«Μια πρώτη εκτίµηση της απόφαση του ΔΕΕ στις υποθέσεις Τele2 Sverige AB (C-203/15) και Watson και άλλων (C698/15) για την επεξεργασία δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες. Ουσιαστικές, δικονοµικές και ανακριτικές προεκτάσεις στο Κυπριακό Δίκαιο.» Ηλίας Α. Στεφάνου Έλενα Α. Καπαρδή Δικηγόροι
Χρησιµότητα ηλεκτρονικών δεδοµένων σε ποινική δίωξη Ποια στοιχεία περιλαµβάνουν τα αρχεία διατήρησης δεδοµένων (αρ.6-11 Ν. 183(Ι)/2007) i. Ονοµατεπώνυµο συνδροµητή ii. iii. iv. Διεύθυνση συνδροµητή Αριθµός τηλεφώνου του συνδροµητή, IP Address του συνδροµητή στις υπηρεσίες διαδικτύου.
Χρησιµότητα ηλεκτρονικών δεδοµένων σε ποινική δίωξη Ποιες πληροφορίες µπορούν οι ανακριτικές αρχές να αντλήσουν από τα τηλεπικοινωνιακά δεδοµένα i. πηγή επικοινωνίας και προορισµός της, ii. προσδιορισµός ηµεροµηνίας και ώρας, iii. διάρκεια και είδος της επικοινωνίας, iv. µέσο και εξοπλισµό της επικοινωνίας, v. διαπίστωση της ταυτότητας του προσώπου µε τον οποίο ο συνδροµητής επικοινώνησε, vi. γεωγραφική θέση του εξοπλισµού της επικοινωνίας καθ όλη τη διάρκειά της. Χρονικό διάστηµα διατήρησης. (αρ. 13) Η χρονική διάρκεια διατήρησης των δεδοµένων είναι 6 µήνες από την επικοινωνία
Κυπριακή Νοµοθεσία Ο περί της Διατήρησης Τηλεπικοινωνιακών Δεδοµένων µε σκοπό τη Διερεύνηση Σοβαρών Ποινικών Αδικηµάτων Νόµος 183(Ι)/2007 Εναρµονιστικός της Οδηγίας 2006/24/ΕΚ, η οποία τροποποίησε την Οδηγία 2002/58/ΕΚ η Οδηγία 2006/24/ΕΚ κρίθηκε στην απόφαση Digital Rights Ireland ότι παραβίαζε τα άρθρα του Χάρτη Θεµελιωδών Δικαιωµάτων, άρθρο 7 (ιδιωτικής ζωής), 8 (προσωπικών δεδοµένων) και 52 (αρχή της αναλογικότητας) Άρθρα 3 και 13 Ν183(Ι)/2007 προβλέπεται η υποχρέωση διατήρησης των τηλεπικοινωνιακών δεδοµένων για περίοδο 6 µηνών Στα άρθρα 4 και 5 του Ν. 183(Ι)/2007 προβλέπονται οι διαδικασίες πρόσβασης στα τηλεπικοινωνιακά δεδοµένα: (α) ένορκη δήλωση ανακριτή (β) έκκριση αιτήµατος από τον Γενικό Εισαγγελέα της Δηµοκρατίας (γ) Ικανοποίηση Δικαστή ότι από τα γεγονότα υπάρχει εύλογη υποψία ή πιθανότητα ότι συγκεκριµένα δεδοµένα συνδέονται ή είναι συναφή µε σοβαρό ποινικό αδίκηµα
Διάκριση µεταξύ διατήρησης και πρόσβασης σε ηλεκτρονικά δεδοµένα Απόφαση ΔΕΕ Τele2 Sverige AB και Ν.183(Ι)/2007 Tele2 Sverige: Καθαρή διάκριση µεταξύ κανόνων διατήρησης ηλεκτρονικών δεδοµένων χρηστών και κανόνων πρόσβασης στα ηλεκτρονικά δεδοµένα για ανακριτικούς σκοπούς Ν. 183(Ι)/2007: Προβλέπει προϋποθέσεις και διαδικασία µόνο για την πρόσβαση στα ηλεκτρονικά δεδοµένα Νοµολογία Α.Δ.: Μάτσιας (2011) 1 Α.Α.Δ 152. Ησαία κ άλλων, ΠΕ 402/2012, ηµερ. 7/7/2014 Πολιτική Αίτηση 216/14, ηµερ. 27/10/2015
Διάκριση µεταξύ διατήρησης και πρόσβασης σε ηλεκτρονικά δεδοµένα Μάτσιας ( 2011) 1 ΑΑΔ 152 Η συµπερίληψη διατάξεων στο Νόµο οι οποίες προβλέπουν για τον τρόπο πρόσβασης των αστυνοµικών ανακριτών στα τηλεπικοινωνιακά δεδοµένα τα οποία οι πάροχοι είναι υποχρεωµένοι να διατηρούν, έγινε, όχι για σκοπούς εναρµόνισης µε το ευρωπαϊκό δίκαιο αφού τέτοια υποχρέωση δεν απορρέει ούτε επιβάλλεται από την Οδηγία. Έπεται ότι τα υπό κρίση Άρθρα 4 και 5 του Νόµου, δεν καλύπτονται από τις πρόνοιες του Άρθρου 1Α του Συντάγµατος που προστέθηκε µε την Πέµπτη Τροποποίηση (Ν.127(I)/2006). (Ireland v. European Parliament and Council of the European Union) Ενόψει των πιο πάνω, θεωρούµε ότι δικαίως προκύπτει ανάγκη ελέγχου της συνταγµατικότητας των Άρθρων 4 και 5 του Νόµου στη βάση των οποίων εκδόθηκαν τα επίδικα διατάγµατα.
