Δυναμικές Αληλοσυσχετίσεις μεταξύ Άμεσων Ξένων Επενδύσεων, Οικονομικής Ανάπτυξης και Διεθνών Εμπορικών Συναλλαγών

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧIΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ «ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ» Δυναμικές Αληλοσυσχετίσεις μεταξύ Άμεσων Ξένων Επενδύσεων, Οικονομικής Ανάπτυξης και Διεθνών Εμπορικών Συναλλαγών ΣΙΝΔΗ ΠΕΤΡΟΥΛΑ (6052) ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Κ. ΚΑΤΡΑΚΥΛΙΔΗΣ Ιούνιος 2014

Περίληψη Η παρούσα εργασία αποτελεί μια έρευνα για τη διερεύνηση της ύπαρξης μακροχρόνιας και βραχυχρόνιας σχέσης μεταξύ των άμεσων ξένων επενδύσεων, της οικονομικής ανάπτυξης και τον όγκο των διεθνών συναλλαγών, συγκεκριμένα για την Ελλάδα. Εφαρμόζονται μεθοδολογίες ανάλυσης χρονολογικών σειρών(έλεγχοι στασιμότητας, μέθοδοι συνολοκλήρωσης και υπόδειγμα διόρθωσης σφάλματος) και στις τρεις προαναφερθείσες μεταβλητές. Οι χρονικές σειρές, που χρησιμοποιούνται στη συγκεκριμένη μελέτη, στηρίζονται σε στοιχεία που έχουν αντληθεί από την μακροοικονομική βάση δεδομένων της Παγκόσμιας Τράπεζας. Αφορούν ετήσια στοιχεία και καλύπτουν την χρονική περίοδο 1970-2012. Συμπερασματικά, τα εμπειρικά αποτελέσματα ανέδειξαν μακροχρόνια σχέση ισορροπίας από την οικονομική ανάπτυξη και των διεθνών εμπορικών συναλλαγών προς τις άμεσες ξένες επενδύσεις. Αντίθετα, σε βραχυχρόνιο επίπεδο καμία μεταβλητή δεν ασκεί επίδραση στις άλλες δυο μεταβλητές. Λέξεις κλειδιά: Άμεσες Ξένες Επενδύσεις, Οικονομική Ανάπτυξη, Διεθνείς Εμπορικές Συναλλαγές, Ανάλυση Συνολοκλήρωσης ii

Abstract This essay demonstrates a research on the existence of long-run and short-run relationships between Foreign Direct Investments, Economic Growth and Trade Openness, namely in the Greek economy. Many examinations of stationarity and cointegration are performed.the series used in this research are based on data taken from the macroeconomic database of the World Bank. They refer to annual data to the period 1970-2012. In conclusion, the empirical results have shown long-term equilibrium relationship of economic development and international trade to FDI. In contrast, in the short level no variable has no effect on the other two variables. Key words: Foreign Direct Investments, Economic Growth, Trade Openness, Stationarity, Cointegration, iii

Δηλώνω ότι είμαι συγγραφέας αυτής της εργασίας και ότι κάθε βοήθεια την οποία είχα για την προετοιμασία της, είναι πλήρως αναγνωρισμένη και αναφέρεται στην εργασία. Επίσης, έχω κάνει σαφής αναφορές (συντάκτη, χρονολογία, εργασία, σελίδα) τις όποιες πηγές από τις οποίες έκανα χρήση δεδομένων, προτάσεων, ιδεών ή λέξεων, είτε αυτές αναφέρονται ακριβώς είτε είναι παραφρασμένες. Καταλαβαίνω ότι η αποτυχία να γίνει αυτό ανέρχεται σε λογοκλοπή και θα θεωρηθεί λόγος αποτυχίας σε αυτήν την διπλωματική και του συνολικού βαθμού της. Ακόμα δηλώνω ότι αυτή η γραπτή εργασία προετοιμάστηκε από εμένα προσωπικά και αποκλειστικά και ότι θα αναλάβω πλήρως τις συνέπειες εάν η εργασία αυτή αποδειχθεί ότι δεν μου ανήκει. Όνομα (παρακαλώ χρησιμοποιήστε κεφαλαία):... Υπογεγραμμένος/η:... Ημερομηνία:... iv

Περιεχόμενα Σελ. 1. Εισαγωγή 10 1.1 Αιτιολόγηση του ερευνητικού θέματος 10 1.2 Σκοπός και στόχοι της εργασίας 11 1.3 Διάρθρωση της εργασίας 11 2. Βιβλιογραφική Ανασκόπηση 13 2.1 Εισαγωγή 13 2.2 Ανασκόπηση εμπειρικής βιβλιογραφίας 13 3. Παρουσίαση Μεταβλητών 17 3.1 Άμεσες Ξένες Επενδύσεις 17 3.2 Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν 19 3.3 Trade Openness 21 4. Θεωρητικό Υπόβαθρο 22 4.1 Εισαγωγή 22 4.2 Άμεσες Ξένες Επενδύσεις Οικονομική Ανάπτυξη 22 4.3 Εμπόριο - Οικονομική Ανάπτυξη 24 5. Στασιμότητα 28 5.1 Εισαγωγικά 28 5.2 Έλεγχοι στασιμότητας 29 5.2.1 Έλεγχοι μοναδιαίας ρίζας 29 5.2.1.1 Έλεγχος ΑDF 31 5.2.1.2 Έλεγχος των PHILLIPS-PERRON 34 6. Συνολοκλήρωση 37 6.1 Έννοιες και ορισμοί συνολοκλήρωσης 37 6.2 Έλεγχος συνολοκλήρωσης με τη μέθοδο της μέγιστης 38 πιθανοφάνειας (JOHANSEΝ) 6.3.Υπόδειγμα διόρθωσης σφάλματων (Error Correction Model) 40 6.3.1 Μέθοδος υποδειγμάτων διόρθωσης σφαλμάτων 40 6.3.2.Εμπειρικά αποτελέσματα 41 6.3.3 Έλεγχος βραχυχρόνιας επίδρασης 41 v

7. Εκτίμηση μέσω Dynamic OLS 43 8. Συμπεράσματα 45 Βιβλιογραφία 47 Παράρτημα 49 vi

Κατάλογος Διαγραμμάτων Διάγραμμα 3.1 Εξέλιξη Άμεσων Ξένων Επενδύσεων σε μορφή λογαρίθμου, 1970-2012 Διάγραμμα 3.2Εξέλιξη Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος σε μορφή λογαρίθμου, 1970-2012 Διάγραμμα 3.3Εξέλιξη Trade Openness, 1970-2012 Σελ.19 Σελ.20 Σελ.21 Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 5.1 : Έλεγχος του επαυξημένου Dickey-Fuller για την ύπαρξη μοναδιαίας ρίζας στα επίπεδα και στις πρώτες διαφορές Πίνακας 5.2: Έλεγχος Phillips - Perron για την ύπαρξη μοναδιαίας ρίζας στα επίπεδα και στις πρώτες διαφορές Πίνακας 6.1 Συνοπτικός πίνακας αιτιότητας κατά Granger με βάση το ECM Πίνακας 7.1 Εκτίμηση υποδείγματος μέσω DOLS Πίνακας 7.2 Έλεγχοι στασιμότητας στα κατάλοιπα Από Παράρτημα Σελ.33 Σελ.35 Σελ.41 Σελ.43 Σελ.44 Π 1: Στοιχειά των άμεσων ξένων επενδύσεων, του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος και του ανοίγματος του εμπορίου για την Ελλάδα, 1970-2012 (πηγή: Παγκόσμια Τράπεζα) Π 2: Έλεγχος επαυξημένου Dickey-Fuller για LFDI στα επίπεδα χωρίς σταθερά Π 3 : Έλεγχος επαυξημένου Dickey-Fuller για LFDI στα επίπεδα μόνο με σταθερά Π 4: Έλεγχος επαυξημένου Dickey-Fuller για LFDI στα επίπεδα με σταθερά και τάση Π 5: Έλεγχος επαυξημένου Dickey-Fuller για LFDI στις 1 ες διαφορές χωρίς σταθερά και τάση Π 6 : Έλεγχος επαυξημένου Dickey-Fuller για LFDI στις 1 ες διαφορές μόνο με σταθερά vii

Π 7 : Έλεγχος επαυξημένου Dickey-Fuller για LFDI στις 1 ες διαφορές με σταθερά και τάση Π 8 : Έλεγχος επαυξημένου Dickey-Fuller για LGDP στα επίπεδα χωρίς σταθερά Π 9: Έλεγχος επαυξημένου Dickey-Fuller για LGDP στα επίπεδα μόνο με σταθερά Π 10 : Έλεγχος επαυξημένου Dickey-Fuller για LGDP στα επίπεδα με σταθερά και τάση Π 11 : Έλεγχος επαυξημένου Dickey-Fuller για LGDP στις 1 ες διαφορές χωρίς σταθερά και τάση Π 12: Έλεγχος επαυξημένου Dickey-Fuller για LGDP στις 1 ες διαφορές μόνο με σταθερά Π 13: Έλεγχος επαυξημένου Dickey-Fuller για LGDP στις 1 ες διαφορές με σταθερά και τάση Π14: Έλεγχος επαυξημένου Dickey-Fuller για TΟ στα επίπεδα χωρίς σταθερά Π 15 : Έλεγχος επαυξημένου Dickey-Fuller για TΟ στα επίπεδα μόνο με σταθερά Π 16 : Έλεγχος επαυξημένου Dickey-Fuller για TΟ στα επίπεδα με σταθερά και τάση Π 17: Έλεγχος επαυξημένου Dickey-Fuller για TO στις 1 ες διαφορές xωρίς σταθερά και τάση Π 18 : Έλεγχος επαυξημένου Dickey-Fuller για TO στις 1 ες διαφορές μόνο με σταθερά Π19 : Έλεγχος επαυξημένου Dickey-Fuller για TO στις 1 ες διαφορές με σταθερά και τάση Π 20 : Έλεγχος Phillips-Perron για LFDI στα επίπεδα χωρίς σταθερά και τάση Π 21 : Έλεγχος Phillips-Perron για LFDI στα επίπεδα μόνο με σταθερά Π 22 : Έλεγχος Phillips-Perron για LFDI στα επίπεδα με σταθερά και τάση Π 23: Έλεγχος Phillips-Perron για LFDI στις 1 ες διαφορές χωρίς σταθερά και τάση Π 24 : Έλεγχος Phillips-Perron για LFDI στις 1 ες διαφορές μόνο με σταθερά Π 25: Έλεγχος Phillips-Perron για LFDI στις 1 ες διαφορές με σταθερά και τάση viii

