνητή, που φυσιολογικά οδηγούν σε τυχαία κατανομή. 27 28 Διεξαγωγή μιας οιονεί-πειραματικής μελέτης Παγίδες των οιονεί-πειραματικών μελετών 29 Διαφορά στη διαφορά. Συγκρίνει τη διαφορά στο αποτέλεσμα της ομάδας πειράματος μετά το πείραμα με τη διαφορά στο αποτέλεσμα της ομάδας ελέγχου κατά την ίδια χρονική περίοδο. Ανάλυση βοηθητικών μεταβλητών. Η ανάλυση που απομονώνει την τυχαία μεταβολή στην παρέμβαση για να προσεγγίσει μια πειραματική μελέτη με βοηθητικές μεταβλητές Ανάλυση ασυνέχειας παλινδρόμησης. Η ανάλυση που βασίζεται σε αυστηρά κριτήρια για πρόσβαση στην παρέμβαση που εξετάζουμε για να προσεγγίσουμε το σχεδιασμό ενός πειράματος 30 Η σημαντικότερη παγίδα έγκειται στο ότι το φυσικό πείραμα μπορεί να μη μιμείται πραγματικά την τυχαία κατανομή στην ομάδα πειράματος. Τα οιονεί-πειράματα μπορούν να εφαρμοστούν σε περιορισμένο μόνο αριθμό περιπτώσεων. Για πολλά ενδιαφέροντα και σημαντικά οικονομικά θέματα δεν είναι δυνατό να διεξαχθούν φυσικά πειράματα. Τα οιονεί-πειράματα έχουν τα ίδια προβλήματα με τα πειράματα για το πώς θα γενικευτούν τα αποτελέσματα τους σε άλλα πλαίσια και περιβάλλοντα. 5
Σύνοψη εργαλείων θετικής ανάλυσης Ο ρόλος της θεωρίας Μέθοδοι εμπειρικής ανάλυσης 31 6