ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΑΝΟΙΚΣΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΣΑ ΣΑ ΑΠΟΚΡΤΦΑ ΕΤΑΓΓΕΛΙΑ Ενότητα 6: Το Ευαγγζλιο τθσ παιδικισ θλικίασ του Ψ-Ματκαίου Αικατερίνθ Τςαλαμποφνθ
Άδειεσ Χρήςησ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται ςε άδειεσ χριςθσ Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπωσ εικόνεσ, που υπόκειται ςε άλλου τφπου άδειασ χριςθσ, θ άδεια χριςθσ αναφζρεται ρθτώσ. 2
Χρηματοδότηςη Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό ζχει αναπτυχκεί ςτα πλαίςια του εκπαιδευτικοφ ζργου του διδάςκοντα. Το ζργο «Ανοικτά Ακαδθμαϊκά Μακιματα ςτο Αριςτοτζλειο Πανεπιςτιμιο Θεςςαλονίκθσ» ζχει χρθματοδοτιςει μόνο τθν αναδιαμόρφωςθ του εκπαιδευτικοφ υλικοφ. Το ζργο υλοποιείται ςτο πλαίςιο του Επιχειρθςιακοφ Προγράμματοσ «Εκπαίδευςθ και Δια Βίου Μάκθςθ» και ςυγχρθματοδοτείται από τθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εκνικοφσ πόρουσ. 3
ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΑΝΟΙΚΣΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΣΑ Σο Ευαγγζλιο τησ παιδικήσ ηλικίασ του Ψ-Ματθαίου
ΣΟ ΕΤΑΓΓΕΛΙΟ ΣΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΣΟΤ Χ-ΜΑΣΘΑΙΟΤ
ΕΙΑΓΨΓΙΚΑ Το απόκρυφο κεύμενο οφεύλει το όνομϊ του ςτον K. Tischendorf. To κεύμενο περιϋχει την ψευδεπύγραφη αλληλογραφύα μεταξύ των επιςκόπων Χρωμϊτιου και Ηλιοδώρου και του Ιερώνυμου. Το ζητούν να μεταφρϊςει από τα εβραώκϊ ςτα λατινικϊ ϋνα κεύμενο για τη γϋννηςη τησ Μαρύασ και τη γϋννηςη του Ιηςού, το οπούο όταν κρυμμϋνο μϋχρι τώρα. Πρώτη ϋκδοςη του κειμϋνου από τον J.C. Thilo (1832): Codex Apocryphus Novi Testamenti: ϋκδοςη δύο χειρογρϊφων του 14 ου και 15 ου αι. + Cod. Pars. Lat 1652. H δεύτερη ςημαντικό ϋκδοςη εύναι εκεύνη του K. Tischendorf (1851). Θεωρεύ την ιςτορύα για τον νεαρό Ιηςού ωσ αρχαύο τμόμα του αποκρύφου. Διατηρεύ την αλληλογραφύα ωσ αρχικό πρόλογο του κειμϋνου. Η τελευταύα ϋκδοςη του κειμϋνου λαμβϊνει υπόψη 132 χειρόγραφα: Gijsel / Turnhout (1997). 6
ΦΕΙΡΟΓΡΑΥΗ ΠΑΡΑΔΟΗ / XΡΟΝΟ ΤΓΓΡΑΥΗ Τα αρχαιότερα χειρόγραφα από τισ αρχϋσ του 9 ου αι. (Montepessulanus 55). Στισ αρχϋσ του 9 ου αι. δυο διαφορετικϋσ εκδοχϋσ του αποκρύφου. Α (την πρώτη δεκαετύα τησ καρολύνειασ δυναςτεύασ). P (γύρω ςτο ϋτοσ 800). Terminus ante quem το ϋτοσ 800. Terminus post quem: É. Amman: επύδραςη από τουσ μοναχικούσ κανόνεσ -> ακμό του μοναχιςμού ςτη Δύςη. J. Gijsel: εποχό του Γρηγορύου τησ Tours (540-594). Πιθανό εποχό ςυγγραφόσ του αποκρύφου: αρχϋσ του 7 ου αι. (βαςιλεύα του Dagobert I). 7
ΥΙΛΟΛΟΓΙΚΟ ΕΙΔΟ ΦΕΕΙ ΜΕ ΠΡΨΣ. ΙΑΚΨΒΟΤ Πρόκειται για μύα επεξεργαςύα και εκ νϋου καταγραφό του Πρωτευαγγελύου ςτα λατινικϊ. Παρόμοια επεξεργαςύα το ϋργο Liber de nativitate sanctae Mariae. Tα δύο κεύμενα δημιουργούνται το ϋνα ανεξϊρτητα από το ϊλλο, ϋχουν όμωσ την ύδια επιρροό ςτη Δύςη. Κι εδώ όμωσ κεντρικό πρόςωπο η Μαρύα. 8