Digital Rights Ireland Case Από την Οδηγία 2006/24 στην Οδηγία 2002/58 Το ΔΕΚ έκρινε πως η Οδηγία 2006/24/EC ήταν ανίσχυρη, ως παραβιάζουσα τα άρθρο 7, 8 και 52(1) του Χάρτη Θεµελιωδών Δικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επειδή οι, προβλεπόµενες στην Οδηγία, προϋποθέσεις κατακράτησης των προσωπικών δεδοµένων, παραβίαζαν την αρχή της αναλογικότητας και δεν προνοούσαν σαφείς διασφαλίσεις αναφορικά µε την πρόσβαση στα τηλεπικοινωνιακά δεδοµένα, την χρονική περίοδο κατακράτησης και την προστασία της ασφάλειας των δεδοµένων. Εφόσον η Oδηγία 2006/24, κηρύχθηκε ανίσχυρη, η προϊσχύουσα Οδηγία 2002/58 θεωρείται ως διέπουσα τις δραστηριότητες των παρόχων τέτοιων υπηρεσιών. (παρα.70 Tele2 Sverige)
Η διατήρηση τηλεπικοινωνιακών δεδοµένων συνιστά ενωσιακό δίκαιο Tele2 Sverige AB η διατήρηση/κατακράτηση δεδοµένων εθνικό ή ενωσιακό δίκαιο; «ζήτηµα αν και σε ποιο βαθµό εθνικές ρυθµίσεις σχετικά µε τη διατήρηση των δεδοµένων κινήσεως και των δεδοµένων θέσεως και µε την πρόσβαση των εθνικών αρχών στα εν λόγω δεδοµένα, προς τον σκοπό καταπολεµήσεως του εγκλήµατος, εµπίπτουν στο πεδίο εφαρµογής της οδηγίας 2002/58. Συγκεκριµένα, Όσον αφορά την Κυβέρνηση του Ηνωµένου Βασιλείου, υποστήριξε ότι στο πεδίο εφαρµογής της εν λόγω οδηγίας εµπίπτουν µόνον οι ρυθµίσεις σχετικά µε τη διατήρηση των δεδοµένων και όχι εκείνες που αφορούν την πρόσβαση στα εν λόγω δεδοµένα των αρµόδιων εθνικών αρχών επιβολής του νόµου.» ( παρα. 65 Tele2 Sverige)
Η διατήρηση και πρόσβαση στα δεδοµένα κίνησης εµπίπτουν στο ενωσιακό δίκαιο «νοµοθετικό µέτρο µε το οποίο κράτος µέλος επιβάλλει, δυνάµει του άρθρου 15, παράγραφος 1, της οδηγίας 2002/58 και για τους καθοριζόµενους µε την οικεία διάταξη σκοπούς, στους παρόχους υπηρεσιών ηλεκτρονικών επικοινωνιών την υποχρέωση να χορηγούν στις εθνικές αρχές, υπό τους όρους που το εν λόγω µέτρο θεσπίζει, πρόσβαση στα δεδοµένα που αυτοί διατηρούν αφορά επεξεργασία δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα εκ µέρους τους η οποία εµπίπτει στο πεδίο εφαρµογής της ίδιας οδηγίας.» ( παρ. 78) «δεδοµένου ότι η διατήρηση δεδοµένων λαµβάνει χώρα µόνον προκειµένου να έχουν πρόσβαση σε αυτά, εφόσον παρίσταται ανάγκη, οι αρµόδιες εθνικές αρχές, εθνική ρύθµιση η οποία προβλέπει τη διατήρηση δεδοµένων, καταρχήν, προϋποθέτει απαραιτήτως την ύπαρξη διατάξεων σχετικά µε την πρόσβαση των αρµόδιων εθνικών αρχών στα δεδοµένα που διατηρούν οι πάροχοι υπηρεσιών ηλεκτρονικών επικοινωνιών.» (παρ. 79) «Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι εθνική ρύθµιση, όπως η επίµαχη στις κύριες δίκες στις υποθέσεις C-203/15 και C-698/15 εµπίπτει στο πεδίο εφαρµογής της οδηγίας 2002/58.» (παρ. 81)
