ΤΗΣ ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΚΑΙ ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ. Μ. Μουστάκα), Λ. Σωτηριάδης), Α.

50 ΠΑΝΕΛΛΉΝΙΟ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΧΡΗΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ G.I.S. ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΥΔΡΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΚΑΙ ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Μ. Μυστάκα), Λ. Σωτηριάδης), Α. ΨιλβίκςΙ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην εργασία αυτή έγινε πρσπάθεια ργάνωσης τράπεζας γεωγραφικών πληρφριών (GI.S.). μι βάση τις πίες εκτιμήθηκαν ρισμένες κλιματικές, υδργεωλγικές και υδρλγικές παράμι:η)()ι τη..: λεκάνης τυ Πηνειύ πταμύ της Θεσσαλίας. Έγινε διαίρεση της λεκάνης απρρής τυ Πηνειύ πταμύ, πυ υσιαστικά συμπίπrι:ι μι: τ γεωγραφικό διαμέρισμα της Θεσσαλίας, σε τέσσερα επιμέρυς βυθίσματα: Καλαμπάκας - Τι)ικ{!λ(ι)\', Καρδίτσας - Φαρσάλων, Λάρισας - Κάρλας και Ελασσώνας - Τυρνάβυ. Ακλύθησε η ψηφιπίηση των γεωμρφλγικών, υδργραφικών, γεωλγικών, υδργεωλγ[κ{')ι' και κλιματικών στιχείων των τεσσάρων βυθισμάτων της Θεσσαλίας, με βάση τα πία Ιγl\'ΗΙ' εκτιμησεις για τις αναμενόμενες παραμέτρυς των κατακρημνισμάτων, της εξατμισιδιαπνιiς, τη..: επιφανειακης και της υπόγειας απρρής (υδατικό δυναμικό). Εκτιμήθηκαν επίσης ι ανάγκες τυ Θεσσαλικύ κάμπυ σε αρδευτικό νερι'> μι: BΓLση Τι": καλλιεργύμενες εκτάσεις. Από ταυτόχρνη επεξεργασία στιχείων για τη στάθμη και την παρχή τυ Πηνειύ στην Ι~o6(, τη-.: κιλάδας των Τεμπών, έγιναν εκτιμήσεις για την πραγματική απρρή τυ πταμύ και συγκι1\τi"::": παρατηρήσεις για την αναμενόμενη απρρή βάσει των πρηγύμενων εκτιμήσεων. SUMMARY This paper attempts to organise a data bank of G.1.S. for the Pe inios river drainage basi η Γ η1cssίl Ι:;.. Greece, which was divided into four sub-basins: Kalambaka - Trikala and Karditsa - Fal'salu ίη lll~' west, as well as Lcιrisa - Karla and Elassona - Tirnavos ίη the east. InforJnation concezning geomorphojogy, hydrography, geoiogy, cjimate, hydrogeo!ogy cιnd 11ydl'OI()~: were used to estijnate the nnnun! runoffofpenios river (2434,45 * 1Q6Jn3). Based η hydrojogical measurements of Penios river and important springs ίη Thessaly ιllc ΓC~11 average annual runoffwas caicu!ated (2520 * 106m3). Tl1e ίπίgatίn needs for the entire 'Thessaly were also taken into account. The very smn[j difference (70 * 106 Jn3) resujted froln the comparison of the above t\no lηcιil()(i~ indicate that ίη case of lack of field ιneasurejnent the application of G.l.S. Jnethods yields Γclί~lωl' resuits. 1 Εργαστήρι Φυσικής Γεωγραφίας Τμέας Γεωλγίας και Φυσικής Γεωγραφίας, Τμήμα Γεωλγίας, Λ. r Ι.Η. Θεσσαλνίκη, 54006 248

50 ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εργασία αυτή έχει στόχ να συγκεντρώσει, να επεξεργαστεί και να παρυσιάσει γεωμρφλγικ:ι:-::. γεωλγικές, υδργραφικές, κλιματικές, υδρλγικές και λιπές επιστημνικές πληρφρiα:; γω τη λεκάνη τυ Πηνειύ πταμύ της Θεσσαλίας στη μρφή Γεωγραφικών Συστημάτων Πληρ()φΟΙ)1(;η' (G.I.S.). Είναι γνωστό ότι η υδρλγική λεκάνη τυ Πηνειύ πταμύ συμπίπτει σχεδόν με τα 0Γ>ω τ!) γεωγραφικύ διαμερίσματς της Θεσσαλίας (σχ. 1). Αναπτύσσεται μάλιστα στ χώρ τυ μι;γrίλll ενδρεινύ βυθίσματς τ πί ριθετε,ται ανατλικό. από τα όρη Πιέρια, Όλυμπς. Οσπσ. Μαυρβύνι και Πήλι, δυτικά από την ρσειρά της νότιας Πίνδυ, βόρεια από τυς Oρι:tl'OO-:: όγκυς των Χασίων - Αντιχασίων - Καμβυνίων - Πιερ,ων και νότια από την ρσειρ{l της ΌΟlη),: και μιkρό~~ρoυς ημι(?pειν2.ί!..ς_όγ~oυ~(:x~~~()νιo ~~.!".) g"0'00 ΚΟΛΠΟΣ Ν :030'QQ [ Σχήμα 1. Η λεκάνη τυ Πηνειύ με τα επιμέρυς 4 βυθίσματα _.._- ---------_.----_.._.. ---_. ------- Στ κέντρ περίπυ τυ πραναφερόμενυ βυθίσματς της Θεσσαλίας αναπτύσσεται μια επιμιiκης ράχη στην πία ξεχωρίζυν ι κρυφές Ζό.ρκς, Τίτανς, Φυλληί και Χαλδόνι. Η ρό.χη rωτ1i χωρίζει την πεδινή Θεσσαλία σε δύ επιμέρυς βυθίσματα: ΤΟ βύθισμα της Δυτικής Θεσσαλίας (Καλαμπάκας - Τρικάλων - Καρδίτσας - Φαρσάλων). τ πί θεωρείται ενιαί Τ βύθισμα της Ανατλικής Θεσσαλίας, τ πί περιλαμβάνει τις μικρότερες ταφρλεκ(ί.\τς Σαρανταπόρυ - Ελασσόνας και Τυρνάβυ - Λάρισας / Κό.ρλας. Τ βύθισμα της Θεσσαλίας είναι μρφλγικά κλειστό πρς τη θάλασσα τυ Αιγαίυ Πι:λι'Γ(Οllς (Θερμαϊκός κόλπς). Η μναδική δός επικινωνίας και απστράγγισης τυ βυθίσματς είναι () Πηνειός πταμός, πίς διέρχεται από την κιλάδα των Τεμπών και εκβάλλει στ Θερμα"ίκό κόλπ. Η ευρύτερη περιχή της Θεσσαλίας κυριαρχείται από την παρυσία τριών μεγάλων γεωτcκτον\κιίjν ζωνών (Μυντράκης 1985): 249

