ΠΕΡΙΛΗΨΗ. Σύσταση των ΟΤΚΖ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην τεχνική αυτή έκθεση παρουσιάζονται αναλυτικά στοιχεία και πληροφορίες σχετικά: µε τα χαρακτηριστικά των Οχηµάτων στο Τέλος του Κύκλου Ζωής τους ΟΤΚΖ (σύσταση, επικίνδυνα συστατικά, πιθανές περιβαλλοντικές επιπτώσεις) το νοµοθετικό πλαίσιο που διέπει τη διαχείρισή τους (Ευρωπαϊκό και Κυπριακό) την υφιστάµενη κατάσταση αναφορικά µε τη διαχείρισή τους σε Ευρωπαϊκό χώρες την υφιστάµενη κατάσταση αναφορικά µε τη διαχείρισή τους στην Κύπρο τους φορείς και Αρχές που εµπλέκονται στην παραγωγή και διαχείριση των ΟΤΚΖ στην Κύπρο. Συνοπτικά: Σύσταση των ΟΤΚΖ Η σύσταση των ΟΤΚΖ, µεταβάλλεται ανάλογα µε τη χρονολογία κατασκευής του οχήµατος, τον κυβισµό και το µέσο βάρος του. Επίσης, η τεχνολογική πρόοδος που σηµειώθηκε στον τοµέα της κατασκευής οχηµάτων όπως και οι νοµοθετικές ρυθµίσεις που έχουν θεσπισθεί, είχαν ως αποτέλεσµα τη µείωση του µέσου βάρους των οχηµάτων, ενώ µέρος των σιδηρούχων τµηµάτων των οχηµάτων αντικαταστάθηκε από άλλα υλικά όπως πλαστικό. Στους Πίνακες 1 και 2 που ακολουθούν παρατίθενται στοιχεία για τη σύσταση και το µέσο βάρος των επιβατικών οχηµάτων (και κατά συνέπεια των ΟΤΚΖ) κατά το χρονικό διάστηµα 1976 έως 1992, ενώ στον Πίνακα 3 παρουσιάζεται η διαφοροποίησή τους ανάλογα µε την χώρα κατασκευής τους. i

Πίνακας 1: Μέση σύσταση οχηµάτων κατά το χρονικό διάστηµα 1976-1992 (σε Kg) Υλικό 1976 1980 1984 1992 Πλαστικά 74 88 92 110 ABS 7 7 8 15 Ακρυλικά 2 2 1 3 Nylon 2 4 6 7 ΦΦαινολικά 2 2 1 1 Πολυακετόλες 1 1 1 2 Πολυκαρβίδια 0 1 1 4 Πολυεστέρες (ελαστοµερή) 0 0 0 1 Πολυεστέρες (θερµοπλαστικά) 1 1 2 3 Πολυεστέρες (ακόρεστοι) 10 18 11 7 Πολυαιθυλένιο 0 1 4 10 Πολυφαινύλια 0 0 0 2 Πολυπροπυλένια 13 15 16 13 Πολυπροπυλένια (µετασχηµατισµένα) 0 0 0 4 Πολυουρία 0 0 0 0 Πολυουρεθάνη 20 24 26 27 Πολυβινοχλωρίδιο 12 11 10 8 Άλλα πλαστικά 4 2 5 4 Αλουµίνιο 39 59 62 79 Χαλκός 14 13 20 20 Μόλυβδος 20 9 7 7 Ψευδάργυρος 11 10 0 0 Άλλα σιδηρούχα µέταλλα 0 0 24 30 Σίδηρος 255 219 218 195 Ατσάλι 940 787 691 625 Ατσάλι ενισχυµένο 54 79 95 112 Ανοξείδωτος χάλυβας 13 12 13 19 Γυαλί 40 38 39 40 Ελαστικό 69 59 63 60 ii

Υγρά 86 81 86 80 Άλλα 89 68 54 43 Μέσο βάρος 1704 1523 1464 1421 Πίνακας 2: Σύσταση οχηµάτων (% ποσοστό) ανάλογα µε τη χρονολογία κατασκευής τους. Υλικό 1976 1980 1984 1992 Πλαστικό 4,3 5,8 6,3 7,7 Αλουµίνιο 2,3 3,9 4,2 5,5 Χαλκός 0,9 0,8 1,3 1,4 Μόλυβδος 1,2 0,6 0,4 0,5 Ψευδάργυρος 0,7 0,7 0,0 0,0 Άλλα σιδηρούχα µέταλλα 0,0 0,0 1,7 2,1 Σίδηρος 14,9 14,4 14,9 13,7 Ατσάλι 55,2 51,7 47,2 44,0 Ατσάλι ενισχυµένο 3,2 5,2 6,5 7,9 Ανοξείδωτος χάλυβας 0,7 0,8 0,9 1,3 Γυαλί 2,3 2,5 2,6 2,8 Ελαστικό 4,1 3,9 4,3 4,2 Υγρά 5,1 5,3 5,8 5,6 Άλλα 5,2 4,5 3,7 3,1 Σύνολο 100 100 100 100 Πίνακας 3: ιαφοροποίηση στη σύσταση των οχηµάτων ανάλογα µε την χώρα κατασκευής. Υλικό Ποσοστιαία σύσταση (%) Αµερικάνικο Ι.Χ. Ιαπωνικό Ι.Χ. Ευρωπαϊκό Ι.Χ. Χάλυβας και Σίδηρος 67 72,2 64,7 Πλαστικό 8 10,1 9,3 Γυαλί 2,8 2,8 2,9 Καουτσούκ 4,2 3,1 5,4 Υγρά και λιπαντικά 6 3,4 2 iii

