Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Θεόφραστος - Τμήμα Γεωλογίας. Α.Π.Θ.

Transcript

1 ΠΑΝΕΛλΗΝιΟ ΓΕΩrΡΝDIΚQ Ί:ΥΙ'ΙΕΔΡΙΟ 1QQ3 ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΣΠΗΛΑΙΟΚΑΤΑΒΟΘΡΩΝ ΤΗΣ ΠΡΩΗΝ ΛΙΜΝΗΣ ΚΩΠΑϊΔΑΣ (ΒΟΙΩΤΙΑΣ) ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛγ Κ. - ΓΚΟΥΡΝΕΜΟ Θ. Τμέας Γεωγραφ(ς Κλιματαλγ(ς Πανεπιστήμι Αθηνών. Πανεflιτημιόπλις, Αθήνα ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η λίμνη της Κωπαίδας είχε σχηματιστεί στην μώνυμη λεκάνη 110 Km βρειδυτικά των Αθηνών στα 100 περίπυ μέτρα και καταλάμβανε έκταση 220 τετρ. χλμ. Η απστράγγισή της γινόταν υπόγει μέσα από πλυάριθμές t<.αρστικές μρφές τυ τύπυ καταβόθρες-πaράtcrια σπήλαια, ι πίες είχαν διανιχθεί σε ασθενείς ζώνες των ασβεστλιθικών περιθωρίων αυτής. Στην παρύσα μελέτη εξετάζεται η κατανμή των σπηλικaταβθρών σε σχέση με τη λιθλγία, τ υψόμετρ, την ριζόντια ανάmυξη και τις γεωγραφικές συντεταγμένες. Εγινε πστική ανάλυση των παραπάνω στιχείων, από την ΟΠΟ(Ο πρκύmει ότι: τ μέγιστ της κατανμής των σπηλαικαταβθρών βρίσκεται μεταξύ m, τ υψόμετρό τυς αυξάνει πηγαίναντας πρς βρράν. Οι σnηλαιokoταβόθρες τυ βόρειυ περιθώριυ είναι παράλληλες πρς τ/ ρή τυ πταμύ Μέλα. Και τέλς δεν παρατηρείται μιόμρφη κατανμή αυτών κατά μήκς των ασβεστλιθικών περιθωρίων τ/ς πρώην λίμνης. ABSTRACT This paper is a quantitative stυdy ΟΙ the Katavothres ΟΙ the 10rmer lake ΟΙ Kopais. We investigate the relationships between the Lithology, the altitude, the horizonlal development and the geographical coordinates ΟΙ the Katavothres ΟΙ Kopais. The quantitative analysis and the spatial distribution ΟΙ the Katavothres show the c!ose interre!ations ΟΙ the above main variables. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο κόμπς τ/ς Κωπαίδας στ νμό Βιωτίας 110 Km βρειδυτικά των Αθηνών με έκταση 220 Km 2 απτελεί τ/ν κατά τ 1931 απξηρανθείσα λίμνη Κωπαίδ, η πία είχε σχηματιστεί στην μώνυμη λεκάνη στα m. Από λιθλγική όπψη (Εικ. 1). η λεκάνη της ΚωπαΤδας, τμήμα τυ Φωκικύ-Βιωτικύ βυθίσματς έχει avamuxed σε ασβεστόλιθυς τυ Αν. Τριαδικύ - Αν. Κρητιδικύ, πυ απαντώνται στα Δ., Β., ΒΑ, Α., ΝΑ, σε φλύσχη Παλαικαίνυ - Κατ. Με\καίνυ στα Ν.Δ., Ν. και τέλς Ν.Δ.