ΠΗΓΕ ΣΟΤ ΑΠΟΚΡΤΥΟΤ Το ΠρωτΙακ για το πρώτο μϋροσ του αποκρύφου (ύςωσ γνωρύζει το ΠρωτΙακ ςε μύα προγενϋςτερη μορφό από αυτόν που ςώζεται ςόμερα). Το Ευαγγέλιο της Παιδικής Ηλικίας του Θωμά (κεφ. 25-42) διαςώζει διαφορετικό εκδοχό του κειμϋνου προςπαθεύ να μετριϊςει την αρνητικό εικόνα του Ιηςού ςτο κεύμενο του Θωμϊ. Σχϋςεισ με την Αραβική διήγηση της Παιδικής Ηλικίας. Το κανονικό ευαγγϋλιο του Ματθαύου. 9
ΘΕΟΛΟΓΙΚΕ ΚΑΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΕ ΣΑΕΙ Κεύμενο με ιδιαύτερη ϋμφαςη ςτο πρόςωπο τησ Μαρύασ. Στο κεφ. 6 η Μαρύα χαρακτηρύζεται ωσ «πρῶτοσ εὑρετόσ» όλων των μοναχικών κανόνων. Εύναι η domina perfectissima που χαύρει τησ εύνοιασ του Θεού. Στο κεφ. 12 η Μαρύα δεν εμφανύζεται ωσ το αβϋβαιο κορύτςι του ΠρωτΙακ αλλϊ ωσ η κυρύα τησ κατϊςταςησ, η οπούα μόνη τησ αποφαςύζει να θϋςει τον εαυτό τησ ςε δοκιμαςύα -> μύα θριαμβευτικό πορεύα ςτο τϋλοσ όπου η Μαρύα δϋχεται τισ τιμϋσ του λαού και των πρεςβυτϋρων. 10
ΙΣΟΡΙΑ ΣΗ ΕΠΙΔΡΑΗ Κεύμενα όπωσ του Ψ-Ματθαύου και το Libellus de nativitate Mariae επηρεϊζουν ςημαντικϊ τον θεομητορικό λειτουργικό κύκλο και ςτηρύζουν τισ θεολογικϋσ ςυζητόςεισ για το αειπϊρθενο και τον χαρακτηριςμό τησ Μαρύασ ωσ θεοτόκου. Το απόκρυφο κεύμενο επηρεϊζει κεύμενα μαριολογικού περιεχομϋνου ςτην Δύςη κατϊ τον 9 ο και 10 ο αι., τα οπούα ςτη ςυνϋχεια περνϊνε μϋςα ςτα λειτουργικϊ κεύμενα. Η πληροφορύα του αποκρύφου ότι ςτο ςπόλαιο τησ γϋννηςησ εύναι το βόδι και ο όνοσ, που πϋραςε ςτισ εικόνεσ τησ Γϋννηςησ, προϋρχεται από το απόκρυφο του Ψ-Μτ. Το ύδιο ιςχύει για την παρϊςταςη του φούνικα που ςυναντούμε ςτισ απεικονύςεισ τησ φυγόσ ςτην Αύγυπτο. 11
ΠΕΡΙΕΦΟΜΕΝΟ Δύο κύρια μϋρη: Κεφ. 1-17: μύα επεξεργαςύα του ελληνικού κειμϋνου του ΠρωτΙακ. Κεφ. 18-24: η Αγύα Οικογϋνεια ςτην Αύγυπτο (επιρροϋσ από το Ευαγγϋλιο τησ Παιδικόσ Ηλικύασ του Θωμϊ). 12
ΑΛΛΑ ΕΤΑΓΓΕΛΙΑ ΣΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
ΣΟ ΑΡΑΒΙΚΟ ΕΤΑΓΓΕΛΙΟ ΣΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Σώζεται ςε δύο χειρόγραφα και τρεισ ςυριακϋσ παραλλαγϋσ. Βϊςη των ςημερινών εκδόςεων του αποκρύφου εύναι η ϋκδοςη του H. Sike (1697), η οπούα ςτηρύζεται ςτο χειρόγραφο τησ Οξφόρδησ Ms Or. 350. Στο πρώτο μϋροσ (κεφ. 1-9) παρουςιϊζει εξϊρτηςη από το ΠρωτΙακ. Το μεςαύο τμόμα (κεφ. 10-35) αποτελεύ τον αρχικό πυρόνα τησ αφόγηςησ του αποκρύφου (θαύματα εξορκιςμών, μαγικϋσ πρϊξεισ, ϋντονη μαριολογύα). Το τρύτο μϋροσ (κεφ. 36-54) ςτηρύζεται ςτο Ευαγγϋλιο τησ Παιδικόσ Ηλικύασ του Θωμϊ. Το αρχικό κεύμενο ύςωσ εύναι πριν τον 5 ο αι. τόποσ ςυγγραφόσ κϊπου ςτην Ανατολό. 14
