ΟΣΕΟΠΟΡΩΗ 1) Ση είλαη Οζηεοπόρφζε α) Οξηζκόο - Η Οζηενπόξσζε είλαη ε πην ζπρλή πάζεζε ησλ νζηώλ θαη ραξαθηεξίδεηαη από κείσζε ηεο νζηηθήο κάδαο θαη δηαηαξαρή ηεο κηθξναξρηηεθηνληθήο ηνπ νζηίηνπ ηζηνύ πνπ έρνπλ ζαλ επαθόινπζν ηελ απμεκέλε επζξαζηόηεηα ησλ νζηώλ ηα νπνία ηα θάλεη επηξξεπή ζε θαηάγκαηα (in April 1993 Consensus Conference on Osteoporosis) β) Δπεμήγεζε (θαηάγκαηα, αλαθαηαζθεπή) Πην ζπλεζηζκέλα θαηάγκαηα είλαη ησλ ζπνλδύισλ, ηνπ απρέλνο ηνπ κεξηαίνπ νζηνύ, ηνπ βξαρηνλίνπ νζηνύ θαη ηνπ ηειηθνύ άθξνπ ηεο θεξθίδαο (Colles). Σα νζηά θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ αλζξώπνπ ζπλερώο αλαθαηαζθεπάδνληαη. Η αλαθαηαζθεπή απηή πεξηιακβάλεη ηε δεκηνπξγία νζηνύ (νζηενπιαζία) θαη ηελ νζηηθή απνξξόθεζε. Μέρξη ηελ ειηθία ησλ 35-40 εηώλ ε νζηενπιαζία ππεξηεξεί ηεο νζηηθή απνξξόθεζεο θαη έηζη ζ απηή ηελ ειηθία έρνπκε ην κέγηζην πνζό νζηηθήο κάδαο. Μεηά αξρίδεη λα κεηώλεηαη. Δάλ ε κείσζε γίλεηαη γξήγνξα θαη ππεξβεί έλα νξηζκέλν όξην, ηόηε δεκηνπξγείηαη ε νζηενπόξσζε κε θίλδπλν ηα θαηάγκαηα. γ) Πνία άηνκα πξνζβάιιεη θαη ζε πνίεο ειηθίεο Οη γπλαίθεο δηαηξέρνπλ κεγαιύηεξν θίλδπλν από ηνπο άλδξεο λα πξνζβιεζνύλ από νζηενπόξσζε δηόηη έρνπλ ιηγόηεξε νζηηθή κάδα απ όηη νη άλδξεο, αιιά θπξίσο ε νζηηθή ηνπο κάδα κεηώλεηαη κεηά ηελ εκκελόπαπζε ιόγσ έιιεηςεο ησλ γελλεηηθώλ νξκνλώλ. Δλ ηνύηνηο θαη νη άλδξεο αλαπηύζζνπλ νζηενπόξσζε ζε κηθξόηεξν πνζνζηό απ όηη νη γπλαίθεο θαη ζε κεγαιύηεξεο ειηθίεο. 2) Μέγεζος Οζηεοπόρφζες Σν κέγεζνο ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο νζηενπόξσζεο είλαη ηεξάζηην. Από δηεζλείο κειέηεο πξνθύπηεη όηη ν αξηζκόο ησλ αζζελώλ κε νζηενπόξσζε απμάλεηαη παγθόζκηα, ελώ ηα θαηάγκαηα από νζηενπόξσζε δηπιαζηάζηεθαλ κέζα ζηελ ηειεπηαία δεθαπεληαεηία. Γηαθόζηα εθαηνκκύξηα άηνκα ππνινγίδεηαη όηη πάζρνπλ από νζηενπόξσζε ζε όιν ηνλ θόζκν. Αλαθέξεηαη όηη ζε ειηθία άλσ ησλ 65 εηώλ, 40% ησλ γπλαηθώλ ζα έρνπλ θάηαγκα ζπνλδπιηθήο ζηήιεο θαη 13% ησλ αλδξώλ ζα έρνπλ θάηαγκα ηνπ κεξηαίνπ νζηνύ. Απ απηνύο ην 10-20% ζα πεζάλνπλ ιόγσ ησλ επηπινθώλ πνπ 1