Μη σιδηρούχα µέταλλα 8 6,2 10,4 Μέσο βάρος (kg) 1400 1200 1100 Επιπλέον, στον Πίνακα 4 παρουσιάζεται µία τυπική σύσταση ενός αυτοκινήτου παραγωγής 1998. Πίνακας 4: Τυπική σύσταση ενός αυτοκινήτου παραγωγής 1998 Υλικό Ποσοστό (% του συνολικού βάρους) Λαµαρίνες/ελάσµατα χάλυβα Steel sheet 41 Καθαρός χάλυβας Plain steel 18 Ψευδάργυρος, Χαλκός, Zinc, Copper, Μαγνήσιο, Μόλυβδος Magnesium, Lead 2 Καουτσούκ Rubber 5.6 Χυτοσίδηρος Cast Iron 6.4 Αλουµίνιο Aluminium 8 Πλαστικά Plastics 9.3 Κόλλες, βαφές Adhesives/Paints 3 Γυαλί Glass 2.9 Ύφασµα Textiles 0.9 Υγρά Fluids 0.9 Άλλα Miscellaneous 2 iv

Για το ποσοστό των πλαστικών που ξεπερνά το 9,3% και συνεχώς αυξάνεται η παρουσία του στα οχήµατα, δίδονται επιπλέον στοιχεία στον Πίνακα 5. Πίνακας 5: Τύποι πλαστικού που χρησιµοποιούνται στα οχήµατα Χρήση Τύπος πλαστικού % του συνόλου των πλαστικών Προφυλακτήρας Bumper PP, ABS, PC 9.5 Ταπετσαρίες Upholstery PVC, PUR, PP, PE 8 Εσωτερική Interior Trim PP, ABS, PET, POM, PVC 19 διακόσµηση Πίνακας Οργάνων Dashboard PP, ABS, PA, PC, PE 14.2 Καθίσµατα Seats PUR, PP, PVC, ABS, PA 12.3 Συστήµατα Καυσίµου Fuel Systems PE, POM, PA, PP 6.6 Σκελετός Body PP, PPE, UP 5.7 Under the bonnet PA, PP, PBT 8.6 components Ηλεκτρικός Electrical PP, PE, PBT, PA, PVC 6.6 εξοπλισµός Components Εξωτερικός Exterior Trim ABS, PA, PBT, ASA, PP 3.8 στολισµός Φώτα Lighting PP, PC, ABS, PMMA, UP 4.8 Άλλα όργανα Other Reservoirs PP, PE, PA 0.9 Τονίζεται ότι σηµαντική παράµετρος κατά τη διαχείριση των ΟΤΚΖ αποτελεί και η σύσταση του Υπολείµµατος Τεµαχισµού Οχηµάτων Υ.Τ.Ο. (Automobile Shredder Residue- ASR). Το υπόλειµµα αυτό, το οποίο προκύπτει από τις διαδικασίες τεµαχισµού των ΟΤΚΖ, αποτελεί το βασικό απόβλητο που προέρχεται από την επεξεργασία τους και το οποίο πρέπει να διατεθεί (εκτιµάται ότι αποτελεί το 25% περίπου του συνολικού βάρους του ΟΤΚΖ). Στον Πίνακα 6 που ακολουθεί παρατίθεται η σύσταση και το µέσο βάρος του ΥΤΟ ανάλογα µε τη χρονολογία παραγωγής του οχήµατος. v

Πίνακας 6: % σύσταση και µέσο βάρος (Kg) του ΥΤΟ ανάλογα µε τη χρονολογία παραγωγής του οχήµατος. Συστατικά <1980 1980-1984 1985-1989 1990-1994 1995-1999 >2000 Πλαστικά 18,44 23,86 25,31 30,30 32,44 34,09 Αλουµίνιο 0,88 1,40 1,52 1,93 1,91 2,63 Άλλα µη σιδηρούχα 3,74 3,74 3,74 3,74 3,74 3,74 µέταλλα Σιδηρούχα µέταλλα 13,05 12,03 11,50 10,84 10,20 9,74 Γυαλί 9,88 10,22 10,40 10,77 10,48 10,69 Ελαστικά/ καουτσούκ 16,47 15,00 15,95 15,49 14,53 19,72 Πρόσθετα/ χρώµατα 12,52 12,61 13,52 12,46 12,50 10,03 Υφάσµατα 3,95 4,09 4,51 4,04 4,06 3,34 Άλλα υλικά 21,08 17,05 13,54 10,44 10,15 6,02 Μέσο βάρος 315 308 304 315 314 321 Επικίνδυνα υλικά στα ΟΤΚΖ Σηµαντικό τµήµα των υλικών τα οποία χρησιµοποιούνται στη παραγωγή των οχηµάτων και κατ επέκταση περιέχονται στα ΟΤΚΖ, παρουσιάζουν δυνητική επικινδυνότητα. Τα πιο σηµαντικά συστατικά/τµήµατα των ΟΤΚΖ από άποψη επικινδυνότητας είναι τα εξής: Υδράργυρος που περιέχεται σε διακόπτες του οχήµατος όπως και στο Antilock Braking system ABS, στους προβολείς και σε συστήµατα πλοήγησης Μέταλλα (σιδηρούχα και µη) Καταλύτες που περιέχουν επικίνδυνα µέταλλα. Πλαστικά, γυαλί, υφάσµατα και αφρολέξ τα οποία δεν αποδοµούνται εύκολα Μπαταρίες που περιέχουν µόλυβδο και ισχυρά ανόργανα οξέα, συστατικά που επίσης κατατάσσονται στις επικίνδυνες ουσίες Υγρά φρένων, ψυκτικά υγρά, λιπαντικά και φίλτρα λαδιού, τα οποία δεν αποδοµούνται εύκολα vi