2 30 ΠΑΝΕΛΛΗΝlα ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ Σ:ΥΝΕΔρlα ΟΙ σro βιωτικό φλύσχη Αν. lυρασικύ - Κατ. Κρητιδικύ. Εχει κατά συνέπεια avamuχθεί σε μια ζώνη ευνϊκή ως πρς τις διαδικασίες KαρσrΙKoπoίησης. Η λίμνη κατά τυς ιστρικύς χρόνυς ήταν περιδική και παρυίαζε τη μέγιστη σrάθμη των υδάτων της κατά τ χειμώνα. Η απστράγγισήτης γινόταν υπόγεια μέσα από πλυάριθμες καταβόθρες, ι πίες αναmύσνταιε διάφρα υψόμετρα στις Β., ΒΑ, Α. και ΝΑ αβεστλιθlκέςτης παρυφές. Μερικές από αιπές εξελίχτηκαν σε ριζόντια σχεδόν παράκτια σπήλαια, μερικά από τα πία παρυσιάζυν αξιόλγες σπηλαιαπθέσεις γι' αυτό και είναι καλύτερα να χρηιμπιύμετν όρ..ιπηλαικαταβόθρες", Από τις 68 σπηλαικαταβόθρες, πυ αναλύνται παρακάτω μόν λίγες στα ΒΑ είναι σήμερα εν ενεργει (Παπαδπύλυ, Κ. 1987). Στην παρύσ μελέτη εξετόζετι η κατανμή των σπηλαικαταβθρών ε σχέση με τη λιθλγία, τ υψόμετρ, την ριζόντια ανάmυξη και τις γεωγραφικές υντεταγμένες. Α. ΔΗΜIΟΥΡΓιΑ ΣΠΗΛΑΙΟΚΑΤΑΒΟΘΡΩΝ Καρστικές μρφές τυ τύπυ "κτβόθρες» - <<παράκτια σπήλαια" δημιυργύνται γενικά από την πρδειπική διεύρυνση ασθενών ζωνών τυ πετρώματς όπως είναι ι τεκτνικές ασυνέχειες (διακλάσεις, κτακλόσεις, ρήγματα), ι άξνες των mυχώσεων (συγκλίνων, αντικλίνων) κι ι επιφάνειες στρώσης. Καλά αναmυγμένες σπηλαικαταβόθρες δημιυργύνται επίσης σε πρανή με μεγόλη κλίση και στις θέσεις όπυ η γενική διεύθυνη των στρωμάτων είναι παρόλληλη πρς την ακτγραμμή. Β. ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΣΠΗΛΑΙΟΚΑΤΑΒΟΘΡΩΝ Ταξινμήσαμε τις σπηλαικαταβόθρες της μελετώμενης περloχής ε τέσερις ζώνες Α, Β, Γ, Δ (Εικ. 1). Η ζώνη Α αναmύσεται σε ασβεσrόλιθoυς Αν. Τριαδικύ Μέσυ lυρασικαύ και περιλαμβάνει τριάντα τρεις σπηλαικαταβόθρες, η ζώνη Β. Αν. Κρητιδικύς με δώδεκα, η ζώνη Γ κύρια σε Αν. Κρητιδικύς με πέντε και στη ζώνη Δ σε βεστόλιθυς τυ Αν. lυαρασικύ εμφανίζνται εξ σπηλαικαταβόθρες. Ταξινμήσαμε τις σπηλαικαταβόθρες αυτές με βάση τν τρόπ της δημιυργίας τυς, τη λειτυργία τυς και τη μρφή τυς ως εξής: 1) Καταβόθρες πυλειδείς (Torkatavothres). Απτελύν τις συνηθέστερες και συχνότερ απντώμενες, ι πίες εμφανίζνται με μρφή πύλης στα ασβεστλιθικά περιθώρια της πρώην λίμνης με μεγάλη συνήθως ριζόντια ανάmυξη στ εσωτερικό τυ ρεινύ όγκυ, ήταν δε υσιαστικά υπεύθυνες για την υπόγεια απστράγγιση της λίμνης. 2) Καταβόθρες καταρρφητικές (Sluckkatabothres). Εντπίζνται στ πεδινό τμήμα τη ζώνη Β και λειτυργύν σαν ρυφήχτρες, ενίτε και σήμερα, απχετεύντας σε

