Διεθνής Διάσταση της ΕΕ: ΕΕ και Διεθνείς Οργανισμοί Σπύρος Μπλαβούκος Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών (ΔΕΟΣ) Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
ΔΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ 1. Εισαγωγικές Παρατηρήσεις 2. Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας: αποτελεσματική πολυμέρεια και διεθνείς οργανισμοί 3. Σχέσεις ΕΕ με ΔΟ 1. ΕΕ-ΟΗΕ 2. ΕΕ-ΔΝΤ 3. ΕΕ-ΠΟΕ 4. Συμπεράσματα
Εισαγωγικές Παρατηρήσεις (1/2) Διεθνείς Σχέσεις ΕΕ: ολιστική προσέγγιση (όχι μόνο ασφάλεια αλλά και εμπόριο, οικονομικές σχέσεις κλπ), διευρυμένη αντίληψη ασφάλειας (όχι μόνο εδαφική άμυνα αλλά και π.χ. μετανάστευση, περιβάλλον, ενέργεια κλπ) παράλληλη δράση και παρουσία (ορισμένες φορές και σύγκρουση) ΕΕ και μεμονωμένης δράσης κρατών-μελών (π.χ. αναπτυξιακή βοήθεια): μεθοδολογικές δυσκολίες
Εισαγωγικές Παρατηρήσεις (2/2) Επισκόπηση Αναλυτικών Προσεγγίσεων Παρουσία (Presence) 1990s: δεν προϋποθέτει συνειδητή δράση Δράση (Actorness) 2000s: ενδεικτικό πρόθεσης ενεργούς δραστηριοποίησης Απόδοση (Performance)- 2010s: (και) θέματα λογοδοσίας σε περιόδους στενότητας πόρων
Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας (2003/2008) Βασικό κείμενο πολιτικής που η ΕΕ αποσαφηνίζει απειλές ασφάλειας και μέσασκοπούς διεθνούς εμπλοκής της Απειλές: διεθνής τρομοκρατία, όπλα μαζικής καταστροφής, περιφερειακές κρίσεις, κράτη υπό κατάρρευση, οργανωμένο έγκλημα Αποτελεσματική πολυμέρεια: έμφαση σε διεθνές δίκαιο και εύρυθμα λειτουργούντες διεθνείς οργανισμούς, αρχές και νόρμες Συνεργασία με διεθνείς οργανισμούς
ΕΕ και ΟΗΕ
Επισκόπηση Σχέσεων Μόνο κράτη μπορούν να είναι μέλη του ΟΗΕ ΕΕ: μεγαλύτερος χρηματοδότης 38% κανονικού προϋπολογισμού (ΗΠΑ: 22%, Ιαπωνία 17%) 40% κόστους ειρηνευτικών επιχειρήσεων και 13,5% προσωπικού Περίπου το 50% συνεισφορών κρατώνμελών ΟΗΕ στα διάφορα προγράμματα (ΗΠΑ: 23%, Ιαπωνία: 11%)
Γενική Συνέλευση ΟΗΕ: Θεσμική Εκπροσώπηση ΕΕ (Ι) Καθεστώς «παρατηρητή» στην ΕΟΚ (εκπροσώπηση από Επιτροπή - πρώτη μη κρατική οντότητα, 1974): Παρατηρητής: διεθνείς οργανισμοί (κυρίως περιφερειακής φύσης π.χ. Arab League, Αφρικανική Ένωση, Κοινότητα Άνδεων, Κοινοπολιτεία, ΟΑΣΕ, ΟΑΣΑ κλπ), ειδικές οντότητες (Ερυθρός Σταυρός, Ολυμπιακή Επιτροπή) και κράτη μη μέλη ΟΗΕ (π.χ. Παλαιστινιακή Αρχή και Βατικανό) Δικαίωμα συμμετοχής σε συζητήσεις στη ΓΣ ΟΗΕ και να υποστηρίξουν ψηφίσματα, αλλά ΌΧΙ δικαίωμα ψήφου
