Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων από Έργα για τη Χρησιμοποίηση του Ανακυκλωμένου Νερού Αποχετευτικού Συστήματος

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων από Έργα για τη Χρησιμοποίηση του Ανακυκλωμένου Νερού Αποχετευτικού Συστήματος Κανατάκης Παναγιώτης ΑΜ 3271 Μπουρνάς Παναγιώτης ΑΜ 3355 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: Μαρμάνης Δημήτρης ΚΑΒΑΛΑ 2014

Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ 2012 Η παρούσα Πτυχιακή Εργασία και τα συμπεράσματά της σε οποιαδήποτε μορφή αποτελούν συνιδιοκτησία του Τμήματος Τεχνολογίας Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου του ΤΕΙ Καβάλας και του φοιτητή. Οι προαναφερόμενοι διατηρούν το δικαίωμα ανεξάρτητης χρήσης και αναπαραγωγής (τμηματικά ή συνολικά) για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να αναφέρεται ο τίτλος, ο συγγραφέας, ο επιβλέπων και το εν λόγω τμήμα του ΤΕΙ Καβάλας. Η έγκριση της παρούσας Πτυχιακής Εργασίας από το Τμήμα Τεχνολογίας Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου δεν υποδηλώνει απαραιτήτως και αποδοχή των απόψεων του συγγραφέα εκ μέρους του Τμήματος. -------------------------------------------------------------- Ο υποφαινόμενος δηλώνω υπεύθυνα ότι η παρούσα Πτυχιακή Εργασία είναι εξ ολοκλήρου δικό μου έργο και συγγράφηκε ειδικά για τις απαιτήσεις του προγράμματος σπουδών του Τμήματος Τεχνολογίας Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου. Δηλώνω υπεύθυνα ότι κατά τη συγγραφή ακολούθησα την πρέπουσα ακαδημαϊκή δεοντολογία αποφυγής λογοκλοπής. Έχω επίσης αποφύγει οποιαδήποτε ενέργεια που συνιστά παράπτωμα λογοκλοπής. Γνωρίζω ότι η λογοκλοπή μπορεί να επισύρει ποινή ανάκλησης του πτυχίου μου.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις της διαχείρισης των υδατικών πόρων των προηγούμενων χρόνων και οι αναπόφευκτες συνέπειες της λειψυδρίας οδηγούν σε μια νέα αντίληψη για την διαχείριση των υδατικών πόρων. Νέες προοπτικές συμπεριλαμβάνουν τις αρχές της βιωσιμότητας, την περιβαλλοντική ηθική και την συμμετοχή του κοινού στις αποφάσεις του σχεδιασμού. Καθώς πολλές περιοχές παρουσιάζουν προβλήματα λόγω περιορισμένων διαθέσιμων υδατικών πόρων, η επαναχρησιμοποίηση του ύδατος αποτελεί μια ελκυστική λύση για την διατήρηση και αύξηση των διαθέσιμων υδατικών πόρων. Κατά αυτόν τον τρόπο, δημιουργείται κυρίως μη πόσιμο νερό, καλύπτονται οι σημερινές και οι μελλοντικές ανάγκες, προστατεύονται τα οικοσυστήματα από τα απόβλητα, μειώνεται η ανάγκη για φράγματα και δεξαμενές και συμμορφώνεται η χώρα με τις περιβαλλοντικές απαιτήσεις των οδηγιών και των κανονισμών που πρέπει να ακολουθούνται. Με την διαρκή αύξηση του πληθυσμού, η κοινωνία δεν έχει πλέον την πολυτέλεια να χρησιμοποιεί το νερό μόνο μια φορά. Συνεπώς η επαναχρησιμοποίηση του ύδατος αποτελεί προτεραιότητα, η οποία πρέπει να εξετάζεται κατά περίπτωση ανάλογα με τις υπάρχουσες συνθήκες και ανάγκες καθώς και τα κοινωνικά, οικονομικά, περιβαλλοντικά και πολιτικά στοιχεία της εκάστοτε περιοχής. Πολλά κράτη ήδη εφαρμόζουν ευρέως και επιτυχημένα την επαναχρησιμοποίηση του ύδατος και μάλιστα, σε πολλές περιπτώσεις παρουσιάζονται θετικά αποτελέσματα ειδικά στον τομέα της άρδευσης. Η επαναχρησιμοποίηση ύδατος έχει αρχίσει να εφαρμόζεται και στην Ελλάδα, σε περιορισμένο όμως βαθμό, ενώ όπως προκύπτει και από την παρούσα εργασία θα μπορούσε να χρησιμοποιείται πολύ περισσότερο. Σελίδα 3 από 137

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ σελ 3 ΠΙΝΑΚΕΣ... σελ 7 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ...σελ 10 ΕΙΚΟΝΕΣ.....σελ 11 ΧΑΡΤΕΣ.....σελ 11 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... σελ 12 ABSTRACT... σελ 14 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ......σελ 16 1.1. Σκοπός της εργασίας....σελ 16 1.2. Αντικείμενο της εργασίας....σελ 16 1.3. Μεθοδολογία........σελ 16 1.4. Κύριες πηγές και σχετικές εργασίες...σελ 17 2. ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΝΕΡΟΥ.....σελ 18 2.1. Έννοια, είδη και οφέλη σελ 18 2.1.1. Βασικοί ορισμοί..σελ 18 2.1.2. Είδη επαναχρησιμοποίησης....σελ 20 2.1.3. Λόγοι και οφέλη επαναχρησιμοποίησης νερού......σελ 21 2.2. Υπάρχουσα κατάσταση....σελ 24 2.2.1. Ιστορικά στοιχεία.... σελ 24 2.2.2. Επαναχρησιμοποίηση του νερού σε διεθνές επίπεδο...... σελ 26 3. ΟΙ ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ...σελ 39 3.1. Χρήσεις και ζήτηση.....σελ 39 3.1.1. Οι χρήσεις του νερού.. σελ 39 3.1.2. Ζήτηση του νερού ανά χρήση σε εθνικό επίπεδο...σελ 40 3.2. Άρδευση...σελ 41 3.2.1. Ζήτηση νερού για άρδευση σε περιφερειακό επίπεδο....σελ 41 3.2.2. Χαρακτηριστικά επαναχρησιμοποίησης νερού για άρδευση.σελ 42 3.2.3. Διαδικασίες επαναχρησιμοποίησης νερού για άρδευση.....σελ 44 Σελίδα 4 από 137

3.3. Αστική χρήση.....σελ 46 3.3.1. Ζήτηση νερού για αστική χρήση και ύδρευση σε περιφερειακό επίπεδο.....σελ 46 3.3.2. Χαρακτηριστικά επαναχρησιμοποίησης νερού για αστική χρήση πλην ύδρευσης.....σελ 47 3.3.3. Διαδικασίες επαναχρησιμοποίησης νερού για αστική χρήση πλην ύδρευσης.....σελ 48 3.4. Ύδρευση.....σελ 49 3.4.1. Ζήτηση νερού για ύδρευση σε περιφερειακό επίπεδο............σελ 49 3.4.2. Χαρακτηριστικά επαναχρησιμοποίησης νερού για ύδρευση.....σελ 49 3.4.3. Διαδικασίες επαναχρησιμοποίησης νερού για ύδρευση.....σελ 49 3.5. Βιομηχανική χρήση.σελ 50 3.5.1. Ζήτηση νερού για βιομηχανική χρήση σε περιφερειακό επίπεδο....σελ 50 3.5.2. Χαρακτηριστικά επαναχρησιμοποίησης νερού για βιομηχανική χρήση.....σελ 51 3.5.3. Διαδικασίες επαναχρησιμοποίησης νερού για βιομηχανική χρήση...σελ 51 3.6. Εμπλουτισμός υπόγειων υδροφορέων.....σελ 52 3.6.1. Χαρακτηριστικά επαναχρησιμοποίησης νερού για εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων....σελ 52 3.6.2. Διαδικασίες επαναχρησιμοποίησης νερού για εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων....σελ 52 3.7. Περιορισμοί στην επαναχρησιμοποίηση του νερού.....σελ 54 3.7.1. Γενικά.....σελ 54 3.7.2. Προτεινόμενα όρια για μικροβιολογικές και συμβατικές παραμέτρους στην περίπτωση επαναχρησιμοποίησης λυμάτων στην Ελλάδα.....σελ 57 3.8. Αξιολόγηση των χρήσεων επαναχρησιμοποιημένου νερού.....σελ 60 4. ΥΔΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ........σελ 62 4.1. Υδατικές ανάγκες.........σελ 62 4.2. Επαναχρησιμοποίηση νερού........σελ 71 4.2.1. Γενικά για την κατάσταση στην Ελλάδα......σελ 71 Σελίδα 5 από 137

4.2.2. Καλές πρακτικές για την επαναχρησιμοποίηση νερού στην Ελλάδα.....σελ 75 4.2.2.1. Θεσσαλονίκη......σελ 75 4.2.2.2. Χαλκίδα...σελ 77 4.2.3. Προτάσεις και δυνατότητες για εφαρμογές επαναχρησιμοποίησης υγρών αποβλήτων σε υδατικά διαμερίσματα......σελ 78 4.2.3.1. Θεσσαλία...σελ 78 4.2.3.2. Νησιά Αιγαίου......σελ 85 4.2.3.3. Κρήτη.....σελ 95 5. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΓΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ.....σελ 101 5.1. Επιλογή μεθόδου επαναχρησιμοποίησης νερού.....σελ 101 5.2. Μελέτη σκοπιμότητας επαναχρησιμοποίησης........σελ 106 5.3. Οικονομική ανάλυση...... σελ 107 5.4. Συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων από τους χρήστες.........σελ 108 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ......σελ 111 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΙΝΑΚΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ.....σελ 114 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΧΑΡΤΩΝ...σελ 129 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.σελ 135 Σελίδα 6 από 137