3 ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ [ 3" :--'"" '" '",,' ", J

4 ... Δ Ι r ELx. 1. ΣΧΗΜΑΤΙ ΚΟΣ rεωλοrι ΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΤΩΝ ΠΕ ΡlθΩΡIΩΝ ΤΗΣ ΠΡΩΗ Ν ΛΙΜΝΗΣ ΚΩnΑΤΔΑΣ ΜΕΤΑ ΤΩΝ ΣΠΗΛΑΙΟΚΑΤΑΒΟΘΡΩΝ ω Ο :::J > m > Ι Ζ δ S --, --, "Ό ;;ς Ο Μ -< Ζ m t> "Ό δ - - ω ΥΠΟΜΝΗΜΑ, 2km Ι ' ι E&J r1tmι,o"atqpc, 11m Aσιtcστoλιoι Αν. Ι υραι κύ ti@1 Τc-τιφtOytvcίς o1tociς Aoβcoτόλιoι ΑνΤριαδικΟΟ-Μι. lυραιll.ύ Boι\ιlιι κός φλιjoxrις Ανώτ. D Ano3tocl, τς Itpων λιμνης Κιι,ιιtαfδας ti;a lυραικo\j -Κατ. ΚρητιδιιιO\J όλόχης Παλα.ιό"αινυ -Κιrt, McIbl\.aIνoU ncpιδot\tt, Itαρtμβαλλoμε:νoι στη μcoo(;ω'ί>ιη χιτκιρατλ ι3ική διόπλαση eξl AoβcowMOI Αν. κρητιδιιιou Xόprrιc από X.nAnAJOΠOY/ιOY μι. ιπ &ΠΙΧια i(l Ρεω;(Ο}JttJωρ fijιlqjj τυ ΙΓΗΕ ual'coij IiJpm C/όι» Hsctotalli -A.ROI$J (11Μ) w w

5 ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ 1993 τ νερό κατά τις περιόδυς των μεγάλων βρχmώσεων. 3) Καταβόθρες, πυ ενίτε εμφανίζυν μια απρρή πρς τ εσωτερικό της Κωπaιδας λειτυργύν δηλαδή και σαν πηγές (εσταβέλλες) όπως συμβαίνει με τη Σ35 στα ανατλικά. 4) Σπήλαια παράκτια, πυ δημιυργήθηκαν από τη συνδυασμένη ενέργεια της δια βρωτικής δράσης των νερών της λίμνης και της έστω και μικρής κυματωγής. 5) Σπήλαια, πυ φείλυν τη δημιυργία τυς καθαρά σε τεκτνικά αίτια, όπως στις περιmώσεις εγκατακρήμνισης. 6) Σπήλαια, τα πία πρήλθαν απκλειστικά από τη δράση των ατμσφαιρικών κατακρημνισμάτων πυ παρατηρύνται σε μεγάλα υψόμετρα. Γ. ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Με βάση τα στιχεία, πυ συγκεντρώσαμε για τ υψόμετρ, τ γεωγραφικό μήκς και πλάτς, στ πί αναmύσσνται ι σπηλαικαταβόθρες καθώς και για την ριζόντια ανάmυξή τυς πραγματπιήσαμε την πστική ανάλυση αυτών, στα πλαίσια της πίας κατασκευάσαμε τα παρακάτω διαγράμματα: 1) Διάγραμμα συχνότητας υψμέτρυ των σπηλαικαταβθρών (Εικ. 2) τ πί πρσεγγίζει μια λγαριθμική κατανμή όπυ φαίνεται ότι τ μέγιστ της κατανμής των σπηλαικαταβθρών βρίσκεται μεταξύ m. 2) Διάγραμμα υψμέτρυ των σπηλαικαταβθρών σε σχέση με τ γεωγραφικό πλάτς (Εικ. 3). τ πί έδωσε μια ευθεία πρσαρμγής, πυ κλίνει πρς νότ. 3) Διάγραμμα υψμέτρυ - γεωγραφικύ μήκυς, (Εικ. 4) τ πί έδωσε μια ευθεία πρσαρμγής, πυ κλίνει πρς δυσμάς. 4) Στερεδιάγραμμα υψμέτρυ - γεωγραφικύ μήκυς - γεωγραφικύ πλάτυς (Εικ. 5), τ πί δίνει ένα μέσ επίπεδ με κλίση πρς τν άξνα 0,0 δηλαδή ντιδυτικά. 5) Διάγραμμα ριζόντιας ανάmυξης - υψμέτρυ (Εικ. 6) απ' όπυ πρκύmυν τρεις χαρακτηριστικές ζώνες εξάπλωσης. Η πρώτη χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη τεκτνικών και παράκτιων σπηλαικαταβθρών, ι πίες παρυσιάζυν μικρή ριζόντια ανάmυξη αφύ φθάνυν σε βάθς περίπυ 20 m. Η δεύτερη χαρακτηρίζεται την παρυσία παράκτιων σπηλαικαταβθρών με ριζόντια ανάmυξη, πυ φθάνει γύρω στα 65 m και η τρίτη περιλαμβάνει απκλειστικά καταβόθρες, των πίων η ριζόντια ανάmυξη υπερβαίνει τα 140 m. Πρόκειται δηλαδή για τις καταβόθρες πυ θα πρέπει υσιαστικά να απστράγγιζαν την περιχή μεταφέρντας, όπως είναι επόμεν, τα νερά όσ τ δυνατό μακρύτερα. από

