Π Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης

Π.3.2.5 Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης Νεοελληνική Γλώσσα Β Γυμνασίου Τίτλος: «Ταξίδια νοερά» Συγγραφή: ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΤΡΙΜΗ-ΚΥΡΟΥ Εφαρμογή: ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΤΡΙΜΗ-ΚΥΡΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ Θεσσαλονίκη 2015

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΓΟΥ ΠΡΑΞΗ: «Δημιουργία πρωτότυπης μεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισμένων σε ΤΠΕ και δημιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα μαθήματα της Ελληνικής Γλώσσας στην Α/βάθμια και Β/βάθμια εκπαίδευση» MIS 296579 (κωδ. 5.175), - ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΠΡΑΞΗ, στους άξονες προτεραιότητας 1-2-3 του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση», η οποία συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και εθνικούς πόρους. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: Ι.Ν. ΚΑΖΑΖΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Π.3.2.5. Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ Υπεύθυνος υπο-ομάδας εργασίας γλώσσας: Δημήτρης Κουτσογιάννης ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ: http://www.greeklanguage.gr Καραμαούνα 1 Πλατεία Σκρα Τ.Κ. 55 132 Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 459101, Φαξ: 2310 459107, e-mail: centre@komvos.edu.gr Σελίδα 2 από 32

Α. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Τίτλος Ταξίδια νοερά Εφαρμογή σεναρίου Κατερίνα Τρίμη-Κύρου Δημιουργία σεναρίου Κατερίνα Τρίμη-Κύρου Διδακτικό αντικείμενο Νεοελληνική Γλώσσα Τάξη Β Γυμνασίου Σχολική μονάδα Βαρβάκειο Π.-Π. Γυμνάσιο Χρονολογία Από 17-03-2012 έως 12-05-2012 Διδακτική/θεματική ενότητα 1η Ενότητα: Από τον τόπο μου σε όλη την Ελλάδα (Ταξίδια, περιηγήσεις, γνωριμία με ανθρώπους, έθιμα-πολιτισμό), την οποία το σενάριο επεκτείνει και εκτός ελλαδικών συνόρων. Διαθεματικό Ναι Σελίδα 3 από 32

Εμπλεκόμενα γνωστικά αντικείμενα ΙΙ. Άλλα γνωστικά αντικείμενα Γεωγραφία Πληροφορική Χρονική διάρκεια 7 διδακτικές ώρες στη Νεοελληνική Γλώσσα, 3 στη Γεωγραφία, 2 στην Πληροφορική, συνολικά 12 διδακτικές ώρες Χώρος Ι. Φυσικός χώρος: Εντός σχολείου: αίθουσα διδασκαλίας, εργαστήριο πληροφορικής ΙΙ. Εικονικός χώρος: wiki Προϋποθέσεις υλοποίησης για δάσκαλο και μαθητή Όσον αφορά την τεχνολογική υποδομή, για την εφαρμογή του σεναρίου απαιτήθηκαν α) μια αίθουσα εξοπλισμένη με υπολογιστή, προβολέα και ηχεία β) το «εργαστήριο των φιλολογικών μαθημάτων» του σχολείου που διαθέτει οκτώ σταθμούς εργασίας και σύνδεση στο διαδίκτυο γ) το εργαστήριο πληροφορικής δ) το wiki του τμήματος για τα φιλολογικά μαθήματα. Επίσης το σενάριο διευκολύνθηκε από το γεγονός ότι οι εκπαιδευτικοί που ενεπλάκησαν και οι μαθητές/τριες του τμήματος ήταν επαρκώς εξοικειωμένοι/ες με α) την ομαδοσυνεργατική μέθοδο β) την πλοήγηση στο διαδίκτυο γ) τον επεξεργαστή κειμένου δ) λογισμικά παρουσίασης και δημιουργίας ταινίας και ε) την εκπαιδευτική πλατφόρμα wiki. Εφαρμογή στην τάξη Το συγκεκριμένο σενάριο εφαρμόστηκε στην τάξη. Το σενάριο στηρίζεται Κατερίνα Τρίμη-Κύρου, Ταξίδια Νοερά, Νεοελληνική Γλώσσα, Β Γυμνασίου, 2014. Σελίδα 4 από 32

Το σενάριο αντλεί Β. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ/ΠΕΡΙΛΗΨΗ Με στόχο την κινητοποίηση του ενδιαφέροντος των μαθητών/τριών τους δόθηκε ένα πρόβλημα προς επίλυση: η προετοιμασία μιας διαφημιστικής καμπάνιας που θα λάμβανε «δημοσιότητα» μέσω του wiki του τμήματος. Η επικοινωνιακή περίσταση φάνταζε αυθεντική και προσέδιδε πραγματικό νόημα στις δραστηριότητες. Στο πλαίσιο της Νεοελληνικής Γλώσσας, αντιλαμβανόμενοι/ες οι μαθητές/τριες ότι η αποστολή τους θα διευκολυνόταν από τη μελέτη υπαρκτών αφισών και διαφημιστικών σποτ του ΕΟΤ, κινητοποιήθηκαν και συμμετείχαν ενεργά στη διαδικασία αποδόμησης, με στόχο να ανιχνεύσουν στα πολυτροπικά αυτά κείμενα τη συσχέτιση των διάφορων σημειωτικών τρόπων και να κατανοήσουν τον ρόλο που παίζει στην επιλογή αυτών των σημειωτικών τρόπων ο στόχος του μηνύματος, η θεματική εστίαση, η ιδιαίτερη κατηγορία των δεκτών στους οποίους απευθύνεται κτλ. Αναζητώντας τι αποσιωπάται από τις μελετώμενες αφίσες και τα σποτ, συζήτησαν τη σχέση μεταξύ των εννοιών διαφήμιση και εξιδανίκευση/ωραιοποίηση. Έχοντας λοιπόν συνειδητοποιήσει πώς λειτουργούν επικοινωνιακά τα συγκεκριμένα κειμενικά είδη, προχώρησαν με επίγνωση στις απαραίτητες επιλογές, για να σχεδιάσουν τη δική τους καμπάνια, δημιούργησαν τις δικές τους αφίσες και τα δικά τους σποτ, έχοντας επιλέξει στόχο του μηνύματος και νοητούς αποδέκτες του μηνύματός τους, στους οποίους «προσάρμοσαν» το παραγόμενο πολυτροπικό κείμενο. Στο πλαίσιο της Γεωγραφίας, οι μαθητές/τριες χωρισμένοι/ες σε ομάδες επέλεξαν μια χώρα της Ευρώπης και αναζήτησαν πληροφορίες καθώς και εικονικό και ηχητικό υλικό για τη εν λόγω χώρα και προετοίμασαν μια ψηφιακή παρουσίαση για να ενημερώσουν την ολομέλεια σχετικά με τη χώρα που μελέτησαν. Παράλληλα το υλικό που συνέλεξαν αξιοποιήθηκε για τη δημιουργία αφίσας και σποτ που διαφήμιζε τη συγκεκριμένη χώρα. Σελίδα 5 από 32