Π 26: Έλεγχος Phillips-Perron για LGDP στα επίπεδα χωρίς σταθερά και τάση Π 27: Έλεγχος Phillips-Perron για LGDP στα επίπεδα μόνο με σταθερά Π 28: Έλεγχος Phillips-Perron για LGDP στα επίπεδα με σταθερά και τάση Π 29 : Έλεγχος Phillips-Perron για LGDP στις 1 ες διαφορές χωρίς σταθερά και τάση Π 30: Έλεγχος Phillips-Perron για LGDP στις 1 ες διαφορές μόνο με σταθερά Π 31 : Έλεγχος Phillips-Perron για LGDP στις 1 ες διαφορές με σταθερά και τάση Π 32 : Έλεγχος Phillips-Perron για ΤΟ στα επίπεδα χωρίς σταθερά και τάση Π 33 : Έλεγχος Phillips-Perron για ΤΟ στα επίπεδα μόνο με σταθερά Π 34 : Έλεγχος Phillips-Perron για ΤΟ στα επίπεδα με σταθερά και τάση Π 35 : Έλεγχος Phillips-Perron για ΤΟ στις 1 ες διαφορές χωρίς σταθερά και τάση Π 36 : Έλεγχος Phillips-Perron για ΤΟ στις 1 ες διαφορές μόνο με σταθερά Π 37 : Έλεγχος Phillips-Perron για ΤΟ στις 1 ες διαφορές με σταθερά και τάση Π 38: Προσδιορισμός τάξης VAR υποδείγματος Π 39 : Εκτίμηση συνολοκληρωμένων διανυσμάτων Π 40 : Έλεγχος Johansen Π 41 : Υπόδειγμα Διόρθωσης Σφαλμάτων (ECM) Π 42 : Υπόδειγμα Διόρθωσης Σφαλμάτων (ECM) μέσω του οικονομετρικού πακέτου Microfit Πίνακας 43: Έλεγχος βραχυχρόνιας επίδρασης κατά Granger με βάση το ECM Π 44 :Dynamic OLS Π 45: Έλεγχος επαυξημένου Dickey-Fuller για τα κατάλοιπα Π 46: Έλεγχος Phillips-Perron για τα κατάλοιπα ix

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Αιτιολόγηση του ερευνητικού θέματος Όσο η παγκοσμιοποίηση επιβάλλει όλο και πιο έντονα την παρουσία της, τόσο οι άμεσες ξένες επενδύσεις γίνονται όλο και πιο ελκυστικές για τις πολυεθνικές εταιρίες. Στην παραδοσιακή και στη νέα οικονομική θεωρία, οι περισσότερες κυβερνήσεις έχουν αναφερθεί σε κίνητρα για τη δημιουργία ενός κατάλληλου επενδυτικού περιβάλλοντος για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων. Αυτή η άποψη των κυβερνήσεων στηρίζεται στο γεγονός ότι οι άμεσες ξένες επενδύσεις συμβάλλουν στη βελτίωση της απασχόλησης της χώρας καταγωγής του, μέσω της εγχώριας αύξηση του εισοδήματος από εργασία, ενισχύοντας έτσι την οικονομική ανάπτυξη. Στη σημερινή εποχή, όλο και περισσότερες οικονομικές μελέτες ερευνούν τη σχέση ανάμεσα στις Άμεσες Ξένες Επενδύσεις, την Οικονομική Ανάπτυξη και το Εμπόριο, προκειμένου τα συμπεράσματα που θα προκύψουν να χρησιμοποιηθούν ως οι βάσεις για την χάραξη μιας επιτυχημένης οικονομικής πολιτικής. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί όμως από την εκάστοτε κυβέρνηση, στο ότι κάθε χώρα είναι διαφοροποιημένη από τις άλλες καθότι υπάρχουν άλλες οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες για την κάθεμία, που επηρεάζουν διαφορετικά την οικονομία της. Ωστόσο, παρά την εκτενή μελέτη σε αρκετά οικονομετρικά υποδείγματα διαφόρων οικονομιών, τα αποτελέσματα διαφέρουν και αδυνατούν να διευκρινίσουν την ακριβή σχέση μεταξύ αυτών των τριών μεταβλητών. Μια άλλη κινητήρια δύναμη για την διερεύνηση του θέματος αποτέλεσε η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2007, με την οποία αναδείχθηκαν οι διαρθρωτικές αδυναµίες της Ελλάδας, οδηγώντας την σε βαθιά κρίση. Επομένως, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η ανάλυση των προοπτικών εξόδου από την ύφεση µέσω προσέλκυσης των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων. Η μελέτη αυτή προσπαθεί να συνεισφέρει στην διερεύνηση της μακροχρόνιας και βραχυχρόνιας σχέσης μεταξύ των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων, της Οικονομικής 10

Ανάπτυξης και του Εμπορίου για την οικονομία της Ελλάδας, χρησιμοποιώντας χρονικές σειρές των τελευταίων ετών. 1.2 Σκοπός και στόχοι της εργασίας Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να εξετασθούν και να προσδιορισθούν με εμπειρικό τρόπο τις σχέσεις μεταξύ των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων (Foreign Direct Investments), του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (Gross Domestic Product) και του όγκου των Διεθνών Συναλλαγών (Trade Openness) για την Ελλάδα κατά την χρονική περίοδο 1970-2012. Αναλυτικότερα, μέσα από την εμπειρική ανάλυση θα γίνει διερεύνηση για ενδεχόμενη ύπαρξη μακροχρόνιας και βραχυχρόνιας σχέσης ισορροπίας μεταξύ των προαναφερθεισών μεταβλητών. Απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη αυτού του σκοπού είναι η διερεύνηση της στασιμότητας των μεταβλητών που συμπεριλαμβάνονται στο υπόδειγμα. Η εμπειρική μελέτη της σχέσης μεταξύ των τριών μεταβλητών πραγματοποιείται με τη χρήση οικονομετρικών μεθόδων, έχοντας ως κύριους στόχους τους εξής: Τη πραγματοποίηση ελέγχων για τη διερεύνηση της ύπαρξης μακροχρόνιων σχέσεων ισορροπίας Τον προσδιορισμό της ύπαρξης βραχυχρόνιας σχέσης Τη διερεύνηση των οικονομικών συνεπειών για τους φορείς χάραξης πολιτικής στον τομέα των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων στην Ελλάδα. Τη συνεισφορά στην σχετική βιβλιογραφία για την οικονομία της Ελλάδας 1.3 Διάρθρωση της εργασίας Όλοι οι προαναφερθείς στόχοι αποτέλεσαν τη βάση της δομής της εργασίας. Αρχικά, στην πρώτη ενότητα γίνεται μια σύντομη αιτιολόγηση του ερευνητικού θέματος καθώς και οι στόχοι και οι σκοποί της εργασίας. Έπειτα, παρατίθενται διάφορες μελέτες επιστημόνων, οι οποίες έχουν πραγματοποιήση έρευνα για την 11

εξέταση της σχέσης μεταξύ των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων, του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος και του εμπορίου. Στη συνέχεια, στην τρίτη ενότητα παρουσιάζεται η θεωρητική προσέγγιση των μεταβλητών και μελετούνται τα στατιστικά στοιχεία των τριών μεταβλητών μας, που συλλέχθηκαν από την μακροοικονομική βάση δεδομένων της Παγκόσμιας Τράπεζας. Ακολουθεί η τέταρτη ενότητα όπου η έρευνα ασχολείται με τον έλεγχο της στασιμότητας των μεταβλητών που γίνεται με την χρήση 2 μεθόδων. Αρχικά, με τον έλεγχο της μοναδιαίας ρίζας των Dickey-Fuller και στη συνέχεια εφαρμόζεται ο έλεγχος του Phillips-Perron. Προχωρώντας στην πέμπτη ενότητα, εισάγεται η έννοια της συνολοκλήρωσης, αναλύεται και εκτελείται ο έλεγχος του Johansen (1991) με σκοπό τη διερεύνηση ύπαρξης μακροχρόνιας σχέσης ισορροπίας μεταξύ των τριών μεταβλητών. Επιπλέον όμως, παρατίθεται η έννοια του υποδείγματος διόρθωσης λαθών (ECM), το όποιο ελέγχει τη βραχυχρόνια σχέση ισορροπίας των μεταβλητών. Στο έκτο κεφάλαιο, τα εμπειρικά αποτελέσματα επαληθεύονται με την εκτίμηση του υποδείγματος μέσω της δυναμικής OLS (Dynamic OLS), λόγω περιορισμένου αριθμού ελευθεριών για τις μεταβλητές μας. Τέλος, ακολουθεί η έβδομη ενότητα που παρουσιάζονται τα συνολικά συμπεράσματα της εργασίας. 12

2. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ 2.1 Εισαγωγή Πολλοί ερευνητές το προηγούμενο διάστημα έχουν προσπαθήσει μέσω του ερευνητικού τους έργου να ερμηνεύσουν τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στις Άμεσες Ξένες Επενδύσεις, την Οικονομική Ανάπτυξη και το Εμπόριο, χρησιμοποιώντας τις οικονομίες διάφορων χωρών. Έτσι, μελέτησαν τη στασιμότητα των μεταβλητών και την πιθανή ύπαρξη συνολοκλήρωσης για να αποδείξουν εάν υπάρχει μακροχρόνια σχέση ισορροπίας ή και βραχυχρόνια. Στις επόμενες παραγράφους της ενότητας, γίνεται μια προσπάθεια καταγραφής της συγκεκριμένης βιβλιογραφίας με χρονολογική σειρά. 2.2 Ανασκόπηση εμπειρικής βιβλιογραφίας Η M. Carkovic και ο R. Levine από το Πανεπιστήμιο της Μινεσότα, χρησιμοποίησαν νέες στατιστικές τεχνικές (GMM - Generalized-Method-of-Moments 1 ) και εξακρίβωσαν τα στοιχεία τους από δύο βάσεις δεδομένων (1. Παγκόσμια Τράπεζα 2. Διεθνές Νομισματικό Ταμείο) για να εκτιμήσουν τη σχέση μεταξύ οικονομικής ανάπτυξης και των άμεσων ξένων επενδύσεων, καταλήγοντας, ότι ο εξωγενής παράγοντας ΑΞΕ δεν ασκεί ισχυρή επίδραση στην ανάπτυξη. (Maria Carkovic and Ross Levine, 2002) Οι K. Lyroudi, J. Papanastasiou, A. Vamvakidis πραγματοποίησαν μια εμπειρική έρευνα για τις επιπτώσεις των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων (ΑΞΕ) στην οικονομική ανάπτυξη, η οποία επικεντρώνεται κυρίως στις ΗΠΑ και τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Η μελέτη αυτή επικεντρώνεται στο να ερευνήσει την ύπαρξη και τη φύση της επίδρασης των ΑΞΕ στο ρυθμό ανάπτυξης με τη βοήθεια των πάνελ για τις υπό εξέταση οικονομίες. Σε αντίθεση με κάποιες άλλες μελέτες, τα αποτελέσματα στην παρούσα μελέτη έδειξαν ότι οι ΑΞΕ δεν παρουσιάζουν καμία σημαντική σχέση 1 Αυτή η μέθοδος αναπτύχθηκε από τους Holtz-Eakin, Newey, και Rosen (1990), Arellano και Bond (1991), και Arellano και Bover (1995). 13

με την οικονομική ανάπτυξη για τις υπό μετάβαση χώρες. (K. Lyroudi, J. Papanastasiou, A. Vamvakidis, 2004) O Α.Naveed και ο G. Shabbir ερεύνησαν την επίδραση των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων και του εμπορίου (trade openness) στην κατά κεφαλή ανάπτυξη του ΑΕΠ. Τα δεδομένα προήλθαν από το 1971-2000 για 23 αναπτυγμένες χώρες. Τα αποτελέσματα έδειξαν όσον αφορά τη συνολοκλήρωση ότι το εμπόριο (trade openness) επιδρά θετικά στην κατά κεφαλή ανάπτυξη του GDP, ενώ οι ΞΑΕ αποδείχθηκαν πως όχι. Επιπλέον, όσο αφορά την αιτιότητα του Granger, βρέθηκε ότι υπάρχει μονόδρομη αιτιότητα από το εμπόριο (trade openness) προς το GDP. (Α.Naveed & G. Shabbir, 2006) Η σχέση της ανάπτυξης με τον όγκο των διεθνών συναλλαγών μιας χώρας (trade openness) είναι ακόμη ένα ανοικτό ζήτημα στην εμπειρική βιβλιογραφία. Αν και μερικές μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι μια ανοιχτή οικονομία έχει θετικό αντίκτυπο στις οικονομικές επιδόσεις, άλλοι έχουν αμφισβητήσει σοβαρά την σημασία του αποτελέσματος αυτού. Το κύριο σημείο που προσπάθησαν οι συγγραφείς αυτού του άρθρου να τονίσουν ότι το άνοιγμα μιας χώρας συνεπάγεται κάτι περισσότερο από την απελευθέρωση του εμπορίου. Η αυξανόμενη σημασία για τις διεθνείς ροές κεφαλαίου και ιδίως τις άμεσες ξένες επενδύσεις (ΑΞΕ), φαίνεται να είναι ένα άλλο παρόμοιο στοιχείο για τις εξωτερικές πολιτικές. Ως εκ τούτου, χρησιμοποιώντας τριμηνιαία στοιχεία από τα τέλη της δεκαετίας του εβδομήντα έως το 2000, διερεύνησαν τις επιπτώσεις του ανοίγματος στο Μεξικό, Βραζιλία και την Αργεντινή. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι είναι σημαντικές οι επιρροές τόσο του εμπορίου όσο και των ΑΞΕ προς τα οφέλη που συνδέονται με την ανάπτυξη των χωρών αυτών. (A. Cuadros, V. Orts, and M. Alguacil, 2006) Ο Bishnu Kumar Adhikary εξετάζει τη σχέση μεταξύ των άμεσων ξένων επενδύσεων, του εμπορίου (trade openness), του σχηματισμού του κεφαλαίου (capital formation), και των ρυθμών της οικονομικής ανάπτυξης για το Μπανγκλαντές την χρονική περίοδο 1986-2008, χρησιμοποιώντας ανάλυση χρονοσειρών. Εφόσον, ολοκληρωθούν οι έλεγχοι στασιμότητας των ADF και του PP για τις μεταβλητές, εφαρμόζεται η έλεγχος συνολοκλήρωσης Johansen-Juselius για να διερευνηθεί η 14

σχέση συνολοκλήρωσης μεταξύ των μεταβλητών και στη συνέχεια ακολουθεί το υπόδειγμα διόρθωσης σφάλματος. Τα εμπειρικά αποτελέσματα εντοπίζουν μια ισχυρή μακροχρόνια σχέση ισορροπίας μεταξύ του ΑΕΠ και των άμεσων ξένων επενδύσεων καθώς και με το επίπεδο των παγίων κεφαλαίου. Αντίθετα, το εμπόριο εξαπολύει αρνητική επιρροή στους ρυθμούς αύξησης του ΑΕΠ. (Bishnu Kumar Adhikary, 2011) O Π. Λιαργκοβάς και ο Κ. Σκάνδαλής χρησιμοποιώντας ένα δείγμα 36 αναπτυσσόμενων οικονομιών για την περίοδο 1990-2008, εξέτασαν τη σημασία της απελευθέρωσης του εμπορίου για την προσέλκυση Ξένων Άμεσων Επενδύσεων (ΞΑΕ). Το δείγμα των αναπτυσσόμενων οικονομιών αποτελούνταν από χώρες της Λατινικής Αμερικής, της Ασίας, της Αφρικής, της Κοινοπολιτείας των Ανεξαρτήτων Κρατών και της Ανατολικής Ευρώπης. Σε αυτή την έρευνα, το άνοιγμα του εμπορίου μετρήθηκε χρησιμοποιώντας οκτώ διαφορετικούς δείκτες. Τα κυριότερα εμπειρικά αποτελέσματα της παλινδρόμησης αποκάλυψαν ότι σε μακροπρόθεσμη βάση, το άνοιγμα του εμπορίου συμβάλλει θετικά στην εισροή Άμεσων ξένων επενδύσεων στις αναπτυσσόμενες οικονομίες. (Liargovas & Scandalis, 2011) Ο D. Ramzan και ο A. K. Kiani στην μελέτη τους εφάρμοσαν την οικονομετρική τεχνική της μεθόδου διόρθωσης σφάλματος (ECM) για την εύρεση της σχέση μεταξύ της οικονομικής ανάπτυξης, των άμεσων ξένων επενδύσεων, και του εμπορίου (trade openness). Χρησιμοποιήθηκαν ετήσια δεδομένα που κυμαίνονται από το 1975 έως το 2011 για το Πακιστάν. Τα ευρήματα υποδεικνύουν ότι οι άμεσες ξένες επενδύσεις και το εμπόριο συμβάλλουν ουσιαστικά στην προώθηση της ανάπτυξης του πραγματικού τομέα της οικονομίας του Πακιστάν.(Danish Ramzan and Adiqa Kausar Kiani, 2012) Η Κίνα έχει επιτύχει υψηλή οικονομική ανάπτυξη για μια παρατεταμένη περίοδο του χρόνου, έτσι ακαδημαϊκοί ερευνητές αποπειράθηκαν να δώσουν διάφορες ερμηνείες στο γεγονός αυτό. Ενδεικτικά, ο Jean-Claude Berthélemy και η Sylvie Démurger το 2000 ερεύνησαν τη σχέση μεταξύ άμεσων ξένων επενδύσεων και της οικονομικής ανάπτυξης. Το μοντέλο της ενδογενούς ανάπτυξης αναδεικνύει για πρώτη φορά την μεταφορά ξένης τεχνολογίας ως καθοριστικό παράγοντα της οικονομικής ανάπτυξης, και προτείνει ότι η οικονομική ανάπτυξη μπορεί αντιστρόφως 15