50 ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΓΕΩΓΡΑΦ/ΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Της Πελαγνικής ζώνης, η πία κατέχει τ ανατλικό και κεντρικό τμήμα της Θεσσαλίας. Στην ζώνη αυτή επικρατύν μεταμρφωμένα πετρώματα γνευσίων, σχιστλίθων και μαρμάρων. ι;ι'(,) σημαντική είναι επίσης η παρυσία ασβεστλίθων και φειλίθων. Της ζώνης της Πίνδυ, η πία κατέχει τ δυτικό τμήμα ης Θεσσαλίας και ταυτίζcται μι: τ\' ρεινό όγκ της ρσειράς της Ν. Πίνδυ. Στην ζώνη αυτή επικρατύν ι σχηματισμί τυ φλί)σχ'1 και των ασβεστλίθων. 'Γης Υππελαγνικής ζώνης ή ζώνης Oφιoλi.θων, η πία κατέχει τν ενδιάμεσ χώρ μπαξί) τω\! ζωνών Πελαγνικής και Πίνδυ. Εντπίζεται στ χώρ της Δ. Θεσσαλίας, βαίνει παράλληλα και σε επαφή με τη ζώνη της Πίνδυ και απτελείται από πραλπικά μεταμρφωμένα πετρώματα και φειλίθυς. γλικα ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Για τη διεξαγωγή της έρευνας αυτής χρησιμπιήθηκαν Τπγραφικί χάρτες κλίμακας 1:250.000, για την απτύπωση των ισϋψών και τ(,)\' υδργραφικών στιχείων Γεωλγικί χάρτες 1:500.000, για την απτύπωση της λιθλγίας Κλιματικά στιχεiα από δίκτυ μετεωρλγικών σταθμών (Νικλάκης 1985, Μπαλαφύτης 19ΧΧ) Υδργεωλγικά στιχεία από απγραφή καρστικών πηγών παρχής μεγαλύτερης από ] ()!ti~('c (ΙΓΜΕ 1980) Υδρλγικά στιχεία μετρήσεων της παρχής και της απρρής τυ Πηνειύ (Υ.Ε.Β. Λάιιισα;. Δ.Ε.κ.Ε.) Στιχεία για τις καλλιέργειες και τις ανάγκες της περιχής σε αρδευτικό νερό (Γκύμας 1996). Για την επεξεργασία των πληρφριών αυτών χρησιμπιήθηκε τ πρόγραμμα «Excel», ι:ν(ι) η ψ~φιoπoί~σή τυς έίινε με :0 πρόγραμμα,«map-1~fo» "ζx~~. 'Χ", ftjt (Ευγενικη πρσφρα της χρησης τυ πακετυ απ τ 'χ '-,~.;r::>\,,\..:"'t~i~~1,/ νόμιμ αντιπρόσωπ της Map-Info στη Θεσσαλνίκη κ. "._~.~ ':'".- Οδυσσέα Χρίστυ και τη «GEOINFO»). Η ' YδΡO"',ης,ρ,όρ,αβvO<αμότ.,ν ψηφιπίηση έγινε μέσω της Θόνης ηλεκτρνικύ υπλγιστή (PC). Δημιυργήθηκε έτσι μια τράπεζα πληρφριών για την περιχή, από ψηφιπιήσεις των επιμέρυς χαρτών, πυ 2.Γ''''λρ~'όςX.1pτη, περιλαμβάνει τα παρακάτω επίπεδα (σχ. 2): 1. Υδρκριτική γραμμή της λεκάνης απρρής τυ 5 Yδρoγρa.φιιco όιι:;τυ Πηνειύ πταμύ και όρια επιμέρυς υπλεκανών 2. Συνπτικό Γεωλγικό χάρτη 3. Όρια λεκάνης απρρής της τέως λίμνης Κάρλας 4. Θέσεις πηγών με παρχή μεγαλύτερη από 1Olt/h. '.... _."" 5. Υδργραφικό δίκτυ " "'%-:~ 'χ 6. Χάρτη ισϋψών ανά 200m ~~~~~ 7. Χάρτη ισϋψών ανά 20m μέχρι την ισϋψή των ι.:: 4 ""Θ""ιρ',,-'π=""'--- ---"8::..:.Χ~όrπ""ης""'α""u,:::::,ω::..:V<~σu:::::πu::;;:λ..,:::...ν _ 200m Σχήμα 2. Επίπεδα πληρφριών για τη λι:κ(ινη ΤΟ1' Ισϋετείς καμπύλες ετήσιες και μηνιαίες τόσ για όλη Πηνει\) τη λεκάνη απρρής τυ Πηνειύ πταμύ όσ και για τη λεκάνη απρρής της Στόχς της πρσπάθcιας αυτής ήταν η διερεύνηση των δυναττήτων επιστημνικής πρσi:γγιση.:; ζητημάτων πυ αφρύν στη λειτυργία της λεκάνης της Θεσσαλίας και τυ Πηνειύ πταμί) σι: σχέση βέβαια με τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Για τ λόγ αυτό η έρευνα έγινε σε τρία στάδια: Στάδι Ι. Συγκέντρωση και επεξεργασία στιχείων πυ δηγύν στην εκτίμηση της απρρής της λεκάνης τυ Πηνειύ Στάδι 2. Συγκέντρωση και επεξεργασία στιχείων υδρλγίας τυ Πηνειύ για τν υπλγισμ6 της συνλικής απρρι1.ς τυ Στάδι 3. Συγ.κέντρωση και επεξεργασία στιχείων για τις ανάγκες της Θεσσαλίας σε νεrό (κυrίως αρδευτικές) και τρόπς πυ αυτές επηρεάζυν τα υδρλγικά στιχι;ία της λεκάνης...j 250

50 ΠΑΝΕΛΛΉΝΙΟ ΙΈΩΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Λόγω της έκτασης τυ υδργραφικύ δικτύυ της Θεσσαλίας κρίθηκε σκόπιμς χωρισμός τη-: λεκάνης σε 4 επιμέρυς βυθισματα (σχ 1) με βάση τη γεωμρφλγία και τ υδργραφικό 6ικτυ, ώστε να γίνει πστική επεξεργασία σε κάθε βύθισμα ξεχωριστά και να συγκριθίjν έπειτα τα απτελέσματα. Κεντρικός άξνας στ χωρισμό αυτό θεωρήθηκε περίπυ η κίτη τυ Ilηνί:ωί) πταμύ. Βύθισμα 1: Καλαμπάκας - Τρικάλων (Με κυριότερυς κλάδυς τυς Μαλακασι(;nlκ() Κλεινβίτικ - ΛηΘαί - Πρταϊκό - Πάμισ), με έκταση 2918 km 2. Βύθισμα 2: Καρδιτσας - Φαρσάλων (με κυριότερυς κλάδυς τυς Καλέντζη - Σφα6ίτικ Φαρσαλιώτη - Ενιπέα), με έκταση 3244 km 2. Βύθισμα 3: Λάρισας - παλιάς λιμνυς Κάρλας, με έκταση 2098 kiη 2 Βύθισμα 4: Ελασσώνας - Τυρνάβυ (με κύρια μνάδα απστράγγιση ς τν Τιταρήσι), με έκτα"η 2158 km 2. Ενότητα άξια πρσχής και έρευνας απτελεί η περίπτωση τυ 3 0υ βυθισματς. Τ βύθισμα αυτ() α\' και θεωρειται τμήμα της λεκάνης απρρής τυ Πηνειύ πταμύ, συμπεριλαμβάνει και τη λί:κγνη απρρής της παλιάς λίμνης Κάρλας, η πία βρισκεται σε χαμηλότερ υψόμετρ από την K\φtα κίτη τυ Πηνειύ πταμύ και σήμερα απστραγγιζεται τεχνητά πρς τν Παγασητικό κόλπ μι:,,(ι) σήραγγας. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤ Α ΓΙΑ ΤΑ ΓEΩMOPΦOΛOΓlΚA ΣΤΟΙΧΕΙΑ Για τ ανάγλυφ Όπως πραναφέραμε μετρήθηκαν ι εκτάσεις τόσ των τεσσάρων βυθισμάτων όσ και της συνλικη: λεκάνης απρρής. Έπειτα μετρήθηκαν ι μέσες κλισεις με ισδιάσταση ανά 200μ. ΕπειδιΙ μι:γcιλ τμήμα της συνλικής έκτασης βρίσκεται σε υψόμετρ μικρότερ των 200μ. και υπάρχει σαφ1ίς διάκριση ρεινής και πεδινής Θεσσαλιας πάνω και κάτω από την ισϋψή των 200μ, μετρήοψ:ω' επισης ι μέσες κλισεις γα την ρεινή Θεσσαλία με ισδιάσταση 200μ και ι μέσες KλίσCΙς για την πεδινή Θεσσαλια με ισδιάσταση 20μ., για τα τέσσερα βυθίσματα και για τ σύνλ της λι:κάνης απρρής. ΤΟ βύθισμα Ι παρυσιάζει τη μεγαλύτερη κλίση, λόγω τυ ρεινύ όγκυ της Πίνδι> και έπεται τ βύθισμα 4, λόγω τυ Ολύμπυ. Τ βύθισμα 3 παρυσιάζει τη μικρότερη κλίση, αλλά ~:xιι τη μεγαλύτερη κλίση για υψόμετρ μικρότερ από 200μ. Αυτό φειλεται στ ότι σε αυτό τ βί)οισμα υπάρχει μεγάλη πυκνότητα των υσϋψιίjν από τα 100-200μ και υσιαστικά τ πεδινό τμήμα βρίσκεται κάτω από τα 1Ο0μ. Τη μεγαλύτερη έκταση καταλαμβάνει τ βύθισμα 2, ενώ η σιjvλll\:ll λεκάνη απρρής μέχρι την είσδ των Τεμπών είναι 10'418'000 km 2. Στα διαγράμματα (σχ. 3) δίννται ι υψγραφικές καμπύλες και η κατανμή των εκτά(\'ι:(ι)\' ανά υψόμετρ για όλ τ υψμετρικό εύρς των βυθισμάτων και για υψόμετρα μικρότερα από 200μ καθώς και ι υψμετρικές καμπίjλες για τα επιμέρυς βυθίσματα και για τ σύνλ της λcκά\'!)-: απρρής. Οι τιμές των υψμετρικών λκληρωμάτων είναι: Βύθισμα 1: 26%, Βύθισμα 2: 22%, Βί)θισμα3: 12%, Βύθισμα4: 22%, Συνλική λεκάνη: 17(11) Από τις υψγραφικές καμπίjλες φαίνεται καθαρά η μεγά.,\η έκταση πυ καταλαμβάνει τ ΠGδινό ηιlίμα στ σύνλ της λεκάνης απρρής (περίπυ 40% της λική έκτασης). Τ ίδι συμβαίνει και στα φία πρώτα βυθίσματα. Έτσι τη μεγαλύτερη συμμετχή σε πεδινό τμήμα έχυμε στ 30 βύθισμα (Πί:[)ίΠΙΗ) 70%), μετά στ 20 (περίπυ 45%) και έπειτα στ 10 βύθισμα (περίπυ 30%). Στ 40 β1')()ισμα η συμμετχή τυ πεδινύ τμήματς είναι μικρότερη, εν(.\) έχυμε τη μεγαλύτερη έκταση μcταξίj των ισϋψών 400-600, Σχετικά αυξημένη τιμή της έκτασης ανάμεσα στις ισϋψείς 400-600, r.χυμε. και στ 20 βύθισμα, χωρις όμως να μπρύμε σε αυτή τη φάση και με την έλλειψη περισσότϊ[lων στιχειων να συσχετίσυμε τις δύ αυτές επιφάνειες, Εξετάζντας τώρα τις υψγραφικές καμπ1ιλι,; για τα πεδινά τμήματα βλέπυμε ότι στ 1 βύθισμα έχει μαλή μρφή. Στ γ αν παραλείψυμc την έκταση 80-100, η πία δεν απτελεί περίεργ φαινόμεν αφύ ίσως τ χαμηλότερ υψόμετρ() να μψ είναι 80 αλλά 90μ επισης η μρφή της υψγραφικής καμτι:ύλης είναι μαλή. Στ 30 βιjθισμα η μ[)φιι της υψγραφικής καμπύλης πρέπει να μελετηθεί σε συνάρτηση με την παρυσία μέχρι πρότινς της λίμνης Κάρλας. ΟΙ μεγάλες εκτάσεις ανάμεσα στις ισϋψεις 40-60 και 60-80 συμπίπτυν με ΠCΡΙOXι::ς πυ καλύπτνταν από τ νερό της λίμνης. Πιθανόν και ι εκτάσεις 80-100 και 100-120 να υπδηλώνυν Θέσεις αναβαθμίδων της λίμνης. 251

5 Q ΠΑΝΕΛΛΉΝΙΟ ΓΕΩΓΡΑΦ/ΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Οι τιμές των υψμετρικών λκληρωμάτων στην παρύσα εργασία δεν μπρύν να αππλι;σιι" έκφραση τυ όγκυ πυ έχει διαβρωθεί και μεταφερθεί σε κάθε βύθισμα (δηλαδή έκφραση τη~ εξέλιξης τυ κύκλυ απγυμνωσης) για δύ κυρίως λόγυς: Ι. Η έκταση των βυθισμάτων είναι πλύ μεγάλη για να εφαρμσθύν με αξιπιστία υψμσι1ι"α λκληρώματα 2. Δεν πρόκειται για περιχές με μαλή εξέλιξη, αλλά για τεκτνικά βυθίσματα. Έτσι εξηγείται η μρφή των υψμετρικών καμπυλών καθώς και ι μικρές τιμές των υψμι;τι)ι!-.:(ι)\' λκληρωμάτων, πυ σε διαφρετική περίπτωση θα έδειχναν μια περιχή πυ βρίσκεται σι; στrυ\tι) γήρατς. Τυς συντελεστές αυτύς δεν μπρύμε επμένως να τυς δύμε σαν απόλυτες τιμές. αλλυ μόν σαν συγκριτικές τιμές μεταξύ των τεσσάρων βυθισμάτων, 'Ετσι μπρύμε να πύμε ότι τ Ι". 2" και 4 βύθισμα παρυσιάζυν παρόμιες πρείες και ι τιμές των υψμετρικι\:>ν λκληρωμάτιιj\' τ\)( είναι πλύ κντά, ενώ τ 30 βύθισμα στ πί συμπεριλαμβάνεται η περιχή της τέως λίμνης Κc'φλΙί-=: διαφρπιείται λίγ. Σημεία άξια πρσχής απτελύν ι απότμες κάμψεις στις καμπύλες ΤΟI) 2\'" κυρίως και 4 0υ βυθίσματς πυ πιθανόν να είναι ενδεικτικές τεκτνικών επιδράσεων. Για τ υδργραφικό δίκτυ Μετρήθηκαν ι συχνότητες και πυκνότητες των δικτύων και των τεσσάρων βυθισμάτων. Για τ βύθισμα 3 αφαιρέθηκε τ τμήμα της λεκάνης απρρής της τέως λίμνης Κάρλας. αφιί ω υδργραφικό της δίκτυ απστραγγίζεται στν Παγασητικό κόλπ και δεν συμμετέχει υσιαστικ<1. στη λεκάνη απρρής τυ Πηνειύ πταμύ. ΤΟ υδργραφικό δίκτυ αναλύθηκε από χάρτες Ι :2S0.