Θεσμική Εκπροσώπηση (ΙΙ) Ψήφισμα Α/65/276, 3 Μαΐου 2011: αναβάθμιση θεσμικής εκπροσώπησης ΕΕ Εκπρόσωποι ΕΕ μπορούν να παρουσιάσουν κοινές θέσεις στη Συνέλευση, να κάνουν παρεμβάσεις και να συμμετέχουν στη γενική συζήτηση Κοινά έγγραφα μπορούν να κυκλοφορήσουν στη ΓΣ Προτάσεις Ψηφισμάτων και τροποποιήσεις Όχι δικαίωμα αμφισβήτησης αποφάσεων του Προεδρείου της ΓΣ, δικαίωμα ψήφου ή προώθηση υποψηφιοτήτων
Ερευνητικοί Στόχοι EUP@UNGA: πώς η ΕΕ δραστηριοποιείται στον ΟΗΕ μετά το Ψήφισμα; έχουν επηρεαστεί οι εσωτερικές διεργασίες διαμόρφωσης πολιτικής; πώς διαμορφώνεται ο συντονισμός Βρυξελλών-Νέας Υόρκης;
Γεν. Συνέλευση ΟΗΕ: Πολιτική Παρουσία Γενικά: συνεργασία και συντονισμός (μέσω μηχανισμών του π. Α.19 που αναπτύχθηκαν σταδιακά και πραγματιστικά) Συνοχή ψήφου: επίπεδα 90% (προβληματικές περιοχές: αφοπλισμός, πυρηνικά, Ισραήλ) Αλλά: κριτήριο ύπαρξης κοινής θέσης αντί για περιεχόμενό της Απουσία διάκρισης μεταξύ μείζονος και ελάσσονος σημασίας θέματα Αποδυνάμωση δυνατών θέσεων προς επίτευξη ενδο-εε συμβιβασμού
ΕΕ στο Συμβούλιο Ασφαλείας Θεσμική παρουσία μέσω κρατών μελών (μόνιμων και μη μόνιμων) Κυλιόμενη Προεδρία μπορούσε να προσκληθεί (κυρίως διακηρυκτικού περιεχομένου ανακοινώσεις, περίπου 40/χρόνο) Ύπατος Εκπρόσωπος υπό (αυστηρές και πολύ περιοριστικές) προϋποθέσεις: όλα τα μέλη του ΣΑ έπρεπε να συμφωνήσουν (Σολάνα, 4 φορές) Λισαβόνα (Α. 34): όταν υπάρχει κοινή θέση, τα μέλη της ΕΕ στο ΣΑ θα ζητάνε να προσκληθεί ο ΥΕ ( shall request ) συχνότερη παρουσία Ashton
ΕΕ στο ΣΑ (μετά Λισαβόνα) Πολιτική παρουσία: σποραδική διάθεση συνεργασίας και συντονισμού κυρίως από μη μόνιμα μέλη ΕΕ (π.χ. Γερμανία και Ισπανία, 2002 και Ιταλία 2007), χωρίς μόνιμους μηχανισμούς Κυρίως στηρίζοντας και υποβάλλοντας Ψηφίσματα για περιφερειακές και παγκόσμιες κρίσεις ασφάλειας
ΕΕ και Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ)
ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΜΠΟΡΙΟΥ (1995) πρόδρομος ΠΟΕ: Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου (GATT)(Οκτώβριος 1947, 23 κυβερνήσεις) άτυπος χαρακτήρας Γύρος Ουρουγουάης GATT (1986): απόφαση για μετατροπή GATT σε ΠΟΕ Γιατί; λέσχη παρά οργανισμός, άρα κανονισμοί αγνοούνταν χαλαρές διαδικασίες επίλυσης διαφορών δεν άμβλυναν αντιπαραθέσεις ελλείμματα στο ισοζύγιο πληρωμών ΗΠΑ τις οδήγησαν να κατηγορήσουν άλλα κράτη για άδικο εμπόριο Νομικά κατοχυρωμένος Διεθνής Οργανισμός Διεύρυνση πεδίου διαπραγματεύσεων πέρα από GATT (υπηρεσίες, πνευματικά δικαιώματα, επενδύσεις)
Εμπορική Πολιτική ΕΕ Πλαίσιο Λειτουργίας εντός της ΕΕ εμπλέκονται κοινοτικά όργανα και εθνικές κυβερνήσεις Γενικός κανόνας λήψης αποφάσεων (εντός Συμβουλίου): ειδική πλειοψηφία [ομοφωνία για τομείς που ανήκουν στη «μικτή» αρμοδιότητα: πολιτιστικές και οπτικοακουστικές υπηρεσίες, εκπαιδευτικές υπηρεσίες, κοινωνικές υπηρεσίες και υπηρεσίες υγείας] Αποφάσεις λαμβάνονται με τη διαδικασία της συναπόφασης (εμπλοκή και ΕΚ) Διεθνής εκπροσώπηση: Επιτροπή διεξάγει τις εμπορικές διαπραγματεύσεις εξουσιοδοτημένη από το Συμβούλιο Ρόλος «Επιτροπής π. Α. 133» (Α. 207)
«Επιτροπή π. Α. 133» (Α. 207) Αποτελεί το πραγματικό κέντρο εξουσίας και λήψης αποφάσεων Αρμοδιότητες: επικουρεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και λειτουργεί ως σύνδεσμος μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Συμβουλίου (συμβουλευτική ιδιότητα). δίνει κατευθύνσεις στην Επιτροπή για την συνέχεια των διαπραγματεύσεων Αποτελείται από Γεν. Διευθυντές Εξωτερικού Εμπορίου των κρατών μελών και συνέρχεται σε τακτικές μηνιαίες συνεδριάσεις. Ουσιαστικά έχει τον ρόλο του θεματοφύλακα του Συμβουλίου έναντι της Επιτροπής για την εμπορική πολιτική
Παίγνιο τριών επιπέδων: κράτη-μέλη (εθνικό επίπεδο): Η κυβέρνηση κάθε κράτους μέλους θα πρέπει να βρει μια διαπραγματευτική θέση που θα αντανακλά τους εγχώριους περιορισμούς. Συμβούλιο Υπουργών ΕΕ (υπερεθνικό επίπεδο): τα κ-μ διαπραγματεύονται για τον καθορισμό της στάσης που θα ακολουθήσει η Επιτροπή στα διεθνή fora Επιτροπή (διεθνές επίπεδο): διαπραγμάτευση με κατευθυντήριο γραμμή το πλαίσιο που έχει καθοριστεί στο Συμβούλιο.
ΕΕ και ΠΟΕ Πλήρες μέλος του ΠΟΕ με αριθμό ψήφων ίσο προς τον αριθμό των Κ-Μ που είναι μέλη του ΠΟΕ. Επιτροπή διαπραγματεύεται στο όνομα Κ-Μ Συμμόρφωση Ε.Ε με νομοθεσία ΠΟΕ: Δύο περιπτώσεις μη συμμόρφωσης (εισαγωγή γενετικά τροποποιημένου βοδινού και καθεστώς εισαγωγές μπανάνας από Λατινική Αμερική) στιγμάτισαν το νομοταγή χαρακτήρα της Ε.Ε. Γενικά, η μη συμμόρφωση αποτελεί εξαίρεση Ωστόσο, αυτό μπορεί να συμβαίνει επειδή η ΕΕ σχημάτισε έτσι τους κανόνες ώστε να είναι αρκετά εύκολο να ζήσει με αυτούς.
ΕΕ και Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ)
Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) Προϊόν καθεστώτος Bretton Woods (1944): σύνδεση με χρυσό μέσω αμερικάνικου δολαρίου Στόχος: σταθεροποίηση συναλλαγματικών ισοτιμιών Πώς; παροχή βραχυπρόθεσμων δανείων στα κράτημέλη για προσωρινά προβλήματα στο ισοζύγιο πληρωμών Μέλη συνεισφέρουν σε ένα κοινό λογαριασμό με χρήματα διαθέσιμα για δάνεια του ΔΝΤ προς χώρες με ελλείμματα Κάθε χώρα έχει μια ποσόστωση βάσει της οικονομικής της θέσης (AEΠ:50%, άνοιγμα οικονομίας: 30%, οικονομική διαφοροποίηση:15%, διεθνή αποθέματα:5%)
Τρόπος Λειτουργίας και Διοίκησης Ανώτερο όργανο λήψης αποφάσεων: Διοικητικό Συμβούλιο (κάθε μέλος έναν εκπρόσωπο) Εκτελεστικό Συμβούλιο (8+16= 24 μέλη που διορίζονται ή εκλέγονται): υπεύθυνο για καθημερινές υποθέσεις ΔΝΤ Οκτώ διοικητές ορίζονται από τις κυβερνήσεις τους (ΗΠΑ, Ιαπωνία, Γερμανία, Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Σαουδική Αραβία και Κίνα) ενώ οι υπόλοιποι 16 από τις εκλογικές περιφέρειες (δύο εκλογικές περιφέρειες τη Αφρικής, τρεις της Λατινικής Αμερικής, μια για την Νότιο Ασία και μια για την Νοτιοανατολική Ασία) σταθμισμένη δύναμη ψήφων συνήθως αποφάσεις χρειάζονται απλή ψηφοφορία, για σημαντικές αποφάσεις 70% και 85% - περισσότερες αποφάσεις με συναίνεση
Ενιαία Εκπροσώπηση ΕΕ/ Ευρωζώνης Σήμερα, δεν υπάρχει ενιαία θεσμική παρουσία ΕΕ ΕΕ: εκπροσώπηση σε δέκα περιφέρειες Ποσοστό διασπείρεται και «χάνεται», μόνο οι ΗΠΑ ουσιαστικό δικαίωμα «βέτο» Μερίδιο μελών % Ποσοστό επί του παγκοσμίου ΑΕΠ % Προτεινόμενο ποσοστό ψήφων % EURO 27 32,07 27,8 29,4 Χώρες G7 42.9 48 41.2 ΗΠΑ 17% 21,6% 16.5
Πώς καθορίζονται οι θέσεις των μελών της ΕΕ; Α. 138 ΣΛΕΕ: Το Συμβούλιο εκδίδει, μετά από πρόταση της Επιτροπής, απόφαση που καθορίζει κοινές θέσεις στο πλαίσιο των αρμόδιων διεθνών οικονομικών οργανισμών και διασκέψεων. Το Συμβούλιο αποφασίζει μετά από διαβούλευση με την ΕΚΤ. Το Συμβούλιο, μετά από πρόταση της Επιτροπής, μπορεί να εγκρίνει τα μέτρα που ενδείκνυνται για την εξασφάλιση ενιαίας εκπροσώπησης στο πλαίσιο των αρμόδιων διεθνών οικονομικών οργανισμών και διασκέψεων. Το Συμβούλιο αποφασίζει μετά από διαβούλευση με την ΕΚΤ.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Αμφισημία κρατών-μελών: ΝΑΙ σε ισχυρότερη διεθνή παρουσία σε ΔΟ αλλά και διασφάλιση εθνικών συμφερόντων Λόγω ετερογένειας αυτών, προβλήματα συντονισμού και υποστήριξης κοινών θέσεων
Παρουσία ΕΕ και συντονισμός κρατών-μελών στους ΔΟ εξελίσσεται παράλληλα με την προώθηση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και αποτυπώνει τον βαθμό ωρίμανσης της ενοποιητικής διαδικασίας