να επηρεάσει τις εισροές ξένων κεφαλαίων. Η εκτίμηση αυτή βασίζεται σε ένα δείγμα 24 κινεζικών επαρχιών, 1985-1996, και επιβεβαιώνει τον θεμελιώδη ρόλο που διαδραματίζουν οι ξένες επενδύσεις στην επαρχιακή οικονομική ανάπτυξη στην Κίνα, καθώς επιπλέον τονίζει τη σημασία της δυνητικής ανάπτυξης στις ξένες επενδυτικές αποφάσεις. (Jean-Claude Berthélemy and Sylvie Démurger, 2000). Επίσης, ο Shujie Yao με την σειρά του, χρησιμοποιώντας μια μεγάλη βάση δεδομένων που περιλαμβάνει 28 κινεζικές επαρχίες κατά την περίοδο 1978-2000, ερεύνησε αυτή την σχέση. Στην παρούσα μελέτη, διαπιστώνεται ότι τόσο το εμπόριο όσο και οι ΑΞΕ έχουν μια ισχυρή και θετική επίδραση στην οικονομική ανάπτυξη. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι δύο πολιτικές της ανάπτυξης που υιοθετήθηκαν στην Κίνα είναι χρήσιμες και για άλλες αναπτυσσόμενες και μεταβατικές οικονομίες: η προώθηση των εξαγωγών και η υιοθέτηση της παγκόσμιας τεχνολογίας και επιχειρηματικές πρακτικές (business practices). (Shujie Yao, 2006). Τέλος, οι Χ. Liu, P. Burridgez και ο P. J. N. Sinclair κατέληξαν ότι υπάρχει αμφίδρομη αιτιότητα μεταξύ της οικονομικής ανάπτυξης, των Άμεσων ξένων επενδύσεων και του εμπορίου. (Xiaohui liu, Peter Burridge and P. J. N. Sinclair, 2002). Όσον αφορά για την οικονομία της Ελλάδας, η Μ. Δριτσάκη, η Χ. Δριτσάκη, και ο Α. Αδαμόπουλος στην εργασία τους μελέτησαν εμπειρικά την αιτιακή σχέση ανάμεσα στο εμπόριο, τις επενδύσεις και την οικονομική ανάπτυξη, χρησιμοποιώντας ένα πολυμεταβλητό αυτοπαλίνδρομο υπόδειγμα VAR για την περίοδο 1960-2002. Τα αποτελέσματα του ελέγχου της συνολοκλήρωσης έδειξαν ότι υπάρχει ένα συνολοκληρωμένο διάνυσμα ανάμεσα στο ΑΕΠ, τις εξαγωγές και τις επενδύσεις. Οι έλεγχοι αιτιότητας κατά Granger έδειξαν ότι υπάρχει αιτιακή σχέση ανάμεσα στο εμπόριο και τις επενδύσεις όπως επίσης και ανάμεσα στις άμεσες ξένες επενδύσεις και το ρυθμό μεταβολής της οικονομικής ανάπτυξης. (Adamopoulos A., Dritsaki M., Dritsaki C., 2004) Τέλος, η πιο πρόσφατη εμπειρική μελέτη διεξάχθηκε από τον Hsia Sung-Ming, χρησιμοποιώντας δεδομένα 1978-2009 για την Ταϊβάν, προκριμένου να αναλύσει τον αντίκτυπο των άμεσων ξένων επενδύσεων και του εμπορίου στην οικονομική ανάπτυξη αυτής της οικονομίας. Τα αποτελέσματα αυτής της εμπειρικής μελέτης 16

έδειξαν ότι υπάρχει μακροχρόνια σχέση ισορροπίας μεταξύ των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων και του εμπορίου προς το ΑΕΠ.( Hsia Sung-Ming, 2014) 17

3. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ Οι μεταβλητές που χρησιμοποιήθηκαν στο υπόδειγμά μας είναι ποσοτικές και είναι οι Ξένες Άμεσες Επενδύσεις (καθαρές εισροές), το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν και ο δείκτης του όγκου των διεθνών συναλλαγών (trade openness). Στο παράρτημα παρουσιάζονται τα στοιχεία που ελήφθησαν από την Παγκόσμια Τράπεζα, για την χρονική διάρκεια 1070-2012 και είναι εκφρασμένα σε δισεκατομμύρια δολάρια. Οφείλεται να σημειωθεί πως οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις και το ΑΕΠ για μετρήσιμους λόγους χρειάστηκε να λογαριθμηθούν. 3.1 Άμεσες Ξένες Επενδύσεις Ο ορισμός των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων, ορίζεται ως εξής: Α Ξ Ε νοούνται οι διεθνείς ροές κεφαλαίων με τις οποίες μια επιχείρηση σε μία χώρα δημιουργεί ή επεκτείνει μια θυγατρική της σε μια άλλη χώρα (Krugman, 2000). Αυτό όμως που διαφοροποιεί τις Α.Ξ.Ε. από άλλες κατηγορίες επενδύσεων αποτελεί το γεγονός ότι η θυγατρική αποτελεί η ίδια μέρος της ίδιας της οργανωτικής δομής και βρίσκεται υπό τον έλεγχο της μητρικής επιχείρησης. Κύριος σκοπός των άμεσων ξένων επενδύσεων είναι η ανάληψη του ελέγχου και ο σχηματισμός πολυεθνικών και διεθνών επιχειρήσεων.. Οι ΑΞΕ μπορούν να διακριθούν σε οριζόντιες και κάθετες. Οριζόντιας μορφής άμεση ξένη επένδυση είναι αυτή που στοχεύει στην εξυπηρέτηση της αγοράς όπου λειτουργεί μέσω της μεταφοράς και αντιγραφής της παραγωγικής διαδικασίας. Ενώ κάθετης μορφής άμεση ξένη επένδυση είναι όταν πραγματοποιείται η μεταποίηση μιας παραγωγικής εισροής ή ενός εξαρτήματος το οποίο θα χρησιμοποιηθεί ως εισροή από άλλη μονάδα παραγωγής. (Παπαγεωργίου Χιόνης, 2003) Βασικοί Τύποι Άμεσων Ξένων Επενδύσεων Οι ΑΞΕ χωρίζονται σε 4 κατηγορίες όσον αφορά τον σκοπό τους. Αναζήτηση πλουτοπαραγωγικών πόρων (resource seeking) Κάποιες επιχειρήσεις προβαίνουν σε ΑΞΕ ώστε να αποκτήσουν πρόσβαση σε συγκεκριμένους πλουτοπαραγωγικούς πόρους σε χαμηλότερο κόστος από ότι στην 18

χώρα προέλευσης. Οι πλουτοπαραγωγικοί πόροι χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: στους φυσικούς πόρους (μεταλλεύματα και αγροτικά προϊόντα) όπου απαιτούνται υψηλές επενδύσεις σε υποδομή, φθηνό ανειδίκευτο ή μερικώς ειδικευμένο εργατικό δυναμικό και τέλος, τεχνολογικές και διαχειριστικές ικανότητες όπου συμπεριλαμβάνονται επιχειρήσεις που ανήκουν στο τομέα των υπηρεσιών καθώς συνδέονται σχεδόν αποκλειστικά με τη χώρα υποδοχής. Αναζήτηση αγορών (market seeking) Στόχος είναι η παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών για την αγορά της χώρας υποδοχής ή και γειτονικών αγορών. Διακρίνονται 4 κατηγορίες κινήτρων για αυτού του είδους τις ΑΞΕ: α) εγκατάσταση στην νέα αγορά πελατών ή προμηθευτών της επιχείρησης, β) προσαρμογή προϊόντων στα εγχώρια καταναλωτικά πρότυπα ή συνθήκες παραγωγής, γ) εξάλειψη κόστους μεταφοράς ή των μέτρων προστασίας του εγχώριου εμπορίου και τέλος δ) η είσοδος της επιχείρησης στις αγορές όπου βρίσκονται οι ανταγωνιστές της. Αναζήτηση αποδοτικότητας (efficiency seeking) Μετά την κατοχύρωση των πλουτοπαραγωγικών πόρων αλλά και των αγορών που αναζητούν, οι Πολυεθνικές Επιχειρήσεις (ΠΕ) προσπαθούν να οργανώσουν τις δραστηριότητες αυτές προκειμένου να κάνουν την καλύτερη δυνατή χρήση των πλουτοπαραγωγικών πηγών τους. Αναζήτηση στρατηγικών πόρων ή ικανοτήτων (strategic asset seeking) Αυτός ο τύπος περιλαμβάνει τις ΠΕ που στοχεύουν στη διατήρηση και βελτίωση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας τους με την εξαγορά επιχειρήσεων. Τέτοιου είδους ΑΞΕ συναντούμε κυρίως σε κλάδους υψηλής τεχνολογίας. (Μήλιου, 2008) Στο επόμενο διάγραμμα, παρατηρούνται οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις για το χρονικό διάστημα 1970-2012. 19

Διάγραμμα 3.1 Εξέλιξη Άμεσων Ξένων Επενδύσεων σε μορφή λογαρίθμου, 1970-2012 Παρατηρείται ότι υπήρχε ανοδική πορεία στη διάρκεια των χρόνων, εκτός της απότομης φθίνουσας πορείας των ΑΞΕ το 2002. 3.2 Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Σύμφωνα με την οικονομική θεωρία, το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν ορίζεται ως η συνολική αξία σε χρηματικές μονάδες όλων των τελικών αγαθών και υπηρεσιών που παράγει μια οικονομία σε μια ορισμένη χρονική περίοδο, συνήθως ένα έτος. Η συνολική παραγωγή όλων των αγαθών και υπηρεσιών που παράγει μία οικονομία σε μία συγκεκριμένη χρονική περίοδο αποτελεί ένα μέτρο της οικονομικής της δραστηριότητας και ευημερίας. Επειδή τα αγαθά και οι υπηρεσίες που παράγονται είναι ποικιλόμορφα η παραγωγή των επιμέρους αγαθών και υπηρεσιών εκφράζονται σε συνολική χρηματική αξία. (Καλαϊτζιδάκης, Καλυβίτης,2008) Το εθνικό προϊόν ταυτίζεται με το εθνικό εισόδημα μιας χώρας (αν αφαιρεθούν οι καθαροί έμμεσοι φόροι) και προκύπτει από το άθροισμα των επιμέρους αμοιβών των συντελεστών παραγωγής για τη συμμετοχή τους στην παραγωγική διαδικασία. Συνεπώς, τα συστατικά του ΑΕΠ αποτελούν: η Κατανάλωση (C), οι δαπάνες των νοικοκυριών για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών, η Επένδυση (Ι), η δαπάνη 20