ΠΙΝΑΚΕΣ Πίνακας 1. Πρακτικές επαναχρησιμοποίησης σε χώρες της Μεσογείου...σελ 34 Πίνακας 2. Θεσμοθέτηση ή μη κριτηρίων σε χώρες της Μεσογείου.......σελ 35 Πίνακας 3. Βροχοπτώσεις, υδάτινοι πόροι διαθέσιμοι και απαίτηση ύδατος σελ 37 Πίνακας 4. Επεξεργασμένο υγρό απόβλητο και επαναχρησιμοποίηση.........σελ 38 Πίνακας 5. Προτεινόμενα όρια για μικροβιολογικές και συμβατικές παραμέτρους για την άρδευση στην περίπτωση επαναχρησιμοποίησης λυμάτων στην Ελλάδα.....σελ 46 Πίνακας 6. Προτεινόμενα όρια για μικροβιολογικές και συμβατικές παραμέτρους για την αστική χρήση στην περίπτωση επαναχρησιμοποίησης λυμάτων στην Ελλάδα.σελ 48 Πίνακας 7. Προτεινόμενα όρια για μικροβιολογικές και συμβατικές παραμέτρους για την χρήση στην βιομηχανία στην περίπτωση επαναχρησιμοποίησης λυμάτων στην Ελλάδα....σελ 52 Πίνακας 8. Προτεινόμενα όρια για μικροβιολογικές και συμβατικές παραμέτρους για τον εμπλουτισμό του υπόγειου υδροφορέα στην περίπτωση επαναχρησιμοποίησης λυμάτων στην Ελλάδα...σελ 53 Πίνακας 9. Προτεινόμενα όρια για μικροβιολογικές και συμβατικές παραμέτρους για την άρδευση στην περίπτωση επαναχρησιμοποίησης λυμάτων στην Ελλάδα......σελ 55 Πίνακας 10. Προτεινόμενα όρια για μικροβιολογικές και συμβατικές παραμέτρους για την άρδευση στην περίπτωση επαναχρησιμοποίησης λυμάτων στην Ελλάδα (προσαρμοσμένα από Tsagarakis et al. 2004)........σελ 56 Πίνακας 11. Προτεινόμενα μέγιστα όρια βαρέων μετάλλων σε ανακτημένα λυμάτων και προτεινόμενα αγρονομικά χαρακτηριστικά των ανακτημένων λυμάτων...σελ 57 Πίνακας 12. Σύγκριση προσφοράς και ζήτησης Ιουλίου (σε hm³) υπό τις σημερινές συνθήκες....σελ 66 Πίνακας 13. Ανάγκες για άρδευση ανά υδατικό διαμέρισμα.....σελ 67 Πίνακας 14. Ανάγκες για ύδρευση ανά υδατικό διαμέρισμα. σελ 68 Πίνακας 15. Ανάγκες για βιομηχανία ανά υδατικό διαμέρισμα....σελ 68 Πίνακας 16. Ανάγκες για κτηνοτροφία ανά υδατικό διαμέρισμα..... σελ 69 Πίνακας 17. Ανάγκες για ενέργεια ανά υδατικό διαμέρισμα.......σελ 69 Πίνακας 18. Σημερινή ετήσια (σε hm³) υπό τις σημερινές συνθήκες...σελ 70 Πίνακας 19. Κύρια Προγράμματα Επαναχρησιμοποίησης Νερού Στην Ελλάδα..σελ 71 Πίνακας 20. Ποιοτικά χαρακτηριστικά επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων στην Ελλάδα...σελ 72 Πίνακας 21. Έργα Επαναχρησιμοποίησης Εκροών.....σελ 73 Σελίδα 7 από 137

Πίνακας 22. Συνολικό (επιφανειακό και υπόγειο) υδατικό δυναμικό στο υδατικό διαμέρισμα της Θεσσαλίας..σελ 79 Πίνακας 23. Συνολική σημερινή ζήτηση νερού για καταναλωτικές χρήσεις (hm³)..σελ 79 Πίνακας 24. Συνολική μελλοντική ζήτηση νερού για καταναλωτικές χρήσεις (hm³). σελ 80 Πίνακας 25. Σύγκριση προσφοράς και συνολικής ζήτησης νερού για καταναλωτικές χρήσεις (hm 3 ).......σελ 80 Πίνακας 26. Σημερινές Ανάγκες Ιουλίου στην Θεσσαλία ανά χρήση......σελ 81 Πίνακας 27. Μελλοντικές Ανάγκες Ιουλίου στην Θεσσαλία ανά χρήση......σελ 81 Πίνακας 28. Προσφορά και ζήτηση στην Θεσσαλία σήμερα και μελλοντικά σενάρια ισοζυγίου....σελ 82 Πίνακας 29. Συνολική σημερινή ζήτηση νερού για καταναλωτικές χρήσεις (hm³) στα νησιά του Αιγαίου... σελ 86 Πίνακας 30. Ζήτηση νερού και φυσικοί διαθέσιμοι πόροι.... σελ 86 Πίνακας 31. Υδρολογικά στοιχεία ανά νησί Κυκλάδων......σελ 92 Πίνακας 32. Προτεινόμενα έργα για τον νομό Κυκλάδων...σελ 93 Πίνακας 33. Κυκλάδες δεδομένα.....σελ 93 Πίνακας 34. Διαθέσιμοι υδατικοί πόροι και χρήσεις νερού στην Κρήτη.....σελ 96 Πίνακας 35. Δυνατότητα για επαναχρησιμοποίηση από τις ΕΕΛ στην περιοχή της Κρήτης...σελ 100 Πίνακας 36. Σχηματική απεικόνιση των εμπλεκομένων και των διαδικασιών ανάπτυξης και εφαρμογής μεθόδου πολυκριτηριακής αξιολόγησης.......σελ 104 Πίνακας 37. Δομή για τις μελέτες σκοπιμότητας για την επαναχρησιμοποίηση του νερού. σελ 106 Πίνακας 38. Στοιχεία υδρομετεωρολογικών μεταβλητών κατά διαμερίσματα......σελ 115 Πίνακας 39. Διορθωμένα στοιχεία υδρομετεωρολογικών μεταβλητών για το 1996... σελ 115 Πίνακας 40. Διορθωμένα στοιχεία υδρομετεωρολογικών μεταβλητών με βάση βροχοπτώσεις από ΕΣΥΕ/ΕΜΥ... σελ 116 Πίνακας 41. Διορθωμένα στοιχεία υδρομετεωρολογικών μεταβλητών με βάση τις ελάχιστες βροχοπτώσεις... σελ 116 Πίνακας 42. Πρόβλεψη στοιχεία υδρομετεωρολογικών μεταβλητών για την δεκαετία 2000-2010.. σελ 117 Σελίδα 8 από 137

Πίνακας 43. Πληροφορίες για τη διαχείριση υγρών αποβλήτων οικισμών με ισοδύναμο πληθυσμό άνω των 2000 κατοίκων για το Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Πελοποννήσου (ΥΔ01)..σελ 117 Πίνακας 44. Πληροφορίες για τη διαχείριση υγρών αποβλήτων οικισμών με ισοδύναμο πληθυσμό άνω των 2000 κατοίκων για το Υδατικό Διαμέρισμα Βόρειας Πελοποννήσου (ΥΔ02)...σελ 118 Πίνακας 45. Πληροφορίες για τη διαχείριση υγρών αποβλήτων οικισμών με ισοδύναμο πληθυσμό άνω των 2000 κατοίκων για το Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Πελοποννήσου (ΥΔ03)..σελ 119 Πίνακας 46. Πληροφορίες για τη διαχείριση υγρών αποβλήτων οικισμών με ισοδύναμο πληθυσμό άνω των 2000 κατοίκων για το Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Στερεάς Ελλάδας (ΥΔ04).. σελ 119 Πίνακας 47. Πληροφορίες για τη διαχείριση υγρών αποβλήτων οικισμών με ισοδύναμο πληθυσμό άνω των 2000 κατοίκων για το Υδατικό Διαμέρισμα Ηπείρου (ΥΔ05). σελ 120 Πίνακας 48. Πληροφορίες για τη διαχείριση υγρών αποβλήτων οικισμών με ισοδύναμο πληθυσμό άνω των 2000 κατοίκων για το Υδατικό Διαμέρισμα Αττικής(ΥΔ06). σελ 120 Πίνακας 49. Πληροφορίες για τη διαχείριση υγρών αποβλήτων οικισμών με ισοδύναμο πληθυσμό άνω των 2000 κατοίκων για το Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας (ΥΔ07)...σελ 121 Πίνακας 50. Πληροφορίες για τη διαχείριση υγρών αποβλήτων οικισμών με ισοδύναμο πληθυσμό άνω των 2000 κατοίκων για το Υδατικό Διαμέρισμα Θεσσαλίας (ΥΔ08).. σελ 123 Πίνακας 51. Πληροφορίες για τη διαχείριση υγρών αποβλήτων οικισμών με ισοδύναμο πληθυσμό άνω των 2000 κατοίκων για το Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Μακεδονίας (ΥΔ09). σελ 124 Πίνακας 52. Πληροφορίες για τη διαχείριση υγρών αποβλήτων οικισμών με ισοδύναμο πληθυσμό άνω των 2000 κατοίκων για το Υδατικό Διαμέρισμα Κεντρικής Μακεδονίας (ΥΔ10)..σελ 125 Πίνακας 53. Πληροφορίες για τη διαχείριση υγρών αποβλήτων οικισμών με ισοδύναμο πληθυσμό άνω των 2000 κατοίκων για το Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Μακεδονίας (ΥΔ11)..σελ 126 Σελίδα 9 από 137