Κατασκευαστικά στοιχεία που περιέχουν πολυχλωριωµένα διφαινύλια (Polychlorinated Biphenyls - ΡCΒs), ουσίες ιδιαίτερα επικίνδυνες και για τις οποίες προβλέπεται η σταδιακή εξάλειψη της χρήσης τους Τακάκια φρένων που ενδέχεται να περιέχουν αµίαντο, υλικό επικίνδυνο και για το οποίο επίσης λαµβάνονται µέτρα για τη µη χρήση του Κόλλες και βαφές Περιβαλλοντικές επιπτώσεις Όπως ήδη αναφέρθηκε, συστατικά τµηµάτων τα οποία χρησιµοποιούνται για την κατασκευή των οχηµάτων χαρακτηρίζονται ως επικίνδυνα, µε αποτέλεσµα να παρουσιάζεται δυνητική επικινδυνότητα από την παρουσία τους όταν το όχηµα ολοκληρώσει τον κύκλο ζωής του. Η επικινδυνότητα αυτή είναι υψηλή στις περιπτώσεις που δεν λαµβάνει χώρα ορθολογική διαχείρισή τους και τα οχήµατα ι. εγκαταλείπονται ανεξέλεγκτα ιι. οδηγούνται προς τελική διάθεση σε χώρους ταφής ιιι. δεν εφαρµόζονται ορθολογικές πρακτικές κατά τη διαχείρισή τους (απορρύπανση, αποσυναρµολόγηση, τεµαχισµός, διαχωρισµός µετάλλων, ταφή υπολείµµατος τεµαχισµού). Στις περιπτώσεις που δεν λαµβάνει χώρα ανάκτηση τµηµάτων/υλικών από τα οχήµατα αλλά απορρίπτονται σε χώρους δηµιουργούν σηµαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις όπως: προβλήµατα στη λειτουργία των χώρων παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους (αναστολή της δράσης ή και θανάτωση των µικροβιακών και βακτηριακών πληθυσµών) παρεµπόδιση της φυσικής κυκλοφορίας του νερού στους χώρους δεν υπόκεινται σε διαδικασίες αποδόµησης, µε αποτέλεσµα να παραµένουν ως έχουν στο χώρο ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών διάβρωσης (µέταλλα) ή/και εκχύλισης vii

δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Μια δεύτερη συνιστώσα που αφορά σε αρνητικές επιπτώσεις σχετικά µε τα οχήµατα είναι η απώλεια πρώτων υλών από τη µη εφαρµογή πρακτικών ανάκτησης, ανακύκλωσης και επαναχρησιµοποίησης υλικών (µέταλλα, γυαλί, πλαστικό) και ενέργειας (καύση ελαστικών). Τονίζεται ακόµη ότι σηµαντικά προβλήµατα δηµιουργεί και η εγκατάλειψη ΟΤΚΖ δεδοµένου ότι: ι. αποτελούν σοβαρή πηγή ρύπανσης ιι. προκαλούν αισθητική όχληση ιιι. αποτελούν εµπόδια στους δρόµους και µειώνουν τους χώρους στάθµευσης iv. συνιστούν δυνητική πηγή πρόκλησης ατυχήµατος (από σκουριασµένα µέταλλα και σπασµένα τζάµια) Στον Πίνακα 7 που ακολουθεί παρουσιάζονται συνοπτικά οι κυριότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις που µπορούν να προκληθούν από τη µη ορθολογική διαχείριση των ΟΤΚΖ. Πίνακας 7: Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τη µη ορθολογική διαχείριση των ΟΤΚΖ Υλικό/συστατικό Επίπτωση ιακόπτες, ABS, προβολείς, συστήµατα πλοήγησης που περιέχουν υδράργυρο όπως ιεργασίες τεµαχισµού ΟΤΚΖ Εγκατάλειψη υλικών στους χώρους αποσυναρµολόγησης και τεµαχισµού: ρύπανση εδάφους δυνητική ρύπανση υδάτων µέσω επιφανειακής απορροής µεταφορά υδραργύρου στην ατµόσφαιρα και µεταλλικά Τελική διάθεση: τµήµατα που παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων viii

έχουν επιµολυνθεί µε υδράργυρο Μεταλλικά τµήµατα αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους παρεµπόδιση της φυσικής κυκλοφορίας του νερού στους χώρους ρύπανση του εδάφους µέσω εκχύλισης αποδέσµευσης του υδραργύρου δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής ιεργασίες τήξης scrap σε φούρνο ηλεκτρικού τόξου εκποµπές υδραργύρου στην ατµόσφαιρα Εγκατάλειψή τους σε χώρους αποσυναρµολόγησης και τεµαχισµού: ρύπανση εδάφους δυνητική ρύπανση υδάτων µέσω επιφανειακής απορροής µεταφορά σωµατιδίων που περιέχουν βαρέα µέταλλα στην ατµόσφαιρα Τελική διάθεση: προβλήµατα στη λειτουργία των χώρων παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους παρεµπόδιση της φυσικής κυκλοφορίας του νερού στους χώρους ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών διάβρωσης δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους ix

