ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΔΠΜΣ : ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ-ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ-ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ εργασία στο μάθημα : όψεις του αστικού τοπίου στο δημόσιο χωρο Διδακτική ομάδα:ι.πολύζος, Σ. Μαυρομμάτη ΜΕ ΘΕΜΑ : οι ιδιότητες και οι διαφορετικές «αναγνώσεις» της παραλιακής ζώνης μιας πόλης - η περίπτωση της Θεσσαλονίκης υποβληθείσα από την : Αριάδνη Μενδωνίδη Αθήνα, Ιούλιος 2009
σημείο κατεύθυνσης για εξωτερικές και εσωτερικές μετακινήσεις η τομή της πόλης που αντικρίζει το κομμάτι της θάλασσα μεταβαλλόμενο οικοσύστημα ενδιάμεσος χώρος οπτικό φίλτρο προς τον ανοιχτό ορίζοντα εντυπωσιακή στιγμή άφιξης ισχυρό πολεοδομικό φαινόμενο ικανό να θέσει υπό έλεγχο ολόκληρο τον πολεοδομικό ιστό δημοφιλές δίκτυο δημόσιων τόπων θαλάσσια διαδρομή που επιτρέπει τη βιωματική, σχεδόν σωματική σχέση με το υδάτινο στοιχείο ενσωμάτωση της αρρυθμίας της φύσης στις ρυθμισμένες ροές της πόλης αρχιτεκτονική αναπαράσταση της θάλασσας αστικά σύμβαντα με στόχο την αστικοποίηση και την μετατροπή της θάλασσας σε δημόσιο χώρο
«Το νερό θεωρούνταν σαν αρχή των πάντων, σαν ένα στοιχειό που δημιουργούσε την αλυσίδα της ζωής. Αυτή η θεωρία υιοθετήθηκε από τους περισσότερους αν όχι όλους τους πολιτισμούς. Είναι γνωστό ότι όλες οι πόλεις στην αρχαιότητα κτίζονταν όπου υπήρχε νερό» μέσο μεταφοράς προϊόντων και ιδεών, εμπορικών συναλλαγών δίκτυο επικοινωνίας και ανοίγματος της πόλης προς τον υπόλοιπο κόσμο αστικός συντελεστής αισθητικής και όχι μόνο λειτουργικής βαρύτητας αυξάνει την αξία χρήσης του αστικού εδάφους μπορεί να αξιοποιηθεί ως φυσικό σκηνικό στον σχεδιασμό του δημόσιου χώρου με την ιδιότητα του ανοιχτού τόπου, προσφέρει τα χαρακτηριστικά υψηλής ποιότητας του αστικού τοπίου εμπεριέχει έντονα την έννοια του χρόνου, της χρονικής εξέλιξης των εποχών, τον εφήμερο και ευμετάβλητο χαρακτήρα της φύσης
Οι διαφορετικές «αναγνώσεις» του συστήματος πόλης και νερού η αστική ζώνη αλληλεπίδρασης, πόλης όης και νερού,, ανήκει αή στο σοσ σύστημα σ της πόλης, όης, εφάπτεται της θάλασσας και υφίσταται τις επιπτώσεις από την παρουσία αυτού του φυσικού στοιχείου. αποτελεί την απαρχή και όχι το τέλος μια πόλης, μια περιοχή όπου η πόλη αντανακλά την κουλτούρα και τη μοναδικότητά της η σχέση νερού και χέρσου εδάφους ενδυναμώνει, κάνει πιο απτή τη διάκριση του μέσα και του έξω, της συνέχειας και της ασυνέχειας, που αποτελούν βασικές αρχές της αρχιτεκτονικής σύνθεσης στην έννοια του εντός-εκτός εκτός στηρίζεται η θεμελιώδης έννοια της γειτνίασης, η οποία είναι σημαντική για την οικειοποίηση του χώρου η έννοια της διπλής όψης, η διπλή θέαση, από και προς τη θάλασσα, μας βοηθά στην αμεσότερη αντίληψη των ποιοτήτων του χώρου μιας πόλης.
Οι ποιότητες της παράλιας ζώνης Το παραλιακό μέτωπο αποτελεί το νευραλγικό σημείο της πόλης. Φέρει όλο το δυναμικό ενός κοινόχρηστου χώρου ως χώρου στάσης και κίνησης, συνάθροισης, κοινωνικοποίησης. Δημιουργείται έτσι ένα σύστημα "πλοήγησης" στον ιστό της πόλης και την ιστορία της. Πρόκειται για ένα μοντέλο χωρικής διάρθρωσης που καθιστά δυνατή την οπτική και νοηματική συσχέτιση όλων των λειτουργιών αστικών συμβάντων που αναπτύσσονται κατά μήκος της Ο περίπατος σε αυτήν την μεταβατική ζώνη εξασφαλίζει ρευστό, ελεύθερο χώρο στο μέτωπο που λειτουργεί ως κανάλι διοχέτευσης ενέργειας στον ιστό της πόλης καθώς προσφέρει αυτή τη μοναδική καθημερινή επαφή των κατοίκων με τα φυσικά στοιχεία και τους χρόνους τους. Συνθέτει ένα σκηνικό που με κατάλληλους λ σχεδιαστικούς χειρισμούς μπορεί να λειτουργήσει το στοιχείο της θεαματικότητας, των ιστορικών αναφορών και της συλλογικής μνήμης.