Πίνακας 54. Πληροφορίες για τη διαχείριση υγρών αποβλήτων οικισμών με ισοδύναμο πληθυσμό άνω των 2000 κατοίκων για το Υδατικό Διαμέρισμα Θράκης (ΥΔ12)..σελ 127 Πίνακας 55. Πληροφορίες για τη διαχείριση υγρών αποβλήτων οικισμών με ισοδύναμο πληθυσμό άνω των 2000 κατοίκων για το Υδατικό Διαμέρισμα Κρήτης (ΥΔ13)..σελ 127 Πίνακας 56. Πληροφορίες για τη διαχείριση υγρών αποβλήτων οικισμών με ισοδύναμο πληθυσμό άνω των 2000 κατοίκων για το Υδατικό Διαμέρισμα Νήσων Αιγαίου (ΥΔ14).. σελ 128 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ Διάγραμμα 1. Δείκτης πίεσης ύδατος για τις ευρωπαϊκές χώρες σελ 30 Διάγραμμα 2. Συμβατικό νερό και επαναχρησιμοποίηση υγρών αποβλήτων ανά χρήση στην Ευρώπη. σελ 30 Διάγραμμα 3. Έκταση των πρακτικών επαναχρησιμοποίησης υγρών αποβλήτων στις ευρωπαϊκές χώρες σε σχέση με τον δείκτη πίεσης ύδατός τους σελ 31 Διάγραμμα 4. Διαχείριση Ιλύος στην ΕΕ......σελ 33 Διάγραμμα 5. Αγροτική ζήτηση του νερού στην Ελλάδα ανά υδατικό διαμέρισμα...σελ 47 Διάγραμμα 6. Αστική ζήτηση του νερού στην Ελλάδα ανά υδατικό διαμέρισμα.....σελ 50 Διάγραμμα 7. Βιομηχανική ζήτηση του νερού στην Ελλάδα ανά υδατικό διαμέρισμα...σελ 64 Διάγραμμα 8. Ετήσιες Υδατικές Ανάγκες ανά Υδατικό Διαμέρισμα...σελ 65 Διάγραμμα 9. Υδατικές ανάγκες Ιουλίου ανά Υδατικό Διαμέρισμα....σελ 65 Διάγραμμα 10. Υδατικό Ισοζύγιο στην Θεσσαλία σήμερα και μελλοντικά σενάρια ισοζυγίου...σελ 83 Διάγραμμα 11. Συνολική και μέση πτώση της στάθμης στους υπο εκμετάλλευση υδροφορείς στην Ν.. Θεσσαλία για χρονικό διάστημα 1980-1998...σελ 83 Διάγραμμα 12. Κύκλος λήψης αποφάσεων.σελ 105 Σελίδα 10 από 137

ΕΙΚΟΝΕΣ Εικόνα 1. Εφαρμογές επαναχρησιμοποίησης ύδατος...σελ 21 Εικόνα 2. Περιπτώσεις όπου έχει χρησιμοποιηθεί το ανακυκλωμένο νερό σελ 25 Εικόνα 3. Συνολική κατανομή ζήτησης νερού στην Ελλάδα.... σελ 40 Εικόνα 4. Εναλλακτικά συστήματα τριτοβάθμιας επεξεργασίας λυμάτων που προορίζονται για επαναχρησιμοποίηση..... σελ 59 Εικόνα 5. Προηγμένη επεξεργασία υγρών αποβλήτων για επαναχρησιμοποίηση στη Χαλκίδα. σελ 77 Εικόνα 6. Ποσοστά Υδατικών Αναγκών ανά Υδατικό Διαμέρισμα....σελ 66 ΧΑΡΤΕΣ Χάρτης 1. Έλλειψη ύδατος για το 2025 (προσαρμοσμένος από IWMI, 2000)......σελ 27 Χάρτης 2. Αριθμός προγραμμάτων επαναχρησιμοποίησης ύδατος....σελ 28 Χάρτης 3. Ένταση έλλειψης νερού και ετήσιος όγκος επαναχρησιμοποίησης υγρού απόβλητου στην Ευρώπη.. σελ 29 Χάρτης 4. Επιλεγμένα προγράμματα επαναχρησιμοποίησης υγρών αποβλήτων στην Ευρώπη.... σελ 32 Χάρτης 5. Δείκτης ξηρότητας της UNESCO στις Μεσογειακές χώρες. σελ 36 Χάρτης 6. Έκταση και βαθμός επικινδυνότητας της ξηρασίας του 2003 στην Ευρώπη.... σελ 37 Χάρτης 7. Δείκτης ξηρότητας στην Ελλάδα.. σελ 63 Χάρτης 8. Κατανομή της Απορροής στην Ελλάδα.... σελ 63 Χάρτης 9. Θέσεις εγκαταστάσεων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων στην Κρήτη...σελ 97 Χάρτης 10. Θέσεις εγκαταστάσεων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων στην Ελλάδα..σελ 130 Χάρτης11. ΥΔ. Θεσσαλίας, Υδατικοί πόροι Ζήτηση νερού..σελ 131 Χάρτης 12. ΥΔ Νήσων Αιγαίου, Υδατικοί πόροι, Ζήτηση νερού..σελ 132 Χάρτης 13. ΥΔ Κρήτης, Υδατικοί πόροι ζήτηση νερού..σελ 133 Χάρτης 14. Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυμάτων στην Ελλάδα.σελ 134 Σελίδα 11 από 137

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να αναλυθούν οι δυνατότητες χρήσεις του ανακυκλωμένου νερού γενικά αλλά και ειδικότερα στον Ελλαδικό χώρο, να καθοριστούν οι περιοχές λειψυδρίας και να εκτιμηθεί η στρατηγική που μπορεί να εφαρμοστεί για την επαναχρησιμοποίηση του νερού. Επίσης, παρουσιάζονται περιοχές στην Ελλάδα όπου έχει ήδη εφαρμοστεί η επαναχρησιμοποίηση και προτείνονται μέτρα και λύσεις για άλλες περιοχές με αυξημένες ανάγκες σε υδατικούς πόρους. Καταρχήν διερευνήθηκε το θεωρητικό υπόβαθρο των εννοιών που εξεταστήκαν. Στην συνέχεια ορίστηκαν τα οφέλη και οι λόγοι που μας οδηγούν στην επιλογή της επαναχρησιμοποίησης των υγρών αποβλήτων. Το νερό είναι συχνά ένας περιορισμένος πόρος και διαπιστώνεται ολοένα και περισσότερο ότι η κοινωνία δεν έχει πλέον την πολυτέλεια να χρησιμοποιεί το νερό μόνο για μια φορά. Γι αυτό τον λόγο, η επαναχρησιμοποίηση του νερού εφαρμόζεται ήδη σε πολλές χώρες όπως η Γαλλία, η Ισπανία, η Αγγλία, το Βέλγιο και η Κύπρος, οι οποίες έχουν πάρει ήδη κάποιες πρωτοβουλίες προς αυτήν την κατεύθυνση και θα μπορούσαν να αποτελέσουν τη βάση για περαιτέρω εφαρμογή της επαναχρησιμοποίησης του ύδατος. Έπειτα από μια αναφορά σε ιστορικά στοιχεία, πραγματοποιήθηκε καταγραφή ανά χρήση, όπου διαφοροποιούνται οι απαιτήσεις ανά περιφέρεια και οι περιορισμοί και οι πρακτικές ανά χρήση. Στην συνέχεια διερευνήθηκε η υπάρχουσα κατάσταση στην Ελλάδα, οι ανάγκες δηλαδή που υπάρχουν λόγω της λειψυδρίας, αλλά και οι υπάρχουσες έρευνες και εφαρμογές της επαναχρησιμοποίησης των υγρών αποβλήτων. Η κυριότερη εφαρμογή της επαναχρησιμοποίησης λυμάτων είναι αυτή της άρδευσης. Η βιολογική επεξεργασία με απολύμανση συνιστάται ως η κανονικώς ελάχιστη απαιτούμενη επεξεργασία στις περισσότερες περιπτώσεις περιορισμένης άρδευσης, ενώ η επίτευξη της πρακτικά πλήρους απαλλαγής από παθογόνους μικροοργανισμούς, μέσω τριτοβάθμιας επεξεργασίας, δεν θεωρείται ως ανεδαφικός στόχος για την άρδευση (Ε.Υ.Τ., 2003). Στην Ελλάδα το 86% της ζήτησης του νερού αποτελεί η αγροτική ζήτηση, δηλαδή, η άρδευση. Ακολουθεί με 11% η αστική χρήση και με 1% η βιομηχανική και 2% η ενεργειακή ζήτηση. Η άρδευση κυριαρχεί στη Θεσσαλία και στην ανατολική Στερεά Ελλάδα ενώ η αστική στην Αττική. Στην Δυτική Μακεδονία, η συμβολή του επαναχρησιμοποιημένου ύδατος στην βιομηχανία θα μπορούσε να είναι πολύ σημαντική. Σελίδα 12 από 137