6 ΠΑΝΕΛΛΗΝlα ΓΕΩΓΡΑφlκα ΣΥΝΕΔρlα 1993 τ νερό κατά τις περιόδυς των μεγάλων βρχmώσεων. 3) Καταβόθρες, πυ ενίτε εμφανίζυν μια απρρή πρς τ εσωτερικό της ΚωπαΊδας λειτυργύν δηλαδή και σαν πηγές (εσταβέλλες) όπως συμβαίνει με τη Σ35 στα ανατλικά. 4) Σπήλαια παράκτια, πυ δημιυργήθηκαν από τη συνδυασμένη ενέργεια της διαβρωτικής δράσης των νερών της λίμνης και της έστω και μικρής κυματωγής. 5) Σπήλαια, πυ φείλυν τη δημιυργία τυς καθαρά σε τεκτνικά αίτια, όπως στις περιmώσεις εγκατακρήμνισης. 6) Σπήλαια, τα πία πρήλθαν απκλειστικά από τη δράση των ατμσφαιρικών κατακρημνισμάτων πυ παρατηρύνται σε μεγάλα υψόμετρα. Γ. ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΙΗ Με βάση τα στιχεία, πυ συγκεντρώσαμε για τ υψόμετρ, τ γεωγραφικό μήκς και πλάτς, στ πί αναmύσσνται ι σπηλαικαταβόθρες καθώς και για την ριζόντια ανάmυξή τυς πραγματπιήσαμε την πστική ανάλυση αυτών, στα πλαίσια της πίας κατασκευάσαμε τα παρακάτω διαγράμματα: 1) Διάγραμμα συχνότητας υψμέτρυ των σπηλαικαταβθρών (Εικ. 2) τ πί πρσεγγίζει μια λγαριθμική κατανμή όπυ φαίνεται ότι τ μέγιστ της κατανμής των σπηλαικαταβθρών βρίσκεται μεταξύ m. 2) Διάγραμμα υψμέτρυ των σπηλαικαταβθρών σε σχέση με τ γεωγραφικό πλάτς (Εικ. 3), τ πί έδωσε μια ευθεία πρσαρμγής, πυ κλίνει πρς νότ. 3) Διάγραμμα υψμέτρυ - γεωγραφικύ μήκυς, (Εικ. 4) τ πί έδωσε μια ευθεία πρσαρμγής, πυ κλίνει πρς δυσμάς. 4) Στερεδιάγραμμα υψμέτρυ - γεωγραφικύ μήκυς - γεωγραφικύ πλάτυς (Εικ. 5), τ πί δίνει ένα μέσ επίπεδ με κλίση πρς τν άξνα 0,0 δηλαδή ντιδυτικά. 5) Διάγραμμα ριζόντιας ανάmυξης - υψμέτρυ (Εικ. 6) απ' όπυ πρκύmυν τρεις χαρακτηριστικές ζώνες εξάπλωσης. Η πρώτη χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη τεκτνικών και παράκτιων σπηλαικαταβθρών, ι πίες παρυσιάζυν μικρή ριζόντια ανάmυξη αφύ φθάνυν σε βάθς περίπυ 20 m. Η δεύτερη χαρακτηρίζεται την παρυσία παράκτιων σπηλαικαταβθρών με ριζόντια ανάmυξη, πυ φθάνει γύρω στα 65 m και η τρίτη περιλαμβάνει απκλειστικά καταβόθρες, των πίων η ρι-. ζόντια ανάmυξη υπερβαίνει τα 140 m. Πρόκειται δηλαδή για τις καταβόθρες πυ θα πρέπει υσιαστικά να απστράγγιζαν την περιχή μεταφέρντας, όπως είναι επόμεν, τα νερά όσ τ δυνατό μακρύτερα. από