Οι μεγάλες πόλεις του κόσμου εκτιμώντας σωστά ότι το πολυτιμότερο αναπτυξιακό τους δεδομένο είναι η υψηλή ποιότητα του δημόσιου χώρου, σχεδίασαν, προγραμμάτισαν και εφάρμοσαν ανάλογα με το φυσικό τους περιβάλλον, σημαντικές παρεμβάσεις για την απελευθέρωση και την ανάδειξη των θαλάσσιων, ποτάμιων ή παραλίμνιων μετώπων τους. Αποφάσισαν να ξεδιπλώσουν το ιστορικό πρόσωπο της πόλης τους συναντώντας το τοπίο που το δημιούργησε μέσα στο χρόνο. Στις παραθαλάσσιες ελληνικές πόλεις που ο συγκεκριμένος τρόπος ανάπτυξής τους επέβαλλε την απουσία μεγάλων και οργανωμένων δημόσιων χώρων πρασίνου, το νερό εμφανίζεται ως ζωτικό στοιχείο διεξόδου από την ασφυκτική τους δομή, ως μια μοναδική ευκαιρία να ξαναβρεθεί ο χαμένος δημόσιος ανοικτός χώρος που στερήθηκαν.
«Η πόλη μοιάζει να μην τελειώνει. Απλώνεται, διαχέεται, διασπάται προς όλες τις κατευθύνσεις, με εξαίρεση μόνο το μέτωπο προς τη θάλασσα, όπου εκεί αντίθετα οριοθετείτε. Απότομα, σκληρά, είναι η πόλη και το άλλο σώμα.» Η αστική παραλία ως όριο Το φυσικό όριο ενός τόπου είναι το ίδιο το περίγραμμα του. Στις παραθαλάσσιες περιοχές το υδάτινο στοιχείο έχει την ιδιότητα του εξωτερικού τους ορίου Το όριο σ αυτό το επίπεδο εμπεριέχει και ψυχοκοινωνικές και χωρικές ποιότητες και έννοιες όπως η σύνδεση, η ροή, η δυναμικότητα,, ο ρυθμός, ο προσανατολισμός, η γειτνίαση, η ποικιλότητα Σε πολλές πόλεις το όριο προς τη θάλασσα είναι εκεί σχεδιασμένο, ορισμένο, δομημένο σαν χώρος και αντιληπτικά. Το προνόμιο αυτής της αντιληπτικής κατανόησης του τοπίου και συνεπώς της οπτικής ανάλυσης του αποτελεί βασικό εργαλείο για τις μεθόδους σχεδιασμού αυτά τα ευαίσθητα τμήματα μιας πόλης Το παράλιο μέτωπο ως γραμμικό, συνεχές όριο επισημαίνει και νοηματοδοτεί τις ενδιάμεσες διαδρομές, τον ενδιάμεσο χώρο
Η παλιά παραλία της Θεσσαλονίκης δημιουργήθηκε μετά το 1867, όταν κατεδαφίστηκε το παραθαλάσσιο τοίχος της. Στη γη που απελευθερώθηκε δημιουργήθηκε μια σειρά από οικοδομικά τετράγωνα και μια προκυμαία που λειτούργησε ως μόλος καθώς δεν υπήρχε λιμάνι. Η προκυμαία γρήγορα καταλήφθηκε από χρήσεις σχετικές με την αποθήκευση και την διαμετακόμιση εμπορευμάτων, οι οποίες όμως σταμάτησαν να επεκτείνονται κατά μήκος της, ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα, όταν κατασκευάστηκε η πρώτη μεγάλη προβλήτα δυτικά της πλατείας Ελευθερίας. Άνοιγμα της πόλης, η πόλη μετά το γκρέμισμα των τειχών 1889 Η πόλη εντός των τειχών 1784 Παράκτια ανατολίτικη πολιτεία Μεταξύ των ετών 1871 και 1882 κατά τη διάρκεια του προγράμματος ανάπτυξης και ανανέωσης της πόλης, μια νέα λουρίδα γης δώδεκα περίπου μέτρων προστέθηκε στη θάλασσα.