επιχειρήσεων για την αγορά νέου κεφαλαιουχικού εξοπλισμού, οι Δημόσιες Δαπάνες (G), οι δαπάνες της κυβέρνησης για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών 2 και οι Καθαρές Εξαγωγές(NX) = Εξαγωγές (Χ) Εισαγωγές (Μ) 3. Ακολουθεί η ταυτότητα: Y= C + I + G + NX. (Mankiw, 2002) Παρακάτω μπορούμε να μελετήσουμε τη διαγραμματική απεικόνιση της μεταβλητής αυτής για την οικονομία που μελετήθηκε. Διάγραμμα 3.2 Εξέλιξη Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος σε μορφή λογαρίθμου, 1970-2012 Όσον αφορά τις τιμές του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος παρατηρούμε μια ανοδική τάση σε όλη τη διάρκεια των ετών με αποκορύφωμα το 2007 και στη συνέχεια μια καθοδική τάση. Αυτό οφείλεται ίσως και στην οικονομική κρίση που ξέσπασε στη χώρα μας εκείνο το χρονικό διάστημα. 2 Δεν περιλαμβάνουν τις μεταβιβαστικές πληρωμές, οι οποίες δεν παρέχονται ως αντάλλαγμα για την παραγωγή κάποιου αγαθού 3 Οι Εισαγωγές πρέπει να αφαιρεθούν κατά τον υπολογισμό του ΑΕΠ, αλλά έχουν συμπεριληφθεί σε κάποιο συστατικό της συνολικής δαπάνης ενώ δεν αποτελούν μέρος της εγχώριας παραγωγής 21

3.3 Trade openness Στα πλαίσια της οικονομικής μελέτης υπάρχει έντονα η διαμάχη για τον τρόπο μέτρησης του εμπορίου, καθότι υπάρχουν πολλές και διαφορετικές απόψεις. Στη συγκεκριμένη εργασία, ο όγκος των Διεθνών Συναλλαγών (trade openness) εκτιμάται με το δείκτη TO. Ο δείκτης αυτός προκύπτει από τη ακόλουθη σχέση. Ορίζεται δηλαδή ως το άθροισμα των εισαγωγών και των εξαγωγών ως ποσοστό του ΑΕΠ. Σκοπός του δείκτη αυτού είναι η ακόλουθη ερμηνεία, κατά πόσο μια οικονομία είναι ανοιχτή στο διεθνές εμπόριο. Είναι ο πιο διαδεδομένος τρόπος για τη μέτρηση του εμπορίου καθώς όλο και περισσότεροι οικονομολόγοι τον χρησιμοποιούν στις έρευνές τους. Αν και κάποιοι οικονομολόγοι δεν το θεωρούν αποδεκτό καθότι δεν περιλαμβάνονται μέσα στο λόγο του εμπορίου οι εγχώριες ή οι διεθνείς τιμές του εμπορίου. Παρακάτω παρατίθεται και η διαγραμματική απεικόνιση αυτής της μεταβλητής για την οικονομία της Ελλάδας. Διάγραμμα 3.3 Εξέλιξη Trade Openness, 1970-2012 Είναι εύκολο να διακρίνει κανείς ότι δεν υπάρχει μια σταθερή ανοδική ή καθοδική πορεία αλλά ότι αυτή η μεταβλητή παρουσιάζει συνεχώς αυξομειωτικές τάσεις. 22

4 ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ 4.1 Εισαγωγή Σύμφωνα με την οικονομική θεωρία, υποστηρίζεται ότι οι εισροές κεφαλαίων με τη μορφή των άμεσων ξένων επενδύσεων μπορεί να προκαλέσουν στην χώρα υποδοχής την οικονομική ανάπτυξη, αν όμως η χώρα υποδοχής προσφέρει μια μεγάλη καταναλωτική αγορά. Επιπλέον, οι ΑΞΕ δημιουργούν οικονομίες κλίμακας και προκαλούν μεγάλη μείωση του κόστους των παραγωγής. Ομοίως, το άνοιγμα στο εμπόριο έχει επίσης θεωρηθεί ως ένα σημαντικός καθοριστικός παράγοντας για την οικονομική ανάπτυξη και την ευημερία. Οι αναπτυσσόμενες χώρες του κόσμου, που ακολουθούν περιοριστικές εμπορικές πολιτικές, αλλά με το πέρασμα του χρόνου και με την εμφάνιση της παγκοσμιοποίησης, συνειδητοποίησαν όλα τα έθνη την ανάγκη να ελευθερώσουν τις οικονομίες τους. Παρακάτω θα αναλυθούν οι επιδράσεις των μεταβλητών με βάση τις οικονομικές θεωρίες. 4.2 Άμεσες Ξένες Επενδύσεις Οικονομική Ανάπτυξη Όσον αφορά την παραπάνω σχέση, γενικά οι οικονομολόγοι πιστεύουν ότι υπάρχουν θετικά αποτελέσματα των ΑΞΕ στην οικονομική ανάπτυξη, καθότι για το θέμα των επιδράσεων των ΑΞΕ στις χώρες υποδοχής, υπάρχει οπωσδήποτε ένα θετικό αποτέλεσμα στο ισοζύγιο πληρωμών (Thirlwall, 2003). Επιπλέον, σύμφωνα με τις μελέτες των De Mello, L.R. (1997), Bruno, M. & Easterly, W. (1998), Lim, E. G. (2001), Slywester, K. (2005), η μεταφορά τεχνολογίας-τεχνογνωσίας και οι άμεσες και έμμεσες επιδράσεις στην απασχόληση θεωρούνται ως θετικά αποτελέσματα των ΞΑΕ στην ανάπτυξη μιας οικονομίας. Αναλυτικότερα, η σύνδεση των ΑΞΕ με τα αποτελέσματα στην οικονομική ανάπτυξη μίας χώρας βασίζεται σε εξέταση αποτελεσμάτων οικονομικών ροών, όπως αυτές καταγράφονται στα ισοζύγια πληρωμών και σε εθνικούς λογαριασμούς. Αντίθετα, οι θεωρίες περί βελτίωσης της ανάπτυξης μέσω ΑΞΕ βασίζονται στις επιδράσεις που έχει η δραστηριότητα των ξένων πολυεθνικών σε μία χώρα, που 23

πιθανώς αυξάνει την ανταγωνιστικότητα της τοπικής οικονομίας, εισάγει προηγμένη τεχνολογία και στις άλλες εγχώριες επιχειρήσεις, εκπαιδεύει τους εργαζόμενους σε πιο προηγμένες μεθόδους παραγωγής Η οικονομική τεκμηρίωση για την προσφορά ειδικών κινήτρων προσέλκυσης ΑΞΕ, συχνά προέρχεται από την πεποίθηση ότι οι ξένες επενδύσεις δημιουργούν θετικές εξελίξεις υπό μορφή μεταφορών τεχνολογίας. Σύμφωνα με το άρθρο του Romer, Idea Gaps and Object Gaps in Economic Development (1993), για παράδειγμα, υπάρχουν σημαντικά «χάσματα ιδεών» μεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών. Έτσι, οι ξένες επενδύσεις μπορούν να διευκολύνουν τη μεταφορά τεχνολογικής και επιχειρησιακής τεχνογνωσίας στις φτωχότερες χώρες. Συνεπώς, οι ΑΞΕ μπορεί να δώσουν ώθηση στην παραγωγικότητα όλων των επιχειρήσεων -όχι μόνο αυτών που λαμβάνουν το ξένο κεφάλαιο. Κατά συνέπεια, η μεταφορά της τεχνολογίας μέσω των ΑΞΕ μπορεί να έχει ουσιαστικά spillovers για ολόκληρη την οικονομία. Μεταφέροντας τεχνολογικούς πόρους και δεξιότητες πέρα από τα εθνικά σύνορα, αναμένεται να υπάρξει επίδραση στη διαδικασία και το χαρακτήρα της οικονομικής μεγέθυνσης των χωρών που εγκαθίστανται, επηρεάζοντας το ρυθμό τεχνολογικής αλλαγής σε αυτές. (Findlay, R. 1978). Ωστόσο, παλαιότερες μελέτες για τις ΑΞΕ, υποστήριξαν ότι οι χώρες υποδοχής των ΑΞΕ ωφελούνται λιγότερο καθώς το μεγαλύτερο μέρος των αποκομιζόμενων πλεονεκτημάτων μεταφέρονται στη χώρα προέλευσης της επιχείρησης. (Prebisch, R., 1968), (Singer, H.W., 1950). Μία άποψη για τις αρνητικές επιδράσεις των ΑΞΕ στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας υποδοχής είναι ότι παρόλο που οι ΑΞΕ αυξάνουν το επίπεδο επενδύσεων, την παραγωγικότητα των επενδύσεων και την κατανάλωση, μειώνουν το ρυθμό ανάπτυξης εξαιτίας της στρέβλωσης των τιμών ή του κακού καταμερισμού των πόρων ( Lyroudi, K., Papanastasiou, J. & Vamvakidis, A.,2004). Κατά συνέπεια, υπάρχουν διφορούμενες απόψεις για τα αποτελέσματα των ΑΞΕ στην προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης και πολλοί υποστηρίζουν ότι οι ΑΞΕ συμβάλλουν στην ανάπτυξη της χώρας υποδοχής μόνο υπό ορισμένες συνθήκες. (Carkovic, M. & Levine, R. 2002). 24