7 30 ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ " 1,'-1: ι,::: ; ;; Ι "'.'-.1..',"Ι t", r [, >..} <..; ι 301..,:-::: i. :<"1 Ι "<-1, ΙΌ! '.," ;"... r ι ι f 20.J f " r.. 0i-.,. i, ι- Ι ι! Ι-. ι:>' ':> " ,..., σ ; 11 )ς :ι...,

8 ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙC Ειχ Ο ::s. - ) ΕΙΜ.4

9 30 ΠΑΝΕΛΛΗΝlα ΓΕΩΓΡΑφlκα ΣΥΝΕΔρlα ,... fίt ί4' f φ " Ν cι: :e O' v _ι:: '"

10 ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡ/Ο ις???? Γ"1 -,ιt cn oc8 00 Σχ. 7

11 30 ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΥΜ 11 ΕΡΑΣΜΑΤΑ Απ' όλα όσα πραναφέρθηκαν μπρύμε να πύμε συμπερασματικάτα ακόλυθα: Τ γεγνός ότι τ μέγιστν της κατανμής των σπηλαικαβθρών εντπίζεται μεταξύ m φανερώνει την εξάπλωση της λίμνης στα υψόμετρα αυτά, πυ σύμφωνα με πργενέστερες μελέτες (Παπαδπύλυ Κ., 1990) χαρακτηρίζει τ τελευταί στάδι στην εξέλιξη της λεκάνης της ΚωπαΊδας, η πία τπθετείται στην περίδ Αν. Πλειστκαίνυ - Ολκαίνυ. Τ ότι η ευθεία πρσαρμγής τυ διαγράμματς υψμέτρυ γεωγραφικύ πλάτυς κλίνει πρς νότν φανερώνει πως τ υψόμετρ των σπηλαικαβθρών αυξάνει πηγαίνντας πρς βρρά γεγνός πυ φείλεται στην ύπαρξη κάπιων πρπλειστκαινιστών σπηλαιωδών μρφών Ν.Δ. τυ Παύλυ, ι πίες βρίσκνται σε υψόμετρ 150 m. Η κατανμή των σπηλαικαβθρών σε σχέση με τ γεωγραφικό μήκς φανερώνει ότι ι σπηλαικαβόθρες τυ βόρειυ περιθώριυ είναι βασικά παράλληλες πρς τη ρή τυ πταμύ Μέλα, πράγμα πυ είναι επόμεν γιατί μέρς των υδάτων τυ απστραγγιζόταν υπόγεια πρς τ βόρει περιθώρι. Τ ότι τ στερεδιάγραμμα δίνει ένα επίπεδ με κλίση πρς τα Ν.Δ. δηλώνει μια πιθανή ανύψωση της περιχής πρς τα ΒΑ, η πία όμως είναι πλύ μικρή και όχι αξιόλγη στην όλη εξέλιξη της λεκάνης. Τ Διάγραμμα ριζόντιας ανάmυξης - υψόμετρυ πρσδιρίζει τν τρόπ γένεσης των καταβθρών έτσι διακρίννται τρεις ζώνες: 1) Η ζώνη παράκτιων και τεκτνικών σπηλαικαβθρών. 