Στο πλαίσιο της Πληροφορικής δημιούργησαν την αφίσα τους, αφού επέλεξαν το κοινό στο οποίο θα την απηύθυναν (νεολαία, οικογένειες, αθλητικοί τύποι, «κουλτουριάρηδες» κτλ.) και συνεπώς ποια χαρακτηριστικά στοιχεία της χώρας θα έπρεπε να προβάλουν. Οι αφίσες και τα σποτάκια έλαβαν ανατροφοδότηση τόσο από τις εκπαιδευτικούς όσο και από τους/τις συμμαθητές/τριες και οι ομάδες προχώρησαν στις απαραίτητες βελτιώσεις. Επίσης στο πλαίσιο της Πληροφορικής οι ομάδες εξοικειώθηκαν με το λογισμικό που θα χρησιμοποιούσαν για το σποτ τους. Γ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύλληψη και θεωρητικό πλαίσιο Το θεωρητικό πλαίσιο του σεναρίου αυτού κατά πρώτον ορίζεται από το κίνημα των πολυγραμματισμών (mulltiliteracies), το οποίο γεννήθηκε στο πλαίσιο της νέας πραγματικότητας που διαμορφώθηκε από την όλο και ευρύτερη χρήση των ΤΠΕ: ερχόμαστε πλέον όλο και περισσότερο σε επαφή με κείμενα πολυτροπικά, που μάλιστα αξιοποιούν πολλαπλούς σημειωτικούς τρόπους και όλο και σπανιότερα με κείμενα μονοτροπικά (Χοντολίδου 1999). Καθώς η εικόνα είναι κυρίαρχο στοιχείο στο νέο σημειολογικό περιβάλλον, το σχολείο οφείλει να θέσει ως κεντρικό του στόχο την ανάπτυξη δεξιοτήτων κατανόησης των μηνυμάτων που μεταδίδονται πολυτροπικά και των διαδικασιών μέσω των οποίων παράγονται (Χατζησαββίδης 2011), ώστε αφενός οι μελλοντικοί πολίτες να γίνουν συνειδητοί, κριτικοί αναγνώστες-ακροατές αυτού του είδους των κειμένων, αφετέρου να γίνουν ικανοί να τα παραγάγουν οι ίδιοι. Επιπλέον, το σενάριο βασίστηκε στις γνωστικές θεωρίες του κονστρουκτιβισμού και της κοινωνικής μάθησης. Ο σχεδιασμός του επιδίωξε οι μαθητές/τριες να οικοδομήσουν τη γνώση τους ενεργά, συνεργαζόμενοι/ες με τα μέλη της ομάδας τους. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού ήταν να στήσει τη σκαλωσιά, το λεγόμενο scaffolding (Northern Illinois University, Faculty Development and Σελίδα 6 από 32

Instructional Design Center 2008), που καθοδήγησε τους/τις μαθητές/τριες να οικοδομήσουν οι ίδιοι/ες σταδιακά τη νέα γνώση, αποδομώντας τα πρότυπα των κειμενικών ειδών και να την αναπλαισιώσουν, δημιουργώντας τα δικά τους αντίστοιχα πολυτροπικά κείμενα. Θεωρώντας ότι τα μαθησιακά αποτελέσματα εξαρτώνται από τον βαθμό κινητοποίησης του ενδιαφέροντος και ενεργής εμπλοκής των μαθητών/τριών, αξιοποιήθηκε η μέθοδος project, με στόχο μάλιστα την επίλυση ενός αυθεντικού προβλήματος, δηλαδή την προετοιμασία μιας διαφημιστικής εκστρατείας. Στην κατεύθυνση της ενεργής στάσης των μαθητών/τριών στη μαθησιακή διαδικασία συνέβαλαν και οι φάσεις του σεναρίου που καλλιεργούσαν μεταγνωστικές δεξιότητες (ετεροαξιολόγηση, αναστοχασμός, αυτοαξιολόγηση, αυτοβελτίωση). Τέλος, το σενάριο υιοθέτησε μια διαθεματική προσέγγιση (Ματσαγγούρας 2004) και επιδίωξε να καταδείξει στους μαθητές/τριες ότι τα όρια μεταξύ των γνωστικών αντικειμένων υιοθετούνται κυρίως για μεθοδολογικούς λόγους και ότι η κατάκτηση της γνώσης είναι μια πράξη από τη φύση της ολιστική. Δ. ΣΚΕΠΤΙΚΟ-ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΤΟΥΣ Το σενάριο στηρίχθηκε στο μοντέλο του ρόμβου της γλωσσικής εκπαίδευσης (Κουτσογιάννης & Αλεξίου 2012), το οποίο προτείνει τον συνειδητό συνδυασμό των γνώσεων για τον κόσμο, των γνώσεων για τη γλώσσα, των γραμματισμών (κλασσικός, νέος και κριτικός γραμματισμός) και των διδακτικών πρακτικών καθώς και στο μοντέλο των τριών κύκλων όσον αφορά τους πολυγραμματισμούς (Κουτσογιάννης, Παυλίδου & Χαλισιάνη 2011), το οποίο υπογραμμίζει τη σημασία του κριτικού γραμματισμού. Γνώσεις για τον κόσμο, αξίες, πεποιθήσεις, πρότυπα, στάσεις ζωής Επιδιώχθηκε οι μαθητές/τριες: Σελίδα 7 από 32

να γνωρίσουν καλύτερα τόπους και πολιτισμούς της Ευρώπης να αντιληφθούν το διαφημιστικό μήνυμα ως ένα μήνυμα που διατυπώνεται από συγκεκριμένη οπτική γωνία, αυτή του πομπού της αφίσας ή του σποτ να κατανοήσουν ότι κάθε διαφημιστικό μήνυμα, τουριστικό ή μη και όποιας μορφής (είτε αφίσα, είτε σποτ), για να πείσει τον πελάτη αναδεικνύει, ωραιοποιεί τα καλύτερα και αποσιωπά τα χειρότερα στοιχεία του προϊόντος ή της υπηρεσίας που προωθεί να συνειδητοποιήσουν ότι το διαφημιστικό μήνυμα δεν απευθύνεται πάντα σε όλους τους πιθανούς αναγνώστες ή θεατές ή ακροατές, αλλά συνήθως εστιάζει σε συγκεκριμένο κοινό και προσαρμόζει τα επιχειρήματά του (διατυπωμένα με λόγο, εικόνα ή ήχο) στους υποψήφιους δέκτες να αναπτύξουν κριτική στάση απέναντι σε κάθε είδους διαφημιστικό μήνυμα, έχοντας κατά νου τα παραπάνω. Γνώσεις για τη γλώσσα Επιδιώχθηκε οι μαθητές/τριες: να αντιληφθούν ότι οι διάφοροι σημειωτικοί τρόποι, δηλαδή ο γραπτός και προφορικός λόγος, η μουσική και κάθε ήχος, η εικόνα (φωτογραφία, κινούμενη εικόνα, εικαστικό έργο, σχέδιο, σχεδιάγραμμα,), το χρώμα, η γραμματοσειρά, οι χειρονομίες, ο ρυθμός (Χατζησαββίδης & Γαζάνη 2005), λειτουργούν συνδυαστικά στα πολυτροπικά κείμενα και πιο συγκεκριμένα άλλοτε εκπέμπουν παράλληλα και αλληλοσυμπληρωνόμενα επιμέρους μηνύματα και άλλοτε βρίσκονται σε αντίφαση, για να προσελκύσουν την προσοχή να αντιληφθούν πόση σημασία έχει η επιλογή των κατάλληλων λέξεων, εικόνων, ήχων, χρωμάτων κτλ. στην επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα του μηνύματος και ότι η επιλογή των σημειωτικών τρόπων πραγματοποιείται Σελίδα 8 από 32