Η διατήρηση και πρόσβαση στα δεδοµένα κίνησης εµπίπτουν στο ενωσιακό δίκαιο Άρθρο 15(1) της Οδηγίας 2002/58/ΕΚ: Εξαιρέσεις στον κανόνα του απόρρητου επικοινωνιών «Τα κράτη µέλη δύνανται να λαµβάνουν νοµοθετικά µέτρα για να περιορίζουν τα δικαιώµατα και τις υποχρεώσεις που προβλέπονται στα άρθρα 5 (απόρρητο επικοινωνιών) και 6 (κατακράτηση δεδοµένων για σκοπούς χρέωσης), στο άρθρο 8 παράγραφοι 1 έως 4 και στο άρθρο 9 της παρούσας οδηγίας, εφόσον ο περιορισµός αυτός αποτελεί αναγκαίο, κατάλληλο και ανάλογο µέτρο σε µια δηµοκρατική κοινωνία για τη διαφύλαξη της εθνικής ασφάλειας (δηλαδή της ασφάλειας του κράτους), της εθνικής άµυνας, της δηµόσιας ασφάλειας, και για την πρόληψη, διερεύνηση, διαπίστωση και δίωξη ποινικών αδικηµάτων ή της άνευ αδείας χρησιµοποίησης του συστήµατος ηλεκτρονικών επικοινωνιών, όπως προβλέπεται στο άρθρο 13 παράγραφος 1 της οδηγίας 95/46/ΕΚ. Για το σκοπό αυτό, τα κράτη µέλη δύνανται, µεταξύ άλλων, να λαµβάνουν νοµοθετικά µέτρα που θα προβλέπουν τη φύλαξη δεδοµένων για ορισµένο χρονικό διάστηµα για τους λόγους που αναφέρονται στην παρούσα παράγραφο»
Τροµοκρατία, οργανωµένο έγκληµα vs Προστασία δικαιωµάτων «Καίτοι η καταπολέµηση της βαριάς εγκληµατικότητας, και ιδίως του οργανωµένου εγκλήµατος και της τροµοκρατίας ενδέχεται να εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από τη χρήση σύγχρονων τεχνικών έρευνας, εντούτοις, ένας τέτοιος σκοπός γενικού συµφέροντος, όσο θεµελιώδης και αν είναι, δεν µπορεί, αυτός και µόνον, να προταθεί ως δικαιολογία προκειµένου εθνική ρύθµιση η οποία προβλέπει τη γενική και χωρίς διάκριση διατήρηση όλων των δεδοµένων κινήσεως και των δεδοµένων θέσεως να θεωρηθεί ως αναγκαία για τους σκοπούς της εν λόγω καταπολεµήσεως ( παρ. 103)» «Λαµβανοµένης υπόψη της σοβαρότητας της επεµβάσεως στα επίµαχα θεµελιώδη δικαιώµατα που συνεπάγεται εθνική ρύθµιση η οποία, προς τον σκοπό καταπολεµήσεως του εγκλήµατος, προβλέπει τη διατήρηση των δεδοµένων κινήσεως και των δεδοµένων θέσεως, µόνον η καταπολέµηση του σοβαρού εγκλήµατος µπορεί να δικαιολογήσει ένα τέτοιο µέτρο ( παρ. 102)»
Κατάληξη της Tele2 Sverige Tο άρθρο 15, παράγραφος 1, της οδηγίας 2002/58, ερµηνευµένο υπό το πρίσµα των άρθρων 7 ( δικαίωµα ιδιωτικής ζωής και επικοινωνίας ), 8 ( προστασία δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα) και 11 (δικαίωµα ελεύθερης έκφρασης) καθώς και του άρθρου 52, παράγραφος 1 ( εξαίρεση παραβίασης απορρήτου), του Χάρτη, δεν αντιτίθεται στη θέσπιση από κράτος µέλος ρυθµίσεως η οποία επιτρέπει, προληπτικώς, τη στοχευµένη διατήρηση των δεδοµένων κινήσεως και των δεδοµένων θέσεως, προς τον σκοπό καταπολεµήσεως του σοβαρού εγκλήµατος, υπό την προϋπόθεση ότι η διατήρηση των δεδοµένων περιορίζεται σε ό,τι είναι απολύτως αναγκαίο όσον αφορά τις κατηγορίες διατηρούµενων δεδοµένων, τα πρόσωπα των οποίων τα δεδοµένα διατηρούνται καθώς και το διάστηµα για το οποίο γίνεται δεκτό ότι πραγµατοποιείται η διατήρηση. Αντιβαίνει προς το άρθρο 15 της Οδηγίας οποιαδήποτε εθνική ρύθµιση, η οποία, προς τον σκοπό καταπολεµήσεως του εγκλήµατος, προβλέπει γενική και χωρίς διάκριση διατήρηση του συνόλου των δεδοµένων κινήσεως και των δεδοµένων θέσεως όλων των συνδροµητών αφορώσα όλα τα µέσα ηλεκτρονικής επικοινωνίας.