Καταλύτες περιέχουν επικίνδυνα µέταλλα που διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Εγκατάλειψή τους στους χώρους αποσυναρµολόγησης ΟΤΚΖ: ρύπανση εδάφους δυνητική ρύπανση υδάτων µέσω επιφανειακής απορροής Τελική διάθεση: παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους λόγω αποδέσµευσης των µετάλλων που περιέχονται σε αυτούς ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών διάβρωσης ή/και εκχύλισης δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Πλαστικά, γυαλί, υφάσµατα και αφρολέξ Τελική διάθεση: προβλήµατα στη λειτουργία των χώρων παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους παρεµπόδιση της φυσικής κυκλοφορίας του νερού στους χώρους δεν υπόκεινται σε διαδικασίες αποδόµησης, µε αποτέλεσµα να παραµένουν ως έχουν στο χώρο ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών εκχύλισης x

Υγρά φρένων, ψυκτικά υγρά, λιπαντικά και φίλτρα λαδιού Κατασκευαστικά στοιχεία που περιέχουν ΡCΒs συστατικών διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Απόρριψή τους σε χώρους απορρύπανσης ΟΤΚΖ: ρύπανση εδάφους δυνητική ρύπανση υδάτων µέσω επιφανειακής απορροής µεταφορά στην ατµόσφαιρα µέσω διαδικασιών εξάτµισης Τελική διάθεση: παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους δεν υπόκεινται σε διαδικασίες αποδόµησης, µε αποτέλεσµα να παραµένουν ως έχουν στο χώρο ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών εκχύλισης δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Εγκατάλειψη τους σε χώρους αποσυναρµολόγησης ΟΤΚΖ: ρύπανση εδάφους δυνητική ρύπανση υδάτων µέσω επιφανειακής απορροής µεταφορά οργανοχλωριωµένων ενώσεων στην ατµόσφαιρα µέσω διαδικασιών εξάτµισης xi

Τακάκια φρένων που ενδέχεται να περιέχουν αµίαντο Τελική διάθεση: παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους δεν υπόκεινται σε διαδικασίες αποδόµησης, µε αποτέλεσµα να παραµένουν ως έχουν στο χώρο ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών εκχύλισης δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Απόρριψή τους σε χώρους αποσυναρµολόγησης ΟΤΚΖ: ρύπανση εδάφους δυνητική ρύπανση υδάτων µέσω επιφανειακής απορροής µεταφορά ινών αµιάντου ατµόσφαιρα µε πιθανότητα εισπνοής από τον άνθρωπο Τελική διάθεση: παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους δεν υπόκεινται σε διαδικασίες αποδόµησης, µε αποτέλεσµα να παραµένει ως έχει στο χώρο ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών εκχύλισης δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής xii

απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Κόλλες και βαφές Απόρριψή τους σε χώρους τεµαχισµού ΟΤΚΖ: ρύπανση εδάφους δυνητική ρύπανση υδάτων µέσω επιφανειακής απορροής µεταφορά οργανικών ενώσεων στην ατµόσφαιρα µέσω διαδικασιών εξάτµισης Τελική διάθεση: παρεµπόδιση των βιοχηµικών δράσεων αποδόµησης που αναπτύσσονται στους χώρους δεν υπόκεινται σε διαδικασίες αποδόµησης, µε αποτέλεσµα να παραµένουν ως έχουν στο χώρο ρύπανση του εδάφους µέσω διαδικασιών εκχύλισης δυνητική µεταφορά στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα, µε αποτέλεσµα τη ρύπανσή τους και υποβιβασµό της ποιότητάς τους διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστηµάτων της περιοχής απειλή για τα ενδιαιτήµατα (habitats) της περιοχής Νοµοθετικό πλαίσιο αναφορικά µε τη διαχείριση των ΟΤΚΖ Η διαχείριση των ΟΤΚΖ εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο της διαχείρισης των αποβλήτων, όµως έχουν υιοθετηθεί νοµοθετικές ρυθµίσεις που αφορούν αποκλειστικά στα ΟΤΚΖ. Οι βασικοί στόχοι που απορρέουν από το υφιστάµενο νοµοθετικό πλαίσιο σε ευρωπαϊκό επίπεδο περιλαµβάνουν: Τη µέγιστη αξιοποίηση των υλικών που περιέχονται στα ΟΤΚΖ, µέσω της ανάκτησης, της επαναχρησιµοποίησης ή ανακύκλωσης και τέλος της ενεργειακής αξιοποίησης τους. Τη ελαχιστοποίηση της ποσότητας των επικινδύνων συστατικών τα οποία περιέχονται στα νέα οχήµατα και εποµένως στα ΟΤΚΖ. xiii

Τη πρόληψη / µείωση των υλικών τα οποία περιέχονται στο ΟΤΚΖ και δεν µπορούν να αξιοποιηθούν. Την ασφαλή επεξεργασία των αποβλήτων/υπολειµµάτων για τα οποία δεν είναι δυνατή η αξιοποίηση προκειµένου να οδηγηθούν προς τελική διάθεση σε κατάλληλους χώρους. Στην παρούσα έκθεση αναλύεται το υφιστάµενο Κοινοτικό και Κυπριακό νοµοθετικό πλαίσιο που διέπει τη διαχείριση των ΟΤΚΖ. Συνοπτικά αναφέρονται τα εξής: Κοινοτικό νοµοθετικό πλαίσιο Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχει προχωρήσει στη θέσπιση νοµοθεσίας για τη διαχείριση των ΟΤΚΖ και πιο συγκεκριµένα έχει υιοθετηθεί η Οδηγία 2000/53/ΕΚ. Επιπλέον, η διαχείριση των ΟΤΚΖ εντάσσεται και στη γενικότερη νοµοθεσία για τα στερεά απόβλητα ενώ οι εγκαταστάσεις διαχείρισης των ΟΤΚΖ υπόκεινται στις διαδικασίες περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Στο νοµοθετικό αυτό πλαίσιο περιλαµβάνονται, µεταξύ άλλων, νοµοθετήµατα αναφορικά µε: Τη διαχείριση στερεών αποβλήτων Τη διαχείριση επικινδύνων αποβλήτων Την υγειονοµική ταφή αποβλήτων Την αποτέφρωση αποβλήτων Την εκτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων έργων και σχεδίων Την ολοκληρωµένη πρόληψη και τον έλεγχο της ρύπανσης Η Οδηγία 2000/53/ΕΚ της Ευρωπαϊκής Ένωσης Σκοπός της οδηγίας Οδηγία 2000/53/ΕΚ είναι να καθοριστούν µέτρα τα οποία αφορούν στην πρόληψη της επικινδυνότητας των ΟΤΚΖ, στην ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον από την παραγωγή και διαχείριση των ΟΤΚΖ, στην ανάπτυξη ορθολογικών πρακτικών για τη διαχείρισή τους, µε έµφαση στην ανάκτηση, επαναχρησιµοποίηση και ανακύκλωση υλικών κ.λπ. xiv

Κυπριακό νοµοθετικό πλαίσιο Η διαχείριση των ΟΤΚΖ διέπεται από τον Νόµο 157(Ι)/2003, περί των Οχηµάτων στο Τέλος του Κύκλου Ζωής. Ο Νόµος αυτός, ρυθµίζει τη διαχείριση των οχηµάτων στο τέλος του κύκλου ζωής τους, τη λειτουργία των εγκαταστάσεων για τη διαχείριση των οχηµάτων αυτών, και τις υποχρεώσεις των οικονοµικών φορέων των σχετικών µε τα οχήµατα αυτά. Ο Νόµος αυτός ψηφίστηκε για σκοπούς εναρµόνισης µε την Οδηγία 2000/53/ΕΚ και την Απόφαση 2002/525/ΕΚ για την τροποποίηση του Παραρτήµατος II της Οδηγίας 2000/53/ΕΚ. Υφιστάµενη κατάσταση αναφορικά µε τη διαχείριση οχηµάτων στο τέλος του κύκλου ζωής ιαχείριση ΟΚΤΖ σε χώρες της Ε.Ε. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στις πρακτικές που εφαρµόζονται σε Ευρωπαϊκό επίπεδο σχετικά µε τη διαχείριση των ΟΤΚΖ. Σκοπός της ανάλυσης αυτής είναι να εξαχθεί πλήρης εικόνα σχετικά τα εναλλακτικά συστήµατα που µπορούν να εφαρµοσθούν και να αξιοποιηθεί η εµπειρία που έχει αποκτηθεί για τις ανάγκες του συγκεκριµένου έργου. Πιο ειδικά, παρουσιάζονται στοιχεία και πληροφορίες από τις εξής χώρες: Αγγλία, Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερµανία, ανία, Ιρλανδία, Ισπανία, Ιταλία, Ολλανδία, Πορτογαλία, Σουηδία και Φινλανδία. Υφιστάµενη κατάσταση σχετικά µε τη διαχείριση των ΟΤΚΖ στην Κύπρο Περιγράφεται αναλυτικά η υφιστάµενη κατάσταση στην Κύπρο σχετικά µε τα διάφορα στάδια του κύκλου ζωής των οχηµάτων που εφαρµόζονται στην Κύπρο καθώς και πρακτικών που εφαρµόζονται για τη διαχείριση των ΟΤΚΖ. Πιο αναλυτικά, δίδονται πληροφορίες σχετικά µε τις διαδικασίες και πρακτικές: Εισαγωγής, καταγραφής και πώλησης Οχηµάτων στην Κύπρο Παροχής πληροφοριών προς τους αγοραστές οχηµάτων Αδειοδότησης οχηµάτων xv

Ακύρωσης άδειας οχήµατος όταν ολοκληρώσει τον κύκλο ζωής του Συντήρησης οχηµάτων Συλλογής και ΟΤΚΖ Επεξεργασίας ανακύκλωσης ΟΤΚΖ Σύµφωνα µε την ανάλυση της υφιστάµενης κατάστασης συνοψίζονται τα εξής: Οι σχετικές εναρµονιστικές νοµοθεσίες έχουν τεθεί σε εφαρµογή και οι διοικητικές δοµές έχουν δηµιουργηθεί και λειτουργούν αποτελεσµατικά. εν υφίσταται ολοκληρωµένο σύστηµα για τη διαχείριση των ΟΤΚΖ Αρκετά από τα µέρη του συστήµατος (χωροθέτηση και αδειοδότηση χώρων παραλαβής, αναβάθµιση και αδειοδότηση εταιρειών ανακύκλωσης, έλεγχος τήρησης προνοιών της νοµοθεσίας) βρίσκονται στο στάδιο ολοκλήρωσης τους. Καθώς η σχετική Κυπριακή Νοµοθεσία είναι σχετικά πρόσφατη δεν έχουν ακόµη δηµιουργηθεί οι χώροι προσωρινής παραλαβής ώστε να µπορούν να αδειοδοτηθούν και να λειτουργήσουν. Όµως, κάποιες εταιρείες ανακύκλωσης έχουν προχωρήσει σε καταρχήν καθορισµό των περιοχών στις οποίες θα δηµιουργηθούν οι χώροι αυτοί και αναµένουν την έγκριση της άδειας χωροθέτησης και λειτουργίας. Με τη σχετικά πρόσφατη νοµοθεσία η οποία έχει τεθεί πλήρως σε εφαρµογή τον Μάιο του 2004, όσα οχήµατα θα υφίστανται επεξεργασία σε αδειοδοτηµένους χώρους, θα συνοδεύονται από πιστοποιητικό καταστροφής. Στο παρόν στάδιο όµως, δεν υπάρχει καµιά ασφαλιστική δικλείδα στον υφιστάµενο τρόπο διαχείρισης, η οποία να εγγυάται ότι όλα τα οχήµατα στο τέλος του κύκλου ζωής τους θα καταλήγουν σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας (π.χ. ανακύκλωσης, ανάκτησης) και συνεπώς, ότι θα εµποδιστεί η ανεξέλεγκτη απόρριψη τους σε µη αδειοδοτηµένους χώρους. Πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη σηµασία στον τοµέα ενηµέρωσης του κοινού σχετικά µε τις δυνατότητες αποσυναρµολόγησης και επεξεργασίας των οχηµάτων στο τέλος του κύκλου ζωής τους. Επίσης, θα πρέπει να πρέπει να υπάρχει η κατάλληλη πληροφόρηση ώστε ο κάθε κάτοχος να γνωρίζει τους χώρους προσωρινής παραλαβής και τις εγκαταστάσεις xvi

επεξεργασίας που λειτουργούν ή αναµένεται να λειτουργήσουν, ώστε να ξέρει που πρέπει να αποταθεί για παράδοση του οχήµατος του που έχει ολοκληρώσει τον κύκλο ζωής του. Επιπλέον, επισηµαίνονται και τα εξής: Επειδή η Νοµοθεσία για τα Οχήµατα στο Τέλος του Κύκλου Ζωής τους είναι σχετικά πρόσφατη (έχει πλήρως τεθεί σε εφαρµογή την 1 η Μαΐου 2004) κάποια οχήµατα απορρίπτονται ακόµη ανεξέλεγκτα µετά την αφαίρεση των πινακίδων τους ή άλλων εξαρτηµάτων τους σε ανοικτούς δηµόσιους ή ιδιωτικούς χώρους. Υπάρχουν διάφοροι συλλέκτες οι οποίοι µεταφέρουν τα οχήµατα από τους άτυπους χώρους προσωρινής απόθεσης στους χώρους επεξεργασίας, αλλά η µεταφορά πραγµατοποιείται χωρίς κανένα έλεγχο. Εταιρείες ή φορείς που αναλαµβάνουν τη µεταφορά των οχηµάτων σε χώρους επεξεργασίας δεν είναι αδειοδοτηµένοι από καµιά δηµόσια αρχή. Με βάση το περί Πολεοδοµίας και Χωροταξίας Γενικό ιάταγµα Ανάπτυξης του 2003, η συγκέντρωση οχηµάτων, ακόµα και αν αυτή αφορά προσωρινή αποθήκευση, κατηγοριοποιεί τον χώρο σε «αποθήκη αυξηµένου βαθµού οχληρίας». Ως αποτέλεσµα οι χώροι αυτοί µπορούν να χωροθετηθούν µόνο σε πολεοδοµικές ζώνες αυξηµένου βαθµού οχληρίας. Ο περιορισµένος αριθµός ζωνών στην Κύπρο (µόνο τέσσερις) αποτελεί τροχοπέδη στην ικανοποιητική διασπορά των χώρων αυτών ώστε να εξυπηρετείται το σύνολο των Κυπρίων πολιτών και αυξάνει σηµαντικά το κόστος µεταφοράς και των οχηµάτων στο τέλος του κύκλου ζωής τους. Οι µάντρες ανταλλακτικών αυτοκινήτων στις οποίες γινόταν µεγάλη συσσώρευση οχηµάτων στο τέλος του κύκλου ζωής τους, συνεχίζουν την λειτουργία τους χωρίς να διαθέτουν άδεια για το σκοπό αυτό και χωρίς να διαφαίνεται διάθεση ή οικονοµική δυνατότητα εκ µέρος των διευθύνσεών τους για µετακίνηση/ αναβάθµιση των εγκαταστάσεών τους στο άµεσο µέλλον, στα πλαίσια εφαρµογής των προβλεποµένων της σχετικής νοµοθεσίας. Η άµεση κινητοποίηση των µηχανισµών ενηµέρωσης των αρµόδιων φορέων προς τους ιδιοκτήτες των χώρων xvii