ζπλεπάγεηαη ε θαηάθιηζε (θιεβηθέο ζξνκβώζεηο - πλεπκνληθέο εκβνιέο, πλεπκνλίεο, νπξνινηκώμεηο). πλεπώο ε νζηενπόξσζε νδεγεί ζε απμεκέλε λνζεξόηεηα θαη θαη επέθηαζε ζλεηόηεηα ζε κεγάιεο ειηθίεο. 3) στλόηεηα Οζηεοπόρφζες ζηελ Κύπρο Σν πνζνζηό ηεο Οζηενπόξσζεο ζηηο γπλαίθεο είλαη πεξίπνπ 30%, δειαδή ζπρλόηεηα 1:3 γπλαίθεο θαη παξαηεξείηαη θπξίσο ζηε δεθαεηία 50-60. Γηα ηνπο άλδξεο είλαη ζπρλόηεο 1:8 άλδξεο (κειέηε πνπ έγηλε ζην Δξγαζηήξην Οζηενπόξσζεο ηνπ ηαηξνύ Μάξηνπ Θενδόηνπ θαηά ηε δηεηία 1997-1999 θαη αθνξνύζε κεηξήζεηο ζε 759 άηνκα, γπλαίθεο θαη άλδξεο). Ίδηα ζπρλόηεηα δίδεη ε Δπξσπαηθή Έλσζε. 4) Είδε Οζηεοπόρφζες Η νζηενπόξσζε ρσξίδεηαη ζε 2 θαηεγνξίεο. Σελ πξσηνπαζή θαη ηελ δεπηεξνπαζή (παξαηεξείηαη ζε άιιεο λόζνπο). Πξσηνπαζήο Οζηενπόξσζε α) Ιδηνπαζήο (ζπάληα, αγλώζηνπ αηηίαο, ζε λέα άηνκα 20-40 εηώλ) β) Μεηεκκελνπαπζηαθή ή ηύπνπ I (ζπλήζεο, 50-60 εηώλ, θαηάγκαηα ζπνλδύισλ, θεξθίδαο). γ) Γεξνληηθή ή ηύπνπ II (ζπλήζεο, άλσ ησλ 65 εηώλ, θαηάγκαηα κεξηαίνπ νζηνύ). Γεπηεξνπαζήο Οζηενπόξσζε α) Νόζνη ελδνθξηλώλ αδέλσλ. β) Νόζνη πεπηηθνύ ζπζηήκαηνο γ) Νόζνη ζπλδεηηθνύ ηζηνύ δ) Νόζνη κπεινύ ησλ νζηώλ ε) Ννζήκαηα λεθξώλ ζη) Νενπιάζκαηα 5) Παζογέλεηα Οζηεοπόρφζες Μνινλόηη ηα νζηά ζεσξνύληαη ζηέξεα θαη άηξσηα, ζηελ πξαγκαηηθόηεηα απνηεινύληαη από ηζηό ζε αζηαζή θαηάζηαζε: ηνλ νζηίηε ηζηό. Ο νζηίηεο ηζηόο απνηειείηαη από 30% νξγαληθή νπζία θαη 70% αλόξγαλε νπζία. Η νξγαληθή νπζία ιέγεηαη νζηενεηδέο θαη ε αλόξγαλε πεξηέρεη αζβέζηην θαη άιια αλόξγαλα ζηνηρεία. Σν νζηενεηδέο δξα ζαλ ζθειεηόο γηα ηελ αλόξγαλε νπζία, δεκηνπξγείηαη από ηνπο νζηενβιάζηεο θαη απνξξνθάηαη από ηνπο 2
νζηενθιάζηεο νη νπνίνη επίζεο απνξξνθνύλ αλόξγαλν νπζία. Αζβέζηην θαη άιια ηρλνζηνηρεία εγθαηαιείπνπλ ζπλερώο ηα νζηά θαη αληηθαζίζηαληαη απ όζα θπθινθνξνύλ ζην αίκα. Σα ηρλνζηνηρεία ηνπ αίκαηνο εμάιινπ έρνπλ απνξξνθεζεί κέζσ ηνπ εληέξνπ από ηηο ηξνθέο. Αλ ηώξα ε πνζόηεηα ηνπ αζβεζηίνπ θαη ησλ ηρλνζηνηρείσλ ηνπ αίκαηνο κεησζεί (π.