4.3 Εμπόριο - Οικονομική Ανάπτυξη Το εμπόριο, θεωρείται για πολλούς οικονομολόγους ως ένας επιταχυντής της ανάπτυξης, αν και η άποψη αυτή δεν βρίσκει καθολική αποδοχή. Η ιδέα ότι το εμπόριο είναι ένα κίνητρο προς την ανάπτυξη βασίζεται στη θεωρία του συγκριτικού πλεονεκτήματος. Θεωρία συγκριτικού πλεονεκτήματος Ο David Ricardo (1772-1823) υπήρξε ο θεμελιωτής του δόγματος του συγκριτικού κόστους και της κλασσικής θεωρίας του εμπορίου. Σύμφωνα μ' αυτή, αν δεν υπάρχουν εμπόδια στο εμπόριο, οι χώρες θα ειδικευτούν στην παραγωγή αγαθών που παράγονται σχετικά φτηνά (δηλ. αγαθά στα οποία θα έχουν το συγκριτικό πλεονέκτημα) και θα εισάγουν τα αγαθά στα οποία άλλες χώρες θα έχουν το συγκριτικό πλεονέκτημα. Η κατανάλωση και το πραγματικό εισόδημα μπορούν έτσι να είναι υψηλότερα από ότι θα ήταν αν δεν υπήρχε εμπόριο. Πριν από αυτόν, ο Adam Smith (1723-1790) είχε τονίσει τη μεγάλη σημασία που έχει το εμπόριο, επειδή προσφέρει διέξοδο στα πλεονάσματα των εμπορευμάτων και διευρύνει τις αγορές, με αποτέλεσμα να βελτιώνεται ο καταμερισμός των έργων και να αυξάνεται η παραγωγικότητα. Οι οικονομολόγοι που ασχολούνται με την μελέτη της οικονομικής ιστορίας συμφωνούν με την άποψη ότι το εμπόριο, στη διάρκεια του 19 ου αιώνα, λειτούργησε ως ο κύριος παράγοντας για την οικονομική μεγέθυνση, όχι μόνο επειδή συνέβαλε στην αποτελεσματικότερη κατανομή των πόρων μεταξύ των χωρών, αλλά και γιατί παρέσυρε στην οικονομική μεγέθυνση ολόκληρο τον κόσμο, από τη μία άκρη του στην άλλη. Στην παγκόσμια οικονομία, από το 1950 και μετά εξελίσσεται μια μεγάλη προσπάθεια απελευθέρωσης του διεθνούς εμπορίου, αρχικά υπό τις κατευθυντήριες γραμμές της Γενικής Συμφωνίας για τους Δασμούς και το Εμπόριο (General Agreement on Tariffs and Trade - GATT), και στη συνέχεια υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (World Trade Organization - WTO), ο οποίος αντικατέστησε αυτή τη Γενική Συμφωνία το 1993. 25

Η σταδιακή απελευθέρωση του εμπορίου έχει οδηγήσει σε πολύ ταχύτερους ρυθμούς αύξησης του παγκόσμιου εμπορίου σε σχέση με τους ρυθμούς αύξησης του παραγόμενου προϊόντος. Από το 1950 μέχρι το 1995, το παγκόσμιο προϊόν (παγκόσμιο ΑΕΠ) πενταπλασιάστηκε, ενώ ο όγκος του παγκόσμιου εμπορίου δεκαεξαπλασιάστηκε.(thirwall, 2003) Τα στατιστικά δεδομένα των αναπτυσσόμενων χωρών της εποχής μας φαίνεται πως στηρίζουν την υπόθεση ότι η αύξηση των εξαγωγών διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη συνολική αναπτυξιακή διαδικασία, ενισχύοντας τη ζήτηση, ενθαρρύνοντας την αποταμίευση και τις επενδύσεις (στις οποίες συμπεριλαμβάνονται και οι άμεσες ξένες επενδύσεις) και αυξάνοντας τη συνολική προσφορά στην οικονομία(μέσω της διεύρυνσης των εισαγωγικών δυνατοτήτων). Χαρακτηριστικό παράδειγμα οικονομικής προόδου αποτελούν οι ταχέως αναπτυσσόμενες χώρες της Ασίας που συνδέονται με υψηλές εξαγωγικές επιδόσεις. Συγκεκριμένα η οικονομία της Κίνας αποτελεί μια ενδιαφέρουσα περίπτωση για μελέτη καθώς η χώρα αυτή δεν είναι μέλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, εξακολουθεί να θέτει φραγμούς στο εξωτερικό εμπόριο της και παρόλα αυτά είναι ο δέκατος μεγαλύτερος εξαγωγέας του κόσμου. Συμπερασματικά, χωρίς αμφιβολία η εξαγωγική δραστηριότητα ενισχύεται, όταν ο υψηλός ρυθμός αύξησης του παραγόμενου προϊόντος οδηγεί σε άνοδο της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας. Αυτό άλλωστε, είναι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του υποδείγματος της σωρευτικής αιτιότητας για την οικονομική μεγέθυνση. Ωστόσο, η πιθανή ύπαρξη αμφίδρομης αιτιώδους σχέσης ανάμεσα στο ρυθμό αύξησης του παραγόμενου προϊόντος και στο ρυθμό αύξησης των εξαγωγών, δεν υποβιβάζει τη σημασία που έχουν οι αιτιώδεις μηχανισμοί ή ο αιτιώδης ρόλος των εξαγωγών για τη διαδικασία της οικονομικής μεγέθυνσης. Οι εξαγωγές συμβάλλουν στην οικονομική μεγέθυνση, επιδρώντας θετικά τόσο στη ζήτηση όσο και στην προσφορά. Θεωρίες Εξάρτησης Οι αντιρρήσεις που έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς για τη συμβολή του διεθνούς εμπορίου στην ανάπτυξη μιας χώρας εντοπίζονται κυρίως στην άποψη ότι η θεωρία του συγκριτικού πλεονεκτήματος είναι ελαττωματική και το εμπόριο είναι 26

πιθανόν να έχει ως αποτέλεσμα μια "άνιση ανταλλαγή". Οι εξαγωγές των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών δεν καταφέρνουν να δημιουργήσουν ανάπτυξη, εξαιτίας του γεγονότος ότι αυτές κυρίως αφορούν πρωτογενή προϊόντα έναντι των άλλων συναλλασσόμενων αλλά προηγμένων χωρών που παράγουν βιομηχανικά προϊόντα που είναι πιο επικερδή. Έτσι, οι υποστηρικτές των απόψεων αυτών, διατυπώνουν την άποψη ότι οι προοπτικές για εξαγωγές από τις αναπτυσσόμενες χώρες, ιδιαίτερα πρωτογενών προϊόντων, είναι φτωχές και ότι οι τιμές αυτών των εξαγωγών έχουν μειωθεί σε σχέση με τις τιμές των αγαθών που εξάγονται από το βιομηχανικό κόσμο. Όλες οι απόψεις που σχετίζονται με το εμπόριο και τις αντιρρήσεις που εκφράζονται ως προς την αξία της θεωρίας του συγκριτικού πλεονεκτήματος για τις αναπτυσσόμενες χώρες, ονομάζονται "θεωρία εξάρτησης". Η θεωρία της εξάρτησης υποστηρίζει την αντίθετη πλευρά από αυτά που προαναφέραμε προηγουμένως με την θεωρία του συγκριτικού πλεονεκτήματος. Οι υποστηρικτές αυτή της θεωρίας, μια νεομαρξιστική σχολή σκέψης, προέρχονται από την ανάλυση των Lenin και της Luxemburg. Ο A.G. Frank με το κλασικό του βιβλίο Capitalism and Underdevelopment in Latin America (Frank, 1967) είναι ένας από τους πιο γνωστούς θεωρητικούς της σχολής της εξάρτησης. Βασισμένος στην εμπειρία των χωρών της Λατινικής Αμερικής υποστήριξε ότι ο «εκσυγχρονισμός» των υποανάπτυκτων οικονομιών δεν οδηγεί στην ανάπτυξη αλλά στην «ανάπτυξη της υπανάπτυξης»(development of underdevelopment). Με άλλα λόγια το κέντρο έχει ανάγκη την υποανάπτυκτη περιφέρεια και είναι προς το συμφέρον του αυτή η ανισότητα να διαιωνίζεται. Αναλυτικότερα, για τον παραπάνω θεωρητικό, η σχέση ανάμεσα σε μια καπιταλιστική δύναμη και σε μια μικρή σχετικά οικονομική δύναμη περιγράφεται από την σχέση εξάρτησης «Δορυφόρος-Μητρόπολη». Μέσα λοιπόν στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα οι λίγες Μητροπόλεις θα εκμεταλλεύονται τους δορυφόρους που θα προσανατολίζουν όλη σχεδόν την εμπορική τους παραγωγή (πρώτες ύλες και αγροτικά προϊόντα) προς τις Μητροπόλεις παίρνοντας σε αντάλλαγμα βιομηχανικά είδη έντασης κεφαλαίου και τεχνολογίας που οι Μητροπόλεις παράγουν. Η Μητρόπολη μέσω αυτής της άνισης ανταλλαγής θα καταφέρει να ελέγξει στη συνέχεια τη βιομηχανική παραγωγή του Δορυφόρου. Τελικά, η Μητρόπολη απορροφά όλο το πλεόνασμα του Δορυφόρου και θα βγει κερδισμένη από τις ανταλλαγές που 27

περιγράφηκαν. Η άνιση σχέση μιας χώρας με μιαν άλλη θα οριστεί σαν εξάρτηση. Η σχέση αυτή είναι δεσμευτική για τη χώρα δορυφόρο, γιατί ακόμα και αν αυτή επιθυμεί να ξεφύγει από αυτή την οικονομική και πολιτική κατάσταση είναι πολύ δύσκολο να το πράξει. Τομείς και κλάδοι παραγωγής που παράγουν προϊόντα που η Μητρόπολη απορροφά, είναι διογκωμένοι ενώ αφήνονται σε στασιμότητα κάποιοι άλλοι παραγωγικοί τομείς και κλάδοι που θα μπορούσαν να είναι χρήσιμοι για μια περισσότερο ισόρροπη και ολοκληρωμένη οικονομική ανάπτυξη της χώραςδορυφόρου. Οι χώρες αυτές, συνεπώς, δεν είναι σε θέση να διαμορφώσουν αυτόνομα την εσωτερική τους παραγωγή και να καθορίσουν οι ίδιες την οικονομική και κοινωνική τους πορεία. Συμπερασματικά όμως, για κάποιες σπουδαίες από τις αναπτυσσόμενες χώρες, το εμπόριο δεν μπορεί να θεωρηθεί ως η μοναδική αιτία φτώχειας. Τα εισοδήματα είναι χαμηλά σε αυτές τις χώρες κυρίως εξαιτίας της χαμηλής τους παραγωγικότητας, όχι εξαιτίας των συνθηκών που αντιμετωπίζουν στο ξένο εμπόριο. Τα κέρδη από την αύξηση της παραγωγικότητας είναι το κλειδί για την ανάπτυξη μακροπρόθεσμα, όπως ήδη έχουμε αναφέρει. 28

5. ΣΤΑΣΙΜΟΤΗΤΑ 5.1 Εισαγωγικά Για να εφαρμόσουμε την ανάλυση της συνολοκλήρωσης στις χρονικές σειρές θα πρέπει τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται να προέρχονται από μη στάσιμες διαδικασίες. Μια χρονική σειρά λέγεται στάσιμη, όταν η τιμή της ταλαντεύεται γύρω από το μέσο, δηλαδή οι τιμές που αυτή παίρνει στα διάφορα χρονικά διαστήματα έχουν τον ίδιο μέσο, την ίδια διακύμανση και η τιμή της συνδιακύμανσής της μεταξύ δύο χρονικών περιόδων εξαρτάται μόνον από την υστέρηση μεταξύ των δύο χρονικών περιόδων. Εξαρτάται δηλαδή, από την απόσταση ανάμεσα στα δύο αυτά χρονικά σημεία και όχι από την πραγματική χρονική περίοδο που υπολογίζεται η συνδιακύμανση. Μια χρονική σειρά είναι στάσιμη όταν: Μέσος: Διακύμανση: Συνδιακύμανση: Αν μια τουλάχιστον από τις παραπάνω σχέσεις δεν ισχύει, τότε η χρονική σειρά χαρακτηρίζεται μη στάσιμη. Δηλαδή σε μια μη στάσιμη χρονική σειρά τόσο ο μέσος, όσο και η διακύμανση είναι συνάρτηση του χρόνου. Στην πραγματικότητα είναι πολύ δύσκολο να βρούμε στάσιμες χρονικές σειρές, ιδίως στο χώρο της οικονομίας. Μια χρονική σειρά δεν είναι στάσιμη όταν παρουσιάζει τάση (ανοδική ή καθοδική), όταν μεταβάλλεται η μεταβλητικότητά της σε συνάρτηση με τον χρόνο ή όταν παρουσιάζει εποχικότητα (Δριτσάκης, 2012-2013). Οι συνδιακυμάνσεις μεταξύ δυο χρονικών περιόδων t και t+1 εξαρτώνται αποκλειστικά από την απόσταση μεταξύ αυτών των δύο χρονικών περιόδων και όχι από την πραγματική χρονική περίοδο κατά την οποία θεωρούνται οι συνδιακυμάνσεις. Οι περισσότερες χρονολογικές σειρές δεν ικανοποιούν αυτή την συνθήκη, επομένως για την δημιουργία αξιόλογων συμπερασμάτων για τη μακροχρόνια σχέση δύο μεταβλητών εξετάζουμε συστηματικά την μη στασιμότητα των χρονοσειρών. 29

Ο λευκός θόρυβος αποτελεί μια καθαρά τυχαία διαδικασία {y t }, όπου το t λαμβάνει τιμές από το - έως το + και όπου τα ε t κατανέμονται όλα όμοια και ανεξάρτητα με Μέσο Ε(y t ) = 0, για όλα τα t Διακύμανση Var(y t ) = σ 2, για όλα τα t Συνδιακύμανση Cov (y t, y t+k ) = 0, για όλα τα t και k 0 Η χρονοσειρά του λευκού θορύβου χαρακτηρίζεται στάσιμη εξ ορισμού, επειδή οι μέσοι της είναι μηδέν, οι διακυμάνσεις της είναι σ 2, οι συνδιακυμάνσεις είναι μηδέν και κατ επέκταση όλες οι παράμετροί της είναι διαχρονικά σταθερές (Κάτος, 2004). 5.2 Έλεγχοι στασιμότητας Οι έλεγχοι στασιμότητας χρησιμοποιούνται για την επίλυση του προβλήματος που προκύπτει στα υποδείγματα παλινδρομήσεων κατά τη χρήση σειρών που δεν είναι στάσιμες. Διακρίνονται στην κατηγορία των κλασικών ελέγχων, όπου ανήκουν οι έλεγχοι των γραφικών παραστάσεων καθώς και των συναρτήσεων αυτοσυσχέτισης και σε αυτήν των σύγχρονων ελέγχων, στην όποια συμπεριλαμβάνονται οι έλεγχοι των μοναδιαίων ριζών. Συγκεκριμένα, οι χρονολογικές σειρές μας θα εξεταστούν με τους σύγχρονους ελέγχους του επαυξημένου Dickey Fuller και των PHILLIPS PERRON. 5.2.1 Έλεγχοι μοναδιαίας ρίζας Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως για τον έλεγχο της συνολοκλήρωσης (ύπαρξη μακροχρόνιας σχέσης) μεταξύ των μεταβλητών, προαπαιτείτε ο έλεγχος για την ύπαρξη μοναδιαίας ρίζας. Αναλυτικότερα, με τον όρο μοναδιαία ρίζα στις μακροοικονομικές σειρές εννοούμε ότι κάποια ρίζα του πολυωνύμου 30

Ισούται με τη μονάδα, βρίσκεται δηλαδή πάνω στο μοναδιαίο κύκλο. Στην περίπτωση αυτή, κάθε εξωγενής μεταβολή πάνω σε μια ενδογενή μακροοικονομική μεταβλητή μπορεί να έχει μόνιμη επίδραση σ αυτή. Αυτό το αποτέλεσμα μπορούμε να το λάβουμε από ένα αυτοπαλίνδρομο υπόδειγμα πρώτης τάξης (first order autoregressive model) AR(1) με συντελεστή αυτοσυσχέτισης κοντά στη μονάδα και το λευκό θόρυβο να παίζει ρόλο της τυχαίας μεταβλητής. Όπου η διαδικασία λευκού θορύβου με μέσο μηδέν και σταθερή διακύμανση. Σ αυτό το αυτοπαλίνδρομο υπόδειγμα έχει αποδειχθεί ότι ο εκτιμητής είναι μεροληπτικός και υποεκτιμά την παράμετρο ρ. Στην περίπτωση όμως για < 1 ο εκτιμητής είναι συνεπής. Στην περίπτωση που ο συντελεστής αυτοπαλινδρόμησης ισούται με μονάδα (ρ = 1) έχει δηλαδή μοναδιαία ρίζα (unit root) τότε το υπόδειγμα είναι μια διαδικασία μη στατική. Ακολούθως, η παραπάνω συνάρτηση γράφεται: Η συνάρτηση αυτή λέγεται τυχαίος περίπατος (random walk) και η χρονική σειρά χαρακτηρίζεται ως μη στάσιμη. Στην περίπτωση όπου ο συντελεστής αυτοπαλινδρόμησης είναι μικρότερος της μονάδας για < 1 το υπόδειγμα είναι μια διαδικασία στάσιμη. Συνεπώς έχουμε τις δύο παρακάτω υποθέσεις: Ηο Η 1 υπάρχει μοναδιαία ρίζα, η χρονική σειρά είναι μη στάσιμη < 1, δεν υπάρχει μοναδιαία ρίζα, η χρονική σειρά είναι στάσιμη 31

Στην περίπτωση που ισχύει η Ηο τότε έχουμε τη διαδικασία του τυχαίου περιπάτου, δηλαδή έχουμε μια μη στάσιμη διαδικασία. (Δριτσάκης, 2012-2013). 5.2.1.1 Έλεγχος Dickey Fuller και επαυξημένος Dickey Fuller Ο έλεγχος Dickey-Fuller (DF) (1979) εξετάζει: αυτής. Την συνθήκη κατά την οποία μια διαδικασία έχει μοναδιαία ρίζα. Κατά πόσο οι πρώτες διαφορές βοηθούν στην απομάκρυνση της ρίζας Έστω το υπόδειγμα ΔΧ t = δ 2 Χ t-1 + e t, όπου: e t : ανεξάρτητη και στάσιμη διαδικασία Οι υποθέσεις που έχουμε για το υπόδειγμα είναι: Η 0 : δ 2 = 0 (η χρονική σειρά Χ t είναι τυχαίος περίπατος δηλαδή περιέχει μια μοναδιαία ρίζα) Η 1 : δ 2 < 0 (δεν ισχύει η Η 0, συνεπώς η χρονική σειρά Χ t δεν περιέχει μοναδιαία ρίζα ) Επίσης, υπάρχουν ακόμη δύο αντίστοιχα υποδείγματα με σταθερά και με σταθερά και τάση τα οποία είναι τα εξής: ΔΧ t = δ 0 + δ 2 Χ t-1 + e t ΔΧ t = δ 0 + δ 1 t + δ 2 Χ t-1 + e t Στον έλεγχο Dickey-Fuller κάνουμε την υπόθεση ότι ο διαταρακτικός όρος e t είναι μια ανεξάρτητη και στάσιμη διαδικασία. Αν ο όρος e t δεν είναι ανεξάρτητος, λόγω συσχετίσεων στη χρονική σειρά, τότε χρησιμοποιούμε τον επαυξημένο Dickey Fuller ο οποίος είναι ένας τροποποιημένος έλεγχος των Dickey Fuller. Με άλλα 32