ΣΟ ΕΤΑΓΓΕΛΙΟ ΣΟΤ ΦΕΙΡΟΓΡΑΥΟΤ ARUNDEL Σώζεται ςτο χειρόγραφο Arundel 404 τησ Βρετανικόσ Βιβλιοθόκησ (14 οσ αι.) και ςε ϋνα ϊλλο χειρόγραφο του 13 ου αι. (Hereford Cathedral Library O. III, 9) -> Compilation J (James) γύρω ςτο 800. Σόμερα ϋχουμε ςτη διϊθεςό μασ 9 μϊρτυρεσ του κειμϋνου. Στηρύζεται ςε διϊφορα προηγούμενα κεύμενα: λατινικό μετϊφραςη του ΠρωτΙακ / Ψ-Μτ / μύα χαμϋνη ςόμερα πηγό. Στισ γνωςτϋσ από τα ϊλλα ευαγγϋλια παιδικόσ ηλικύασ το ευαγγϋλιο Arundel προςθϋτει ςτοιχεύα για τουσ μϊγουσ (ομοιότητεσ με το πρόςφατα δημοςιευμϋνο ευαγγϋλιο των Μϊγων). Ο νεογϋννητοσ Χριςτόσ ωσ φωσ αρχικϊ και ςτη ςυνϋχεια παύρνει ςώμα -> δοκητικϋσ τϊςεισ; 15
ΓΕΝΙΚΑ ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ Τϋςςερα κύρια κεύμενα που επηρεϊζουν όλα τα υπόλοιπα: Πρωτευαγγϋλιο Ιακώβου. Ευαγγϋλιο Παιδικόσ Ηλικύασ του Θωμϊ. Ευαγγϋλιο Ψ-Ματθαύου. Μύα ϊγνωςτη πηγό (7 οσ /9 οσ αι.). Σχϋςη με την Καινό Διαθόκη: Συμπληρώνουν τα κενϊ τησ ιςτορύασ. Έχουν διαφορετικϊ θεολογικϊ ενδιαφϋροντα. Μϋςα από την «προώςτορύα» του Ιηςού βλϋπουν την εκπλόρωςη των προφητειών. Ένταξη μαγικών και μυθικών ςτοιχεύων. Οι διαφορετικϋσ τϊςεισ ςτην παρϊδοςη: Στο ιουδαιοχριςτιανικό περιβϊλλον: ϋμφαςη ςτην οικογϋνεια του Ιηςού και ςτη γενεαλογύα του. Στον αραβικό χώρο ενδιαφϋρον για τη θαυματουργικό / μαγικό δρϊςη του Ιηςού. Στον ςυριακό χώρο ϋμφαςη ςτη θεώκό φύςη του παιδιού Ιηςού. Στισ γνωςτικϋσ ομϊδεσ η μυθολογικό εικόνα παιδιού-γϋρου. Στο λατινικό χώρο ϋμφαςη ςτο αειπϊρθενο. 16
ημείωμα Αναφοράσ Copyright Αριςτοτζλειο Πανεπιςτιμιο Θεςςαλονίκθσ, Τςαλαμποφνθ Αικατερίνθ. «Το Ευαγγζλιο τθσ παιδικισ θλικίασ του Ψ-Ματκαίου». Ζκδοςθ: 1.0. Θεςςαλονίκθ 2015. Διακζςιμο από τθ δικτυακι διεφκυνςθ: http://eclass.auth.gr/courses/ocrs339/. 17
ημείωμα Αδειοδότηςησ Το παρόν υλικό διατίκεται με τουσ όρουσ τθσ άδειασ χριςθσ Creative Commons Αναφορά - Παρόμοια Διανομι *1+ ι μεταγενζςτερθ, Διεκνισ Ζκδοςθ. Εξαιροφνται τα αυτοτελι ζργα τρίτων π.χ. φωτογραφίεσ, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριζχονται ςε αυτό και τα οποία αναφζρονται μαηί με τουσ όρουσ χριςθσ τουσ ςτο «Σθμείωμα Χριςθσ Ζργων Τρίτων». Ο δικαιοφχοσ μπορεί να παρζχει ςτον αδειοδόχο ξεχωριςτι άδεια να χρθςιμοποιεί το ζργο για εμπορικι χριςθ, εφόςον αυτό του ηθτθκεί. [1] http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/ 18
ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΑΝΟΙΚΣΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΣΑ Σζλοσ ενότητασ Επεξεργαςία: Φίλιπποσ Γερμάνθσ Θεςςαλονίκθ, Εαρινό Εξάμθνο 2014-2015
ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ημειώματα
Διατήρηςη ημειωμάτων Οποιαδιποτε αναπαραγωγι ι διαςκευι του υλικοφ κα πρζπει να ςυμπεριλαμβάνει: το Σθμείωμα Αναφοράσ το Σθμείωμα Αδειοδότθςθσ τθ διλωςθ Διατιρθςθσ Σθμειωμάτων το Σθμείωμα Χριςθσ Ζργων Τρίτων (εφόςον υπάρχει) μαηί με τουσ ςυνοδευόμενουσ υπερςυνδζςμουσ. 21