qwφιertyuiopasdfghjklzxερυυξnmηq ςwωψerβνtyuσiopasdρfghjklzxcvbn mqwertyuiopasdfghjklzxcvbnφγιmλι qπσπζαwωeτrtνyuτioρνμpκaλsdfghσj

qwφιertyuiopasdfghjklzxερυυξnmηq ςwωψerβνtyuσiopasdρfghjklzxcvbn mqwertyuiopasdfghjklzxcvbnφγιmλι qπσπζαwωeτrtνyuτioρνμpκaλsdfghσj Λατινικϊ Γ Λυκείου klzxcvλοπbnαmqwertyuiopasdfghjkl Οι Δευτερεύουςεσ προτϊςεισ zxcvbnmςγqwφertyuioςδφpγρaηsόρ Στάκθσ Παπακωνςταντίνου Νοζμβριοσ 2008 ωυdfghjργklαzxcvbnβφδγωmζqwert λκοθξyuiύαςφdfghjklzxcvbnmqwerty uiopaβsdfghjklzxcεrυtγyεuνiιoαpasdf ghjklzxcηvbnαςφδmqwertαςδyuiopa sdfαςδφγθμκxcvυξςφbnmςφγqwθeξ τςδφrtyuφγσοιopaαςδφsdfghjklzxcv αςδφbnγμ,mqwertyuiopasdfgαςργκο ϊτbnmqwertyςδφγuiopasςδφγdfghjk lzxςδδγςφγcvbnmqwertyuioβκςλπp asdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdγαε ορlzxcvbnmqwertyuiopasdfghjkαεργ

ΕΤΘΕΙΕ ΕΡΩΣΗΜΑΣΙΚΕ ΠΡΟΣΑΕΙ Είναι κφριεσ προτάςεισ και διακρίνονται από το ερωτθματικό που υπάρχει ςτο τζλοσ τθσ περιόδου. Αν αυτόσ που ρωτάει περιμζνει απάντθςθ, θ ερϊτθςθ είναι πραγματικι, κι αν όχι, είναι ρθτορικι και ιςοδυναμεί με άρνθςθ, υπόκεςθ, προτροπι, κατάφαςθ. Αν θ υποτικζμενθ απάντθςθ μπορεί να είναι «ναι» θ «όχι», θ ευκεία ερϊτθςθ είναι ολικισ άγνοιασ. Διαφορετικά, είναι μερικισ άγνοιασ. Ειςάγονται: 1. Μερικισ άγνοιασ 2. Ολικισ άγνοιασ Α) Απλζσ Β)Διμελείσ Με τισ ερωτθματικζσ αντωνυμίεσ και επιρριματα. π.χ. quis, quantus, ubi, quanto, cur, quin κ.λπ. Εκφζρονται: Ειςάγονται με το εγκλιτικό ne (όταν δεν γνωρίηουμε τθν απάντθςθ που περιμζνουμε), με το num (όταν θ απάντθςθ που περιμζνουμε είναι αρνθτικι) και με το nonne (όταν θ αναμενόμενθ απάντθςθ είναι καταφατικι). Στισ 2 τελευταίεσ περιπτϊςεισ θ ερϊτθςθ είναι κατά κανόνα ρθτορικι. Με utrum.an ne an an..an non Κατά κανόνα με οριςτικι, αλλά όταν δθλϊνεται απορία ι δυνατότθτα εκφζρονται με υποτακτικι (απορθματικι ι δυνθτικι αντίςτοιχα). Ενδζχεται να ειςάγονται χωρίσ κανζνα μόριο για λόγουσ ζμφαςθσ που δίνεται μόνο με τον τόνο τθσ φωνισ. Ενδεχόμενθ κετικι απάντθςθ ςε ολικι άγνοια: ita est, sic, sane, certe. Ενδεχόμενθ κετικι απάντθςθ ςε ολικι άγνοια: non vero, minime vero Μποροφμε επίςθσ να απαντιςουμε με τθ λζξθ που ζχει βαρφτθτα π.χ venistine solus? Solus ΠΛΑΓΙΕ ΕΡΩΣΗΜΑΣΙΚΕ ΠΡΟΣΑΕΙ Όπωσ και ςτθν αρχαία ελλθνικι, είναι ερωτιςεισ που δεν διατυπϊνονται απ ευκείασ αλλά ςε πλάγιο επίπεδο και εξαρτϊνται από κάποιο ριμα ερωτθματικό, λεκτικό, αιςκθτικό, αποπειρατικό κ.