Η διατήρηση συνιστά την εξαίρεση, όχι τον κανόνα Η Tele2 Sverige διακηρύττει πως η όποια διατήρηση των δεδοµένων κινήσεως και των δεδοµένων θέσεως συνιστά την εξαίρεση και όχι τον κανόνα (παρ.104). Προϋποθέσεις διατήρησης των δεδοµένων κίνησης και θέσης: 1. Σαφείς και ακριβείς κανόνες και προϋποθέσεις, όσον αφορά την έκταση και την εφαρµογή της διατήρησης 2. (α) Αντικειµενική οριοθέτηση των υπόπτων στο οποίο αφορά: Ενδεχόµενη, έστω έµµεση, σύνδεση προσώπων ή οµάδας µε σοβαρά εγκλήµατα (β) Ενδεχόµενη γεωγραφική οριοθέτηση όταν µε βάση αντικειµενικά στοιχεία, συγκεκριµένη γεωγραφική περιοχή θεωρείται υψηλού κινδύνου προετοιµασίας ή τελέσεως τέτοιων πράξεων
Προεκτάσεις της Tele2 Sverige AB Ουσιαστικές Οι πάροχοι Υπηρεσιών δεν δικαιούνται Δικονοµικές Τροποποίηση της σχετικής νοµοθεσίας που στα άρθρα 3,6 και 13 προνοεί την αδιάκριτη κατακράτηση όλων των τηλεπικοινωνιακών δεδοµένων των πολιτών αδικριτά και χωρίς νοµιµοποίηση ή προηγούµενο αίτηµα του χρήστη να κατακρατούν τα τηλεπικοινωνιακά του δεδοµένα Ανακριτικές Ενδεχόµενες συνέπειες σε ποινικές υποθέσεις («Παρανόµως ληφθείσα µαρτυρία»)
Τρόποι εναρµόνισης της νοµοθεσίας µε την Tele2 Sverige AB Αίτηση Certiorari 1/2017,ηµερ. 31/1/2017 1) «η πιο πάνω απόφαση δεν επηρεάζει ρυθµίσεις που λαµβάνονται στο εθνικό δίκαιο για την καταστολή εγκληµατικών ενεργειών ή Εδώ δεν κρίνεται εν πάση περιπτώσει η εν γένει ή η καθολική εφαρµογή των άρθρων 3, 6 και 13 του Νόµου που επιτρέπουν τη διατήρηση των προσωπικών δεδοµένων. Υπό κρίση είναι η συγκεκριµένη Δικαστική ενέργεια έκδοσης διατάγµατος πρόσβασης στα στοιχεία του αιτητή, ο οποίος στη βάση πληροφοριών φέρεται ύποπτος για τη διάπραξη σοβαρών αδικηµάτων. Σαφώς δεν είναι αυτού του είδους τις παρεµβάσεις που ήθελε να καλύψει η νοµολογία όπως εξελίχθηκε µε την Tele2 Sveridge AB, όπου το ερώτηµα, όπως τέθηκε, δεν αφορούσε στην εφαρµογή της Οδηγίας σε άτοµα όπως τον αιτητή, αλλά τα ερωτήµατα που τέθηκαν αφορούσαν την πολιτική που πρέπει να διέπει τις αρχές που τηρούν τηλεπικοινωνιακά δεδοµένα.»
Τρόποι εναρµόνισης της νοµοθεσίας µε την Tele2 Sverige AB Αίτηση Certiorari 1/2017,ηµερ. 31/1/2017 2) Τροποποίηση της κείµενης νοµοθεσία µε την ένταξη προϋποθέσεων για την νοµιµοποίηση της διατήρησης υπό συνθήκες των τηλεπικοινωνιακών δεδοµένων 3) Νέα Οδηγία σε Ευρωπαϊκό επίπεδο προς αντικατάσταση της Οδηγίας 2002/58, και του άρθρου 15 αυτής.
Σας Ευχαριστούµε Ηλίας Α. Στεφάνου Έλενα Α. Καπαρδή Δικηγόροι