αυτών και η πρόταση σχεδίων για την συµµόρφωσή τους κρίνεται επιβεβληµένη. Από τις 25 Φεβρουαρίου 2004 ισχύει, σύµφωνα µε τα προβλεπόµενα από τη νοµοθεσία, ότι ο ιδιοκτήτης της κάθε εγκατάστασης που διενεργούσε δραστηριότητες επεξεργασίας πριν την έναρξη ισχύος του Νόµου θα πρέπει να εξασφαλίσει άδεια από την Αρµόδια Αρχή (Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος) µέσα σε ένα χρόνο από την παραπάνω ηµεροµηνία. Κάποιες υφιστάµενες εταιρείες ανακύκλωσης αναµένεται να αδειοδοτηθούν εν µέρει ή και σε όλο το φάσµα των δραστηριοτήτων τους στο άµεσο µέλλον και άλλοι όχι. Ως µείζον θέµα εµφανίζεται η χρονοβόρος διαδικασία εξέτασης των αιτήσεων για έκδοση πολεοδοµικής άδειας. Χωρίς αυτήν δεν µπορούν να αδειοδοτηθούν οι συλλέκτες/ ανακυκλωτές για τους χώρους προσωρινής αποθήκευσης και επεξεργασίας, έστω και αν πληρούν όλους τους όρους της άδειας λειτουργίας τους. Εµπλεκόµενοι φορείς Ακόµη, στην έκθεση καταγράφονται όλοι οι Κυπριακοί φορείς που εµπλέκονται άµεσα ή έµµεσα στην παραγωγή και διαχείριση των ΟΤΚΖ όπως επίσης και οι αρµοδιότητες που αυτοί έχουν. Συνοπτικά: α. Φορείς ελέγχου και ευθύνης διαχείρισης των οχηµάτων στο τέλος του κύκλου ζωής τους Ηλεκτροµηχανολογική Υπηρεσία (Υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων): Αποτελεί την Αρµόδια Αρχή η οποία είναι υπεύθυνη για την διαµόρφωση και τον έλεγχο εφαρµογής των προνοιών της νοµοθεσίας του περί Οχηµάτων στο Τέλος του Κύκλου Ζωής τους Νόµου του 2003. Υπηρεσία Περιβάλλοντος (Υπουργείο Γεωργίας Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων): Αποτελεί την αρµόδια περιβαλλοντική αρχή η οποία εµπλέκεται στον έλεγχο και την παρακολούθηση της διαχείρισης των οχηµάτων στο Τέλος του Κύκλου Ζωής τους µε τους εξής τρόπους: xviii

o Εµπλέκεται στην αδειοδότηση για σκοπούς διαχείρισης διαµέσου της Συµβουλευτικής Επιτροπής ιαχείρισης Αποβλήτων της οποίας προεδρεύει. Η άδεια χορηγείται από τον Υπουργό Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος µετά από γνωµοδότηση της Συµβουλευτικής Επιτροπής ιαχείρισης Αποβλήτων. o Η άποψη της Υπηρεσίας αυτής ζητείται και λαµβάνεται υπόψη όσον αφορά στον καθορισµό του αριθµού των χώρων προσωρινής εναπόθεσης και των εγκαταστάσεων επεξεργασίας που θεωρείται επαρκής για τους σκοπούς του περί Οχηµάτων στο Τέλος του Κύκλου Ζωής τους Νόµου του 2003. o Σε περίπτωση που διαπιστωθεί από την Ηλεκτροµηχανολογική Υπηρεσία ότι οι ενέργειες που εκτελούνται σε υποστατικό ή χώρο που χρησιµοποιείται για την ανάκτηση, ανακύκλωση, διάθεση, επαναχρησιµοποίηση ή επεξεργασία οχήµατος ή εξαρτήµατος, ενδέχεται να θέσουν σε κίνδυνο την υγεία ή την ασφάλεια των ανθρώπων ή του περιβάλλοντος τότε η παραπάνω Υπηρεσία συνεργάζεται µε την Υπηρεσία Περιβάλλοντος ώστε να ληφθούν τα κατάλληλα µέτρα που εύλογα απαιτούνται για την αντιµετώπιση/εξάλειψη του κινδύνου. Συµβουλευτική Επιτροπή ιαχείρισης Αποβλήτων: Η επιτροπή αυτή γνωµοδοτεί στην Υπηρεσία Περιβάλλοντος για τη χορήγηση της άδειας διαχείρισης αποβλήτων. Επίσης, αποτελεί τον αρµόδιο γνωµοδοτικό φορέα για τον καθορισµό Πλαισίου Τεχνικών Προδιαγραφών για τη ιαχείριση των Αποβλήτων η τήρηση του οποίου λαµβάνεται υπόψη στην αδειοδότηση µιας διαχειριστικής µονάδας. Εισαγωγείς, Μεταπωλητές, Ανακυκλωτές, Μεταφορείς (Οικονοµικοί Φορείς): Οι Εισαγωγείς και Μεταπωλητές ως παραγωγοί καθώς και οι υπόλοιποι οικονοµικοί φορείς αποτελούν τους αρµόδιους φορείς οι οποίοι θα πρέπει να µεριµνήσουν για τη δηµιουργία κατάλληλων διαχειριστικών συστηµάτων για τα οχήµατα στο τέλος του κύκλου ζωής τους σύµφωνα µε τον περί Οχηµάτων στο Τέλος του Κύκλου Ζωής τους Νόµο του 2003. β. Άλλοι φορείς που εµπλέκονται στον κύκλο ζωής των οχηµάτων Τµήµα Πολεοδοµίας και Οικήσεως (Υπουργείο Εσωτερικών): Εµπλέκεται γενικά σε οποιαδήποτε δραστηριότητα σχετίζεται µε κάποιου είδους ανάπτυξη εντός xix