λπ. Είναι προτάςεισ ουςιαςτικζσ (ονοματικζσ), δθλαδι χρθςιμεφουν ςαν υποκείμενο, αντικείμενο ρθμάτων και επεξιγθςθ. Ειςάγονται: α) Με ερωτθματικά μόρια. β) Με ερωτθματικζσ αντωνυμίεσ γ) Με αναφορικζσ αντωνυμίεσ και επιρριματα Εκφζρονται: Πάντα με υποτακτικι, γιατί κεωρείται ότι θ εξάρτθςθ προςδίδει υποκειμενικι χροιά ςτο περιεχόμενο τθσ ερϊτθςθσ) και ιςχφουν οι κανόνεσ τθσ ακολουκίασ των χρόνων ςτο ςφνολό τουσ. Τα μόρια num και ne χρθςιμοποιοφνται χωρίσ διαφορά ςτθ ςθμαςία, ενϊ το nonne (αν δεν) χρθςιμοποιείται μετά το ριμα quaero. Στισ διμελείσ πλάγιεσ το «ι όχι» εκφράηεται με το necne. Στάκθσ Παπακωνςταντίνου ~ 2 ~

Ειδικι ειςαγωγι: Με το si μετά από ριματα που δθλϊνουν αναμονι ι απόπειρα και με το an (an non) μετά τα ριματα haud scio (ελάχιςτα γνωρίηω), nescio (αγνοϊ), dubito (αμφιβάλλω), incerum est (είναι αβζβαιο). ΣΕΛΙΚΕ ΠΡΟΣΑΕΙ Είναι δευτερεφουςεσ επιρρθματικζσ προτάςεισ και εκφράηουν το ςκοπό για τον οποίο γίνεται θ πράξθ τθσ κφριασ πρόταςθσ. Ειςάγονται με το: ut (όταν είναι καταφατικζσ) ne (όταν είναι αρνθτικζσ) Εκφζρονται : Πάντα με υποτακτικι quo (όταν ακολουκεί επίκετο ι επίρρθμα ςυγκριτικοφ βακμοφ) α)ενεςτϊτα (όταν εξαρτϊνται από ριμα αρκτικοφ χρόνου) και β)παρατατικοφ (όταν εξαρτϊνται από ριμα ιςτορικοφ χρόνου)- *Ιδιόμορφθ ακολουκία των χρόνων-ςυγχρονιςμόσ τθσ κφριασ με τθ δευτερεφουςα+ Μποροφν επίςθσ να χρθςιμοποιθκοφν ςτο λόγο παρενκετικά (ne dicam) Η παρουςία τουσ προϊδεάηεται με τθν φπαρξθ ςτθν κφρια πρόταςθ επιρρθμάτων ι φράςεων με τθ ςθμαςία «γι αυτό το ςκοπό» (π.χ. consilio, ea mente) 1.Με τελικι πρόταςθ ΠΩ ΕΚΦΡΑΖΕΣΑΙ Ο ΚΟΠΟ 2.Με αναφορικι τελικι πρόταςθ 3.Με εμπρόκετο γεροφνδιο ι γερουνδιακό 4.Με αιτιατικι ςουπίνου 5.Με γερουνδιακό του ςκοποφ(μετα από ριματα με τθ ςθμαςία του δίνω, παρζχω, παραδίδω 6. Με δοτικι κατθγορθματικι του ςκοποφ 7. Με ουςιαςτικό ςε εμπρόκετθ αιτιατικι υνικωσ χρθςιμοποιοφνται οι 4 πρώτεσ περιπτώςεισ. Στάκθσ Παπακωνςταντίνου ~ 3 ~

ΟΤΙΑΣΙΚΕ ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΙΚΕ ΠΡΟΣΑΕΙ Αντιςτοιχοφν κατά κάποιο τρόπο με το απαρζμφατο του αποτελζςματοσ τθσ αρχαίασ ελλθνικισ. Ειςάγονται όπωσ και οι επιρρθματικζσ ςυμπεραςματικζσ με τα: ut (όταν είναι καταφατικζσ) ut non,ut nemo, ut numquam (όταν είναι αρνθτικζσ) Εκφζρονται: Πάντα με υποτακτικι α)ενεςτώτα (όταν εξαρτϊνται από ριμα αρκτικοφ χρόνου) και β)παρατατικοφ (όταν εξαρτϊνται από ριμα ιςτορικοφ χρόνου)- *Ιδιόμορφθ ακολουκία των χρόνωνςυγχρονιςμόσ τθσ κφριασ με τθ δευτερεφουςα+ Εκφράηουν Χρθςιμεφουν Παραδείγματα Αποτζλεςμα ι ςυνζπεια Σαν αντικείμενο ρθμάτων που ςθμαίνουν «κατορκϊνω» π.