()()O. με απτέλεσμα να μην έχυν υπλγιστεί κλάδι μικρής τάξης πυ δεν περιέχνταν στ χάρτη. 'f: τσι ΟΙ παράμετρι τυ δικτύυ δεν θεωρήθηκε σκόπιμ να παρυσιαστύν,παρόλα αυτά μπρύν να μα-=: δώσυν μια γενική εικόνα για την υδργραφία της περιχής (πυ είναι όμως συγκρίσιμη γω τα επιμέρυς βυθίσματα). Τα τέσσερα βυθίσματα παρυσιάζυν παρόμιες τιμές υδργραφικής πυκνότητας και συχνότητας. μι κάπως μεγαλύτερες τιμές στ βύθισμα 2. Η πυκνότητα και η συχνότητα είναι συνάρτηση τη-=: ανάπτυξης ενός δικτύυ, Οπότε τ δίκτυ τυ 2 0υ βυθισματς παρυσιάζει την καλύτερη ανάπτυξη. () συντελεστής διακλάδωσης είναι μεγαλύτερς στ] βύθισμα, έπειτα στ 40, μετά στ 30 και τι~λ()c στ γ βύθισμα, Μεγάλη τιμή τυ συντελεστή διακλάδωσης μπρεί να συνδέεται σύμφωνα με τη βιβλιγραφία (Καλλέργης 1970) με μεγάλη κλί.ση των στρωμάτων, γεγνός πυ ευνεί την κατείσδυση αντι της επιφανειακής απρρής, Μπρεί όμως να σημαίνει και σημαντική επιφανειακή απρρή, ανάλγα με τη λιθλγική σύσταση και όταν η κλίση των κλιτύων είναι σχετικά μικρή. Έτσι ι παραπάνω συντελεστές πρέπει να εξεταστύν σε συνδυασμό με τη λιθλγία της περιχής και με τις κλίσεις των κλιτύων, πότε να :5:: μπρεί να εξαχθεί συμπέρασμα για τ πυ 1~ έχυμε περισσότερη ενίσχυση της απρρής έναντι της κατεισδυσης. Στ 1 βύθισμα Υψγραφι"ές καμπύλες "αι "ατανμή εμβαδά) ν Ανά 200 μ Ανά 20μ μέχρι τψ ισoϊlψή των 200μ l"".,λι..ήλ...η Η.,.8 ΥψμΗΡ "i:~ foi:αμπύλι:, -"._-_ Sι'ιθ1(1)o11J1 ι----:.ι;rμl>ι 'Ε:] '001) ~: 100 <lso :~I~Ξ V} :~ '.. Ι: C> :~I!:Ξ ~ :!ι " ~ Η Η ~~ Η ~~.? Η ~. ~. ~~ ~~. "'~"'PI'"'",..<>μ"ρo",ιn Ι Β",fIoσμα] SVΙ,,,,,σ1 B>«,"""~ 1 : ι ~: ~ ~ ~ l,ω ~." f Ι.. : w:,~ί:ιn~:: Ι 19.. I. ~_~_~_:μ~~..~ιη~~ ~~ :.~_~~,'ω υπερτερύν ι ιζηματγενείς απθέσεις, j,= : ί ~E έχυμε επίσης σημαντικές παρυσιες Ϊ ~"'"""_--,..---.-I: i I~ ;~, s: :~; :".,.,[] μλάσσας, κρυσταλλικών σχιστλίθων γνευσίων, λιγότcρη συμμετχή φλύσχη και "" μικρές εμφανίσεις βασικών και υπερβασιkιj)ν iξ,= πετρωμάτων και μαρμάρων. Στ 2 βύθισμα "'~ ~ ~!Ιt~.!~ Η ~ H~~~!~o:;HH έχυμε κυρίως ιζηματγενείς απθέσεις, ~.., ι......._ λιγότερ φλίjσxη και μικρές εμφανίσεις βασικών και υπερβασικών πετρωμάτων και ασβεστλίθων Στ 30 βύθισμα έχυμε επίσης κυρίως ιζηματγενείς απθέσεις και μικρές εμφανισεις μαρμάρων, Στ 4 βύθισμα έχυμε κυρίως ιζηματγενεις απθέσεις, γνεύσιυς - }\ό ;Ι::,::O''''OO'"' ni 4:~~... ;:,~ '''D Ιv",'Ι'" >ι""~~ ~! i:: :*.,... Σχήμα 30 Υψγραφlκές καμπύλες και διαγράμματα κατ!χ\/μη..; εκτάσεων στα 4 βυθίσματαττης λεκάνης τυ Πην::ωί' 252

50 ΙΙΑΝΕΛΛΗΝj ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΣΥΝΕΔΡΙΟ κρυσταλλικύς σχιστλί.θυς και σημαντικές εμφανίσεις μαρμάρων. Συνψίζντας όλα τα πρηγύμενα μπρύμε να πύμε ότι στ 10 βύθισμα περιμι:νυμι: τη μι.:γαλύτερη απρρή αφύ έχει μεγάλ συντελεστή διακλάδωσης, και αρκετά μεγάλη κλίση σι; σχωη με τα υπόλιπα βυθίσματα. Μικρότερες απρρές περιμένυμε στ 40 βύθισμα. όπυ Ι:χυμι: μεγαλύτερη κλίση και μεγάλ συντελεστή διακλάδωσης αλλά η σημαντική παρυσία μαρμι'φι.)\ ευνεί αρκετά και την κατείσδυση. Στ 20 βύθισμα όπυ έχυμε βέβαια μικρή κλίση αλλά καλι'ι αναπτυγμέν υδργραφικό δίκτυ, στ πί η συχνότητα και η πυκνότητα έχυν μεγάλι::ς τιμ:\:.!:v(') μέτρια είναι η τιμή τυ συντελεστή διακλάδωσης και η μεγαλύτερη έκταση καλύπτεται από ιζιίματα. Στ 30 βύθισμα περιμένυμε, ίσως, τη λιγότερη συγκριτικά απρρή αφύ έχυμε τη μιkpότι;~)η κλίση και μικρό συντελεστή διακλάδωσης. Φυσικά η τελική συμμετχή στη απρρή τυ κάθι:: βυοίσμαnκ εξαρτάται κυρίως από τα κατακρημνίσματα πυ δέχεται η κάθε περιχή. ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Κατακρημνίσματα Οι απρρές πυ αναμένυμε σι:: μια λεκάνη εξαρτώνται κατά κύρι λόγ από τν όγκ τω\' κατακρημνισμάτων πυ δέχεται η λεκάνη αυτή. Έτσι με πρσεκτική μελέτη και επεξι.:ρυασία τη-=: ετήσιας πρείας των κατακρημνισμάτων μπρύμε να έχυμε μια πλύ καλή πρσέγγιση της ι:ηισω-=: πρείας της απρρής. Τ κλιματικό υλικό πυ χρησιμπιήθηκε για την παρύσα μι::λέτη πάι)()ηκ-ι: από τη διδακτρική διατριβή τυ Δ. Νικλάκη (1985) και αφρά στ ευρύτcρo διαμέρισμα τη~ Θεσσαλίας. Σε αυτή την περίδ αριθμός των σταθμών πυ λειτύργησαν ήταν μεγάλς (~60) και η χρνική περίδς (20ετία 1961-1980) είχε ικανπιητική διάρκεια για την εξαγωγιι κλιμητιι":(1)\' συμπερασμάτων. Μεγάλη σημασία στη μελέτη τυ υετύ έχει η γνώση τυ τρόπυ με τν πί κατανέμεται στιl,:; μήνες τυ έτυς. Σύμφωνα με την ετήσια πρεία τυ ύψυς τυ υετύ ι σταθμί κατατιlχt)ηκαν σι: _~ μάδες Α, Β και Γ, με απλή, διπλή και πλλαπλή ετήσια κύμανση