Η κύρια απαίτηση στην Ελλάδα και ειδικά σε αγροτικές περιοχές όπως η Θεσσαλία, η οποία αν και έχει αυξημένες απαιτήσεις σε νερό παρουσιάζει έλλειψη υδατικών πόρων, είναι η κάλυψη των υδατικών αναγκών για γεωργικές δραστηριότητες. Έτσι αν ληφθούν υπόψη όλα τα μέτρα και οι κανονισμοί και πραγματοποιηθεί σωστή η ενημέρωση και συμμετοχή του κοινού στην διαδικασία λήψης αποφάσεων, το ανακυκλωμένο νερό θα μπορούσε να συνεισφέρει σημαντικά στην άρδευση της Θεσσαλίας αλλά και της χώρας γενικότερα. Εξάλλου αυτό επιβεβαιώνεται από τα ήδη επιτυχημένα προγράμματα μικρής έκτασης που υλοποιούνται στην Θεσσαλονίκη, την Χαλκίδα και σε άλλες περιοχές που έχουν όμως χαμηλή ακόμη αποδοτικότητα. Ιδιαίτερη επιτυχημένη εφαρμογή αποτελεί και η περίπτωση της Κρήτης η οποία μελετάται στην παρούσα εργασία. Επίσης, εξετάστηκε η μεθοδολογία που πρέπει να ακολουθείται και καταγράφηκαν οι περιορισμοί και οι παράγοντες που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην σωστή διεξαγωγή μιας μελέτης με στόχο την επαναχρησιμοποίηση των υγρών αποβλήτων. Τέλος γίνεται αναφορά στα συμπεράσματα από την έρευνα που πραγματοποιήθηκε και διατυπώνονται λύσεις και προτάσεις που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν στην Ελλάδα. Σελίδα 13 από 137

ABSTRACT Water is a limited resource and society does not have any more the luxury to use it only once. For this reason, water reuse methods have already been implemented in many countries such as France, Spain, England, Belgium and Cyprus, and certain initiatives have been undertaken towards this direction that could be the base for further application of water reuse. The aim of present work is to analyse the different water uses potentials of recycled water at an international and European level as well as specifically in Greece. The aim of this work is to determine the regions of water scarcity as well as the strategy and methods that are implemented for water reuse. This work investigates the present situation of selected regions in Greece where water reuse methods have already been applied and proposes measures and good practices for water reuse methods to be applied in other regions of the country. Firstly the theoretical background of water reuse potentials was examined. Then the benefits and the principal reasons that lead to the choice of water reuse method were identified. Historical data on water reuse were presented, and a systematic recording of water reuse per each use was conducted where the requirements per region and the restrictions and the practices per use were differentiated. Additionally the current situation in Greece, the different needs due to water scarcity, as well as the scientific studies and implementation of wastewater reuse were investigated. The main application of reuse of sewages is that of irrigation. The biological treatment with disinfection is recommended as the regularly minimal required treatment in most cases of limited irrigation, while the achievement of practically complete exemption by pathogenic microorganisms, via third degree treatment, is considered as a feasible objective for the use of irrigation (E.Y.T., 2003). Σελίδα 14 από 137

In Greece, 86% of the total water demand is used for irrigation purposes, 11% is used for urban uses, 1% constitutes bioengineering demand and 2% covers energy demand. The irrigation dominates in the Thessaly and in the Eastern Sterea Ellada while urban use dominates in Attica. In Western Macedonia, the contribution of reused water in the industry could be very important. The main requirement in Greece, and specifically in regions such as Thessaly that has great needs in water and has water scarcity issues, is to cover the needs for agriculture. In case all measures and regulations are seriously considered and the public is fully informed and encouraged to participate in the decision-making process, the use of recycled water could considerably contribute to the irrigation of the Greek plains such as Thessaly. Besides, this argument is also established in other small-scale programs that have already been successfully implemented in Thessalonica, in Chalkida and in other regions with smaller efficiency. Particularly effective implementation of the water reuses methods are in the case of Crete. Also, there was examined the methodology that should it is followed and were recorded restrictions and factors that play important role in the right conduct of study that objective has the reuse of water waste. Finally comes a report of the conclusions from the research that was realised and there are proposed solutions that could be applied in Greece. Σελίδα 15 από 137

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Σκοπός της εργασίας Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η ανάλυση των δυνατοτήτων χρήσεων του ανακυκλωμένου νερού σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο καθώς και στον ελλαδικό χώρο, ο καθορισμός των περιοχών λειψυδρίας και η εκτίμηση της στρατηγικής για την επαναχρησιμοποίηση του νερού. Επίσης, παρουσιάζονται επιλεγμένες περιοχές στην Ελλάδα όπου έχει ήδη εφαρμοστεί επαναχρησιμοποίηση ύδατος και προτείνονται και μέτρα που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε άλλες περιοχές στην Ελλάδα. 1.2. Αντικείμενο της εργασίας Αντικείμενο της εργασίας αυτής είναι η καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης στον τομέα της επαναχρησιμοποίησης του νερού και των αναγκών ανά χρήση και Περιφέρεια της Ελλάδας. Επίσης γίνεται εκτενής αναφορά στην στρατηγική που πρέπει να ακολουθείται στις μελέτες για την επαναχρησιμοποίηση του νερού, σε εφαρμογές αλλά και μελλοντικές προτάσεις όσο αφορά την επαναχρησιμοποίηση του νερού στην Ελλάδα. 1.3. Μεθοδολογία Αρχικά διερευνήθηκε το θεωρητικό υπόβαθρο της επαναχρησιμοποίησης ύδατος. Στην συνέχεια ορίστηκαν τα οφέλη και οι λόγοι που μας οδηγούν στην επιλογή της επαναχρησιμοποίησης των υγρών αποβλήτων. Έπειτα από μια αναφορά σε ιστορικά στοιχεία, πραγματοποιήθηκε καταγραφή ανά χρήση, όπου διαφοροποιούνται οι απαιτήσεις ανά Περιφέρεια καθώς και οι περιορισμοί και οι πρακτικές ανά χρήση. Στην συνέχεια διερευνήθηκε η υπάρχουσα κατάσταση στην Ελλάδα, οι ανάγκες δηλαδή που εμφανίζονται λόγω λειψυδρίας, αλλά και οι υπάρχουσες έρευνες και εφαρμογές της επαναχρησιμοποίησης των υγρών αποβλήτων. Επίσης, εξετάστηκε η μεθοδολογία που πρέπει να ακολουθείται και καταγράφηκαν οι περιορισμοί και οι παράγοντες που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εκπόνηση μελέτης επαναχρησιμοποίησης υγρών αποβλήτων. Τέλος, έγινε καταγραφή των κυριότερων Σελίδα 16 από 137

συμπερασμάτων από την έρευνα που πραγματοποιήθηκε και γίνονται προτάσεις για μελλοντικές ευκαιρίες επαναχρησιμοποίησης στην Ελλάδα. 1.4. Κύριες πηγές και σχετικές εργασίες Κύριες πηγές και σχετική βιβλιογραφία για την συλλογή στοιχείων και την συγγραφή της παρούσας εργασίας αποτέλεσαν οι Διαχειριστικές Μελέτες των υδατικών πόρων της χώρας από το ΥΠΑΝ και το ΥΓΜΕ, από όπου αντλήθηκαν στοιχεία για την προσφορά και την ζήτηση του νερού ανά Υδατικό Διαμέρισμα και από το ΕΜΠ και στοιχεία για υδρολογικές μεταβλητές ανά Υδατικό Διαμέρισμα της Ελλάδας. Επίσης αντλήθηκαν στοιχεία από το ΕΜΠ για τα κριτήρια επαναχρησιμοποίησης του νερού ανάλογα με την προτεινόμενη χρήση του επεξεργασμένου νερού. Επίσης σημαντική πηγή αποτέλεσε και το βιβλίο: Water Reuse (Επαναχρησιμοποίηση Νερού) των T.Asano, F.I.Burton, H.L.Leverenz, R.Tsuchihashi και G.Tchobanoglous (2006). Σελίδα 17 από 137

2. ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ 2.1. Έννοια, είδη και οφέλη 2.1.1. Βασικοί ορισμοί Διαχείριση Υδατικών Πόρων ορίζεται ως η εφαρμογή κατασκευαστικών και μη κατασκευαστικών μέτρων για την ρύθμιση φυσικών και τεχνητών υδατικών συστημάτων προς όφελος του ανθρώπου και του περιβάλλοντος (Grigg, 1996). Συνοπτικά, μια αποτελεσματική διαχείριση υδατικών πόρων συμβάλλει στη διατήρηση των υπαρχόντων φυσικών υδατικών συστημάτων, στη σχεδιασμένη επαναχρησιμοποίηση υδατικών πόρων, στην αναβάθμιση της ποιότητας των υδατικών πόρων και στη διαχείριση της ζήτησης του νερού, με σκοπό την εξοικονόμηση. Συνεπώς, η εξοικονόμηση του νερού αποτελεί σημαντικό στόχο της διαχείρισης των υδατικών πόρων και συνεπώς συμβάλλει στην παροχή επαρκούς ποσότητας και καλής ποιότητας νερού για τον άνθρωπο και το φυσικό περιβάλλον. Οι ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας έχουν οδηγήσει σε αυξημένες ανάγκες σε νερό, και σε συνδυασμό με τα φαινόμενα ξηρασίας που εμφανίζονται με αυξανόμενη συχνότητα και διάρκεια στην Ελλάδα, η εξοικονόμηση του νερού αποτελεί πρώτη προτεραιότητα για όλες τις χρήσεις ύδατος. Το ανακυκλωμένο νερό αποτελεί το νερό που ήταν προηγουμένως απόβλητο (λύματα) αλλά έχει πλέον καθαριστεί προκειμένου να χρησιμοποιηθεί εκ νέου αντί να διατεθεί ως απόβλητο σε άλλο υδατικό σύνολο. Το ανακυκλωμένο νερό είτε χρησιμοποιείται έμμεσα για την κατανάλωση ως πόσιμο νερό, είτε προορίζεται να χρησιμοποιηθεί για άλλες χρήσεις, όπως πότισμα πάρκων και γηπέδων γκολφ, σιντριβάνια, πότισμα αγαθών που πριν καταναλωθούν είτε θα βραστούν είτε θα ξεφλουδιστούν κ.α. Σημειώνεται ότι στην περίπτωση της άρδευσης υπάρχουν ορισμένοι περιορισμοί ανά περίπτωση ενώ διαφορετικές καλλιέργειες αντιδρούν διαφορετικά στην χρήση του ανακυκλωμένου νερού. Σελίδα 18 από 137

Το υγρό απόβλητο είναι οποιοδήποτε νερό παρουσιάζει αρνητικά επηρεασμένη ποιότητα εξαιτίας των ανθρωπογενών παρεμβάσεων. Περιλαμβάνει τα υγρά απόβλητα από κατοικίες, εμπορικές ιδιοκτησίες, βιομηχανία, γεωργία και καλύπτει ένα ευρύ φάσμα πιθανών μολυσματικών παραγόντων και συγκεντρώσεων. Συνήθως, αναφέρεται ως δημοτικό υγρό απόβλητο που περιέχει πλήθος μολυσματικών παραγόντων ως αποτέλεσμα της μείξης των απόβλητων υδάτων από διαφορετικές πηγές. Ξηρασία ονομάζεται μια μακρά χρονική περίοδος, όπου η παρουσία του γλυκού νερού είναι σημαντικά μικρότερη από την αναμενόμενη σε μια γεωγραφική περιοχή, όπως αυτή έχει προσδιοριστεί με βάση το κλιματικό καθεστώς αλλά και τις απαιτήσεις νερού για την κάλυψη των τοπικών αναγκών (Ν. Μαμάσης 2006). Επειδή η ξηρασία αποτελεί ένα φαινόμενο, που εντάσσεται στις διακυμάνσεις του κλίματος μιας περιοχής και που όταν δημιουργεί σε συνδυασμό με την κακή διαχείριση των υδατικών πόρων έλλειψη νερού, εξαγγέλλονται διάφορα μέτρα. Παρόλα αυτά, πολλά από τα μέτρα αυτά, δεν εφαρμόζονται με την εμφάνιση βροχοπτώσεων. Η σειρά που αντιδρά συνήθως ο πληθυσμός είναι η εξής: στην αρχή υπάρχει ανησυχία για την έλλειψη νερού, στην συνέχεια όταν συνειδητοποιηθεί ο κίνδυνος ακολουθεί πανικός και λαμβάνονται μέτρα. Όταν όμως ξεπεραστεί η κρισιμότητα της κατάστασης και έρθουν οι βροχές, παρατηρείται και πάλι απάθεια και σπατάλη νερού. Σε μια γεωγραφική περιοχή η μείωση της βροχόπτωσης για μια μεγάλη χρονική περίοδο οδηγεί στη μείωση των αποθεμάτων νερού, αλλά όχι απαραίτητα και στην εμφάνιση φαινομένων ξηρασίας, η οποία είναι συνυφασμένη με την έλλειψη νερού για τις ανθρώπινες δραστηριότητες αλλά και τις ανάγκες του οικοσυστήματος. Συνεπώς, σε περιοχές που δεν υπάρχουν ανθρώπινες δραστηριότητες ή τα οικοσυστήματα δεν είναι μείζονος σημασίας, η μείωση των αποθεμάτων νερού, ακόμη και αν είναι σημαντική, δεν γίνεται αντιληπτή. Για αυτό το λόγο, στην παρούσα εργασία εξετάζεται το φαινόμενο της έλλειψης νερού, η οποία είναι αφενός αποτέλεσμα μη ορθολογικής διαχείρισης των υδατικών πόρων, αλλά επιβαρύνεται επιπλέον και από την εμφάνιση του φαινομένου της ξηρασίας. Σελίδα 19 από 137

Οι χρήσεις επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων περιλαμβάνουν την ύδρευση, την άρδευση καλλιεργειών, την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας, τη λειτουργία βιομηχανίας, την διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος, την αναψυχή και την ναυσιπλοΐα σε ποτάμια και λίμνες. Πέρα από την επαναχρησιμοποίηση του νερού που προαναφέρθηκε υπάρχουν πολλοί τρόποι για να αντιμετωπιστεί η έλλειψη νερού. Η διαχείριση της λειψυδρίας είναι μια πολυδιάστατα σύνθετη κατάσταση, και η επαναχρησιμοποίηση με την οποία ασχολείται η συγκεκριμένη εργασία αποτελεί μια προσέγγιση για την επίλυση του προβλήματος. Ενδεικτικά θα μπορούσε να αναφερθεί ότι λύσεις για την εξοικονόμηση νερού και την διαχείριση της λειψυδρίας περιλαμβάνουν οικονομικά κίνητρα, εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού κτλ. Βέβαια, η επαναχρησιμοποίηση υγρών αποβλήτων αποτελεί μια ιδιαίτερα αποδοτική λύση αφού καλύπτονται οι σημερινές και οι μελλοντικές υδατικές ανάγκες, δημιουργείται κατά κύριο λόγο μη πόσιμο νερό, προστατεύονται τα οικοσυστήματα από τα απόβλητα, μειώνεται η ανάγκη για φράγματα και δεξαμενές και επιτυγχάνεται συμμόρφωση με τις περιβαλλοντικές απαιτήσεις των οδηγιών και των κανονισμών. 2.1.2. Είδη επαναχρησιμοποίησης Οι τύποι επαναχρησιμοποίησης μπορούν να διακριθούν σε δύο κύριες κατηγορίες: 1. Πόσιμη επαναχρησιμοποίηση 2. Μη πόσιμη επαναχρησιμοποίηση, η οποία περιλαμβάνει τις εξής κατηγορίες: αστική, βιομηχανική, γεωργική, δημιουργία χώρων αναψυχής και τεχνητή επαναφόρτιση των υπόγειων υδροφόρων οριζόντων. Στην Εικόνα 1 παρουσιάζονται οι πολλαπλές εφαρμογές επαναχρησιμοποίησης του νερού, και συγκεκριμένα παρατηρείται ότι στον σταθμό επεξεργασίας νερού (water treatment) εισέρχεται επιφανειακό (surface water), υπόγειο (groundwater) και πόσιμο επαναχρησιμοποιούμενο νερό (potable reuse), το οποίο στην συνέχεια κατανέμεται για βιομηχανική χρήση (industrial water reuse), αστική χρήση (municipal reuse) και άρδευση (irrigation). Στο σταθμό επαναχρησιμοποίησης υγρών αποβλήτων (wastewater reuse) δεν εισέρχονται υπόγεια ή επιφανειακά νερά, αλλά ύδατα που έχουν προέλθει από αστική ή βιομηχανική χρήση. Αυτά τα Σελίδα 20 από 137

νερά τελικά είτε κατευθύνονται σε σταθμό επεξεργασίας νερού (water treatment) αν πρόκειται για πόσιμη χρήση, είτε προορίζονται για άρδευση και αστική χρήση όπου οι απαιτήσεις ποιότητας του νερού αυξάνονται σε σχέση με αυτές για βιομηχανική χρήση ανακυκλωμένου νερού. Εικόνα 1. Εφαρμογές επαναχρησιμοποίησης ύδατος ΒΡΟΧΟΠΤΩ ΣΗ Άρδε Επεξεργασία Νερού Επεξεργασία Λυμάτων ΥΠΟΓΕΙΟ ΝΕΡΟ ΥΠΟΓΕΙΟ ΝΕΡΟ Πηγή Asano 1989 2.1.3. Λόγοι και οφέλη επαναχρησιμοποίησης του νερού Το νερό είναι ένας περιορισμένος πόρος και διαπιστώνεται ότι όλο και περισσότερο, η κοινωνία δεν έχει πλέον την πολυτέλεια να χρησιμοποιεί το νερό μια μόνο φορά. Για τον λόγο αυτό, η επαναχρησιμοποίηση του νερού εφαρμόζεται ήδη σε πολλές χώρες όπως στη Γαλλία, την Ισπανία, την Αγγλία, το Βέλγιο και την Κύπρο, οι οποίες έχουν ήδη αναλάβει πρωτοβουλίες προς αυτήν την κατεύθυνση και θα μπορούσαν να αποτελέσουν την βάση για περαιτέρω εφαρμογή της επαναχρησιμοποίησης ύδατος. Επίσης, έχει διαπιστωθεί ότι η ποιότητα των επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων είναι κατάλληλη για πολλές εφαρμογές, και οι απαιτήσεις διαφοροποιούνται ανάλογα με την χρήση του. Ακόμη, η επαναχρησιμοποίηση υγρών αποβλήτων συμβάλλει στην προστασία του Σελίδα 21 από 137