χ facio, efficio, perficio Σαν υποκείμενο απροςϊπων ρθμάτων που ςθμαίνουν «προκφπτει ότι» «τεκμαίρεται ότι» π.χ efficitur, consequitur Σαν επεξιγθςθ ςυνικωσ ουδετζρου δεικτικισ αντωνυμίασ Consequitur illud, ut commune utilitatem nostrae anteponamus Effecit ut nautae inter se pugnarent Γεγονόσ ι ςυμβάν Σαν υποκείμενο απροςϊπων ρθμάτων που ςθμαίνουν «ςυμβαίνει» π.χ fit, accidit, evenit, contingit Accidit ut Romani vincerent fit ut laudandus is sit Accidit ut ego ipse illic manerem Κάτι απομζνει υπολείπεται που ι Σαν υποκείμενο απροςϊπων ρθμάτων και εκφράςεων που ζχουν τθ ςθμαςία του «απομζνειυπολείπεται» π.χ restat relinquitur Restat ut Brutum videamus Τποκείμενο απροςώπων εκφράςεων Satis est= είναι αρκετό-φτάνει, tempus est= είναι καιρόσ, lex est = είναι νόμοσ, consuetudo est=είναι ςυνικεια, mos est = είναι ζκιμο Tempus est ut legati abeant. Tempus est ut bellum cum hostibus geramus Στάκθσ Παπακωνςταντίνου ~ 4 ~

ΒΟΤΛΗΣΙΚΕ ΠΡΟΣΑΕΙ Είναι ουςιαςτικζσ (ονοματικζσ) προτάςεισ και εξαρτϊνται από ριματα που ςθμαίνουν βοφλθςθ. Χρθςιμεφουν ςαν υποκείμενο ι αντικείμενο ρθμάτων ι εκφράςεων που ςθμαίνουν διατάηω, ηθτώ, παρακαλώ, προτρζπω, πείκω, αποφαςίηω, επιτρζπω, φροντίηω κ.λπ. Ειςάγονται με το ut ( όταν είναι καταφατικζσ) και με το ne ( όταν είναι αρνθτικζσ). Σπάνια με το quominus Εκφζρονται: Πάντα με υποτακτικι α)ενεςτώτα (όταν εξαρτϊνται από ριμα αρκτικοφ χρόνου) και β)παρατατικοφ (όταν εξαρτϊνται από ριμα ιςτορικοφ χρόνου)- *Ιδιόμορφθ ακολουκία των χρόνωνςυγχρονιςμόσ τθσ κφριασ με τθ δευτερεφουςα+ θμείωςθ: Οι τελικζσ προτάςεισ είναι επιρρθματικζσ και δθλϊνουν ςκοπό, ενϊ οι βουλθτικζσ είναι ουςιαςτικζσ και ιςοδυναμοφν με το τελικό απαρζμφατο τθσ αρχαίασ ελλθνικισ. Οι βουλθτικζσ μετά από ριματα που δθλϊνουν φροντίδα ιςοδυναμοφν με τισ πλάγιεσ ερωτθματικζσ τθσ αρχαίασ που ειςάγονται με το ὅπως και εκφζρονται με οριςτικι μζλλοντα. ΕΝΑΝΣΙΩΜΑΣΙΚΕ ΠΡΟΣΑΕΙ Είναι δευτερεφουςεσ επιρρθματικζσ προτάςεισ και εκφράηουν μια πραγματικι κατάςταςθ που, παρόλο που υπάρχει ιςχφει το περιεχόμενο τθσ κφριασ πρόταςθσ ςτθν οποία ςυνικωσ υπάρχει το tamen. Ειςάγονται με τουσ ςυνδζςμουσ etsi, tametsi, quamquam και εκφζρονται με οριςτικι και με τουσ ςυνδζςμουσ cum, licet και εκφζρονται με υποτακτικι. Όταν εκφζρονται με υποτακτικι ιςχφουν οι κανόνεσ τθσ ακολουκίασ των χρόνων. ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΙΚΕ ΠΡΟΣΑΕΙ Εκφράηουν μια υποκετικι κατάςταςθ που, κι αν ακόμθ δεχκοφμε τθν ορκότθτά τθσ, δεν αναιρείται το περιεχόμενο τθσ κφριασ πρόταςθσ ςτθν οποία ςυνικωσ υπάρχει το tamen.. Ειςάγονται κυρίωσ με το ςφνδεςμο etiamsi και εκφζρονται με οριςτικι ι υποτακτικι και με τουσ ςυνδζςμουσ licet, quamvis (ςυνικωσ μπροςτά από επίκετα ι επιρριματα), ut και εκφζρονται με υποτακτικι. Όταν εκφζρονται με υποτακτικι ιςχφουν οι κανόνεσ τθσ ακολουκίασ των χρόνων. Στάκθσ Παπακωνςταντίνου ~ 5 ~

ΤΠΟΘΕΣΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ Στθ λατινικι υπάρχουν 3 είδθ υποκετικϊν λόγων: 1ο είδοσ: Ανοιχτι υπόκεςθ (χωρίσ να δθλώνεται αν αλθκεφει ι όχι) Τπόκεςθ: si (nisi) + οριςτικι omnium temporum(οριςτικι όλων των χρόνων) Απόδοςθ: Οποιαδιποτε ζγκλιςθ υνικωσ: Τπόκεςθ Απόδοςθ si + οριςτικι ενεςτϊτα. οριςτικι ενεςτϊτα (ςτο παρόν) si + οριςτικι παρακειμζνου.. οριςτικι παρακειμζνου (ςτο παρελκόν) si + οριςτ. μζλλοντα(απλοφ ι ςυντελ.).. οριςτικι μζλλοντα (ςτο μζλλον) 2ο είδοσ: Τπόκεςθ αντίκετθ με τθν πραγματικότθτα. Τπόκεςθ: si (nisi) + υποτακτικι παρατατικοφ (Για το παρόν) Απόδοςθ: υποτακτικι παρατατικοφ Τπόκεςθ: si (nisi) + υποτακτικι υπερςυντελίκου Απόδοςθ: υποτακτικι υπερςυντελίκου (Για το παρελκόν) 3ο είδοσ: Τπόκεςθ δυνατι ι πικανι για το παρόν ι μζλλον Τπόκεςθ: si (nisi) + υποτακτικι ενεςτϊτα Απόδοςθ: υποτακτικι ενεςτϊτα Η αρνθτικι υποκετικι που παραβάλλεται ςε μια καταφατικι ειςάγεται με si non ι si minus ( και εννοείται το ριμα τθσ καταφατικισ) Παράδειγμα Nisi consulitis,nemo consulit, Νisi consuluistis, nemo consuluit, (1 ο είδοσ υπόκεςθ ανοιχτι ςτο παρόν) (1 ο είδοσ υπόκεςθ ανοιχτι ςτο παρελκόν) Νisi consulueritis (ι consuletis),nemo consulet (1 ο είδοσ υπόκεςθ ανοιχτι ςτο μζλλον) Nisi consuleretis, nemo consuleret nisi consuluissetis, nemo consuluisset Nisi consulatis,nemo consulat (2 ο είδοσ υπόκεςθ αντίκετθ ςτθν πραγματικότθτα ςτο παρόν) (2 ο είδοσ υπόκεςθ αντίκετθ ςτθν πραγματικότθτα ςτο παρελκόν) (3ο είδοσ: Υπόκεςθ δυνατι ι πικανι για το παρόν ι μζλλον) Στάκθσ Παπακωνςταντίνου ~ 6 ~

ΕΠΙΡΡΗΜΑΣΙΚΕ ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΙΚΕ ΠΡΟΣΑΕΙ Δεν πρζπει να ςυγχζονται με τισ ουςιαςτικζσ. Χρθςιμεφουν ωσ επιρρθματικοί προςδιοριςμοί του αποτελζςματοσ ςτο ριμα τθσ κφριασ πρόταςθσ. Ειςάγονται με το ut και όταν είναι αρνθτικζσ με το ut non, ut nemo, ut nihil κ.λπ. *Οι αρνθτικζσ τελικζσ ειςάγονται με το ne, ne quis.] Εκφζρονται πάντα με υποτακτικι(δυνθτικι), γιατί το αποτζλεςμα κεωρείται πάντα μια υποκειμενικι κατάςταςθ, χρόνου ενεςτώτα(για το παρόν ι μζλλον) όταν εξαρτϊνται από ριματα αρκτικοφ χρόνου και παρατατικοφ (για το παρελκόν) όταν εξαρτϊνται από ριματα ιςτορικοφ χρόνου. Εξαίρεςθ. Ενδζχεται μετά από ιςτορικό χρόνο να ζχουμε επιρρθματικι ςυμπεραςματικι πρόταςθ με υποτακτικι παρακειμζνου. Στθν περίπτωςθ αυτι, κατά τθν άποψθ του ομιλθτι, το αποτζλεςμα κεωρείται ωσ πράξθ ολοκλθρωμζνθ (ςτο παρελκόν). Στθν κφρια ςυνικωσ προθγοφνται τα επιρριματα: sic, ita, tam, adeo ι αντωνυμίεσ: talis, tantus, που μασ ειδοποιοφν ότι κα ακολουκιςει ςυμπεραςματικι πρόταςθ. ΑΙΣΙΟΛΟΓΙΚΕ ΠΡΟΣΑΕΙ Είναι επιρρθματικζσ προτάςεισ και χρθςιμεφουν ωσ επιρρθματικοί προςδιοριςμοί τθσ αιτίασ ςτο ριμα ι ςε ρθματικό τφπο κάποιασ άλλθσ πρόταςθσ. Ειςάγονται με τουσ ςυνδζςμουσ: quoq, quia, quoniam, quando και με τον cum, όταν θ αιτιολογία είναι το αποτζλεςμα μιασ εςωτερικισ λογικισ διεργαςίεσ. Εκφζρονται με οριςτικι, όταν θ αιτιολογία είναι αντικειμενικά αποδεκτι και με υποτακτικι, όταν θ αιτιολογία είναι υποκειμενικι ι υποκετικι. Όταν εκφζρονται με υποτακτικι ακολουκοφν τουσ κανόνεσ ακολουκίασ των χρόνων. Συνικωσ ο ςφνδεςμοσ quod (quia) ςυνοδεφεται από επιρριματα ι εμπρόκετουσ προςδιοριςμοφσ που ςθμαίνουν «γι αυτό το λόγο» π.χ propterea =κυρίωσ, προ πάντων, οπότε δεν ςυγχζεται με τθν αναφορικι αντωνυμία. Συχνά και ο αιτιολογικόσ cum ςυνοδεφεται από μόρια ι επιρριματα π.χ praesertim, για να μθν ςυγχζεται με τον ιςτορικό ι τον παραχωρθτικό κ. λπ. Στάκθσ Παπακωνςταντίνου ~ 7 ~

ΠΑΡΑΒΟΛΙΚΕ ΠΡΟΣΑΕΙ Λζγονται και ςυγκριτικζσ. Είναι επιρρθματικζσ και λειτουργοφν ςαν δεφτεροσ όροσ ςφγκριςθσ, με πρϊτο όρο ςυνικωσ τθν κφρια πρόταςθ. Ανάλογα με το περιχόμενό τουσ διακρίνονται ςε: 1) Απλζσ παραβολικζσ που εκφζρονται κανονικά με οριςτικι. Ειςάγονται : Με τουσ ςυνδζςμουσ atque, at, et μετά από επίκετα που δθλϊνουν ιςότθτα ι ομοιότθτα και τα αντίκετά τουσ, κακϊσ και με τα ςυναφι επιρριματα (similis, par, aequus, idem, dissimilis, alius, similiter, partier, aeque, aliter, contra ). Με τουσ ςυνδζςμουσ ut, sicut όταν ςτθν κφρια πρόταςθ υπάρχουν ςυνικωσ τα επιρριματα ita, sic. Στθν περίπτωςθ αυτι δθλϊνουν τρόπο. Με το quam και επίκετα ι επιρριματα κετικοφ βακμοφ και, αν προθγείται το tam με ριματα. Με τουσ quanto, quo ςυνδζςμουσ και επίκετα ι επιρριματα ςυγκριτικοφ βακμοφ, ε νϊ ςτθν κφρια υπάρχει ςυνικωσ tanto eo. Σ αυτι τθν περίπτωςθ εκφράηουν ποςότθτα, ζνταςθ, βακμό ι μζγεκοσ. 2) Τποκετικζσ παραβολικζσ που εκφζρονται κανονικά με υποτακτικι και εμπίπτουν ςτθν ακολουκία των χρόνων. Ειςάγονται με ςυνδυαςμό ςυνδζςμων και τον υποκετικό ςφνδεςμο si (ut si, velut si, tamquam (si) quasi, proinde quasi. Tamquam scopulum = tamquam scopulus sit. ΠΡΟΣΑΕΙ ΣΟΤ QUOMINUS ΚΑΙ ΣΟΤ QUIN Υπάρχει μια κατθγορία δευτερευουςϊν προτάςεων που είναι ουςιαςτικζσ και δεν ζχουν ιδιαίτερθ ονομαςία και ειςάγονται ανάλογα με το ριμα με το quominus= να και ne=να και quin =να (όταν το ριμα εξάρτθςθσ ςυνοδεφεται από άρνθςθ) και για το λόγο αυτό ονομάηονται ςυνικωσ προτάςεισ του quominus και του quin. Εξαρτώνται: Από ριματα που ςθμαίνουν «αρνοφμαι» εμποδίηω (impedio, prihibeo,recuso,deterreo ) Μετά από εκφράςεισ per me stat quominus (=χάρθ ςε μζνα δεν..), non multum abest quin (=λείπει λίγο να..), facere non possum quin (=δε μπορϊ να μθ..) Από ριματα ι εκφράςεισ που ςθμαίνουν «δεν αμφιβάλλω ότι» (non dubito quin,non est dubium quin) Eκφζρονται :Με υποτακτικι ( γιατί κεωρείται ότι το περιεχόμενό τουσ εκφράηει τθν πρόκεςθ του υποκειμζνου του ριματοσ τθσ κφριασ πρόταςθσ) ενεςτώτα, όταν εξαρτϊνται από αρκτικό χρόνο και με υποτακτικι παρατατικοφ, όταν εξαρτϊνται από ιςτορικό χρόνο. Όταν όμωσ κεωρείται ότι το περιεχόμενο τθσ δευτερεφουςασ ζχει πραγματοποιθκεί, τότε εκφζρονται με υποτακτικι παρακειμζνου. Στάκθσ Παπακωνςταντίνου ~ 8 ~

ΕΝΔΟΙΑΣΙΚΕ ΠΡΟΣΑΕΙ Ειςάγονται με το ne ( όταν o φόβοσ είναι μιπωσ γίνει κάτι) και με το ne non, ut (=μθ δεν) ( όταν ο φόβοσ είναι μιπωσ δεν γίνει κάτι. Χρθςιμεφουν: Σαν αντικείμενο ρθμάτων με τθν ζννοια του «φοβάμαι» (vereot, timeo, metuo κ.λπ.) Εκφζρονται: Πάντα με υποτακτικι (επειδι το περιεχόμενό τουσ αφορά κάτι το ενδεχόμενο ι πικανό). ΑΝΑΦΟΡΙΚΕ ΠΡΟΣΑΕΙ Επικετικζσ Επιρρθματικζσ Ουςιαςτικζσ Προςδιορίηουν ζνα ουςιαςτικό ι αντωνυμία που ονομάηεται «όροσ αναφοράσ». Ειςάγονται με τισ αναφορικζσ αντωνυμίεσ και τα αναφορικά επιρριματα: Διακρίνονται ςε: 1)Αναφορικζσ προςδιοριςτικζσ οι οποίεσ προςδιορίηουν ειδικότερα τθν ζννοια τθσ λζξθσ ςτθν οποία αναφζρονται. Ανάλογα με το περιεχόμενο εκφζρονται με οριςτικι ι υποτακτικι. Συνικωσ θ υποτακτικι αυτϊν των προτάςεων οφείλεται ςε ζλξθ από προθγοφμενθ υποτακτικι. 2) Προςκετικζσ αναφορικζσ που προςδιορίηουν ολόκλθρο το περιεχόμενο μιασ πρόταςθσ. Ειςάγονται με τον quod= πράγμα που και εκφζρονται με οριςτικι. Ιςοδυναμοφν με τισ απλζσ επιρρθματικζσ προτάςεισ και διακρίνονται ςτα παρακάτω είδθ: Αναφορικζσ τελικζσ Αναφορικζσ ςυμπεραςματικζσ Αναφορικζσ αιτιολογικζσ Αναφορικζσ υποκετικζσ Αναφορικζσ εναντιωματικζσ Αναφορικζσ παραχωρθτικζσ Εκφζρονται όπωσ οι αντίςτοιχεσ απλζσ επιρρθματικζσ. Ιςοδυναμοφν με ουςιαςτικά και χρθςιμεφουν ό, τι και τα ουςιαςτικά, δθλαδι ωσ: υποκείμενα, αντικείμενα, κατθγοροφμενα κ.λπ. Στθν αρχι περιόδου ι θμιπεριόδου οι αναφορικζσ αντωνυμίεσ και τα αναφορικά επιρριματα *όπωσ και ςτθν αρχαία ελλθνικι+ ιςοδυναμοφν με τα αντίςτοιχα δεικτικά και ειςάγουν κφρια πρόταςθ. Στάκθσ Παπακωνςταντίνου ~ 9 ~

ΧΡΟΝΙΚΕ ΠΡΟΣΑΕΙ Όπωσ οι χρονικζσ μετοχζσ ζτςι και οι δευτερεφουςεσ προτάςεισ προςδιορίηουν χρονικά τθν πράξθ ι τθν κατάςταςθ που περιγράφει το ριμα μιασ άλλθσ πρόταςθσ (ςυνικωσ τθσ κφριασ). Η ζγκλιςθ με τθν οποία εκφζρονται είναι θ οριςτικι, εφόςον εκφράηουν μόνο το χρόνο και τίποτα άλλο. Αν όμωσ ο κακοριςμόσ του χρόνου χρωματίηεται με άλλεσ ζννοιεσ (όπωσ αυτι τθσ προςδοκϊμενθσ πράξθσ) ι αν θ ςχζςθ τθσ χρονικισ πρόταςθσ με τθν προςδιοριηόμενθ δεν είναι μόνο κακαρά χρονικι, τότε οι χρονικζσ προτάςεισ εκφζρονται με υποτακτικι. Στθν περπτωςθ αυτι ιςχφει γενικά θ ακολουκία των χρόνων. Σε ςχζςθ με τθν πρόταςθ που προςδιορίηουν, οι χρονικζσ προτάςεισ εκφράηουν: φγχρονο Προτερόχρονο Τςτερόχρονο Στθν περίπτωςθ αυτι ειςάγονται με τουσ ςυνδζςμουσ: dum, quoad και quamdiu και εκφζρονται με οριςτικι. Ειδικότερα, ο ςυγχρονιςμόσ περιλαμβάνει δφο κατθγορίεσ: α. Παράλληλη διάρκεια (= εφόςον, όςο) π.χ. Dum Caecilia vixit, Metellus earn multum amavit όςο ζηθςε θ Καικιλία, ο Μζτελλοσ τθν αγαποφςε πολφ. β. Μια ςυνεχιζόμενη πράξη (= χρονικι πρόταςθ), ςτθ διάρκεια τθσ οποίασ ςυμβαίνει μια άλλη πράξη (= κφρια πρόταςθ). Η χρονικι πρόταςθ ειςάγεται μόνο με το dum (= ενϊ) και εκφζρεται πάντα με τθν οριςτικι του ενεςτϊτα, οποιοςδιποτε κι αν είναι ο χρόνοσ τθσ κφριασ πρόταςθσ (για γεγονότα του παρελκόντοσ ςτθν κφρια πρόταςθ υπάρχει ςυνικωσ παρακείμενοσ ι ιςτορικόσ ενεςτϊτασ) - π.χ. Dum omen p e t i t, ipsa fecit omen ενϊ αναηθτοφςε (κυρ. «αναηθτά») κάποιο ςθμάδι, δθμιοφργθςε θ ίδια τον οιωνό. Στθν περίπτωςθ αυτι οι χρονικζσ προτάςεισ ειςάγονται με τουσ ςυνδζςμουσ: postquam (= αφοφ), ubi, ut (= όταν, μόλισ), simulac (simul atque), cum primum ( = μόλισ). Εκφζρονται με οριςτικι, που για το παρελκόν είναι ςυνικωσ θ οριςτικι του παρακειμζνου (ι του υπερςυντελίκου): Ubi in sacellum venerunt (venerant), omen petiverunt όταν ιλκαν ςτο ναό, αναηιτθςαν κάποιον οιωνό. Στθν περίπτωςθ αυτι οι χρονικζσ προτάςεισ ειςάγονται με τουσ ςυνδζςμουσ: antequam (ι χωριςτά: ante... quam) πριν priusquam (prius... quam) πριν dum, donee, quoad μζχρι. Εκφζρονται με οριςτικι, όταν θ πράξθ ενδιαφζρει μόνο από χρονικι άποφθ, και με υποτακτικι, όταν θ πράξθ περιγράφεται ωσ προςδοκία ι επιδίωξθ π.