αντίστιχα (σχ. 4). Σε ότι αφρά τα μέσα ετήσια ύψη υετύ Θεσσαλία μπρεί να χωριστεί σε ζώνι::ς με διεύθυνση Β ι3δ ΝΝΑ (σχ. 4) Έτσι έχυμε: Δυτική Θεσσαλία: 1000-2200 ιnm Κεντρδυτική Θεσσαλία: 600-1000 mιn Κεντρανατλική Θεσσαλία: 420-600 mm Ανατλική Θεσσαλία: 600-1800 mιn Για να γίνυν κατανητά τα απτελέσματα της γεωγραφικής κατανμής των μέσων μηνιαίων και ετήσιων υψών υετύ στη Θεσσαλία κατασκευάστηκαν χάρτες ισϋετών καμπυλών (Νικλάκης 1985). Αυτί ι χάρτες στην παρύσα εργασία ψηφιπιήθηκαν και ενσωματώθηκαν σαν πληρφρία στην τράπεζα δεδμένων και έπειτα με κατάλληλη επεξεργασία πρέκυψε όγκς τυ νερύ πυ δέχεται κάθε βύθισμα και για κάθε μήνα, καθώς επίσης και όγκς τυ νερύ πυ δέχεται η λεκάνη απρρής της πρώην λίμνης Κάρλας. Έπειτα με τη βήθεια τυ πργράμματς «Excel» κατασκευάστηκαν διαγράμματα πυ αφρύν την ετήσια διακύμανση των βυθισμάτων σε κατακρημνίσματα. Από τ διάγραμμα (σχ. 5) παρατηρύμε ότι Σχήμα 5. Εκτίμηση τυ όγκυ νερύ πυ δέχνται τα 4 βυι\ίσμιηα υπάρχει διαφρετική συμβλή των βυθισμάτων της λεκάνης τυ Πηνειύ κατά τη διάρκεια τυ υδρλγικί. :;το1>'; σε όγκ νερύ από κατακρημνίσματα κατά τυς διάφρυς μήνες τυς έτυς. Στην πράξη τα δύ βυθίσματα της Δυτικής Θεσσαλίας δέχνται τ μεγαλύτερ όγκ των κατακρημνισμάτων και απτελύν τυς κύριυς τρφδότες της ΡιΊς τυ Πηνειύ πταμύ. Αντίθετα τα δύ βυθίσματα της Ανατλικής Θεσσαλίας δέχνται τν μlκρι)τψ όγκ των κατακρημνισμάτων και έχυν μικρότερη συμβλή στην τρφδσία της ρής τυ Πηνι:ιί).... 253 Α Β... C

5" ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΓΕΩΓΡΑΦ/ΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Εξατμισιδιαπνή Για την εξατμισιδιαπνή στην περιχή χρησιμπιήθηκαν τα στιχεία από την εργασία: Τ ισo~\')γ,,) τυ ύδατς στν ελληνικό χώρ (Μπαλαφύτης 1988). Εκεί παρυσιάζνται τα στιχιία τη.: δυναμικής και πραγματικής εξατμισιδιαπνής από τέσσφις μετεωρλγικύς σταομιί.: πω' βρίσκνται στην περιχή έρευνάς μας (πίνακας 1). Επειδή αριθμός των σταθμών πυ έχυμε στη διάθεσή μας είναι μικρός για την ι:ξαγωγη συμπερασμάτων ακριβείας, θεωρήθηκε ενιαία η εξατμισιδιαπνή για τ σύνλ της λεκάνης.ετσl θεωρήθηκε ότι συντελεστής εξατμισιδιαπνής είναι ίδις για τα τέσσερα βυθίσματα και η Πίνακας 1. Μηνιαία πρεία της πραγματικής εξατμtσιδιαπvoής (σε lηιη) σε 4 Μετεωρλ ικύζ Σταθ ύς τηζ λεκάνη( τυ Πηνειύ (Μπαλαφύτηζ )988) Σ Ο Ν Δ Ι Φ Μ Α Μ Ι [ Α Ε Καλαμπάκα 55 58 30 15 8 13 25 53 97 86 39 22 501 Λάρισα 40 60 26 1I 8 13 25 59 77 56 26 15 416 Τρίκαλα 40 60 29 10 8 13 25 57 92 72 36 13 455 Φάρσαλα 40 55 30 12 8 13 25 56 83 64 36 20 442 Μ.. 44 58 29 12 8 13 25 56 87 70 34 18 454 εξατμισιδιαπvoή για κάθε μήνα βρίσκεται από τ συντελεστή εξατμισιδιαπνής επί τυ πσl) των κατακρημνισμάτων. Βέβαια πρέπει να σχλιάσυμε ότι η τιμή τυ συντελεστή εξατμισιδιαπνήςπυ ΠΡOKύπΤCΙ απ6 τυ.: τέσσερις σταθμύς πυ έχυμε στη διάθεσή μας είναι υπερεκτιμημένη αφύ αριθμός των σταθμιijν πυ χρησιμπιήθηκε είναι πλύ μικρός και μάλιστα τα υψόμετρα στα πία βρίσκνται ι σταομί αυτί επίσης πλύ χαμηλά (Καλαμπάκα 21'1, Λάρισα 73, Τρίκαλα]]2 και Φάρσαλα \48). Είνιιι λγικό πως η ύπαρξη δεδμένων από σταθμύς σε μεγαλύτερα υψόμετρα θα τρππιύσι:: τ μ~:σo όρ της τιμής της εξατμισιδιαπvoής, Εξάλλυ ι τιμές πυ έχυν υπλγιστεί για την υπλεκάνη της Καλαμπάκας (Καλλέργης 1970), είναι για τ ρεινό τμήμα 45% και για τ πεδινό τμήμα 55<Υ. Από τις εδώ εκτιμήσεις έχυμε τιμή τυ συντελεστή εξατμισιδιαπvoής 66%. Θα ήταν λιπόν ρο6τl:[) ι'α χρησιμπιήσυμε σαν συντελεστή εξατμισιδιαπνής την τιμή τυ 55%, η πία φαίνί:ται να βρίσκεται πλησιέστεραπρς την πραγματικότηταγια τ σύνλ της λεκάνης. Κατείσδυση Για τν υπλγισμό της κατείσδυσης δημιυργήθηκε ένας χάρτης υδρλιθλγικός,στν πί {:γινι; κατάταξη της λιθλγίας ανάλγά με την υδρλγική συμπεριφράτης (σχ. 6). Μελετώντας λιπόν τ χάρτη 2.,... - --- παρατηρύμε ότι για τ σύνλ της 8 λεκάνης τ πσστό των ασβεστλίθων, 84000 στυς πίυς έχυμε υψηλό συντελεστή κατείσδυσης (26-60%), δεν υπερβαίνει τ ]5%, με λίγ αυξημένη εξάπλωση στη λεκάνη 4. Οι μλασσικές - ψαμμιτικές και παρεμφερείς εμφανίσεις (με συντελεστή 15-25%) βρίσκνται κυρίως στη λεκάνη 1, όπυ ι κλίσεις είναι γενικά μεγάλες με απτέλεσμα η κατείσδυση τελικά να είναι περιρισμένη, Μεγάλες εκτάσεις καταλαμβάνυν ι πρσχωσιγενείς περιχές (με συντελεστή κατείσδυσης ] 0 20%) και ι λιπές λιθλγικές εμφανίσεις Σ:ι:'Ι:ι,I(Ι. 6. Σιr;:υ.ρίφτι)rα τ'ις υορ).ιοnλούίας της λcχι).νtις τclι~ ΠηΗ,Η)(1 ΠOίft/lιll, (με συντελεστή κατείσδυσης 3-]2%). Από KU"O\' [πιμcρο1>ς 01>ντcλ<στ;] κα τ r.ίσο1>η; τις εμφανίσεις αυτές ι πρσχωσιγενείς -_.~βρίσκνται βέβαια εκεί πυ έχυμε τις μικρότερες κλίσεις αλλά ταυτόχρνα στις περιχές αυτις έχυμε και τ μικρότερ ύψς κατακρημνισμάτων. Περιμένυμε λιπόν μέσς συντι::λι.:σηις κατείσδυσης να κυμαίνεται περί τ ] 0%. Αυτή εξάλλυ η τιμή συμφωνεί και με την αvrίστιχη τιμ)l τυ συντελεστή κατείσδυσης για την υπλεκάνη της Καλαμπάκας (Καλλέργης )πυ είναι της τάξης τυ 5% για την ρεινή περιχή και 15% για την πεδινή περιχή. 254