περιβάλλοντος με τη μείωση του όγκου των αποβλήτων αποχέτευσης που καταλήγουν στη θάλασσα. Τα οφέλη από την χρήση των επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων είναι πολλαπλά. Χάρη στην επαναχρησιμοποίηση του νερού είναι δυνατή η διατήρηση των αποθεμάτων του γλυκού νερού. Επίσης, η επαναχρησιμοποίηση του νερού συμβάλλει στην μείωση των αποβλήτων αποχέτευσης, ενώ παράλληλα στην συνεισφέρει στη μείωση των δαπανών για την δημιουργία υποδομών αποθήκευσης ύδατος. Επίσης, ειδικά στην Ελλάδα που η χρήση του νερού για άρδευση κυριαρχεί, οι θρεπτικές ουσίες στα επεξεργασμένα υγρά απόβλητα μπορούν να αντισταθμίσουν την ανάγκη για συμπληρωματικά λιπάσματα. Τα επεξεργασμένα υγρά απόβλητα περιέχουν θρεπτικές ουσίες για το γεωργικό έδαφος, και έτσι απαιτείται λιγότερη ποσότητα λιπάσματος για την αύξηση των συγκομιδών. Ακόμη, με την επαναχρησιμοποίηση του νερού και την μείωση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης, ο τουρισμός και οι αλιευτικές βιομηχανίες ενισχύονται. Σε όλα αυτά, προστίθενται και παράγοντες που συμβάλλουν στην επαναχρησιμοποίηση νερού, όπως το γεγονός ότι το ανακυκλωμένο νερό είναι εύκολα διαθέσιμο κοντά στο αστικό περιβάλλον, όπου παρέχεται μια αξιόπιστη πηγή ύδατος, ακόμα και στην διάρκεια του φαινομένου της ξηρασίας, καθώς η παραγωγή των υγρών αστικών αποβλήτων παραμένει σχεδόν σταθερή. Υπάρχουν πλέον σήμερα πολλές τεχνικές διαδικασίες επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων, οι οποίες μπορούν να παράγουν νερό ικανοποιητικής ποιότητας που να καλύπτει έως και τις απαιτήσεις του πόσιμου νερού. Η εμπειρία και η έρευνα για την εφαρμογή της επαναχρησιμοποίησης ύδατος είναι πολύ θετική, τόσο με βάση τις υπάρχουσες εφαρμογές όσο και με βάση τις επιστημονικές έρευνες. Τα συστήματα επαναχρησιμοποίησης νερού βρίσκονται σε λειτουργία πάνω από τέσσερις δεκαετίες χωρίς καμία τεκμηριωμένη δυσμενή επίπτωση στη δημόσια υγεία. Υφίσταται πλέον ιστορικό αρχείο από την επιτυχημένη εφαρμογή προγραμμάτων επαναχρησιμοποίησης νερού σε παγκόσμια κλίμακα. Χάρη σε αυτά, μπορούν να καλυφθούν οι αυξανόμενες πιέσεις για ζήτηση νερού λόγω της αύξησης του πληθυσμού καθώς και της αύξησης σε απαιτήσεις για άρδευση και άλλες χρήσεις. Με το πέρασμα του χρόνου οι επιστήμονες και υπεύθυνοι που διαχειρίζονται τα ζητήματα του νερού αναγνωρίζουν τα οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη του Σελίδα 22 από 137

ανακυκλωμένου νερού. Για το λόγο αυτό έχει αυξηθεί σημαντικά και το δημόσιο ενδιαφέρον για την επεξεργασία και επαναχρησιμοποίηση του νερού. Ταυτόχρονα με την πάροδο του χρόνου αναβαθμίζονται και οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας υγρών αποβλήτων για την κάλυψη υψηλότερων απαιτήσεων ποιότητας νερού. Τέλος, παρατηρείται κινητοποίηση για την ανάπτυξη μεθόδων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων και εφαρμογής προγραμμάτων επαναχρησιμοποίησης ύδατος. Η κινητοποίηση αυτή έχει ως αφετηρία τις παρατεταμένες περιόδους ξηρασίας, την λειψυδρία, την προστασία θαλάσσιου νερού και τον περιορισμό της διάθεσης υγρών αποβλήτων. Η αφαλάτωση του θαλάσσιου νερού, σύμφωνα με την Ευτυχία Τζεν, Μηχανολόγο Μηχανικό του Κέντρου Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΚΑΠΕ), δεν αποτελεί την βέλτιστη λύση για την εξοικονόμηση νερού. Χαρακτηριστικά αναφέρει ότι στην περίπτωση της Κύπρου όπου τέθηκαν σε λειτουργία μονάδες παραγωγής αφαλάτωσης για 40.000 κυβικά μέτρα την ημέρα ή στη Σαουδική Αραβία, όπου εντοπίζονται οι μεγαλύτερες μονάδες αφαλάτωσης στον κόσμο, δημιουργήθηκε έπειτα από χρόνια τεράστιο πρόβλημα από τα απόβλητα άλμης που διοχετεύονταν στη θάλασσα. Συγκεκριμένα καταστράφηκε σημαντικό μέρος της θαλάσσιας πανίδας και χλωρίδας σε ακτίνα αρκετών χιλιομέτρων από τις μονάδες αφαλάτωσης. Συνεπώς για την εφαρμογή της μεθόδου αφαλάτωσης θαλάσσιου νερού για την επαναχρησιμοποίηση ύδατος, πρέπει να ληφθεί υπόψη και το οικολογικό πρόβλημα που μπορεί να δημιουργηθεί. Το νερό που προέρχεται από βιολογικούς καθαρισμούς που λειτουργούν για παράδειγμα στις Κυκλάδες, θα ήταν δυνατόν να αλλάξει την σημερινή κατάσταση λειψυδρίας, καθώς το νερό αυτό θα μπορούσε να χρησιμοποιείται για πότισμα χιλιάδων στρεμμάτων καλλιεργειών και αστικού πρασίνου, αντί να διοχετεύεται στη θάλασσα. Έρευνες και πειράματα από ελληνικά Πανεπιστήμια και Ιδρύματα, για την επαναχρησιμοποίηση υγρών αστικών λυμάτων, απέδειξαν ότι το νερό που προέρχεται από τους βιολογικούς καθαρισμούς είναι κατάλληλο για πότισμα αρκετών ειδών φυτών. Ενδεικτική είναι η έρευνα του Τμήματος Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, επικεφαλής της οποίας ήταν ο λέκτωρ Ιωάννης Καλαβρουζιώτης. Τα αποτελέσματά της έρευνα αυτής καταδεικνύουν ότι τα κτίρια θα μπορούσαν να εξοπλιστούν με διπλές σωληνώσεις, προκειμένου το επεξεργασμένο νερό από τα αστικά λύματα να συγκεντρώνεται στο πάνω μέρος των κτιρίων και έπειτα να διοχετεύεται στο εσωτερικό τους έτσι ώστε να χρησιμοποιηθεί για πότισμα. Σελίδα 23 από 137

Είναι ωστόσο σημαντικό να εξεταστεί μία σειρά παραμέτρων έτσι ώστε να εξασφαλίζεται ότι τα επεξεργασμένα λύματα δεν θα προκαλέσουν βλάβες στις σωληνώσεις. Από την ίδια έρευνα προκύπτει ότι πολλά είδη φυτών (όπως πεύκα, ευκάλυπτοι, γεράνια, πλατάνια, μυρτιές, μανόλιες) θα μπορούσαν να ποτιστούν με επεξεργασμένα αστικά λύματα. Άλλες έρευνες του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικών Ερευνών δείχνουν ότι πολλές καλλιέργειες, ανάμεσά τους τα ζαχαρότευτλα, το καλαμπόκι, το βαμβάκι, το κριθάρι, ο ήλιος, θα μπορούσαν να ποτιστούν με επεξεργασμένα απόβλητα χωρίς να προκληθούν προβλήματα στα φυτά ή τα εδάφη. Μελέτη που πραγματοποιείται την τρέχουσα περίοδο από τον κ. Καλαβρουζιώτη για την πιλοτική επαναχρησιμοποίηση υγρών αποβλήτων στη Λακωνία και την Αργολίδα για πότισμα καλλιεργειών. Σε ότι αφορά την ποιότητά του ανακυκλωμένου ύδατος, σε άτυπη έρευνα που πραγματοποιήθηκε, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μπόρεσαν να ξεχωρίσουν το ανακυκλωμένο από το κανονικό νερό. Από την άλλη πλευρά υπάρχουν σαφώς και ορισμένα μειονεκτήματα, πέρα από τους ψυχολογικούς παράγοντες. Συγκεκριμένα οι ειδικοί επισημαίνουν ότι τα προγράμματα καθαρισμού του νερού καταναλώνουν πολλή ενέργεια. Ωστόσο πολλοί επιστήμονες θεωρούν ότι αργά ή γρήγορα στον αιώνα μας ο «γαλάζιος χρυσός», το νερό, θα αξίζει περισσότερο ακόμη και από το «μαύρο χρυσό», το πετρέλαιο. 2.2. Υπάρχουσα κατάσταση 2.2.1. Ιστορικά στοιχεία Κατά τη διάρκεια της Μεσομινωϊκής περιόδου, μια πολιτισμική έκρηξη χωρίς προηγούμενο στην ιστορία των αρχαίων πολιτισμών, έλαβε χώρα στη Νήσο Κρήτη. Μια εντυπωσιακή ένδειξη σχετική με αυτό καταδεικνύεται από τις προωθημένες τεχνικές και μεθόδους που εφαρμόστηκαν στη διαχείριση του νερού την περίοδο αυτή (Angelakis and Koutsoyiannis, 2003 and Angelakis et al., 2005). Αυτές περιλαμβάνουν επιστημονικές περιοχές των υδατικών πόρων όπως την υδρολογία του υπόγειου νερού, των υδραγωγείων και των δικτύων μεταφοράς νερού και αποχέτευσης υγρών αποβλήτων και όμβριων νερών, την κατασκευή, αξιοποίηση και χρήση των διαφόρων πηγών, της αποκατάστασης και άρδευσης γεωργικής γης και τέλος, της χρησιμοποίησης νερού για αναψυχή. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά του Μινωικού πολιτισμού ήταν η υδραυλική και αρχιτεκτονική λειτουργία του υδροδοτικού και του αποχετευτικού συστήματος για την ύδρευση των ανακτόρων και των πόλεων της εποχής εκείνης Σελίδα 24 από 137