Η δεύτερη φάση της επέκτασης της παλιάς παραλίας πραγματοποιήθηκε μεταξύ των ετών1896 και 1904. Η πυρκαγιά του 1917 κατάστρεψε όλο σχεδόν το ιστορικό κέντρο της πόλης δημιουργώντας αλλαγές στο εσωτερικό της. Με το σχέδιο του Hebrand δημιουργήθηκαν μεγάλες πλατείες και προσανατολισμοί πάντα συνδεδεμένοι άμεσα με τη θάλασσα. Ταυτόχρονα είχε προβλεφθεί η λειτουργία και η επέκταση του λιμανιού προς τα δυτικά. Σχέδιο Hebrand η παλιά παραλία κατά την διάρκεια του τον μεσοπόλεμου (1930)
Μετά τον πόλεμο και στα πλαίσια της πραγματοποίησης μεγάλων δημοσιών έργων στη δεκαετία του 1960, ένας καινούριος ελεύθερος χώρος διαμορφώθηκε, χωρίς να έχει ενταχθεί σε γενικότερο πολεοδομικό προγραμματισμό. Πρόκειται για την επιχωμάτωση τη νέας παραλίας της κατά μήκος της ανατολικής επέκτασης. Το 1997 η Θεσσαλονίκη γινεται Πολιτιστική Πρωτεύουσα, Στα πλαίσια της χωρικής πολιτικής στόχος είναι και η ανάδειξη του δημόσιου της χώρου. Αυτό πραγματοποιείται μέσω προγράμματος ευρύτερων ή σημειακών αναπλάσεων και στο θαλάσσιο της μέτωπο Η ανάπλαση του θαλάσσιου μετώπου της
«η σχέση της πόλης με τη φύση δεν είναι μια σχέση αφηγημένη. Είναι σημαντική η φυσική της χωροθέτηση, δηλαδή το υδρόγειο στίγμα της. Αυτό μρ τη σειρά του καθορίζει τα επιμέρους στοιχειά όπως είναι το φως, οι κλιματικές συνθήκες, τα φυσικά της όρια, οι ήχοι της, οι καιρικές ιδιοτροπίες της και βέβαια το πώς ξετυλίγεται η πόλη πάνω στο χώμα, δηλαδή το σχήμα και οι διαστάσεις της, οι εξάρσεις της και οι εσοχές της» σημαντική η φυσική της χωροθέτηση, δηλαδή το υδρόγειο στίγμα της η φυσιογνωμία της είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το νερό πρόκειται για μια πολιτισμική σχέση, ένα πολιτισμικό αστικό τοπίο ποικιλότητα παραθαλασσίου τοπίου ασυνέχεια που αντιπροσωπεύει μια λειτουργική, αισθητική και ιστορική οικολογία κάθετοι δρόμοι αποκαλύπτουν τη θάλασσα προνόμιο γραμμικής ανάπτυξης της πόλης, κατά μήκος της ακτογραμμής η επέκτασή της η Νέα παραλία είναι ο δρόμος που έβγαζε την πόλη στη φύση και η μνήμη αυτή είναι ισχυρή Ένας τόπος φορτωμένος με σκέψεις, στοχασμούς, φαντασίες, που κουβαλά σημάδια από αντιμαχόμενες εδαφικές μορφές, κρατά όμως πάντα τη μοναδική γραμμική του φόρμα που αγκαλιάζει την πόλη σε μάκρος και τη συνδέει με τον ορίζοντά της, με τη φύση στην άκρη του, με τον κυματισμό του ανέμου, με την ελοχεύουσα δυνατότητα για φυγή
«Η παραλία της πόλης που είναι αποτέλεσμα της κατασκευής του κρηπιδώματος, της επίχωσης της έκτασης μεταξύ κρηπιδώματος και αιγιαλού, με την κατασκευή του ευθύγραμμου πλακόστρωτου πεζόδρομου της προκυμαίας των τριών περίπου χιλιομέτρων έχει δημιουργήσει μια έρημη σχεδόν προκυμαία και επιμήκεις χώρους κίνηση στην παράλια ζώνη πράσινου που δε λειτουργούν ούτε σαν αστικοί ελεύθεροι χώροι ούτε σαν παραθαλάσσιοι με δραστηριότητες θαλάσσιου μετώπου» η πόλη θα πρέπει να αναζητήσει το περίβλημα της να καθορίσει τα όρια της να διαφοροποιήσει το φυσικό από το τεχνητό (αστικό σώμα και γεωγραφικό της χώρο) να αναζητήσει μια νέα σχέση με τη θάλασσα να μην αντιμετωπίζεται το θαλάσσιο μέτωπο της μόνο σαν ένα έργο υποδομής ο σχεδιασμός σε αυτό το όριο οφείλει να συνυπάρξει και να συνδιαλλαγεί με το υδάτινο στοιχείο είναι πληρέστερη η ματιά που εξετάζει τη φύση του ορίου από τη θάλασσα προς την πόλη και αντίστροφα Απέριττες ρ ς επιφάνειες οργανώνουν κινήσεις και αστικές χρήσεις μέσα από πτυχώσεις και ασκήσεις μικροτοπογραφίας που έμμεσα διαμορφώνουν την αντίληψη και τη θέα σε αστικούς και γεωγραφικούς ορίζοντες του κινούμενου αντικειμένου
Παράκτιες περιοχές προνόμιο γειτνίασης με τον ανοιχτό ορίζοντα δυνατότητα τακτοποίησης του ορίου εικόνα της πόλης προς τα έξω επανασύνδεση του ανθρώπου με τη θάλασσα κοινωνική ευζωία ποιοτική βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος