1 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Ορισμός της Μουσικής. Η Μουσική είναι μια τέχνη, η οποία εκφράζει τις αρετές της μέσα από την πλοκή και τον συνδυασμό των ήχων. Τα εργαλεία τα οποία χρησιμοποιούμε για την παραγωγή των ήχων είναι τα διάφορα μουσικά όργανα και η ανθρώπινη φωνή. Ορισμός της θεωρίας Θεωρία είναι το μάθημα που μας διδάσκει το γράψιμο και το διάβασμα της μουσικής. Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των μουσικών ήχων. Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των μουσικών ήχων είναι τέσσερα : Α. Το Ύψος (ψηλότερα ή χαμηλότερα) Β. Η Διάρκεια. Γ. Η Δύναμη (δυνατότερα ή σιγανότερα) Δ. Η Χροιά (η διαφορετική ονομασία μουσικών οργάνων και φωνών.) Τα κυριότερα μουσικά σημεία. Τα κυριότερα μουσικά σημεία είναι τα εξής :1)Το Πεντάγραμμο, 2)Οι Νότες, 3) Τα Κλειδιά, 4) Οι Παύσεις, 5) οι Αλλοιώσεις, 6) Τα Σημεία Χρωματισμού. Όλα αυτά γράφονται σε ειδικά φύλα που ονομάζονται Παρτιτούρες. Το Πεντάγραμμο. Σχήμα 1 Το σχήμα το οποίο αποτελείται από πέντε (5) οριζόντιες, παράλληλες και ίσιες γραμμές ονομάζεταί Πεντάγραμμο, ενώ οι αποστάσεις που σχηματίζουν οι πέντε γραμμές ονομάζονται διαστήματα. Τις γραμμές και τα διαστήματα του πενταγράμμου τα μετράμε από κάτω προς τα πάνω. Όλα λοιπόν τα μουσικά σημάδια γράφονται ή πάνω στις γραμμές του πενταγράμμου ή μέσα στα διαστήματα του πενταγράμμου ή γύρω από αυτό. Άρα το πεντάγραμμο είναι «το οικοδόμημα φιλοξενίας», των μουσικών σημείων. Σχήμα 1.Το πεντάγραμμο.
2 Οι Νότες Οι Νότες είναι επτά (7) και έχουν τα εξής ονόματα : Ντο, Ρε, Μι, Φα, Σολ, Λα, Σι και γράφονται στις γραμμές, στα διαστήματα, πάνω και κάτω από το πεντάγραμμο. Σχήμα 2α,β.Για να γράψουμε νότες κάτω ή πάνω από το πεντάγραμμο χρησιμοποιούμε τις βοηθητικές γραμμές. Σχήμα 2γ,δ. Τα Κλειδιά Για να μπορέσουν οι νότες να γραφούν σωστά στο πεντάγραμμο πρέπει απαραίτητα στην αρχή κάθε πενταγράμμου να υπάρχει το σημείο που ονομάζεταί κλειδί. Επειδή τα μουσικά όργανα είναι πολλά και διάφορα, για την ανάγνωση των φθόγγων (νότες) χρησιμοποιούν διάφορα κλειδιά. Τα είδη των κλειδιών Ξεχωρίζουμε τρία είδη κλειδιών. Αυτά είναι : Α] Το Κλειδί του Σολ : Β] Το Κλειδί του Ντο : Γ] Το Κλειδί του Φα : Κάθε κλειδί εξυπηρετεί τις ανάγκες μιας ορισμένης ομάδας μουσικών οργάνων, η οποία έχοντας κοινά χαρακτηριστικά (ύψος-έκταση) χρησιμοποιεί το ίδιο κλειδί. Τα εύχρηστα κλειδιά Το Κλειδί του Σολ της δεύτερης γραμμής (Κλειδί του Βιολιού) 2
3 Είναι το κλειδί το οποίο χρησιμοποιείται από τα περισσότερα μουσικά όργανα που έχουν σαν χαρακτηριστικό τους γνώρισμα το υψηλό τονικό ύψος (οξεία φωνή). Γράφεται στην δεύτερη γραμμή του πενταγράμμου, ονομάζοντας τη νότα που περνάει πάνω από αυτή τη γραμμή Σολ. Παίρνοντας λοιπόν σαν βάση τη νότα Σολ, καθορίζουμε το όνομα και των υπολοίπων φθόγγων(νότες). 3 Το Κλειδί του Φα της τέταρτης γραμμής (Κλειδί του Μπάσου) Είναι το κλειδί το οποίο χρησιμοποιείται από μουσικά όργανα που έχουν σαν χαρακτηριστικό τους γνώρισμα το χαμηλό τονικό ύψος (βαθιά φωνή). Γράφεται στην τέταρτη γραμμή του πενταγράμμου, ονομάζοντας την νότα που περνάει πάνω από αυτή την γραμμή Φα. Παίρνοντας λοιπόν σαν βάση την νότα Φα, καθορίζουμε το όνομα και των υπολοίπων φθόγγων. Το Κλειδί του Ντο.
4 Τα κλειδί του Ντο γράφεται στην πρώτη, δεύτερη, τρίτη, και τέταρτη, γραμμή. χρησιμοποιείται κυρίως στην φωνητική μουσική και έχει σαν χαρακτηριστικό γνώρισμα το μεσαίο τονικό ύψος Το Κλειδί του Ντο της πρώτης γραμμής (Κλειδί της Σοπράνο) Παίρνοντας σαν βάση την πρώτη γραμμή, ονομάζουμε την νότα που περνάει πάνω από αυτή την γραμμή Ντο,έτσι προκύπτουν τα ακόλουθα : Το Κλειδί του Ντο της δεύτερης γραμμής (Κλειδί της Μετζοσοπράνο) Παίρνοντας σαν βάση την δεύτερη γραμμή ονομάζουμε την νότα που περνάει πάνω από αυτή την γραμμή Ντο, έτσι προκύπτουν τα ακόλουθα : Το Κλειδί του Ντο της τρίτης γραμμής. (Κλειδί της Άλτο) Παίρνοντας σαν βάση την τρίτη γραμμή ονομάζουμε την νότα που περνάει πάνω από αυτή την γραμμή Ντο,έτσι προκύπτουν τα ακόλουθα : 4 Το Κλειδί του Ντο της τέταρτης γραμμής. (Κλειδί του τενόρου).
5 Παίρνοντας σαν βάση την τέταρτη γραμμή ονομάζουμε την νότα που περνάει πάνω από αυτή την γραμμή Ντο, έτσι προκύπτουν τα ακόλουθα : 5 Τα υπόλοιπα κλειδιά. Το κλειδί του Σολ της πρώτης γραμμής και το κλειδί του Φα της τέταρτης γραμμής δεν χρησιμοποιούνται πια. Υποσημείωση : Ο μαθητής αρχικά πρέπει να μάθη να διαβάζει στο κλειδί του Σολ της δεύτερης γραμμής, καθώς και στο κλειδί του Φα της τέταρτης γραμμής. Μουσική έκταση. Μουσική έκταση ονομάζουμε το σύνολο των φθόγγων που παράγει ένα οποιοδήποτε μουσικό όργανο ή η ανθρώπινη φωνή από τον χαμηλότερο έως τον ψιλότερο φθόγγο. Την μουσική έκταση την μετράμε σε οκτάβες. Οκτάβα. Οκτάβα ονομάζουμε το σύνολο οκτώ συνεχόμενων φθόγγων, όπου ο πρώτος και ο όγδοος (φθόγγος ) έχουν το ίδιο όνομα αλλά διαφορετικό ύψος. Ο όγδοος φθόγγος είναι ταυτοχρόνως και πρώτος της επόμενης οκτάβας. Όσες περισσότερες οκτάβες έχει ένα μουσικό όργανο τόσο μεγαλύτερη μουσική έκταση έχει.
6 Από το παράδειγμα της προηγούμενης σελίδας προκύπτει ότι το άθροισμα δύο οκτάβων είναι 15 νότες και όχι 16. Αυτό συμβαίνει επειδή η όγδοη νότα της πρώτης οκτάβας υπολογίζεται μόνο μια φορά. Άρα για να υπολογίσουμε σωστά τον αριθμό των φθόγγων ενός μουσικού οργάνου (την έκταση του), πολλαπλασιάζουμε τον αριθμό των οκτάβων που έχει με το 7 και προσθέτουμε το 1. Οι οκτάβες και τα ονόματα των φθόγγων στα πλήκτρα του πιάνου. Το πιάνο έχει 7και 1/3 οκτάβες (συνολικά 52 φυσικούς φθόγγους). Τα ονόματα των φθόγγων στα πλήκτρα του πιάνου είναι : Η έκταση του πιάνου καλύπτει στο σύνολο της την έκταση των οργάνων από τον χαμηλότερο έως τον ψηλότερο φθόγγο. Μαθαίνοντας λοιπόν τα ονόματα των φθόγγων στα πλήκτρα του πιάνου και ξέροντας την συνολική του έκταση, αποκτούμε την δυνατότητα γνωριμίας της έκτασης όλων των μουσικών οργάνων. Στο σχεδιάγραμμα της επόμενης σελίδας παρουσιάζεται συνοπτικά η έκταση των οργάνων της λεγόμενης συμφωνικής ορχήστρας. Σαν μονάδα για την μέτρηση της έκτασης των οργάνων έχουμε τα πλήκτρα του πιάνου. 6
7 7