ρ. θαθή δηαηξνθή, κεγάιε ειηθία, ζηελ εκκελόπαπζε, ζε άιιεο λόζνπο), θαη δελ κπνξεί λα αληηθαηαζηήζεη ηηο πνζόηεηεο πνπ ράλνπλ, ηα νζηά βαζκηαία εμαζζελνύλ. 6) Παζογέλεηα Οζηεοπορφηηθού θαηάγκαηος - Γηα ηελ δεκηνπξγία ηνπ νζηενπνξσηηθνύ θαηάγκαηνο ζπκβάιιεη θαηά πνζνζηό πεξίπνπ 80% ε πνζνηηθή κείσζε ηεο νζηηθήο κάδαο (όπσο ζε κεγάιε ειηθία, ζηελ εκκελόπαπζε) θαη θαηά πνζνζηό πεξίπνπ 20% ζπκβάιεη ε δηαηαξαρή ηεο κηθξναξρηηεθηνληθήο ηνπ νζηίηνπ ηζηνύ (ε πνηνηηθή δηαηαξαρή ηνπ νζηνύ). 7) Παράγοληες θηλδύλοσ γηα Οζηεοπόρφζε 1] Φύιο Οη γπλαίθεο πξνζβάιινληαη από νζηενπόξσζε ζε κεγαιύηεξν βαζκό απ όηη νη άλδξεο. 2] Ηιηθία (ο πηο ζσλεζηζκέλος): Σα νζηά ησλ γπλαηθώλ θαη ησλ αλδξώλ γίλνληαη νινέλα θαη πην ππθλά εώο ην 35o - 40ν έηνο δσήο. Έπεηηα από απηό αξρίδνπλ θαη ιεπηαίλνπλ. ηης γσλαίθες ακέζσο κεηά ηελ εκκελόπαπζε θαη εηδηθόηεξα απηέο πνπ δελ ππνβάιινληαη ζε ζεξαπεία ππνθαηαζηάζεσο νηζηξνγόλσλ, ε απώιεηα ηεο νζηηθήο κάδαο επηηαρύλεηαη δξακαηηθά κέζα ζηα πξώηα 5 πεξίπνπ ρξόληα. ηοσς άλδρες ηα ρακειά επίπεδα ηεο αλδξηθήο νξκόλεο ηνπ θύινπ, ηεο ηεζηνζηεξόλεο ζε ειηθησκέλνπο άλδξεο επηηαρύλνπλ ηελ απώιεηα ηεο νζηηθήο κάδαο. Η ηεζηνζηεξόλε κεηαηξέπεηαη ζηνλ νξγαληζκό ζε νηζηξνγόλα όπσο ζπκβαίλεη ζηηο γπλαίθεο. Οη άλδξεο πθίζηαηαη ζηαδηαθή κείσζε ηεο νζηηθήο ππθλόηεηαο θαη όρη ξαγδαία όπσο νη γπλαίθεο. 3] Προεκκελοπασζηαθή αλεπάρθεηα Οηζηογόλφλ (π.ρ. αλσνξξεμία: ζε λεπξνγελή αλνξεμία, ζε ςπρηθό stress, ζε ππεξβνιηθή άζθεζε) 4] Πρόφρε εκκελόπασζε ή οιηθή σζηερεθηοκή (ζε ειηθία θάησ ησλ 40 εηώλ). 3
5] Χρόληες παζήζεης: Ννζήκαηα λεθξώλ, ζηνκάρνπ, ήπαηνο, εληέξσλ, ζε πνιιαπινύλ κπέισκα, ζε λενπιάζκαηα, ζε ξεπκαηνεηδή αξζξίηηδα, αηκνζθαηξηλνπάζεηεο, λόζνη ελδνθξηλώλ αδέλσλ (ππνιεηηνπξγία ππνθύζεσο, ππεξζπξενεηδηζκόο, ππνζπξενεηδηζκόο, ππεξπαξαζπξενεηδηζκόο, sy-cushing, ζαθραξώδεο δηαβήηεο, ππεξπξνιαθηηλαηκία), αηειή νζηενγέλεζε. 6] Φάρκαθα: θνξηηδόλε, ζπξνμίλε, αληηθαξθηληθά, δηνπξεηηθά, επαξίλε. 7] Κάπληζκα - Αιθοόι 8] Καθείλε (αύμεζε απνβνιήο αζβεζηίνπ από λεθξά) 9] Δίαηηα συειή ζε πρφηείλες (πςειή πεξηεθηηθόηεηα ζε θσζθόξν) 10] Καζηζηηθή δφή - Έιιεηυε Άζθεζες: Η έληνλε θπζηθή δξαζηεξηόηεηα επηβξαδύλεη ην ξπζκό απώιεηαο ηεο νζηηθήο κάδαο. 11] Χακειή πρόζιευε αζβεζηίοσ 12] Λεσθή - Κίηρηλε Φσιή: Έρνπλ ιηγόηεξε νζηηθή κάδα 13] Λεπηοθακφκέλα Άηοκα: Έρνπλ ιηγόηεξε νζηηθή κάδα. 14] Κιερολοκηθόηεηα 8) Κιηληθή Εηθόλα - Η νζηενπόξσζε ζπλήζσο δελ παξνπζηάδεη ζπκπηώκαηα. Όηαλ εκθαληζηεί, εθδειώλεηαη είηε κε νζθπαιγία, είηε κε απώιεηα ζσκαηηθνύ ύςνπο, παξακόξθσζε ηεο ζπνλδπιηθήο ζηήιεο (εηδηθά θύθσζε) είηε κε θαηάγκαηα ζπνλδπιηθήο ζηήιεο, θεθαιήο ηνπ κεξηαίνπ νζηνύ, θαξπώλ, βξαρηνλίνπ νζηνύ θαη ζπαληόηεξα ζε άιια νζηά. Σν πην ραξαθηεξηζηηθό ζύκπησκα είλαη ε νζθπαιγία πνπ νθείιεηαη ζε ζπκπηεζηηθό θάηαγκα ζπνλδύινπ. Σππηθά κηα ειηθησκέλε γπλαίθα ζπλήζσο 20 ρξόληα κεηά ηελ εκκελόπαπζε παξνπζηάδεη νμεία νζθπαιγία ή πόλν ζην ζώξαθα κεηά από ειάρηζηε πξνζπάζεηα, όπσο θαζάξηζκα ελόο παξαζύξνπ, ή άξζε ειαθξνύ βάξνπο από ην έδαθνο. Δπίζεο ζ έλα ειηθησκέλν άλδξα κηα απιή πηώζε ιόγνπ ράξηλ ε νπνία ζε λεαξή ειηθία ζα ηζνδπλακνύζε κε γξαηζνπληά ζηνλ αγθώλα ή ζην γόλαην, ελδέρεηαη λα ζεκαίλεη έλα θάηαγκα ζηνλ θαξπό ή ζην ηζρίν. 9) Δηάγλφζε Οζηεοπόρφζες - Η δηάγλσζε ηεο νζηενπόξσζεο επηηειείηαη ζήκεξα κε δπν εηδώλ ηαηξηθά κεραλήκαηα: α) Αθηηλνινγηθά κεραλήκαηα (DEXA): Μεηξνύλ πνιύ θαιά ηελ νζηηθή κάδα, άξα είλαη πνιύ θαιά γηα ηελ δηάγλσζε ηεο Οζηενπόξσζεο. Μεηνλέθηεκα είλαη όηη έρνπλ αθηηλνβνιία θαη 4
δελ κπνξεί λα επαλαιακβάλεηαη ε εμέηαζε εαλ δελ πεξάζνπλ 3 ρξόληα. Άξα πζηεξνύλ ζηελ παξαθνινύζεζε ησλ αζζελώλ. β) Μεραλήκαηα ππεξήρσλ: Μεηξνύλ πνιύ θαιά ηελ νζηηθή ππθλόηεηα. Πιενλέθηεκα ηνπο είλαη όηη δελ έρνπλ αθηηλνβνιία θαη κπνξεί λα επαλαιακβάλνληαη αθόκε θαη ζηνπο 6 κήλεο, άξα ζπκβάινπλ πνιύ θαιά ζηελ παξαθνινύζεζε ησλ αζζελώλ θαη έηζη κπνξεί λα ειέγρεηαη κηα ζεξαπεία ηεο Οζηενπόξσζεο εαλ απνδίδεη ή όρη. 10)Πρόιευε ΠΡΟΛΗΨΗ ΙΟΝ ΔΓΚΑΙΡΗ δηάγλσζε. Απηή ζα γίλεη κε ηε κέηξεζε ηεο νζηηθήο κάδαο ζηηο γπλαίθεο ειηθίαο άλσ ησλ 40 εηώλ θαη ζηνπο άλδξεο ειηθίαο άλσ ησλ 50 εηώλ. Δπίζεο άηνκα κε παξάγνληεο θηλδύλνπ πξέπεη λα κεηξήζνπλ ηελ νζηηθή ηνπο κάδα θαη ζε κηθξόηεξεο ειηθίεο. Αλ ε νζηηθή κάδα δελ είλαη κεησκέλε ζα ηύρνπλ πξνιεπηηθή αγσγήο όπσο: α) Απνκάθξπλζε παξαγόλησλ θηλδύλνπ. Οη θαθέο ζπλήζεηεο πνπ επλννύλ ηελ απώιεηα νζηηθήο κάδαο κπνξνύλ λ αιιάμνπλ όπσο: δηαθνπή θαπλίζκαηνο, πεξηνξηζκόο αιθνόι. β) Φπζηθή άζθεζε (πεξπάηεκα, θνιύκβεζε). γ) Πξόζιεςε ηξνθήο πινύζηαο ζε αζβέζηην (π.ρ. 4 πνηήξηα άπαρνπ γάιαθηνο εκεξεζίσο). δ) Χνξήγεζε ζθεπαζκάησλ αζβεζηίνπ: Γηα ειηθίεο θάησ ησλ 65 εηώλ 1gr εκεξεζίσο. Γηα ειηθίεο άλσ ησλ 65 εηώλ 1.5gr εκεξεζίσο καδί κε βηηακίλε D 400 I.U εκεξεζίσο. Σα άηνκα απηά θάζε ρξόλν πξέπεη λα εμεηάδνληαη από ηαηξό θαη θάζε 2 ρξόληα λα ππνβάιινληαη ζε κέηξεζε ηεο νζηηθήο κάδαο. 11) Θεραπεία: Δάλ ε νζηηθή κάδα βξεζεί κεησκέλε (δειαδή ππάξρεη νζηενπόξσζε) ηόηε ηα άηνκα απηά ζα ππνβιεζνύλ ζε ζεξαπεία. α) θνπόο ηεο ζεξαπείαο: Πξέπεη λα ζηακαηήζεη ε κείσζε ηεο νζηηθήο κάδαο (απνξξόθεζε) θαη λα γίλεη πην γξήγνξνο ν ξπζκόο αύμεζεο ηεο (νζηενπιαζία). β) Φάξκαθα πνπ ρξεζηκνπνηνύληαη: β1) Φάξκαθα πνπ εκπνδίδνπλ ηελ απνξξόθεζε ηνπ νζηνύ: Αζβέζηην, Βηηακίλε D, H.R.T (Οηζηξνγόλα), Καιζηηνλίλε, δηθσζθνληθά (αιεηξνλαηε - Fosamax, ξεδηηξνλάηε - Actonel), δνιεηξνλάηε Aclasta, SERM (Selective Estrogen Receptor Modulators) 5
(ξαινμηθέλε - Evista) β2) Φάξκαθα πνπ βνεζνύλ ζηε δεκηνπξγία νζηνύ. 1-34 Παξαζνξκόλε -Forsteo Β3) Μνλνθισληθό αληίζσκα Prolya. 12) σκπέραζκα: Η νζηενπόξσζε είλαη ε πην ζπρλή πάζεζε ησλ νζηώλ θαη απνηειεί ηεξάζηην πξόβιεκα εάλ αλαινγηζηεί θαλείο ηα δπζκελή ηεο απνηειέζκαηα. Παιαηόηεξα επηζηεύεην όηη δελ ππήξρε ηξόπνο δηαγλώζεσο, νύηε ηξόπνο ζεξαπείαο ηεο. ήκεξα ππάξρεη ηξόπνο δηαγλώζεσο ζε πνιύ πξώηκν ζηάδην θαη επίζεο ππάξρεη ζεξαπεία. Γη απηό γπλαίθεο ειηθίαο άλσ ησλ 40 εηώλ, άλδξεο ειηθίαο άλσ ησλ 50 εηώλ, άηνκα κε παξάγνληεο θηλδύλνπ θαη ζε κηθξόηεξεο ειηθίεο πξέπεη λα κεηξήζνπλ ηελ νζηηθή ηνπο κάδα θαη λα ηύρνπλ ηεο θαηάιιειεο αληηκεηώπηζεο. 6