50 ΠΑΝΕΛΛΉΝΙΟ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Εκτίμηση της αναμενόμενης απρρής Για την εκτίμηση της αναμενόμενης επιφανειακής απρρής στη λεκάνη τυ Πηνειύ πταμι') "νι εφόσν έχυμε τα εκτιμηθέντα στιχεία ύψυς κατακρημνισμάτων, εξατμισιδιαπνής και συντι;λuπη κατείσδυσης μπρύμε να εφαρμόσυμε την εξίσωση τυ υδρλγικύ ισζυγί.υ. Έτσι όπως είναι γνωστό P=E+I+R, όπυ Ρ τα κατακρημνίσματα, Ι η κατείσδυση. L η εξατμισισδιαπνή και R η επιφανειακή απρρή. Κατά τη διάρκεια τυ έτυς θεωρύμε ότι συντελεστής κατείσδυσης παραμένει σταθr.ρ6ς αφιι εξαρτάται κυρίως από τη λιθλγία και τις κλίσεις, πυ απτελύν σχετικά αμετάβλητι:-: παραμέτρυς. Αντίθετα συντελεστής εξατμισιδιαπνής διαφρπιείται για κάθε μήνα Ι-.τπ\ αναμένυμε και μεταβλή τυ συντελεστή απρρής, ώστε να επαληθεύεται τ υδρλγικό lπoςίιγιo Στν πίνακα 2 δίννται ι ετήσιες τιμές απρρών για κάθε βύθισμα και για τη συνλική λr.κάνη Πίνακας 2. Εκτιμηθείσες τιμές των ετησίων απρριί>ν (σε m 3 * Ι 06)των επψιρυς βυθισμάτων και της ίδιας λεκάνης τυ Π1Ίνειύ πταμύ Βύθισμα 1 981,02 Βύθισμα 2 797,49 Βύθισμα 3 342,44 Βύθισμα 4 517,50 ι Συνλική λεκάνη 2632,51 Υπλεκάνη Κάρλας 198,06 l Λεκάνη - Υπλεκάνη Κάρλας 2434,45 επιμέρυς βυθισμστσ ~ <5 ~ ~ 2 ~ l S ~ ~ ~ ~ :.. ::~~;::~.:,." τ--+---i...---+---+-+--+---i>---+---+--+---< 300 ",25Ο r 200 Ε,50.~ 100 8. 50 "~ Ο 4. -so Λι κ(",iiiι((ιλ'. ----.,---_."..._---- Σχήμα. 7 Μηνιαία πρεία της εκτιμηθε1.σας απρρής στα 4βllΟισμωα <η~ λειcάνης τυ Πηνειi) απρρής, ενc.ί) στ διάγραμμα τυ σχήματς 7 παρυσιάζνται ι διακυμάνσεις της απρρής για τα τέσσερα βυθίσματα στη διάρκεια τυ έτυς. Οι αρνητικές τιμές της απρρής πυ παρυσιάζνται από τν Απρίλι μέχρι τν Σεπτέμβρι φείλνται στη μεγάλη τιμή της εξατμισιδιαπνής η πίη καταναλώνει όλ τ πσό των βρχπτώσεων και ένα μέρς από τ πσό της εδαφικής υυρππια.,:. Πρφανώς η εξίσωση τυ υδρλγικύ ισζυγίυ δεν είναι ρθό να χρησιμπιείται για κάθγ. μιivα. ξεχωριστά αλλά για τ σύνλ τυ έτυς. Στυς παραπάνω υπλγισμύς εμπεριέχεται τ σφάλμα της ενιαίας εκτίμησης τυ συντελεστή κατείσδυσης και τυ συντελεστή εξατμισιδιαπνής, για όλη τη λεκάνη απρρής. ΥΔPOΛOΓlKH ΕΡΕΥΝΑ Για τη μελέτη της υδρλγίας της περιχής χρησιμπιήθηκαν τα στιχεία από τις υπηρεσi.ες YΙ.[~ και Δ.Ε.ΚΕ. από τις πίες έχυν γίνει συστηματικές μετρήσεις στάθμης - παρχής τόσ στην "ίσ()() της κιλάδας των Τεμπών (θέση Γόwι στη γέφυρα τυ σσ.ε.), όσ και στην έξδ (Η{;πη Πυργι.:τός). Θεωρητικά θα πρέπει η διαφρά των δύ μετρήσεων να δίνει με καλή πρσέγγιση την παρχή τ(,,\, πηγών των Τεμπών, ανάμεσα στυς δύ αυτύς σταθμύς. Οι μετρήσεις στυς Γόwυς καλύπτυν με πλλά κενά τις περιόδυς 1951-1995. Οι μετρήσι,ιζ στ\' Πυργετό καλύπτυν επίσης με πλλά κενά τις περιόδυς 1951-1969 και 1973-1978. Τν ΑίJγΟΙΙΠΗ) τυ 1978 σταθμός Πυργετός καταργήθηκε για άγνωστ λόγ. 255

50 ΠΑΝΕΛΛΉΝΙΟ ΓΕΩΓΡΑΦ/ΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Από τ 1981 άρχισαν να γίνντω από τη Δ.Ε.κ.Ε. καθημερινές μετρήσεις στάθμης στα Τέμπη (στη θέση Γόwυς) και στν Πυργετό στη γέφυρα της εθνικής δύ. Οι μετρήσεις στυς Γ όwυς διακόπηκαν τ 1989 ενώ στν Πυργετό συνεχίζνται μέχρι σήμερα. Δυστυχώς όμως και Πίνακας3. Ύπλγισθείσες εξισώσεις στάθμης-παρχής τυ Πηνει\' πoτrψol; με βάση στιχεία μετρήσεων Σταθμός Έτη Εξίσωση H-Q R Πυργετός 1951-1962 Q =15,43476. (Η - 0,58)2.5444 Τέμπη 1951-1981 Q= 19,27081 (Η + 0,57)2.0951 19~6-1995 Q=15,37446. (Η + 0,13)2.431 1981 Q =43,62144 (Η + 0,35625)U5~.1 αυτές ι μετρήσεις παρυσιάζυν πλλά κενά, πυ καθιστύν πρβληματική την επεξεργασία τυ..::. Από την επεξεργασία των διαθέσιμων υδρλγικών στιχεiων πρέκυψαν εξισώσεις (πίνακας.3) ι πίες συνδέυν την στάθμη με την απρρή. Στη συνέχεια εκτιμήθηκε η μηνιαια απρρή με δύ τρόπυς: 1. Χρησιμπιώντας τις διαθέσιμες μετρήσεις παρχής και εξάγντας τη μέση μηνιαία παρχή και τη μέση μηνιαία απρρή (ετήσις όγκς περίπυ 2,57*109 m\ 2. Χρησιμπιώντας την πλήρη σειρά μετρήσεων ημερήσιων σταθμών για τ έτς 1981 και με τη 6.;ι ί ~ 500.! ~ "σ ~ ~CO &. 200. ί1oα~ ~~---Ξ ~ Μηνιr απρρή-σε m)'10<i r1981' βήθεια της εξίσωσης στάθμης - παρχής.---- -.,.. Σχήμα 8. Διάγραμμα της μηνιαίας ΠΟΡΓίας της (11[(,1,110'1. υπλγιστηκαν ι ημερησιες παρχες και απρρες τυ Πηνειύ (ετήσις όγκς περίπυ 2,49*109 m\ Από τυς δύ παραπάνω τρόπυς περισσότερ σωστός φαίνεται δεύτερς, με τη σβαριι ι::πιφωcαξη όμως, ότι δεν αντιπρσωπεύει κατ' ανάγκη τις μέσες μηνιαίες απρρές, παρά μόν τις μηνιrι.ίι:-,;, απρρές για τ έτς!981, με μεγάλη βέβαια ακριβεια (σχήμα 7). ~.6! ~ 0.<)' 0.9.' (ΙΙΙ.+ Ο.()7 Πηγές Στ σημεί αυτό θα ήταν σκόπιμ να εξεταστεί και η παρυσία πηγών στη λεκάνη απρρ()iίι; τ]) Πηνειύ, ι πίες με την παρχή τυς ενισχύυν επίσης τελικά την επιφανειακή απρριl. Έχιι γί\'ι:ι από τ ΙΓΜΕ απγραφή των καρστικών πηγών παρχής μεγαλύτερης των 1Ο lit/sec ωιj διαμερίσματς της Θεσσαλίας. Από τ σύνλ των πηγών αυτών επιλέχθηκαν 26, αυτi:ς ΠΟ\Ι βρίσκνται στη λεκάνη απρρής τυ Πηνειύ πταμύ. Πρκύπτει λιπόν από τν ότι συνλικός όγκς νερύ πυ παρέχυν ι πηγές και πυ υσιασtll\:ιί πρστίθεται στην επιφανειακή απρρή πυ υπλγίζεται στην έξδ της λεκάνης είναι 156'" Ι 06 m 3 ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ - ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΕ ΝΕΡΟ Είναι γεγνός ότι μέσα στ χώρ της λεκάνης τυ Πηνειύ, στις πεδινές εκτάσεις της Θωσαλία-: καλλιεργύνται περί τα 5.000.000 στρέμματα αγρτικής γης, από τα πία αρδεύνται ΠCΡί τα 2.000.000 στέμματα. Σύμφωνα με τις ανάγκες των καλλιεργειών αυτ(ί:>ν σε αρδευτικ ν!:ρ6 απαιτύνται περί τα 1600*106 m 3 νερύ ετησίως για την ικανπίηση των αρδεύσεων. Έχει διαπιστωθεί ότι με τη σημερινή διαχείριση των υδάτινων πόρων (Γκύμας Ι 996) ι χρηγύμενεςπσότητες νερύ στις αρδευόμενες γεωργικές εκτάσεις καλύπτυν μόν τ 40-70% των πραγματικών αναγκών των καλλιεργειών. Οι καλλιέργειες κατά τ πλείστν αρδεύνται ανεπαρκι!ις (300-350 m 3 /στρέμμα) και συχνά με διακπές σε περιόδυς μεγάλης λειψυδρίας. Έτσι πλικά () συνλικός όγκς τυ νερύ πυ χρησιμπιείται για τις αρδεύσεις εiναι περίπυ 750*106 m,1. Στν πίνακα 4 φαίννται ι πηγές πρέλευσης τυ νερύ τόσ κατά νμύς όσ και για τ σίjνλ της Θεσσαλικής έκτασης. Από τν πίνακα αυτόν παρατηρύμε ότι τ μεγαλύτερ πσστό Π,)\) χρησιμπιείται για άρδευση (περίπυ τ 75%) αντλείται από γεωτρήσεις, εν(!:> από επιφανειακά νφά χρησιμπιείταιτ πσό των 185*106 m 3 νερύ. Πίνακας 4. Αρδευόμενες Εκτάσεις κατά νμό και πηγή πρέλευσης νερύ 256

5 Q ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Περιχή Αρδευόμενη έκταση Όγκς νερύ κατά πηγή πρέλευσης (m 3 * J ") Επιφανειακά νερά Γεωτρήσεις ΠΑ ΥΘ Ιδιωτικές Σι)νλ Ν, Λάρισας 1.108.000 48,24 63,62 170,45 :?XUI Ν. Καρδίτσας 788.000 115,47 43,36 99,53 25~.16 Ν. Τρικάλων 210000 16,16 44,08 42,51 lο2.7 ς Ν Μαγνησίας!78.000 4,68 68,57 73.::'5 - Ν Φθιώτιδς 80.000 32,00 32.00 Σύνλ 2.424.000 185,0 151,0 4!3,0 749.0 ΣΥΖΗΤΗΣΗ Στην εργασί,α αυτή έγινε πρσπάθεια ργάνωσης τράπεζας γεωγραφικών πληρφρι(,)ν (G.I.S.J. ~Iί: βάση τις πίες εκτιμήθηκαν ρισμένες κλιματικές, υδργεωλγικές και υδρλγικές παράμι;τρ\ τη.; λεκάνης τυ Πηνειύ πταμύ της Θεσσαλίας. Η λεκάνη αυτή μπρεί να χωριστr.ί σγ. TCGGr.r1CX επιμέρυς βυθίσματα τα πία έχυν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Στ πρώτ στάδι της εργασίας εκτιμήθηκαν ι συντελεστές τυ υδρλγικί) ισζυγίυ, η συμl>ι.1ί τυ κάθε βυθίσματς στην ετήσια απρρή της λεκάνης, καθώς επίσης και η συνλική μi:ση l:ηίσω απρρή τυ Πηνειύ, με βάση τα γεωγραφικά στιχεία της περιχής, η πία ανέρχι:ται σι: 2'788*106m3 νερύ και σε 2' 591 *106Jn3 χωρίς τη συμβλή της λεκάνης της Κάρλας. Στ δεύτερ στάδι έγινε συγκέντρωση και επεξεργασία υδρλγικών μετρήσεων στν ΙIΨ'ιΙΟ πταμό και στη συνέχεια υπλγίστηκε η μέση ετήσια απρρή τυ Πηνειύ στα Τέμπη, 11 πί ανέρχεται σε 2'520*10 6 m 3 νερύ. Η διαφρά μεταξύ της εκτιμηθείσας και της υπλγισθείσας βάση μετρήσεων μέσης πψ,ηι-: απρρής είναι περίπυ 70*106 m 3 και αντιπρσωπεύει πσστό διαφράς των δύ μεθι)ων μιη1()τψι) τυ 3%, τ πί θεωρείται ασήμαντ για έρευνα υπαίθρυ. Κατ' αυτό τν τρόπ 11 εργασία (1\)τη συμβάλλει στην πρσπάθεια ανάπτυξης και εφαρμγής των G.l.S. για την εκτίμηση της απ()ιψη-:: μεγάλων πτάμιων λεκανών στν ελλαδικό αλλά και στν ευρύτερ χώρ Οι ανάγκες τις Θεσσαλίας σε νερό για αρδεύσεις ανέρχνται σε 1600*106 m 3, ενι τελικ(χ, επι:i()iί ι αρδεύσεις γίννται ανεπαρκώς, τ νερό πυ χρησιμπιείται τελικά είναι της τάξης των 750*1ΟΙ> 111;, Α π' αυτ, τα 18~*106 ~ m3 λαμ β' αννται απ, επιφανειακα"-65*106 νερα και ~ ΠΙJ, απ γεωτρησι;ις., Στ σημεί αυτό θα πρέπει να τνιστεί η διαφρική επχιακά επέμβαση τυ ανθρ{οπ()1) στ,) υδρλγικό ισζίjγι. Έτσι σχεδόν τ σύνλ τυ όγκυ πυ χρησιμπιεί άνθρωπς για τι.:: αρδεύσεις, εντπίζεται στυς καλκαιρινύς μήνες, όπυ αφενός τα κατακρημνίσματα ι:ίνυι περιρισμένα και αφετέρυ ι κυριότερες καλλιέργειες στη Θεσσαλία, έχυν απαιτήσεις σι; \,1:1 1 ι) κυρίως τη συγκεκριμένη περίδ, Τ πραναφερθέν όμως γεγνός αυξάνει τ έλλειμμα της υγι)(ωί<ι..:. κατά τυς Όερινύ?j1ήνcε5.:_ όπως,ι::υτό αναφέρθηκε ~~~_](εφάλαιo της κατείσδυσης, με απτi:λι;σμη \'(j ~ c::>. a. a. 5 " 5 >.