καθορισµένων χωροθετηµένων ζωνών. Αποτελεί την υπεύθυνη αρχή για την έκδοση αδειών πολεοδοµίας. Οι πρόνοιες των διάφορων νοµοθεσιών του τµήµατος αυτού λαµβάνονται υπόψη στην αδειοδότηση των εγκαταστάσεων διαχείρισης των οχηµάτων στο τέλος του κύκλου ζωής τους. ηµοτικά/ Κοινοτικά Συµβούλια (Τοπικές Αρχές): Εκφράζουν την άποψή τους στις συνεδριάσεις της Συµβουλευτικής Επιτροπής ιαχείρισης Αποβλήτων, δεν έχουν όµως δικαίωµα ψήφου. εν έχουν ευθύνες ως προς τη διαχείριση, αποτελούν όµως συνεργάτες των αρµόδιων αρχών στην εφαρµογή του περί Οχηµάτων στο Τέλος του Κύκλου Ζωής τους Νόµο του 2003. Σε κάποιες περιπτώσεις δύνανται να παρεκκλίνουν από κάποιες πρόνοιες που ορίζει η πολεοδοµία (π.χ. ανάλογα µε την ποσότητα των αποθηκευµένων προϊόντων σε περιοχή βιοµηχανικής ζώνης). Επιστηµονικό Τεχνικό Επιµελητήριο Κύπρου (Ε.Τ.Ε.Κ): Αποτελεί το νοµικό σύµβουλο του κράτους σε τεχνικά θέµατα. Συνεπώς έχει τη δυνατότητα να παίξει κάποιο συµβουλευτικό και καθοδηγητικό ρόλο όσον αφορά στη διαχείριση των οχηµάτων στο τέλος του κύκλου ζωής τους. Κυπριακό Εµπορικό και Βιοµηχανικό Επιµελητήριο (Κ.Ε.Β.Ε): Το Επιµελητήριο εµπλέκεται στην προσπάθεια για τη δηµιουργία ενός οργανισµού ο οποίος θα αναλάβει τη διαχείριση των αποβλήτων πρώτης προτεραιότητας. Οµοσπονδία Εργοδοτών και Βιοµηχάνων (Ο.Ε.Β): Όπως και το Κ.Ε.Β.Ε., εµπλέκεται στην προσπάθεια για τη δηµιουργία ενός οργανισµού ο οποίος θα αναλάβει τη διαχείριση των αποβλήτων πρώτης προτεραιότητας. Σύνδεσµος Εισαγωγέων Μεταχειρισµένων Οχηµάτων: Σύνδεσµος κάτω από την οµπρέλα του Κ.Ε.Β.Ε ο οποίος συντονίζει τις ενέργειες των εισαγωγέων µεταχειρισµένων οχηµάτων. Σύνδεσµος Εισαγωγέων Καινούριων Οχηµάτων: Σύνδεσµος κάτω από την οµπρέλα της Ο.Ε.Β ο οποίος συντονίζει τις ενέργειες των εισαγωγέων οχηµάτων. Σύνδεσµος Ανακυκλωτών: Σύνδεσµος κάτω από την οµπρέλα του Κ.Ε.Β.Ε ο οποίος συντονίζει τις ενέργειες των ανακυκλωτών. xx

Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου (Υπουργείο Οικονοµικών): Η Στατιστική Υπηρεσία συλλέγει κάθε έτος στοιχεία από το Τµήµα Οδικών Μεταφορών και καταγράφει πληροφορίες όπως είναι ο αριθµός των νέων αδειών κυκλοφορίας, ο αριθµός των αδειοδοτηµένων οχηµάτων που κυκλοφορούν, ο αριθµός των ακινητοποιηµένων οχηµάτων κ.λπ. Τµήµα Οδικών Μεταφορών (Υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων): Το Τµήµα Οδικών Μεταφορών εµπλέκεται στον κύκλο ζωής των οχηµάτων τηρώντας µεταξύ άλλων και τα στοιχεία που αναφέρθηκαν πιο πάνω και τα οποία επεξεργάζεται η Στατιστική Υπηρεσία. Επίσης διατηρεί κάποια στοιχεία σχετικά µε τον αριθµό των οχηµάτων που έχουν ακυρωθεί. Μελλοντικά αναµένεται να εµπλακεί σε µικρό βαθµό στη διαχείριση των οχηµάτων στο τέλος του κύκλου ζωής τους µε βάση τη σχετική νοµοθεσία, για το λόγο ότι το Τµήµα κατά τη διαγραφή ενός οχήµατος θα πρέπει να απαιτεί από τον τελευταίο κάτοχο την επίδειξη του πιστοποιητικού καταστροφής. Τελωνείο (Υπουργείο Οικονοµικών): Το Τελωνείο καταγράφει ετήσια τους αριθµούς των οχηµάτων κατά κατηγορία που εισάγονται και εξάγονται προς και από την Κύπρο. xxi