χ. expectabam, dum vox audiretur περίμενα μζχρι να ακουςτεί θ φωνι (= με τθν προςδοκία να ακουςτεί) discedam, priusquam Caesar redeat κα φφγω πριν γυρίςει ο Καίςαρασ (εκφράηεται θ επικυμία να τον προλάβω). Επιςθμάνςεισ Ο cum με υποτακτικι (ιςτορικόσ cum που υπογραμμίηει τθ βαθύτερη ςχζςθ τθσ δευτερεφουςασ με τθν κφρια πρόταςθ δθμιουργεί μια ςχζςθ αιτίου και αιτιατοφ ανάμεςα τουσ. Είναι φανερόσ εδϊ ο ρόλοσ του υποκειμενικοφ ςτοιχείου που υπάρχει ςτθν υποτακτικι) χρθςιμοποιείται μόνο για το παρελκόν. Ο cum με οριςτικι χρθςιμοποιείται και για το παρόν και για το παρελκόν και για το μζλλον. Ο cum με οριςτικι [Ο χρονικόσ c u m με οριςτικι μασ πλθροφορεί απλϊσ για το χρόνο που ζγινε κάτι π.χ. cum venit = όταν ιλκε, τότε που ιλκε.] ζχει μια ςειρά από ιδιαίτερεσ χριςεισ, ςτισ οποίεσ δεν μπορεί να τον αντικαταςτιςει ο ιςτορικόσ cum. Εκφράηει δθλαδι τθν επανάλθψθ επαναληπτικόσ, το ξαφνικό γεγονόσ αντίςτροφοσ cum. Για τισ διθγιςεισ του παρελκόντοσ χρθςιμοποιείται πολφ ςυχνά ο ςφνδεςμοσ c u m με υποτακτικι παρατατικοφ (για πράξθ ςφγχρονθ) και υπερςυντελίκου (για πράξθ προτερόχρονθ.) Ο cum αυτόσ, που αποδίδεται με το «όταν», είναι γνωςτόσ ωσ ιςτορικόσ ι διθγθματικόσ, και δεν ζχει κάτι αντίςτοιχο ςτα αρχαία ελλθνικά. Στάκθσ Παπακωνςταντίνου ~ 10 ~

ΠΛΑΓΙΟ ΛΟΓΟ Σαν ριμα εξάρτθςθσ για τθ μετάβαςθ από τον ευκφ ςτον πλάγιο, κατά κανόνα, κεωροφμε κάποιο δοξαςτικό, λεκτικό ι αιςκθτικό ριμα. Στον πλάγιο λόγο υπάρχει πάντα θ υποτακτικι ι το απαρζμφατο. Οι κφριεσ προτάςεισ κρίςεωσ ςτον πλάγιο λόγο μετατρζπονται ςε απαρζμφατο ενεςτϊτα (ςφγχρονο), παρακειμζνου (προτερόχρονο), μζλλοντα(υςτερόχρονο). Οι κφριεσ προτάςεισ επικυμίασ ςτον πλάγιο λόγο μετατρζπονται ςε βουλθτικζσ που ειςάγονται με το ut και το ne (αρνθτικζσ) και εκφζρονται με υποτακτικι, αλλά μερικζσ φορζσ μπορεί να μετατραποφν και ςε τελικό απαρζμφατο. Οι ευκείεσ ερωτιςεισ μετατρζπονται ςε πλάγιεσ ερωτιςεισ. Οι δευτερεφουςεσ προτάςεισ διατθροφν το είδοσ τουσ και το απαρζμφατο ι τθν υποτακτικι (αν ζχουν). Εάν εκφζρονται με οριςτικι τθ μετατρζπουν ςε υποτακτικι. Η οριςτικι τθσ δευτερεφουςασ διατθρείται, όταν κεωρείται ότι λειτουργεί ανεξάρτθτα από τον πλάγιο λόγο. Ο πλάγιοσ λόγοσ διζπεται χωρίσ εξαιρζςεισ από τουσ κανόνεσ τθσ ακολουκίασ των χρόνων. Μεταβολζσ Ego,meus = se,suus (ipse, όταν προβάλλεται ζντονθ αντίκεςθ ι κίνδυνοσ ςφγχυςθσ.) tu, tuus = ille, illius hic, iste = ille ( ι is) nunc= tunc hodie = illo die cras(αφριο)= postero die hic=ibi Στάκθσ Παπακωνςταντίνου ~ 11 ~