ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ ΧΟΡΟ ΚΑΙ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «ΈΚΤΑΚΤΑ ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΦΟΣ ΣΤΗ ΛΙΛΙΠΟΥΠΟΛΗ» Δράσεις που υλοποιήθηκαν με τη Δ Τάξη του 6 ου Δημοτικού Σχολείου Αλεξάνδρειας Φεβρουάριος Ιούνιος 2012
1
Συντελεστές προγράμματος Οι μαθητές/ριες της Δ Τάξης του 6 ου Δημοτικού Σχολείου Αλεξάνδρειας, σε συνεργασία με τη δασκάλα της τάξης Εύη Χαλιμούρδα. Συντονίστρια του προγράμματος: Αγγελική Τσαπακίδου Υπεύθυνη των παρεμβάσεων στο δημιουργικό χορό και παιχνίδι: Λεμονιά Τσαρούχα 2
Συνοπτική παρουσίαση του προγράμματος Το πρόγραμμα διήρκησε το σχολικό έτος 2011-2012. Κάθε project διαρκούσε από έξι έως δέκα ώρες με τη συμμετοχή όλων των παιδιών της κάθε τάξης. Κάθε θέμα ολοκληρώνονταν σύμφωνα με το επίπεδο των παιδιών και την ηλικία. Βασικός στόχος των δραστηριοτήτων ήταν η διαθεματική προσέγγιση του θέματος μέσω της δημιουργικής κίνησης-χορός, δίνοντας βάρος στο γραμματισμό. Αρχικά το πρόγραμμα ξεκίνησε με απλές δημιουργικές δραστηριότητες προκειμένου να μάθουν τα παιδιά να δημιουργούν με το σώμα τους (γνώση του σώματος), να αξιοποιούν το χώρο τους (γνώση του χώρου), να ελέγχουν και συντονίζουν τις κινήσεις σύμφωνα με τη δυναμική (χρόνος-δυναμική) και να δημιουργούν σχέσεις με την ομάδα τους (σχέσεις). Το περιεχόμενο των πρώτων μαθημάτων ήταν απλές δραστηριότητες που εξελίσσονταν σε παιχνίδια με ζεύγη 3
και ομάδες πολλών παιδιών. Η κάθε δραστηριότητα ξεκινούσε από απλή ατομική με στοιχεία μουσικής, χρήση υλικών, στοιχεία αυτοσχεδιασμού και εξελίσσονταν σε σύνθετη και ομαδική. Οι δημιουργικές δραστηριότητες παρείχαν σημαντικές ευκαιρίες στα παιδιά για μάθηση, για την ενίσχυση της γλώσσας σαν φυσική δεξιότητα, καθώς και την κατανόηση εννοιών και καταστάσεων. Όπως για παράδειγμα: σχήμα, μέγεθος, χώρος και γραμμές μπορούν να καλλιεργηθούν μέσω της κίνησης. Όταν τα παιδιά τοποθετούν τα σώματα τους στο χώρο μπορούν να ανακαλύψουν κινητικές και γλωσσικές έννοιες. Το παιχνίδι, ο χορός, είναι ένας χώρος όπου μπορούν να καλλιεργηθούν και να κατανοηθούν έννοιες σχετικές με χρώματα, μεγέθη, γράμματα, μέρη του σώματος, προθέσεις (πάνω, κάτω, εμπρός, πλάι, δίπλα, πίσω), κατευθύνσεις (ευθείες, κύκλος, ζικ -ζακ), επίπεδα (χαμηλό, μεσαίο, ψηλό), ταχύτητες (γρήγορα / αργά), κατανόηση χώρου (ατομικός, γενικός). Όλες αυτές οι έννοιες 4
συνδυάστηκαν με κινήσεις όπως είναι το περπάτημα, το τρέξιμο με γόνατα ψηλά, πλάγιες κατευθύνσεις, γκάλοπ, χόπλα, βάδην, ασκήσεις συντονισμού. Επιπλέον, τα παιδιά εξερευνώντας το σώμα τους, τον φίλο τους ανακάλυπταν τους ίδιους τους εαυτούς τους και τους συμμαθητές τους, επικοινωνούσαν, συνεργάζονταν δίχως πολιτισμικές διαφορές, επιβεβαιώνοντας την Πικα ότι η κίνηση είναι μέσο αυτόέκφρασης και κοινωνικής αλληλεπίδρασης. (Schilling και συν.,2006). (Griss, 1994). Η ευχαρίστηση που εισέπρατταν οι μαθητές από το μάθημα του δημιουργικού χορού, μείωνε το άγχος, αύξανε την προσοχή των παιδιών και τις δυνατότητές τους για επικοινωνία και καλλιέργεια της γλώσσας (Daley, 1988). (Pica και Short, 1999). (Cone et al., 1998). Το τελικό αποτέλεσμα ήταν τα παιδιά να νοιώθουν την κίνηση, το ρυθμό, να συνθέτουν και να δημιουργούν χορευτικές φόρμες αβίαστα. Καθώς τα παιδιά μάθαιναν 5
τη γλώσσα του σώματος, τους κώδικες επικοινωνίας με το δάσκαλο, προχωρήσαμε στο σχεδιασμό Project που στόχευε σε μια ολοκληρωμένη παρουσίαση όλου του θέματος, σε επίπεδο παράστασης Γενικοί διδακτικοί στόχοι να επιτρέπει τη μοναδική και προσωπική έκφραση του κάθε παιδιού να παρέχει πρόσβαση σε μια ξεχωριστή φόρμα γνώσης και κατανόησης παρέχει ευκαιρίες για δημιουργία και αξιολόγηση καλλιτεχνικών στοιχείων δίνει ευκαιρίες για εξερεύνηση των σχέσεων μεταξύ συναισθημάτων, αξιών και έκφρασης προωθεί την ευγενική και ευαίσθητη συνεργασία με άλλους γνωρίζουν διάφορες τεχνικές και τρόπους, ώστε να εκφράζονται με δημιουργικό τρόπο και να 6
μεταβιβάζουν απόψεις, συναισθήματα και βιώματα μαθαίνουν να παρατηρούν και να εκτιμούν μια δράση, να την αναγνωρίζουν και να μπορούν να συζητάνε για τα δομικά στοιχεία μιας κίνησης, για την έκφραση, την ποιότητα και τις δυναμικές της. Έτσι θα μπορέσουν να αποκωδικοποιούν την κίνηση, το χορό και όλα τα στοιχεία απαραίτητα για τη σωματική, νοητική, γνωστική και συναισθηματική τους ανάπτυξη Θέμα: Έκτακτα μέτρα για το νέφος στη Λιλιπούπολη Χώρος: Αύλειος χώρος και αίθουσα διδασκαλίας Μέσα: Μουσική από τη συλλογή «Λιλιπούπολη» του Μάνου Χατζιδάκι. Σκοπός: Σχεδιασμός και οργάνωση παράστασης δημιουργικού χορού από αντίστοιχο μάθημα του ανθολογίου της Δ τάξης. 7
Στόχος Η ανάπτυξη της ομαδικότητας μέσω της συνεργασίας των μαθητών για την επίτευξη της παρουσίασης και του δημιουργικού χορού. Τα παιδιά θα μάθουν να συνθέτουν από απλές κινήσεις μέχρι παιχνίδια και ολοκληρωμένα κινητικά μοτίβα. Επί μέρους στόχοι: ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης ανάπτυξη της φαντασίας ανάπτυξη δεξιοτήτων παρουσίασης και παράστασης εισαγωγή του χορού στα παιδιά ως θεατρική τέχνη. ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης να αναγνωρίζουν και να συζητούν τα δομικά στοιχεία μιας κίνησης, την ποιότητα και τις δυναμικές της. 8
Ζητήθηκε από τους μαθητές να επιλέξουν ένα μάθημα από τη γλώσσα ή από το ανθολόγιο που τους άρεσε. Οι μαθητές επέλεξαν το μάθημα «Έκτακτα μέτρα για το νέφος στη Λιλιπούπολη» από το ανθολόγιο. Το κείμενο είναι το παρακάτω: Μαριανίνα Κριεζή Ρεγγίνα Καπετανάκη Έκτακτα μέτρα στη Λιλιπούπολη για το νέφος O δήμαρχος Χαρχούδας δεν ενδιαφέρεται πραγματικά για τη Λιλιπούπολη. Το συμφέρον του είναι πάνω απ όλα. Ο Πρίγκιπας, μορφωμένος συνεργάτης και ακόλουθός του, είναι το ίδιο πονηρός και υποκριτής. Ο Σιδερομάσας, μια μηχανή ανακύκλωσης, έπειτα από μια κλοτσιά του δημάρχου για την κακή της απόδοση, και ύστερα από μια έκρηξη, καταστρέφεται και το νέφος κατακλύζει τη Λιλιπούπολη. Δημοσιογράφος Μπρίνης: Εδώ Λιλιπούπολη, εδώ 9
Λιλιπούπολη. Σας μιλάει ο δημοσιογράφος Μπρίνης. Γεια σας παιδιά! Τίποτα δε σκιάζει τον ασυννέφιαστο μπλε ουρανό της Λιλιπούπολης. Τίποτα δε σκιάζει την υγεία, την ευτυχία και την αισιοδοξία μας. Όλοι οι Λιλιπουπολίτες δουλεύουν, παίζουνε ή πάνε περίπατο με το χαμόγελο στα χείλη. Ακόμα και ο δήμαρχος της Λιλιπούπολης Χαρχούδας επιτέλους πρόκοψε. Μαζί με τον αχώριστο φίλο του τον Πρίγκιπα έχουν ξεχυθεί στους δρόμους και μαζεύουν τα σκουπίδια. Χαρχούδας: [βήχουν] Τι μαύρο σύννεφο είναι αυτό; Σκέπασε το νοτιά, όλη τη Λιλιπούπολη. Πρίγκιπας: Στα λεγα εγώ, Χαρχούδα, στα λεγα εγώ πως ο Σιδερομάσας χωρίς φίλτρο είναι επικίνδυνος. Χαρχούδας: Θα σε πνίξω, βρε! Πού είσαι να σε πνίξω πια; Να ησυχάσω από σένα και τις ιδέες σου, 10
που μου χουν καταστρέψει τη ζωή. Πού είσαι λέω; [βήχουν] Σκοτείνιασε και δε σε βλέπω. Τσούζουνε τα μάτια μου. Πρίγκιπας: Αντί να ψάχνεις εμένα [βήχει], ψάξε καλύτερα δρόμο να ξεφύγουμε και κρυψώνα να κρυφτούμε [βήχει], να εξαφανιστούμε πριν το πάρουν οι άλλοι μυρωδιά πως εμείς δημιουργήσαμε το νέφος [βήχει], γιατί θα μας γδάρουνε ζωντανούς. Δημοσιογράφος Μπρίνης: Εδώ Λιλιπούπολη, εδώ Λιλιπούπολη. Σας μιλάει ο δημοσιογράφος Μπρίνης. Γεια σας παιδιά. Τι γεια σας, που μας 11
πλάκωσε το σύννεφο. Παπαγάλος: Θα σκάσω, πνίγομαι. Μπαίνει το νέφος από τις χαραμάδες μπαίνει. Δημοσιογράφος Μπρίνης: Ακριβώς, αγαπητοί ακροατές. Από στιγμή σε στιγμή θα βρεθούμε αγκαλιά με το νέφος. Δήμαρχε Χαρχούδα, δήμαρχε Χαρχούδα, ξύπνα. Χαρχούδας: Τι έγινε, ρε παιδιά, μας πιάσανε; Δημοσιογράφος Μπρίνης: Δήμαρχε Χαρχούδα, οι κάτοικοι της Λιλιπούπολης περιμένουν εναγωνίως κάποια λύση. Χαρχούδας: Α, για το νέφος πρόκειται; Φέρε εδώ 12
το μικρόφωνο. Λιλιπουπολίτες, Λιλιπουπολίτισσες, τόσα χρόνια ρημάζατε τη φύση κι όποιον πάρει το νέφος. Ου να χαθείτε, να χαθείτε! Την κάνατε τη Λιλιπούπολη σαν τα μούτρα σας, αλλά ως γνωστόν ο Χαρχούδας είναι μεγαλόψυχος. Γι αυτό σας συγχωρώ και σας τα απαγορεύω όλα. Απαγορεύεται να ανάβετε καλοριφέρ, τζάκια, σόμπες, κεριά και σπίρτα. Απαγορεύεται να τρέχετε με τα πατίνια και να σηκώνετε σκόνη. Απαγορεύεται να πετάτε στρακαστρούκες άμα δεν είναι γιορτή. Επίσης, απαγορεύεται να τηγανίζετε ψάρια, για να μη μεγαλώσει το νέφος, διότι τώρα τι είναι, ένα συννεφάκι είναι εκεί χάμω, θα το συνηθίσετε. Γι αυτό μη με πιέζετε άλλο. Είναι ώρα κοινής ησυχίας [χασμουριέται]. Τέλος. Έγινε ανάγνωση του κειμένου και ακολούθησε συζήτηση για το νόημα και το περιεχόμενο του. Ζητήθηκε από τους μαθητές να χωρίσουν το κείμενο σε 13
ενότητες. Έγινε συζήτηση ξεχωριστά για το περιεχόμενο της κάθε ενότητας και για τα θέματα που προκύπτουν. Και τέλος δόθηκε τίτλος σε κάθε ενότητα σχετικός με το νόημα και το περιεχόμενο. 1η ενότητα: Μια χαρούμενη μέρα στη Λιλιπούπολη 2η ενότητα: Η καταστροφή του Σιδερομάσα από τον δήμαρχο Χαρχούδα 3η ενότητα: Το νέφος και η βρωμιά που δημιουργήθηκε Οι μαθητές χωρίστηκαν σε πέντε ομάδες. Περιεχόμενο διαδικασία Από κάθε ενότητα κρατήσαμε λέξεις-κλειδιά οι οποίες επεξηγούν και περιγράφουν μια κατάσταση που θα μπορούσε να κάνει εικόνα όλη την ενότητα. Οι λέξεις αυτές δημιουργούν νέες έννοιες-λέξεις. Έπειτα αποκωδικοποιήθηκε από τους μαθητές η κάθε έννοιαλέξη ξεχωριστά και εξηγήθηκε λεκτικά η ποιότητα της κίνησης της. Στη συνέχεια ζητήθηκε από τους μαθητές 14
να περιγράψουν κινητικά όχι την αρχική λέξη αλλά τα παράγωγα της. Με αυτόν τον τρόπο προκύπτουν οι ποιότητες τις κίνησης. 15
Με τον ίδιο τρόπο τα παιδιά δούλεψαν το περιεχόμενο και των άλλων ενοτήτων («η καταστροφή του Σιδερομάσα από τον δήμαρχο Χαρχούδα» και «το νέφος και η βρωμιά»). Με τις νέες έννοιες-λέξεις και τις ποιότητες της κίνησης που προκύπτουν από κάθε ενότητα προχωρήσαμε στο στήσιμο της παράστασης δημιουργικού χορού. Σκοπός της δραστηριότητας ήταν: να συνεργαστούν τα παιδιά σε ομάδες, έτσι ώστε να νιώσουν μέρος ενός συνόλου και μιας ομάδας. Να ανταλλάξουν απόψεις περιγράφοντας στοιχεία του θέματος. Να μπορέσουν να αποκωδικοποιούν την κίνηση, το χορό και όλα τα στοιχεία απαραίτητα για την νοητική, γνωστική και συναισθηματική τους ανάπτυξη. Να μάθουν νέους τρόπους διδασκαλίας και εκμάθησης πιο δημιουργικούς και ευχάριστους για τους ίδιους 16
Με τον τρόπο αυτό αναπτύσσεται το λεξιλόγιό τους, η φαντασία και η δημιουργική σκέψη καθώς και η αυτοπεποίθηση. Ακολούθησε κατανομή ρόλων στους μαθητές από την εκπαιδευτικό της τάξης. Τονίστηκε στα παιδιά, ότι δεν έχει σημασία ο ρόλος αν είναι μικρός ή μεγάλος, ή αν είναι πρωταγωνιστικός ή δευτερεύον. Αλλά ότι ένα καλό αποτέλεσμα θα επιτευχθεί μόνο μέσα από την συνεργασία όλων και την υποστήριξη του ρόλου. Οι ρόλοι αποτυπώνονται στον παρακάτω πίνακα: 17
Ρόλοι Λιλιπουπολίτες Κηπουροί Καθαριστές Παιδάκια που παίζουν Ο Χαρχούδας και οι παρατρεχάμενοι του Σιδερομάσας 6 παιδιά 4 παιδιά 3 παιδιά 3 παιδιά 3 παιδιά 1 παιδί Η επιλογή της μουσικής επένδυσης της παράστασης έγινε σε συνεργασία με τη δασκάλα της τάξης από τη συλλογή «Λιλιπούπολη» του Μάνου Χατζιδάκι. Επιλέχθηκαν τα παρακάτω τραγούδια: Εδώ Λιλιπούπολη Το τραγούδι του δημάρχου Χαρχούδα Λαέ της Λιλιπούπολης Αντίο Λιλιπούπολη 18
Με την εισαγωγή της μουσικής προέκυψαν άλλες δύο ενότητες για συζήτηση και παρουσίαση. 4η ενότητα: Η αγανάκτηση των Λιλιπουποπολιτών 5η ενότητα: Η τιμωρία του δημάρχου Χαρχούδα Ακολούθησε η ίδια διαδικασία όπως και στις προηγούμενες ενότητες. Εντοπίστηκαν λέξεις-κλειδιά από τις νέες ενότητες που περιγράφουν το περιεχόμενο. Από τις λέξεις κλειδιά προκύπτουν νέες λέξεις έννοιες και ακολούθησε λεκτική και κινητική περιγραφή των παραγώγων των λέξεων από τους μαθητές. Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε συζήτηση με τα παιδιά και την εκπαιδευτικό για το τρόπο παρουσίασης και τα θέματα που προκύπτουν για την επιτυχή παρουσίαση του κειμένου. Ο χώρος που θα πραγματοποιηθεί η παράσταση Τα μέσα που θα χρησιμοποιηθούν 19
Σχήματα και θέσεις των σωμάτων μέσα στο χώρο Συντονισμός με τους συμμαθητές Συγχρονισμός με τη μουσική Στόχος ήταν: Η εισαγωγή του χορού στα παιδιά ως θεατρική τέχνη. Η ανάπτυξη χορευτικών δεξιοτήτων σε επίπεδο επίδειξης, η ανάπτυξη μη λεκτικής επικοινωνίας και η ανάπτυξη συντονισμού και συγχρονισμού. Αφού τελείωσε η ανάλυση όλων των ενοτήτων του κειμένου σκηνοθετήθηκε από τους μαθητές, έτσι ώστε να δοθεί όλη η εικόνα. Προστέθηκαν και τα υπόλοιπα στοιχεία της κίνησης που προέκυψαν κατά την ανάλυση των ενοτήτων. 20