(Αngelakis and Spyridakis, 1996). Οι Μινωίτες υδρολόγοι και μηχανικοί ήταν γνώστες, σε κάποιο βαθμό, βασικών αρχών και πρακτικών των επιστημών των υδατικών πόρων και της διαχείρισής τους, πολύ πριν δηλαδή από την καθιέρωσή τους στη σύγχρονη εποχή (Angelakis et al., 2006). Τέλος, υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις για τη χρήση υγρών αποβλήτων για την άρδευση γεωργικών καλλιεργειών εμφανίζονται την Μινωική περίοδο (ca. 3.000-1.100 π.χ.). Επίσης, οι Μινωίτες θεωρούνται πρωτοπόροι σε τεχνολογίες σχετικές με τη συλλογή, υγιεινή και χρήση όμβριων νερών (Koutsoyiannis et al., 2006). Οι τεχνολογίες αυτές διαδόθηκαν στη συνέχεια στην κεντρική Ελλάδα και από εκεί σε άλλες χώρες. Από το 1929 στο Λος Άντζελες χρησιμοποιείται επεξεργασμένο νερό για την άρδευση πάρκων και γηπέδων γκολφ. Επίσης, το 1932 δημιουργείται η πρώτη μονάδα επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων στο Σαν Φρανσίσκο στο Golden Gate Park. Στην νότια Καλιφόρνια οι περιοχές των αγροκτημάτων Irvine και του νομού Orange γίνονται ηγέτες στα επεξεργασμένα υγρά απόβλητα μέσω του προγράμματος επαναχρησιμοποίησης νερού που ονομάζεται Green Acres Project. Λόγω της πληθυσμιακής αύξησης, της ξηρασίας και της αυξανόμενης ζήτησης σε γλυκό νερό, πολλές περιοχές χρησιμοποιούν πλέον παγκοσμίως το ανακυκλωμένο νερό για να αυξήσουν τα αποθέματά τους σε νερό. Εικόνα 2. Περιπτώσεις όπου έχει χρησιμοποιηθεί το ανακυκλωμένο νερό. Πηγή Water Reuse Issues Technologies and Applications Metcaf And Eddy / AECOM T. Asano F. Burton H. Leverenz R. Tsuchihashi, G. Tchobanoglous 2007 Σελίδα 25 από 137

Παρόλα αυτά στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στην νησιώτικη ΝΑ χώρα, φαίνεται ότι επικρατεί μια σημαντική υστέρηση σε έργα χαμηλού κόστους και φιλικών στο περιβάλλον, συγκριτικά με τον υπόλοιπο Δυτικό κόσμο, όπου η ανάπτυξη και χρήση μη συμβατών υδατικών πόρων θεωρείται πρώτης προτεραιότητας δράση για την αντιμετώπιση ελλειμματικών διαθεσιμοτήτων νερού, την διατήρηση και προστασία των υπαρχόντων υδατικών πόρων και την αειφόρο ανάπτυξη. Ως μη συμβατοί υδατικοί πόροι αναφέρονται συνήθως το αφαλατωμένο νερό, οι εκροές των επεξεργασμένων αστικών υγρών αποβλήτων, τα υφάλμυρα νερά και τα νερά στράγγισης. Για την χώρα μας ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η χρήση εκροών επεξεργασμένων αστικών υγρών αποβλήτων στην γεωργία, βιομηχανία και την ανάπτυξη χώρων πρασίνου καθώς και η αφαλάτωση για παραγωγή πόσιμου νερού. 2.2.2. Επαναχρησιμοποίηση του νερού σε διεθνές επίπεδο Καταρχήν θα πρέπει να αναφερθεί ότι σύμφωνα με τους Falkenmarkt και Wildstrand (1992) και τους Falkenmark και Lindh, (1993) μια χώρα αντιμετωπίζει λειψυδρία όταν η ετήσια προσφορά γλυκού νερού είναι λιγότερη από 1000 m³/ άτομο,. Έχει διαπιστωθεί ότι οι λειψυδρίες οδηγούν σε ποικίλα σοβαρά προβλήματα όπως η έλλειψη τροφής, οι τοπικές διαμάχες για τους περιορισμένους υδατικούς πόρους, η μείωση της οικονομικής ανάπτυξης και η γενικότερη περιβαλλοντική υποβάθμιση (Postel 2000). Στην παγκόσμια κλίμακα. η Αφρική, η Μέση Ανατολή, το Πακιστάν, η Ινδία, και το βόρειο μέρος της Κίνας προβλέπεται να αντιμετωπίσουν την πιο σοβαρή έλλειψη ύδατος. Στον χάρτη που ακολουθεί απεικονίζονται με σκούρο χρώμα οι περιοχές που προβλέπεται φυσική λειψυδρία, με λιγότερο σκούρο οι περιοχές με οικονομική λειψυδρία, με ανοιχτό χρώμα αυτές που θα εμφανίσουν περιορισμένη ή καθόλου λειψυδρία ενώ για τις περιοχές με λευκό δεν υπάρχει σχετική εκτίμηση.. Η φυσική λειψυδρία είναι όταν δεν υπάρχουν επαρκείς υδατικοί πόροι για την κάλυψη των μελλοντικών υδατικών αναγκών για αγροτική, αστική, βιομηχανική και περιβαλλοντική χρήση. Η οικονομική λειψυδρία είναι όταν υπάρχουν επαρκείς υδατικοί πόροι αλλά λόγω της έλλειψης των υδατικών πόρων δεν υπάρχει οικονομική δυνατότητα για την δημιουργία των απαραίτητων υποδομών για την πρόσβαση σε αυτούς τους υδατικούς πόρους και κατά συνέπεια δεν είναι δυνατή η αξιοποίηση και η χρήση τους. Ο χάρτης 1. θα πρέπει να Σελίδα 26 από 137

τονιστεί ότι δεν είναι σε θέση να δώσει με λεπτομέρεια τοπική υδρολογική πληροφορία, αλλά μόνο μια γενική εικόνα της λειψυδρίας σε παγκόσμια κλίμακα. Ο μεγαλύτερος αριθμός προγραμμάτων για την επαναχρησιμοποίηση του νερού εντοπίζεται στην Ιαπωνία, και ακολούθως στην Αμερική και στην Αυστραλία (βλ. Χάρτη 1). Παρόλα αυτά αξίζει να σημειωθεί, ότι στην Ιαπωνία δεν υπάρχουν καθόλου προγράμματα για άρδευση, όπως στην Αμερική και την Αυστραλία. Αυτό που φαίνεται να κυριαρχεί ως χρήση του επαναχρησιμοποιημένου νερού στην Ιαπωνία είναι η αστική. Χάρτης 1. Έλλειψη ύδατος για το 2025 (προσαρμοσμένος από IWMI, 2000) Οικονομική λειψυδρία Χαμηλή ή καθόλου λειψυδρία Φυσική λειψυδρία Δεν υπάρχουν στοιχεία Πηγή Water Reuse Issues Technologies and Applications Metcaf And Eddy / AECOM T. Asano F. Burton H. Leverenz R. Tsuchihashi, G. Tchobanoglous 2007 Στην Ευρώπη τα περισσότερα προγράμματα αφορούν την επαναχρησιμοποίηση νερού για άρδευση και αστική χρήση. Για βιομηχανία δεν παρατηρείται πουθενά μεγάλη ζήτηση με εξαίρεση ίσως ορισμένα προγράμματα στην Αμερική, την Ευρώπη και την Αυστραλία. Σελίδα 27 από 137