λόγια ο προηγούμενος έλεγχος ήταν ο έλεγχος για την ύπαρξη μοναδιαίας ρίζας σε ένα αυτοπαλίνδρομο υπόδειγμα πρώτης τάξης AR(1). Στην περίπτωση που μια χρονική σειρά ακολουθεί ένα αυτοπαλίνδρομο υπόδειγμα τάξης μεγαλύτερης από την πρώτη, τότε η χρήση υποδειγμάτων των Dickey Fuller για τον έλεγχο ύπαρξης μοναδιαίας ρίζας θα έχει ως συνέπεια την αυτοσυσχέτιση των καταλοίπων. Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε ένα AR(p) υπόδειγμα όπου η τάξη p να είναι αρκετά μεγάλη ώστε τα κατάλοιπα να μην αυτοσυσχετίζονται. Για τον έλεγχο της μοναδιαίας ρίζας στα υποδείγματα αυτά χρησιμοποιούμε τον επαυξημένο έλεγχο των Dickey Fuller (ADF) ο οποίος διαφέρει από αυτό των DF στο ότι στο δεξί μέλος περιλαμβάνει επιπλέον τις υστερήσεις της εξαρτημένης μεταβλητής και για τη συνάρτηση που χρησιμοποιήσαμε στον Dickey Fuller. Άρα για τα τρία υποδείγματα του επαυξημένου ελέγχου (ADF) θα έχω: (1) (2) (3) Όπου i = 1,2, ρ ο αριθμός των χρονικών υστερήσεων. (Κάτος, 2004) Οι υποθέσεις που έχουμε για τα τρία παραπάνω υποδείγματα είναι ίδιες με αυτές για τα υποδείγματα των Dickey Fuller. Η 0 : δ 2 = 0 (η χρονική σειρά Χ t περιέχει μια μοναδιαία ρίζα άρα είναι μη στάσιμη) Η 1 : δ 2 < 0 (δεν ισχύει η Η 0 ) Οι υποθέσεις αυτές, ελέγχονται και πάλι με το στατιστικό t χρησιμοποιώντας και πάλι τις κριτικές τιμές του MacKinnon από τον πίνακα των Dickey Fuller. O έλεγχος επομένως είναι ίδιος με τον απλό έλεγχο των Dickey Fuller (DF) και διαφέρει μόνο η εξίσωση της παλινδρόμησης η οποία έχει επαυξηθεί με τις υστερήσεις της εξαρτημένης μεταβλητής (Δριτσάκης, 2012-2013). Τα αποτελέσματα 33

από τον έλεγχο του επαυξημένου Dickey-Fuller για τις μεταβλητές LFDI, LGDP και TΟ τόσο στα επίπεδα όσο και στις πρώτες διαφορές παρουσιάζονται παρακάτω. Πίνακας 5.1 : Έλεγχος του επαυξημένου Dickey-Fuller για την ύπαρξη μοναδιαίας ρίζας στα επίπεδα και στις πρώτες διαφορές ΕΛΕΓΧΟΣ ΜΟΝΑΔΙΑΙΑΣ ΡΙΖΑΣ (ΕΠΑΥΞΗΜΕΝΟΣ DICKEY FULLER) Χωρίς Σταθερά & Τάση (None) Σταθερά (Intercept) Επίπεδα Σταθερά & Τάση (Trend and Intercept) LFDI 1.059959 (2) -4.006786 (0) *** -5.251673 (0) *** LGDP 1.447379 (1) -1.570588 (1) -3.572158 (4) *** TO 0.387482(0) -2.007648 (0) -3.493809 (1) 1 ες Διαφορές DLFDI -7.602097 (1) *** -7.728404 (1) **** -7.812660 (1) *** DLGD P -2.873618 (0) *** -3.251872 (0) ** -3.390024 (0) * DTO -5.982073 (1) *** -6.023205 (1) *** -5.944731 (1) *** Πηγή: Αποτελέσματα Έρευνας ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. ***, **, * για επίπεδα σημαντικότητας 1%, 5% και 10% αντίστοιχα 2. Οι αριθμοί μέσα στις παρενθέσεις για τις στατιστικές ADF αντιπροσωπεύουν τον αριθμό των χρονικών υστερήσεων της εξαρτημένης μεταβλητής που χρησιμοποιείται για τα σφάλματα του λευκού θορύβου 3. Ο αριθμός των χρονικών υστερήσεων για την εξίσωση ADF επιλέχτηκε χρησιμοποιώντας το κριτήριο του Akaike (AIC) 4. Τα κρίσιμα σημεία για τις εξισώσεις της μοναδιαίας ρίζας αναφέρονται στους πίνακες του Mackinnon. 34

Στην παρούσα εργασία πραγματοποιείται έλεγχος στασιμότητας και για τις τρεις μορφές των εξισώσεων των Dickey-Fuller. Απαραίτητη προϋπόθεση για την στασιμότητα των χρονικών σειρών είναι το probabillity να είναι μικρότερο του 0,05 (prob< 5%). Έπειτα από τον έλεγχο διεξάγουμε τα εξής συμπεράσματα, ότι οι μεταβλητές (LFDI, LGDP, TO) στα επίπεδα παρουσιάζουν μοναδιαία ρίζα σε όλες τις μορφές των εξισώσεων και αυτό συνεπάγεται ότι οι χρονικές σειρές δεν είναι στάσιμες. Εξαίρεση αποτελεί η περίπτωση των ξένων άμεσων επενδύσεων και του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος στην μορφή με σταθερά και τάση, όπως και για τη μορφή μόνο με σταθερά για τις ΞΑΕ, οι οποίες δεν παρουσιάζουν μοναδιαία ρίζα για επίπεδο σημαντικότητας 1%. Στις 1 ες διαφορές όμως, και οι τρείς υπό εξέταση μεταβλητές δεν παρουσιάζουν μοναδιαία ρίζα και αποδεικνύεται η στασιμότητά τους. 5.2.1.2 Έλεγχος των PHILLIPS PERRON Προηγουμένως, στον έλεγχο των Dickey Fuller είδαμε ότι για το πρόβλημα της αυτοσυσχέτισης των καταλοίπων προτείνουν την επαύξηση της εξίσωσης με επιπλέον όρους των διαφορών της εξαρτημένης μεταβλητής. Οι Phillips Perron (1988) πρότειναν έναν άλλο τρόπο για την αντιμετώπιση του προβλήματος της αυτοσυσχέτισης με τη διόρθωση του στατιστικού t του συντελεστή δ 2 της μεταβλητής Χ t-1 της εξίσωσης Με άλλα λόγια η μεθοδολογία των Phillips Perron αντιμετωπίζει μια πιθανή μη τυχαιότητα των καταλοίπων τροποποιώντας την t κατανομή με τη βοήθεια μη παραμετρικών μεθόδων. Η τροποποίηση αυτή στην κατανομή t λαμβάνει υπόψη της τόσο την αυτοσυσχέτιση μιας άγνωστης τάξης στα κατάλοιπα, όσο και την ετεροσκεδαστικότητα. (Κάτος, 2004) 35

Πίνακας 5.2: Έλεγχος Phillips - Perron για την ύπαρξη μοναδιαίας ρίζας στα επίπεδα και στις πρώτες διαφορές ΕΛΕΓΧΟΣ ΜΟΝΑΔΙΑΙΑΣ ΡΙΖΑΣ (PHILLIPS PERRON) Χωρίς Σταθερά & Τάση (None) Σταθερά (Intercept) Σταθερά & Τάση (Trend and Intercept) Επίπεδα LFDI 0.813384 (3) 2.387631 (4) -2.213392 (2) LGDP 2.802590 (2) 1.549274 (2) -2.286121 (2) TΟ 1.170574 (13) 1.805512 (6) -2.722258 (4) 1 ες Διαφορές DLFDI 10.00503 (1) *** 9.597336 (0) *** -10.01504 (1) *** DLGDP 2.832872 (4) *** 3.223548 (4) *** -3.375359 (4) *** DTΟ 6.242428 (13) *** 7.509909 (15) *** -7.278434 (15) *** Πηγή: Αποτελέσματα Έρευνας ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. ***, **, * για επίπεδα σημαντικότητας 1%, 5% και 10% αντίστοιχα 2. Οι αριθμοί μέσα στις παρενθέσεις για τις στατιστικές PP αναφέρονται στον αριθμό των περιόδων της αυτοσυσχέτισης βασισμένο στον εκτιμητή των Newey - West (1994) χρησιμοποιώντας το στατιστικό του Bartlett. 3. Τα κρίσιμα σημεία για τις εξισώσεις της μοναδιαίας ρίζας αναφέρονται στους πίνακες του Mackinnon. Από τον παραπάνω πίνακα, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι και ο έλεγχος των Phillips Perron οδηγεί στα ίδια αποτελέσματα, όμως επίσης μας διαλευκάνει τα συμπεράσματα για τις μεταβλητές LFDI και LGDP που είχαμε κάποιους ενδοιασμούς για τη στασιμότητά τους στα επίπεδα. Στα επίπεδα οι τρείς μεταβλητές και στις τρείς μορφές παρουσιάζουν μοναδιαία ρίζα συνεπώς οι σειρές δεν είναι στάσιμες. Στη συνέχεια όμως, στις πρώτες διαφορές, παρατηρούμε ότι οι τρείς χρονικές σειρές είναι στάσιμες και συγκεκριμένα σε επίπεδο σημαντικότητας 1%. 36