< > :> :> W Ο Ζ ~ ~ e ::; " ~ ::;.2.2 >- :> «1'000.00 'b ~ 80000 60000 Ε [) 400.00.:> 8-200.00 > '" w 0.00 ":' 20000 Ι=;;;;,μηθείσααπ ρρή σε 11'13"106 ι 1--- Kσroκpημνισματα σε 11'13"106 Ι -/ιr- Εξάτμιση σε 11'13",06 -JI(- Μετρηθείσαaπαρpoη σε 11'13'106 (1981) Ι ~:-. Mετρηθε~αaπopρoή σε 11'13'106 (1951-1995) ι. 400.00._..,,,. _ Σχήμα 9. Ετήσια πρεία κατακρημνισμάτων - εξατμισιδιαπνής - απρρής για τ σύνλ της λε1cάνης απρρής τυ Πηνειί. πταμ\l αφύ αφα ιρεθ εί η υπλε1cάνη της Κάρλς εξαντλεί τυς υπόγειυς υδρφόρυς ρίζντες σε ανησυχητικό σημεί. Από την άλλη πλειφι'ι ι ανάγκες των καλλιεργειών της Θεσσαλίας σε νερό είναι επιτακτικές και καλύπτνται, ()π(,)~ πραναφέρθηκε, μόν μερικώς, Έτσι λιπόν είναι απαραίτητη μία ελεγχόμενη και ρθλγικίl σχεδιασμένη εκμετάλλευση των υδάτινων πόρων, καθώς και η εφαρμγή μέτρων ή λύσεων (π,χ. εκτρπή Αχελώυ, όπως έχει ήδη πρταθεί) πυ θα ελαχιστπιήσυν τ πρόβλημα αυτό 257

50 ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Παρατηρώντας τ διάγραμμα τυ σχήματς 9 μπρύμε να δύμε τ υδατικό έλλειμμα κατιί τ\)-: θερινύς μήνες. Τ μικρότερ εύρς των τιμών της μετρηθείσας σε σχέση με την εκτιμηοιίσα απρρή μπρεί να φείλεται εν μέρει στη ρυθμιστική δράση των πηγών, πυ ενισχύεται και απιί τ γεγνός της χρνικής υστέρησης στη μέγιστη τιμή της μετρηθείσας απρρής. Δηλαδή ενιj) τ μ~;γωω της εκτιμηθείσας απρρής παρατηρείται κατά τν Ιανυάρι, τ μέγιστ της μετρηθ"ίσας τιμ ι')-: παρατηρείται κατά τν Φεβρυάρι ή Μάρτι. Τα ζητήματα πυ εξετάστηκαν στην εργασία αυτή χρειάζνται περαιτέρω ερευνητική πρoσπά()~:itl. έτσι ώστε να δθεί η δυνατότητα ακριβέστερης επιστημνικής πρσέγγισης σε πλυσύνοετα θ:':μrιω πυ αφρύν στη διαχείριση των υδατικών πόρων. Στη διαχείριση αυτή ρόλς των γεωλόγων to:u! των φυσικγεωγράφων είναι πλύ σημαντικός. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αστάρας Θ.,198Ο. Πστική γεωμρφλγική μελέτη τμήματς των δυτικών πλευρών τυ ()Ι)()\),:: Βέρτισκν (Κ. Μακεδνία), Διδακτρική διατριβή, Θεσσαλνίκη Γκύμας Κ., 1996. Η διαχείριση των υδατικών πόρων στη Θεσσαλία και η λειτυργία τυ Ω ι;σμι](ι)]ι πλαισίυ, Λάρισα Ε. Κ. Β. Υ., Ι 995. Ο ιδεότυπς τη ς τέως λίμνης Κάρλας Θεριανός Α. Δ., 1974. Η δίαιτα και η γεωγραφική κατανμή των απoρρocίn τυ ελληνικι') XΙ;)~)(,)1I. ΙΓΜΕ, Χρνικά Α' Πανελληνίυ Σεμιναρίυ Υδρλγίας, Αθήνα 1980. Απγραφή καρστικών πηγών Ελλάδς, Αθήνα Καλλέργης Γ., 1970. Υδργεωλγική έρευνα υπλεκάνης Καλαμπάκας (Δυτ. Θεσσαλία), ΔιδαΚΤΟl1\κιi διατριβή Καλλέργης Γ. - Χριστδύλυ Θ., 1972. Σχέσις μεταξύ ενεργύ κατεισδύσεως και βρχπτι))σιωc 1;1( τας αλλυβιακάς απθέσεις περιχής Καλαμπάκας (Δυτ. Θεσσαλία), Δελτίν Ελλ. Γααλ. Εταφίας. τόμς ΙΧ, τεύχς 1, σελ. 119-128 Μυντράκης Δ., 1985. Γεωλγία της Ελλάδς Μπαλαφύτης Χ, 1988. Τ ισζύγι τυ ύδατς στν ελλαδικό χώρ, Θεσσαλνίκη Νικλάκης Δ., 1985. Ο υετός στη Θεσσαλία, Διδακτρική διατριβή, ΑΘήνα Σύλις Γ., 1975. Υδργεωλγική μελέτη της λεκάνης Ξυνιάδς (Φθιώτιδς), Διδακτρική διαη)ι['\ll. Θεσσαλνίκη Σύλις Γ., 1986. Γενική Υδργεωλγία, Θεσσαλνίκη Τσακίρης Γ., Τεχνική Υδρλγία, Αθήνα Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ., 1995. Εκτρπή Αχελώυ. Συνλική μελέτη περιβαλλντικών επιπτώσεων, AOliva Ψιλβίκς Α., 1990. Η εξέλιξη τυ Πηνειύ πταμύ της Θεσσαλίας, Ανάτυπ από τα «ΤρικαΛι\!ιί" τ.ιις Caputo R., 1990. Geological and stll.icturaj sιudy of the recent and active brittje defπηcιtiοll 01' ιlκ neogene-quaternary basins ofthessa]y (Central Greece), Διδακτρική Διατριβή, ThessalOlliki Fetter C. W., 1994. AppJied Hydrogeology Gregory Κ. and Walling Ο., 1973. Drainage basin fonη and process Stralller Α., 1950. Hypsometric (al'ea - altidude) analysis oferosional topography. Geo1. Soc. AJllCl. BulJ., 63, 1117-42 Strahler Α., 1954. Quantitative geomorphoiogy of erosional landscapes. Ceptes Rentus. 19 ιl, IlllCJ". Geol. Congr. AIgiel's, 1952 sect. 13, pt. 3, 341-354 Strahler Α., 1957. Quantitative analysis ofwatershed geomorphology. Amer. Geophys. υηίη. Tn1t1s. 38(6),913-20 Stral1ler Α., 1964. Quantitative geolηrphlgυ of drainage basins and chanel networks. ίη CI10\V, V. Τ. (Ed.), Handbook of AppJied Hydrology, section 14,54 New York. Zavoianu.Ι, 1985. MOl-fometIγ of dralnage basins 258