2) Η ζώνη παράκτιων σπηλαικαβθρών και 3) Η ζώνη των καταβθρών. Οπως τέλς φαίνεται από τη χωρική, κατανμή των σπηλαικαβθρ,ών στις ζώνες Α, Β, Γ, Δ δεν πρκύmει μια μιόμρφη κατανμή αυτών κατά μήκς των ασβεστόλιθων. Η δημιυργία τυς επμένως δεν μπρεί να θεωρηθεί τυχαία, αλλά όπως φαίνεται γίνεται επιλεκτικά σε ρισμένες περιχές, πυ πέρα από τη λιθλγία χαρακτηρίζνται από μειωμένη αντχή λόγω της τεκτνικής, της στρωματγραφίας και της υδρλγίας. Η γένεση και η εξέλιξη λιπόν αυτών ακλύθησε τυς γενικύς κανόνες, ενισχύθηκε δε από τ άφθν C02 πυ για μεγάλα χρνικά διαστήματα υπήρχε στην αβαθή λίμνη ΚωπαΊδα λόγω της εκτεταμένης της φυτκάλυψης, η πία έδωσε κιτάσματα λιγνίτη και τύρφης. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ BAHRENBERG, G. - GIESE, Ε. 1975: Statistische Methoden und ihre Anwendung ίπ Geomorphologie - Stuttgart (Teubner Studίeπbϋcher Geographie) S ΒΕΑΤΟιΑΝI, Μ. - ROSSI, Α. 1938: La zona speleologica de Lago Copaide (Beozia,

12 ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ 1993 Grecia Centrale). Le Grotte d' Italia (4) ΧΙ ρ BOGLI, Α. 1978: Karsthydrographie und physische Spelaologie, Berlin, Heidelberg, Ν. York, S ΟΕΜΕΚ, J. 1972: Handbuch der geomorphologischen Detailkartierung. Academia Prague S KNAUST, J. 1986: Die Melioration des Kopaisbeckens durch die Minyer im 2 Jt. V. Chr. Kopais 2 - Wasserbau und Sied/ungsbedingungen ίπ Altertum. Antike Welt 17, 2, S MISTARDIS, G. 1967: Recherches (Hydrogeologiques) dans la region de lacs karstique Beotiens. Pub. Ass. lnst. Hydrol. Sci. 74/1, Ρ Dubrovnik. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, Κ. 1987: Η τυφλή κιλάδα τυ Μέλανα πταμύ (Βιωτία) Δελτ. Ελλ. Γεωγρ. Ετ. τμ. Β', Σ , Αθήνα. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ - ΒΡΥΝΙΩΤΗ, Κ. 1990: Γεωμρφλγική μελέτη της περιχής ΚωπαΊδας (Βιωτία). Διδ. διατρ., Σ. 145, Αθήνα. SIDERIDES, Α. 1911: Les katavothres de Grece, katavothres du lac de Kopais, Spelunga, tome 111, Ν 63f et 64, Ρ TRIMMEL, Η. 1968: HDhlenkunde S 300 Verlag Friedr, Vieweg and Sohn Braunsweig. ΖΟΤL, J. 1974: Karsthydrogeologie, S. 291, Shringer Verlag, Wien. PHILlPPSON, Α. 1984: Der Kopaissee ίπ GriechenIand und seine Umgebung S.S.G. Erdk. 29, S