Χάρτης 2. Αριθμός προγραμμάτων επαναχρησιμοποίησης ύδατος Βόρεια Αμερική Ευρώπη Μεσογειακή περιοχή και Μέση Ανατολή ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Άρδευση Αστική Βιομηχανική Ποικίλη Μη διαθέσιμη Ιαπωνία Λατινική Αμερική Υπό της Σαχάρας Αυστραλία Πηγή Bixio et al. 2005a. Ο συνολικός όγκος του επεξεργασμένου νερού που επαναχρησιμοποιείται στην Ευρώπη ανέρχεται σε 964 Mm³/χρόνο, που αντιστοιχεί στο 2,4% από τα επεξεργασμένα απόβλητα αποχέτευσης. Στην Ισπανία αντιστοιχεί το μεγαλύτερο ποσοστό αυτού (347 Mm³/yr), ενώ η Ιταλία χρησιμοποιεί τα 233 Mm³/yr (Χάρτης 3). Και στις δύο χώρες, η γεωργία απορροφά το μεγαλύτερο μέρος του επεξεργασμένου υγρού απόβλητου. Το Ισραήλ είναι ένας επίσης σημαντικός χρήστης επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων με 280 Mm³/yr που αποτελεί περίπου το 83% των υγρών αποβλήτων. Το ποσοστό επαναχρησιμοποίησης υγρών αποβλήτων είναι υψηλό στην Κύπρο (100%) και στην Μάλτα (περίπου 60%), εκτιμώντας ότι στην Ελλάδα, την Ιταλία και την Ισπανία η επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων κυμαίνεται μόλις μεταξύ 5% και 12% των αποβλήτων αποχέτευσής τους. Η ποσότητα υγρών αποβλήτων που επαναχρησιμοποιείται είναι συνήθως ιδιαίτερα χαμηλή (λιγότερο από 1%) σε σύγκριση με τη συνολική ζήτηση ύδατος μιας χώρας. Μόνο η Μάλτα και το Ισραήλ αυξάνουν την παροχή νερού τους κατά 10% και 18% αντίστοιχα, χρησιμοποιώντας το ανακυκλωμένο νερό ως εναλλακτική πηγή. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, το 2007 (κατά μέσον όρο) πέρα από την περιοχή της Μέσης Ανατολής και της βόρειας Αφρικής (MENA), το 2% της χρήσης νερού προέρχεται από επεξεργασμένα υγρά απόβλητα. Η Ιορδανία επαναχρησιμοποιεί μέχρι και το 85% των υγρών Σελίδα 28 από 137

αποβλήτων ενώ η Τυνησία το 20%-30%. Η επαναχρησιμοποίηση υγρών αποβλήτων στην Αίγυπτο και τη Συρία μεταχειρίστηκε υγρά απόβλητα ως ένα ορισμένο βαθμό. Επιπλέον, οι χώρες του Περσικού Κόλπου χρησιμοποιούν για ανακύκλωση το 40% των υγρών τους αποβλήτων. Χάρτης 3. Πιέσεις ύδατος και ετήσιος όγκος επαναχρησιμοποίησης υγρών αποβλήτων στην Ευρώπη ΕΝΤΑΣΗ ΕΛΛΕΙΨΗΣ ΝΕΡΟΥ Ποσοστό έντασης Επαναχρησιμοποιημένο υγρό απόβλητο (Μm/έτος) Πηγή: AQUAREC, 2006 / Wintgens et al, 2005 Στο παρακάτω διάγραμμα, παρατηρείται ότι η Ελλάδα ανήκει στην κατηγορία των μέτρια πιεσμένων σε ανάγκες ύδατος σε σχέση με τα αποθέματα νερού. Σελίδα 29 από 137

Διάγραμμα 1. Δείκτης πίεσης ύδατος για τις ευρωπαϊκές χώρες 60 40 20 0 G e r m a n y I t a l y T u r k e y P o l a n d F r a n c e D e n m a r k P o r t u g a l C z e c h R e p u b l i c G r e e c e L i t h u a n i a E s t o n i a U K N e t h e r l a n d s S l o v e n i a H u n g a r y S w i t z e r l a n d A u s t r i a R o m a n i a S l o v a k R e p u b l i c IrelandFinlandLuxembourgLatvia Sweden Norway Cyprus BulgariaMalta Belgium Spain Πηγή: AQUAREC, 2006 / Hochstrat et al, 2006 Στο Διάγραμμα 2 παρατηρείται ότι τα ¾ του επαναχρησιμοποιημένου νερού χρησιμοποιείται για άρδευση στην Ευρώπη. Διάγραμμα 2. Συμβατικό νερό και επαναχρησιμοποίηση υγρών αποβλήτων ανά χρήση στην Ευρώπη 100% 8 18 6 90% 6 80% 6 70% 34 60% 50% 14 75 40% 30% 20% 34 10% 0% Reclaimed water Conventional water resources AGR IND ELE PWS URB GWR ECO Υπόμνημα: AGR: γεωργική άρδευση, GWR: επαναφόρτιση υπόγειων νερών, IND: βιομηχανική χρήση, ELE: παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, PWS: δημόσια παροχή νερού, ECO: οικολογική / περιβαλλοντική αύξηση, URB: αστικές και εσωτερικές χρήσεις Πηγή: AQUAREC, 2006 Σελίδα 30 από 137

Στο Διάγραμμα 3 στον κατακόρυφο άξονα απεικονίζεται η ποσοτικοποίηση της χρήσης της επαναχρησιμοποίησης, διαβαθμισμένη σε 4 κατηγορίες, οι οποίες περιλαμβάνουν την χαμηλή, μέτρια, υψηλή, και πολύ υψηλή επαναχρησιμοποίηση, ενώ στον οριζόντιο άξονα τοποθετούνται οι χώρες ανάλογα με την πίεση νερού που παρουσιάζουν. Στον πίνακα λοιπόν, παρατηρείται ότι η Βουλγαρία παρότι παρουσιάζει ιδιαίτερα αυξημένη ανάγκη για νερό, δεν χρησιμοποιεί καθόλου μεθόδους επαναχρησιμοποίησης ύδατος. Το Βέλγιο, το οποίο επίσης παρουσιάζει αυξημένες ανάγκες για νερό, εφαρμόζει μεν την επαναχρησιμοποίηση σε περιορισμένο όμως βαθμό. Στην Ελλάδα το ανακυκλωμένο νερό χρησιμοποιείται για αστική και περιορισμένη γεωργική χρήση, και η χρήση είναι περιορισμένη, αλλά και οι ανάγκες είναι μέτριες. Στην Κύπρο, την Γαλλία, το Ισραήλ, την Ιταλία, την Ισπανία, την Μάλτα, την Κύπρο, η επαναχρησιμοποίηση του νερού εφαρμόζεται ευρέως. Στην πιο υψηλή θέση τόσο από άποψη ανάγκης όσο και χρήσης του επεξεργασμένου υγρού απόβλητου είναι το Ισραήλ. Διάγραμμα 3. Έκταση των πρακτικών επαναχρησιμοποίησης υγρών αποβλήτων στις ευρωπαϊκές Εφαρμογές επαναχρησιμοποίησης χώρες σε σχέση με τον δείκτη πίεσης ύδατός τους Israel Πολύ διαδεδομένη επαναχρησιμοποίηση Canary Islands (Spain) Balearic Islands (Spain) Spain Ευρεία επαναχρησιμοποίηση France Italy Malta Cyprus Περιορισμένη Netherlands Portugal Turkey Belgium επαναχρησιμοποίηση UK Greece Germany Όχι επαναχρησιμοποίηση Sweden Slovenia Lithuania Estonia Hungary Austria Romania Slovak Rep. Ireland, Finland & Latvia Poland Denmark Czech Rep. Bulgaria Χαμηλή 10 % Μέτρια 20 % Υψηλή 40 % Πολύ Υψηλή Πίεση ύδατος Πηγή: Bixio et al., 2006 Σελίδα 31 από 137

Στον Χάρτη 4 παρατηρείται ότι στις μεσογειακές χώρες της ΕΕ, τα επεξεργασμένα υγρά απόβλητα χρησιμοποιούνται κυρίως για γεωργική άρδευση (44% από τα προγράμματα) καθώς και για αστικές ή περιβαλλοντικές εφαρμογές (37% από τα προγράμματα), εκτιμώντας ότι στην ατλαντική και ηπειρωτική Ευρώπη, η επαναχρησιμοποίηση εμφανίζεται κυρίως για αστικές και περιβαλλοντικές χρήσεις (51% από τα προγράμματα) ή βιομηχανικές εφαρμογές (33% από τα προγράμματα) (βλ. Χάρτη 4). Χάρτης 4. Επιλεγμένα προγράμματα επαναχρησιμοποίησης υγρών αποβλήτων στην Ευρώπη Προγράμματα επαναχρησιμοποίησης ύδατος (σε ευρωπαϊκό επίπεδο) ΜΕΓΕΘΟΣ ΧΡΗΣΗ Άρδευση Βιομηχανική Αστική Μεικτή Μη διαθέσιμη Πηγή AQUAREC, 2006 Παρατηρούμε ότι η μεγαλύτερη ποσότητα υλίς, χρησιμοποιείται στην Ευρωπαϊκή Ένωση για επαναχρησιμοποίηση υγρών αποβλήτων κατά κύριο λόγο. Και μάλιστα, το ποσοστό αυξάνεται συνεχώς με το πέρασμα των χρόνων. Πιο συγκεκριμένα, για υγειονομική ταφή παρατηρείται μείωση από 40% στο 20%, για την γεωργία αύξηση από 40% στο 55%, για την καύση αύξηση από 14% στο 25%, ενώ η διάθεση στην θάλασσα έχει πλέον σχεδόν απαγορευτεί (βλ. Διάγραμμα 4). Σελίδα 32 από 137