λαμβάνοντας υπόψη το νόημα που αποκτά κάθε σημειωτικός τρόπος, όταν συνδυάζεται με τους υπόλοιπους να αποδομούν πολυτροπικά κείμενα ως αναγνώστες/θεατές/ακροατές και να γνωρίζουν τι πρέπει να λάβουν υπόψη για να δομήσουν δικά τους πολυτροπικά κείμενα ως δημιουργοί (στόχος μηνύματος, πομπός, δέκτες και μέσο). Γραμματισμοί Γλωσσικός-Κλασικός γραμματισμός Οι μαθητές/τριες επιδιώχθηκε να ασκηθούν: στην αξιοποίηση των ρημάτων, επιθέτων και ουσιαστικών με θετικό νοηματικό «πρόσημο», των λογοπαίγνιων, της μεταφορικής χρήσης των λέξεων, για να πείσουν τους αποδέκτες του μηνύματος στον κατάλληλο συνδυασμό του λόγου με τους υπόλοιπους σημειωτικούς τρόπους, ώστε να είναι επικοινωνιακά αποτελεσματικό το μήνυμα για τους δέκτες στους οποίους προορίζεται. Νέοι γραμματισμοί Επιδιώχθηκε οι μαθητές/τριες: να ασκηθούν στην αναζήτηση πληροφοριών και κατάλληλων εικόνων και μουσικών κομματιών στο διαδίκτυο για τη δημιουργία των πολυτροπικών τους κειμένων να αποκτήσουν δεξιότητες οπτικο-ακουστικού γραμματισμού να χρησιμοποιήσουν τα κατάλληλα λογισμικά ως εργαλεία παραγωγής πολυτροπικών κειμένων και ως μέσα για τη δημοσιοποίησή τους καθώς και για την ανάπτυξη μεταγνωστικών δεξιοτήτων (αυτοβελτίωση). Κριτικός γραμματισμός Επιδιώχθηκε οι μαθητές/τριες να γίνουν περισσότερο συνειδητοί Σελίδα 9 από 32

αναγνώστες/θεατές/ακροατές των πολυτροπικών κειμένων, ιδίως των διαφημιστικών, δηλαδή: να είναι σε θέση να διακρίνουν την οπτική γωνία και την πρόθεση του πομπού, τους σημειωτικούς τρόπους που επιστρατεύει και πώς τους συνδυάζει, ώστε να πείσει κτλ. να αναγνωρίζουν τη στρατηγική της εξιδανίκευσης των θετικών και της απόκρυψης των αρνητικών στοιχείων του «προϊόντος». Διδακτικές πρακτικές Στη φάση της αποδόμησης των κειμενικών ειδών της αφίσας και του διαφημιστικού σποτ, αφενός για εξοικονόμηση χρόνου υπέρ της φάσης της παραγωγής λόγου και αφετέρου επειδή τα παραδείγματα των σποτ δε θα μπορούσαν παρά να προβληθούν στην ολομέλεια (θα ήταν αδύνατο να συγχρονισθούν απολύτως οι υπολογιστές ενός εργαστηρίου για την αναπαραγωγή των σποτ σε κάθε σταθμό εργασίας χωρίς να προκληθεί χάος), αξιοποιήθηκε ο κατευθυνόμενος διάλογος. Στη φάση της παραγωγής λόγου αξιοποιήθηκε η ομαδοσυνεργατική μέθοδος, με την εκπαιδευτικό να υιοθετεί τον ρόλο του διακριτικού καθοδηγητή-«διευκολυντή», που παρότρυνε τις ομάδες να αυτενεργήσουν αλλά παρέμενε πρόθυμη να βοηθήσει όποτε χρειαζόταν. Ε. ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Αφετηρία Το νέο επικοινωνιακό πλαίσιο καθιστά επιτακτικότερη από ποτέ την ανάγκη η εκπαίδευση να αποδίδει στην κοινωνία πολίτες «υποψιασμένους», πολίτες που θα δύνανται να διαβάζουν «πίσω από τις γραμμές», να διακρίνουν την πρόθεση του πομπού. Και σήμερα δεν αρκεί να διαβάζουν μόνο πίσω από τα λόγια που χαϊδεύουν τα αυτιά, αλλά πρέπει να μπορούν να διαβάζουν και πίσω από μια εικόνα που σαγηνεύει, πίσω από τα λαμπερά ή τα γαληνευτικά χρώματα, πίσω από τις μουσικές Σελίδα 10 από 32

που ανεβάζουν την αδρεναλίνη ή που ημερεύουν την ψυχή, αναλόγως την επιδίωξη του πομπού. Αυτός ο στόχος θεωρήθηκε άτοπο να επιδιωχθεί με διάλεξη. Αντίθετα, θεωρήθηκε αναγκαίο οι μαθητές/τριες να «συνομιλήσουν» οι ίδιοι/ες με αυτά τα κειμενικά είδη ως δέκτες, να τα αποδομήσουν συστηματικά αλλά κυρίως να αναλάβουν τον ρόλο του πομπού που προσπαθεί συνειδητά να πείσει για κάτι, ώστε να δουν τη διαδικασία «από μέσα» και να μπορέσουν καλύτερα να αντιληφθούν τη λογική των διαφημιστών, ώστε να σταθούν κριτικά απέναντι στα προϊόντα της δουλειάς τους. Σύνδεση με τα ισχύοντα στο σχολείο Το σενάριο συνδέεται με το θέμα «ταξίδια-περιηγήσεις, γνωριμία με ανθρώπους, έθιμα-πολιτισμό» της 1ης ενότητας του σχολικού εγχειριδίου της Β Γυμνασίου, επεκτείνοντάς το και εκτός ελλαδικών συνόρων, ώστε να υπάρχει συνάφεια με την διδακτέα ύλη του γνωστικού αντικειμένου της Γεωγραφίας στην εν λόγω τάξη. Επίσης, συνδέεται με τη διδασκαλία των πολυμέσων, η οποία προβλέπεται στην ύλη του γνωστικού αντικειμένου της Πληροφορικής της ίδιας τάξης. Τέλος, χρησιμοποιεί την ομαδοσυνεργατική μέθοδο, εφαρμόζει τη μέθοδο project και αξιοποιεί τις ΤΠΕ ως μέσα πρακτικής γραμματισμού, όπως προτείνει το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών για το Γυμνάσιο (2011). Αξιοποίηση των ΤΠΕ Οι ΤΠΕ αξιοποιήθηκαν για α) τη μελέτη των πολυτροπικών κειμενικών ειδών (προβολή στην ολομέλεια) με στόχο την αποδόμησή τους β) τη διευκόλυνση της επικοινωνίας και συνεργασίας των μελών των ομάδων μεταξύ τους αλλά και με τις εκπαιδευτικούς των εμπλεκόμενων γνωστικών αντικειμένων (μέσω wiki) γ) την αναζήτηση πληροφοριακού, εικονικού και ηχητικού υλικού δ) τη δημιουργία των αφισών και των σποτ και ε) τη δημοσίευση των αφισών που δημιούργησαν οι ομάδες. Αξιοποιήθηκαν συνεπώς ως μέσα πρακτικής γραμματισμού και ως περιβάλλοντα που προσφέρουν αυθεντικές περιστάσεις επικοινωνίας. Σελίδα 11 από 32

Κείμενα 1. Aφίσες του ΕΟΤ που βρίσκονται συγκεντρωμένες σε ένα φιλμάκι με τίτλο «Διαφημιστικές καμπάνιες του ΕΟΤ». 2. Διαφημιστικές ταινίες μικρού μήκους του ΕΟΤ (επίσημη ιστοσελίδα του ΕΟΤ) α) Διαφημιστικό φιλμάκι με τίτλο Greek tourism, an eternal journey το οποίο υπάρχει σε δύο εκδοχές, μία στην οποία τα λόγια εμφανίζονται ως υπότιτλοι και μία στην οποία τα λόγια κυρίως ακούγονται από κάποιον αόρατο αφηγητή. β) Διαφημιστικό φιλμάκι της Περιφέρειας Κρήτης: ή το Crete: Incredible hospitality ή το Crete: See for yourself. γ) Ερασιτεχνικό φιλμάκι Greek islands and byzantine meditation. Διδακτική πορεία/στάδια/φάσεις Πρέπει να διευκρινιστεί ότι οι φάσεις που περιγράφονται στη συνέχεια σε κάποια σημεία της διαδικασίας εξελίχθηκαν παράλληλα στα εμπλεκόμενα αντικείμενα. Η διαδοχή αφορά κυρίως τις περιπτώσεις που η ολοκλήρωση της μιας φάσης στο ένα μάθημα ήταν απαραίτητη πριν την εκκίνηση της επόμενης φάσης, όπου εμπλεκόταν άλλο μάθημα. 1η φάση στο πλαίσιο της Νεοελληνικής Γλώσσας, 2 διδακτικές ώρες: αποδόμηση αφισών και ενημέρωση για το project Την ώρα που οι μαθητές/τριες έμπαιναν στην αίθουσα μετά το διάλειμμα, στην οθόνη προβαλλόταν ήδη μια αφίσα του ΕΟΤ, αρκετά παράδοξη που κίνησε το ενδιαφέρον των μαθητών/τριών. Σελίδα 12 από 32

Όταν συγκεντρώθηκαν όλα τα μέλη του τμήματος, η εκπαιδευτικός ρώτησε τι είδους κείμενο είναι αυτό που έβλεπαν στην οθόνη. Το τμήμα με ευκολία αναγνώρισε το κειμενικό είδος της αφίσας. Η εκπαιδευτικός ρώτησε ποιο είναι το μήνυμα που εκπέμπεται με αυτό το μέσο, την αφίσα, και μια μαθήτρια μετέφρασε το σλόγκαν. Στη συνέχεια η εκπαιδευτικός ρώτησε αν κάποιος/α μαθητής/τρια γνωρίζει ποιος φορέας δημιουργεί αφίσες σαν κι αυτήν. Ελλείψει απάντησης, η εκπαιδευτικός παρακίνησε τους μαθητές/τριες να αναρωτηθούν ποιος θα είχε λόγο να δημοσιεύσει αυτή την αφίσα, δηλαδή να σκεφτούν σε τι αποσκοπεί το μήνυμα και ποιος θα είχε λόγο να το εκπέμψει. Κάποιοι/ες μαθητές/τριες απάντησαν ότι το μήνυμα απευθύνεται σε όσους αναζητούν τόπο διακοπών, θέλει να τους πείσει ότι η Ελλάδα είναι ένας προνομιακός τουριστικός προορισμός και ορισμένοι έκαναν την υπόθεση ότι κάποια υπηρεσία του ελληνικού κράτους μάλλον είχε δημιουργήσει την αφίσα. Η εκπαιδευτικός επιβεβαίωσε ότι δημιουργός της είναι ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού (ΕΟΤ) και ζήτησε από το τμήμα να φανταστεί το έργο του. Ακούστηκαν διάφορες ιδέες: ότι, πέρα από αφίσες, συντάσσει φυλλάδια ενημερωτικά για την Ελλάδα ή για συγκεκριμένους τόπους, ότι ετοιμάζει διαφημιστικά σποτ για να προβληθούν σε ξένα κανάλια, ότι συντηρεί μια ιστοσελίδα όπου παρέχει διάφορες Σελίδα 13 από 32

πληροφορίες προβάλλοντας τις «ομορφιές» της χώρας. Η εκπαιδευτικός πρόσθεσε ότι ο ΕΟΤ δημοσιεύει διαφημίσεις και σε έντυπα ΜΜΕ, συχνά ολοσέλιδες. Έπειτα τέθηκε στους/στις μαθητές/τριες το ερώτημα με ποιο τρόπο προσπαθεί να πείσει τους δέκτες της προβαλλόμενης αφίσας ο ΕΟΤ. Απάντησαν αμέσως πως αξιοποιεί ένα πολυτροπικό κείμενο, όπου χρησιμοποιείται συνδυαστικά η εικόνα και ο γραπτός λόγος. Η εκπαιδευτικός εξήγησε ότι θα μελετούσαν πιο συστηματικά τι επιχειρεί και πώς το επιχειρεί η συγκεκριμένη αφίσα αλλά και άλλες αφίσες που θα έβλεπαν αργότερα, ώστε, αφού κατανοούσαν τη λογική, να δημιουργήσουν μια δική τους αφίσα. Σε αυτό το σημείο ενημέρωσε για το διαθεματικό project που είχε συμφωνηθεί με τις καθηγήτριες της Γεωγραφίας και της Πληροφορικής και την αποστολή τους να ετοιμάσουν μια αφίσα και ένα σποτάκι για μια δική τους διαφημιστική εκστρατεία που θα προέβαλλε μια ευρωπαϊκή χώρα που θα επέλεγαν. Το τμήμα έδειξε ενδιαφέρον και έτσι συγκεντρωμένο ξεκίνησε καθοδηγούμενο από τις ερωτήσεις της εκπαιδευτικού να αποδομεί την αφίσα. Αρχικά οι ερωτήσεις εστίασαν στον λόγο: Ποια είναι η παρουσία του λόγου στην αφίσα; Πού εντοπίζεται ο λόγος; Πόσο εκτενής είναι ο λόγος σε κάθε σημείο; Ποιες διαφορές στη μορφή έχει ο λόγος (μέγεθος γραμματοσειράς, χρώμα ) σε κάθε σημείο; Πώς αιτιολογούνται αυτές τις διαφορές; Οι μαθητές/τριες εντόπισαν ότι α) σε κεντρική θέση εμφανίζεται το σλόγκαν με μεγάλη γραμματοσειρά, για να ξεχωρίζει, ώστε ακόμα και όσοι/ες αντικρίζουν από μακριά την αφίσα να εστιάζουν εκεί την προσοχή τους και β) υπάρχει ένα σύντομο κείμενο σε μη κεντρικό σημείο της αφίσας, που συμπληρώνει το σλόγκαν με κάποιες λεπτομέρειες και που εμφανίζεται με μικρά γράμματα, άρα αφορά όποιον/α έχει τη δυνατότητα να χαζέψει την αφίσα από κοντά και για περισσότερο χρόνο. Στη συνέχεια προσεγγίστηκε ο βαθμός πολυτροπικότητας της συγκεκριμένης αφίσας (Χατζησαββίδης 2011), δηλαδή ο βαθμός συσχετισμού της εικόνας (φωτογραφία επεξεργασμένη) με τον λόγο και πιο συγκεκριμένα με το κεντρικό Σελίδα 14 από 32

σλόγκαν. Η εκπαιδευτικός προέβαλε στην οθόνη τον πίνακα που αφορά τον βαθμό πολυτροπικότητας και διαβάστηκαν τα κριτήρια με τα οποία αυτός αξιολογείται. Βαθμός πολυτροπικότητας Προϋπόθεση Πολύ υψηλός Μέτριος Μικρός Ελάχιστος Απόλυτη συμπληρωματικότητα. Δεν μπορεί η εικόνα να γίνει κατανοητή χωρίς τον λόγο (το σλόγκαν) ή ο λόγος να γίνει κατανοητός χωρίς την εικόνα. Μέτρια συμπληρωματικότητα. Το νόημα της εικόνας και αυτό του λόγου συνδέονται στενά αλλά ούτε η εικόνα ούτε ο λόγος είναι ακατανόητοι αν υπάρξουν ανεξάρτητα ( αν δεν συνυπάρχουν). Η εικόνα απλώς σχολιάζει τον λόγο ή το ανάποδο. Καμιά σχέση μεταξύ εικόνας και λόγου. Οι μαθητές/τριες αναγνώρισαν ότι η αφίσα παρουσιάζει πολύ υψηλό βαθμό πολυτροπικότητας, αφού η κατανόηση του νοήματος της εικόνας απαιτεί την ύπαρξη του σλόγκαν και το αντίστροφο, καθώς η γοργόνα της εικόνας είναι μυθικό πλάσμα και η ύπαρξή της μέσα στην εικόνα εξηγείται από το σλόγκαν που περιέχει τη λέξη μύθος. Η εκπαιδευτικός εκμαίευσε και την παρατήρηση ότι η εικόνα δίνει την εντύπωση ότι ο αρχαίος ναός είναι βυθισμένος στη θάλασσα, κάτι που παραπέμπει στον μύθο της Ατλαντίδας. Η ίδια πρόσθεσε ότι γενικά ο αρχαίος ναός παραπέμπει στη λέξη Ελλάδα, καθώς είναι παγκόσμια γνωστός ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός και αποτελεί σημαντικό κίνητρο για ένα ταξίδι στην Ελλάδα, τουλάχιστον για μια ορισμένη κατηγορία τουριστών. Στη συνέχεια η εκπαιδευτικός ρώτησε τους/τις μαθητές/τριες αν συμφωνούσαν ότι οι τουρίστες που έρχονται στην Ελλάδα βιώνουν πράγματι έναν ζωντανό μύθο, ότι δηλαδή όλες οι στιγμές που ζουν εδώ είναι «παραμυθένιες». Ακούστηκαν διάφορες Σελίδα 15 από 32

απαντήσεις: ότι συχνά οι τουρίστες ταλαιπωρούνται στις ουρές των μουσείων ή των αρχαιολογικών χώρων, ότι γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από επιχειρηματίες που φουσκώνουν τις τιμές, ποντάροντας στην άγνοια των ξένων, ότι κάποτε ξαφνιάζονται δυσάρεστα από τις βρώμικες παραλίες ή τους βρώμικους δρόμους, ότι υποφέρουν αν πέσουν σε κάποιον καύσωνα. Τότε η εκπαιδευτικός δια της μαιευτικής βοηθά τους μαθητές/τριες να συνειδητοποιήσουν ότι η αφίσα, για να πείσει, αποσιωπά κάποια στοιχεία (κακή οργάνωση, ελλιπές προσωπικό, ελλιπής καθαριότητα, φουσκωμένες τιμές ) και ότι ωραιοποιεί, εξιδανικεύει άλλα (τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, τον λαμπερό ήλιο, τον γαλάζιο ουρανό και τη γαλάζια θάλασσα). Η συζήτηση επεκτάθηκε γενικά στις διαφημίσεις και διαπιστώθηκε η μη αντικειμενική παρουσίαση των δεδομένων σε αυτές. Η εκπαιδευτικός κάλεσε τότε το τμήμα να παρακολουθήσει ένα φιλμάκι με τίτλο «Διαφημιστικές καμπάνιες του ΕΟΤ», όπου παρατίθενται χρονολογικά πολλές αφίσες αυτού του φορέα, εκκινώντας από τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια και καταλήγοντας στην τρέχουσα δεκαετία. Η εκπαιδευτικός ζήτησε από τους/τις μαθητές/τριες να παρακολουθήσουν με προσοχή την προβολή αναζητώντας τις διαφορές ανάμεσα στις παλιότερες και τις νεότερες αφίσες αφενός ως προς τα δομικά στοιχεία τους, αφετέρου ως προς τη θεματολογία τους. Το φιλμάκι προβλήθηκε δύο συνεχόμενες φορές. Οι μαθητές/τριες παρατήρησαν ότι α) στις παλιότερες αφίσες συχνά η εικόνα ήταν ζωγραφικός πίνακας ενώ στις κατοπινές ήταν πάντα φωτογραφία β) ότι, αντίθετα με τις πιο πρόσφατες, οι παλιότερες αφίσες δεν είχαν κάποιο σλόγκαν, απλώς μόνο τη λέξη Ελλάδα στα αγγλικά ή γαλλικά γ) στις παλιότερες αφίσες προβάλλονταν η ομορφιά της φύσης, η γραφικότητα των οικισμών και ο ελληνικός πολιτισμός, κυρίως ο αρχαιοελληνικός, ενώ στις τελευταίες δεκαετίες προβάλλονται και άλλα στοιχεία, όπως η διασκέδαση, οι πολυτελείς ξενοδοχειακές μονάδες, η ελληνική κουζίνα δ) στις πρόσφατες χρονολογίες δημιουργούνται κάθε χρόνο μια σειρά από αφίσες που έχουν το ίδιο σλόγκαν αλλά διαφορετικούς υπότιτλους και διαφορετικές εικόνες. Σελίδα 16 από 32

Καθώς εντοπίζονταν μία μία οι παραπάνω διαφορές, συζητούνταν κιόλας. Καταρχάς η εκπαιδευτικός έδωσε την πληροφορία ότι σημαντικοί Έλληνες ζωγράφοι είχαν προσφέρει στις μεταπολεμικές δεκαετίες έργα τους για αφίσες του ΕΟΤ και κάλεσε το τμήμα να σκεφτεί αν ήταν απλά μια αισθητική επιλογή εκείνης της εποχής ή αν υπήρχε και κάποιος τεχνικός λόγος που οδηγούσε σε αυτή την επιλογή. Παρακίνησε τους/τις μαθητές/τριες να σκεφτούν τα παλιά οικογενειακά λευκώματα ή τις παλιές ταινίες, για να συνειδητοποιήσουν ότι δεν υπήρχε τότε έγχρωμο φωτογραφικό φιλμ, άρα η ασπρόμαυρη φωτογραφία ίσως δεν ήταν τόσο ελκυστική για τους υποψήφιους τουρίστες. Επίσης η εκπαιδευτικός ρώτησε το τμήμα αν είχε κάποιες ιδέες για το πώς ερμηνεύεται η έλλειψη σλόγκαν στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες. Σε αυτό το σημείο υπήρξε μια δυστοκία και έτσι εξήγησε η ίδια ότι τότε η διαφημιστική «στρατηγική» δεν είχε γενικά εξελιχθεί τόσο και ότι αργότερα μελετήθηκε πολύ η επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα του διαφημιστικού μηνύματος, απομακρύνοντας τη διαφήμιση από την απλότητα που είχε κάποτε. Στη συνέχεια ο/η εκπαιδευτικός ρώτησε τα παιδιά πώς ερμηνεύουν τη διαφορά στη θεματολογία. Κάποια το συνδύασαν με την ερμηνεία του προηγούμενου ερωτήματος και μάντεψαν ότι οι διαφημιστές πια απευθύνονται σε ένα πιο συγκεκριμένο κοινό κάθε φορά, δημιουργούν αφίσες για μια ιδιαίτερη μερίδα τουριστών που αντιστοιχεί σε ιδιαίτερες προτιμήσεις, γι αυτό την ίδια χρονιά δημιουργούνται πολλές αφίσες που καθεμιά σκοπεύει να προσελκύσει ανθρώπους με διαφορετικά γούστα και επιθυμίες. Στο σημείο αυτό η εκπαιδευτικός κάλεσε το τμήμα να σκεφτεί ποια είναι η ιδιαιτερότητα του μηνύματος κάποιων αφισών και να εντοπίσουν κάθε αφίσα σε υποψήφιους τουρίστες ποιας ηλικίας και ποιων ενδιαφερόντων ή προσδοκιών απευθυνόταν. Στη συνέχεια ρώτησε αν μπορούσαν να φανταστούν γιατί επέμεινε στην παράμετρο «δέκτης του μηνύματος». Κάποιος μαθητής απάντησε ότι αυτό είναι ένα στοιχείο που θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους όταν δημιουργήσουν τη δική τους αφίσα. Σελίδα 17 από 32

Η εκπαιδευτικός τότε κατηύθυνε την προσοχή τους σε αφίσες που παρουσιάζουν πολυτελείς ξενοδοχειακές μονάδες που προσφέρουν διάφορες υπηρεσίες και πρότεινε να σκεφτούν γιατί λείπουν τέτοιες αφίσες από τις παλιότερες δεκαετίες. Μια μαθήτρια απάντησε ότι μάλλον δεν θα υπήρχαν τότε τέτοια ξενοδοχεία στην Ελλάδα και άρα λογικό ήταν να προβάλλονται το τοπίο και ο πολιτισμός, αφού αυτά είχε να προσφέρει η χώρα. Μια άλλη μαθήτρια πιθανολόγησε ότι η προβολή αυτών των στοιχείων από τον ΕΟΤ τα τελευταία χρόνια δείχνει την επιδίωξη να προσελκυσθούν πλούσιοι τουρίστες, που θα αφήσουν περισσότερα έσοδα στη χώρα και ότι αυτό μπορεί να διευκολυνθεί με την προβολή πολυτελών χώρων όπου ένας εύπορος τουρίστας θα έχει μια διαμονή υψηλών προδιαγραφών και θα συνυπάρχει με επίσης εύπορους τουρίστες. Ένας μαθητής πρόσθεσε πως είχε ακούσει ότι υπάρχουν τουρίστες που έρχονται στην Ελλάδα και περνούν όλες τις μέρες των διακοπών τους μέσα σε ένα ξενοδοχειακό συγκρότημα που καλύπτει όλες τις ανάγκες τους και παρέχει κάθε είδους διασκέδαση και ίσως σε αυτούς απευθύνονται οι εν λόγω αφίσες. Η εκπαιδευτικός καθοδήγησε τους/τις μαθητές/τριες με ερωτήσεις σχετικά με το παγκόσμιο βιοτικό επίπεδο στα μεταπολεμικά χρόνια να διατυπώσουν τη σκέψη ότι η μη προβολή υλικών απολαύσεων στις παλιότερες αφίσες σχετίζεται με το γεγονός ότι όλες οι κοινωνίες ήταν τότε λιγότερο αναπτυγμένες οικονομικά και λιγότερο καταναλωτικές. Επίσης εξήγησε η ίδια πως οι άνθρωποι που είχαν τη δυνατότητα για διακοπές εκτός των συνόρων τους κατά τη δεκαετία του 50 η του 60 ασκούσαν προσοδοφόρα επαγγέλματα και, κατά τεκμήριο, ήταν μορφωμένοι, άρα εκτιμούσαν (ή ένιωθαν ότι όφειλαν να δείξουν ότι εκτιμούσαν) τους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία. Τις τελευταίες όμως δεκαετίες πολύ περισσότεροι άνθρωποι είχαν τη δυνατότητα να σχεδιάσουν κάποιες διακοπές εκτός της χώρας τους, συνεπώς και άνθρωποι που δεν είχαν την ευκαιρία για πολύχρονες σπουδές, για τους οποίους ο ελληνικός πολιτισμός δεν αποτελεί τόσο σημαντικό δέλεαρ, αντίθετα αποτελούν δέλεαρ η διασκέδαση, η ελληνική κουζίνα, οι αθλητικές δραστηριότητες. Σελίδα 18 από 32

Τέλος, η εκπαιδευτικός ανακεφαλαίωσε σημειώνοντας ότι η αλλαγή στις αφίσες ερμηνεύεται από την εξέλιξη στον χώρο της διαφήμισης αλλά και από την αλλαγή των κοινωνικών δεδομένων και τη συνεπαγόμενη διαφοροποίηση των υποψήφιων τουριστών. Πριν τελειώσει η διδακτική ώρα, η εκπαιδευτικός ενημέρωσε το τμήμα ότι θα χωριστεί σε ομάδες στο πλαίσιο της Γεωγραφίας. Για την επόμενη φάση, που ήταν η συλλογή σχετικού πληροφοριακού και οπτικοακουστικού υλικού για τη χώρα που θα αναλάμβανε κάθε ομάδα να διαφημίσει, το τμήμα επρόκειτο να συνεννοηθεί με την καθηγήτρια της Γεωγραφίας (Μαρία Γιαλλούση). Τονίστηκε μόνο ότι για να διευκολυνθούν στη μεθεπόμενη φάση, που είναι η δημιουργία της αφίσας, θα έπρεπε καθώς μελετούν τη χώρα της ομάδας τους να επιλέξουν σε ποιο ή ποια στοιχεία της χώρας θα εστίαζαν, έχοντας κατά νου μια συγκεκριμένη κατηγορία υποψήφιων τουριστών που θα επιδίωκαν να προσελκύσουν. 2 η φάση στο πλαίσιο της Γεωγραφίας, 3 διδακτικές ώρες: χωρισμός σε ομάδες και συλλογή-παρουσίαση πληροφοριακού και οπτικοακουστικού υλικού για κάθε χώρα Η εκπαιδευτικός φρόντισε να χωριστούν τα μέλη του τμήματος σε ομάδες ανάλογα με τη χώρα που τους ενδιέφερε να μελετήσουν και στη συνέχεια να διαφημίσουν. Κάθε ομάδα συνέλεξε υλικό και δημιούργησε ένα αρχείο PowerPoint το οποίο παρουσίασε στην ολομέλεια, για να την ενημερώσει για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της χώρας και ιδίως τα «ισχυρά χαρτιά» της, αυτά δηλαδή που θα μπορούσε να αναδείξει στην καμπάνια που είχε αναλάβει: φυσικό περιβάλλον, αρχιτεκτονική, μουσεία και μνημεία, ήθη και έθιμα, φημισμένες σπεσιαλιτέ, πολιτισμός. Σελίδα 19 από 32

3 η φάση στο πλαίσιο της Πληροφορικής, στο εργαστήριο Πληροφορικής 2 ώρες: δημιουργία αφίσας Οι ομάδες είχαν ειδοποιηθεί να φέρουν σε USB το υλικό που είχαν συγκεντρώσει στη δεύτερη φάση, ώστε να το αξιοποιήσουν και να δημιουργήσουν την αφίσα τους. Αρχικά έγινε από την καθηγήτριά τους Ευαγγελία Κοντοπίδη μια επίδειξη των εργαλείων του επεξεργαστή κειμένου, τα οποία θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν για την αποστολή τους. Μια ομάδα έμπειρη στις ΤΠΕ αποφάσισε να χρησιμοποιήσει το λογισμικό παρουσίασης (το PowerPoint στη «Σχεδίαση» παρέχει τη δυνατότητα και για κάθετες διαφάνειες), θεωρώντας το πιο εύχρηστο για τη συγκεκριμένη εργασία. Στη συνέχεια εργάστηκαν στους υπολογιστές, ακολουθώντας τις οδηγίες του φύλλου εργασίας 1, που τους είχε διανεμηθεί. Το φύλλο εργασίας 1 εξηγούσε και τα κριτήρια με τα οποία θα αξιολογούταν η αφίσα τους, ώστε να τα λάβουν υπόψη τους κατά τη σύνθεση του πολυτροπικού τους κειμένου. Όταν ολοκλήρωσαν την αφίσα τους, την ανάρτησαν στο wiki του τμήματος, στη σελίδα που είχε δημιουργηθεί για αυτόν τον σκοπό. Στιγμιότυπο από τη σελίδα όπου αναρτήθηκαν οι αφίσες (υπερσύνδεσμοι) Σελίδα 20 από 32

4 η φάση στο πλαίσιο της Νεοελληνικής Γλώσσας, στην αίθουσα διδασκαλίας 1 ώρα: Ετεροαξιολόγηση των ομάδων Όπως φαίνεται στο φύλλο εργασίας 1, αρχικά ο σχεδιασμός περιλάμβανε την ετεροαξιολόγηση και την αυτοαξιολόγηση των ομάδων μέσω του wiki: οι μαθητές/τριες θα σχολίαζαν τουλάχιστον μία από τις αφίσες των άλλων ομάδων και στη συνέχεια, μετά την ανατροφοδότηση που θα λάμβαναν, οι ομάδες έπρεπε να αυτοαξιολογηθούν. Δυστυχώς η φάση αυτή συνέπεσε με την κορύφωση των διαγωνισμάτων του τριμήνου και οι μαθητές/τριες αδράνησαν όσον αφορά αυτή τη διαδικασία. Έτσι η φιλόλογος τελικά τους/τις απάλλαξε από αυτή την αποστολή, αναγνωρίζοντας τον φόρτο της περιόδου. Πραγματοποιήθηκε μόνο η ετεροαξιολόγηση και αυτή εντός του φυσικού χώρου της αίθουσας διδασκαλίας, όπου προβλήθηκαν οι αφίσες, δείγματα των οποίων ακολουθούν. Σελίδα 21 από 32

Όταν προβαλλόταν η αφίσα μιας ομάδας, ένα από τα μέλη της εξηγούσε ποιο στοιχείο της χώρας είχαν επιλέξει να αναδείξουν και ποιους δέκτες είχαν κατά νου όταν δημιουργούσαν την αφίσα. Οι μαθητές/τριες των υπόλοιπων ομάδων καλούνταν να αξιολογήσουν αιτιολογημένα α) σε ποιο βαθμό σχετιζόταν νοηματικά ο λόγος με την εικόνα β) σε ποιο βαθμό η αφίσα ήταν πρωτότυπη και ευρηματική (ιδίως όσον αφορά το σλόγκαν της) γ) σε ποιο βαθμό κέρδιζε την προσοχή του κοινού και αναδείκνυε το σλόγκαν της δ) κατά πόσο η αφίσα θα κατάφερνε να πείσει το ιδιαίτερο κοινό στο οποίο απευθυνόταν. Σελίδα 22 από 32

5 η φάση στο πλαίσιο της Νεοελληνικής Γλώσσας, στην αίθουσα διδασκαλίας 2 ώρες: αποδόμηση του κειμενικού είδους διαφημιστικό σποτ, διαφορετικά παραδείγματα προς αξιοποίηση από τις ομάδες Η εκπαιδευτικός εξήγησε ότι στόχος του συγκεκριμένου δίωρου ήταν να μελετηθεί το κειμενικό είδος διαφημιστικό σποτ και δη το σχετικό με τον τουρισμό, ώστε οι ομάδες να μπορέσουν στη συνέχεια να δημιουργήσουν τα δικά τους σποτάκια. Η προβολή ξεκίνησε με ένα φιλμάκι του ΕΟΤ με τίτλο Greek tourism, an eternal journey, το οποίο υπάρχει σε δύο εκδοχές, μία στην οποία τα λόγια κυρίως ακούγονται από κάποιον αόρατο αφηγητή και σπάνια εμφανίζονται ως υπότιτλοι και μία στην οποία τα λόγια εμφανίζονται μονάχα ως υπότιτλοι. Πρώτα προβλήθηκε το φιλμάκι με την προφορική αφήγηση, ενώ η εκπαιδευτικός διάβαζε παράλληλα την ελληνική μετάφραση του κειμένου που ακούγεται, την οποία είχε προετοιμάσει νωρίτερα. Όταν ολοκληρώθηκε η προβολή, το τμήμα ρωτήθηκε ποιοι σημειωτικοί τρόποι είχαν αξιοποιηθεί στο πολυτροπικό αυτό κείμενο και εντοπίστηκαν εύκολα α) ο λόγος ο γραπτός αλλά κυρίως ο προφορικός β) η εικόνα και δη η κινούμενη γ) η μουσική υπόκρουση. Η εκπαιδευτικός συμπλήρωσε ότι ο προφορικός λόγος αξιοποιεί όχι μόνο γλωσσικά αλλά και παραγλωσσικά στοιχεία, τον επιτονισμό και τις παύσεις. Ύστερα οι μαθητές/τριες ρωτήθηκαν ποιο ήταν το κεντρικό μήνυμα με το οποίο επιδίωκε το σποτ να πείσει τον θεατή να επισκεφτεί την Ελλάδα. Αρχικά ακούστηκαν κάποια από τα επιμέρους, τα δευτερεύοντα στοιχεία, όπως ο πανάρχαιος ελληνικός πολιτισμός και τα μνημεία του, τα όμορφα τοπία, η φιλοξενία. Η εκπαιδευτικός κάθε φορά αναγνώριζε ότι πράγματι είχαν αξιοποιηθεί τα παραπάνω, αλλά δεν ήταν αυτά το βασικό επιχείρημα παρά κάποια από τα στοιχεία που το στήριζαν. Ένας μαθητής τότε είπε πως αυτό που ισχυρίστηκε το σποτ είναι πως ο τουρισμός είναι ουσιαστικά ελληνική επινόηση, ελληνικό προϊόν και ως αποδείξεις παρουσίασε, εκτός από όσα είχαν ήδη ειπωθεί, την πανάρχαια σχέση των Ελλήνων με τα ταξίδια και τη μακρόχρονη πείρα στην υποδοχή τουριστών. Άλλες μαθήτριες συμπλήρωσαν ότι το σποτ επικαλέστηκε και τις εντυπώσεις γνωστών πνευματικών ανθρώπων, ξένων και Σελίδα 23 από 32

Ελλήνων, για την Ελλάδα, καθώς και τη χαρούμενη διάθεση των ανθρώπων και το ελληνικό γλέντι. Ύστερα προβλήθηκε η δεύτερη εκδοχή του σποτ. Συζητήθηκε τότε η ιδιαιτερότητα των δύο εκδοχών, τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα καθεμιάς. Οι μαθητές/τριες πρόσεξαν ότι στην περίπτωση του σποτ όπου τα λόγια εμφανίζονται γραπτά, δίνεται η δυνατότητα στον θεατή να απολαύσει τη μελωδία, που υποβάλλει μια ατμόσφαιρα, αλλά εξαιτίας του γεγονότος ότι εστίασαν στα γράμματα δεν έδωσαν την αντίστοιχη προσοχή στην εικόνα. Αντίθετα, στην περίπτωση του σποτ που αξιοποιούσε τον προφορικό λόγο, η απόλαυση της εικόνας δεν παρεμποδίστηκε από την ύπαρξη γραμμάτων πάνω στην οθόνη, αλλά παρεμποδίστηκε η απόλαυση της μελωδίας, η οποία μόλις που ακουγόταν, καλυπτόταν από την αφήγηση. Η εκπαιδευτικός ζήτησε να σκεφτούν αν υπήρχε κάποια κατηγορία δεκτών που θα λάμβαναν το βασικό μήνυμα μόνο σε μια από τις δύο εκδοχές. Οι μαθητές/τριες απάντησαν ότι η πρώτη εκδοχή ήταν ακατάλληλη για δέκτες με πρόβλημα ακοής, ενώ η δεύτερη ήταν ακατάλληλη για δέκτες με προβλήματα όρασης. Το επόμενο σποτ που προβλήθηκε ήταν ένα διαφημιστικό της Περιφέρειας Κρήτης το οποίο υπογραμμίζει την κρητική φιλοξενία, το Crete: Incredible hospitality. Οι μαθητές/τριες ρωτήθηκαν αν οι τρόποι που αξιοποιεί το συγκεκριμένο πολυτροπικό κείμενο διαφέρουν από εκείνους του προηγούμενου. Διαπίστωσαν ότι επιστρατεύονται πάλι ο λόγος (κυρίως ο προφορικός, ελάχιστα ο γραπτός), η εικόνα και η μουσική αλλά σε μεγάλο βαθμό και τα εξωγλωσσικά στοιχεία, δηλαδή η γλώσσα του σώματος, νεύματα, εκφράσεις προσώπου, στοιχεία που δεν παίζουν τόσο σημαντικό ρόλο στο προηγούμενο σποτ. Το επόμενο ερώτημα αφορούσε τη λογική με την οποία είχε στηθεί το σποτ για την κρητική φιλοξενία και σε τι διέφερε από τη λογική του προηγούμενου σποτ. Για να κατευθύνει τον συλλογισμό των μαθητών/τριών, η εκπαιδευτικός πρότεινε να σκεφτούν αν θα βόλευε να αξιοποιήσουν ένα αφηγηματικό διάγραμμα (τόπος, χρόνος, πρόσωπα, πρόβλημα, δράση, αποτέλεσμα, λύση) στην περίπτωση που τους ζητούσαν να παρουσιάσουν Σελίδα 24 από 32

συνοπτικά το περιεχόμενο κάθε σποτ. Οι μαθητές/τριες παρατήρησαν ότι αυτό ισχύει μόνο στο σποτ της κρητικής φιλοξενίας, που μεταδίδει το μήνυμά του αφηγούμενο μια ιστορία, ενώ το πρώτο σποτ παρουσιάζει μια σειρά επιχειρημάτων. Στη συνέχεια επιχειρήθηκε μια κριτική προσέγγιση του σποτ για τη φιλοξενία, επαναφέροντας ζητήματα που είχαν συζητηθεί στην περίπτωση της αφίσας, δηλαδή την απόκρυψη στοιχείων και την ωραιοποίηση άλλων, με στόχο να επιτευχθεί ο σκοπός του πομπού του μηνύματος. Η τελευταία προβολή αφορούσε ένα ερασιτεχνικό φιλμάκι με τίτλο Greek islands and byzantine meditation. Εντοπίστηκαν ξανά οι σημειωτικοί τρόποι που αξιοποιούνταν (εικόνα, μουσική), καθώς και εκείνοι που θα μπορούσαν να έχουν αξιοποιηθεί (γραπτός ή προφορικός λόγος). Ύστερα ζητήθηκε από τους/τις μαθητές/τριες να μαντέψουν για ποιο λόγο επέλεξε η εκπαιδευτικός να προβάλει αυτό το ερασιτεχνικό φιλμάκι. Εύστοχα υπέθεσαν ότι επιλέχθηκε γιατί είναι απλό στη σύλληψή του και εύκολο να το μιμηθούν, καθώς στηρίζεται σε φωτογραφίες και μουσική και μπορεί εύκολα να εμπλουτισθεί με λόγο. Αφού επιβεβαίωσε τη σκέψη τους, η εκπαιδευτικός, διερεύνησε αν σε κάθε ομάδα υπήρχε τουλάχιστον ένα μέλος που να ήταν εξοικειωμένο με το MovieMaker ή με το χρονισμένο PowerPoint, καθώς δεν υπήρχε η δυνατότητα οι ομάδες να εργαστούν ξανά στο εργαστήριο πληροφορικής για τη δημιουργία των σποτ τους. Μόλις βεβαιώθηκε ότι δεν υπήρχε ομάδα χωρίς ένα έμπειρο μέλος, παρακάλεσε τις ομάδες να συνεργαστούν εκτός του χώρου του σχολείου και να ολοκληρώσουν αυτή την αποστολή μέσα στις επόμενες δύο βδομάδες. Εξήγησε ότι θα αναρτούσε ένα βοηθητικό φύλλο εργασίας στο wiki με τα βήματα που έπρεπε να ακολουθηθούν καθώς και με τα κριτήρια αξιολόγησης της δουλειάς τους. Πρόσθεσε ότι τα σποτ δεν μπορούν να αναρτηθούν στο wiki, επειδή είναι «βαριά» αρχεία, συνεπώς θα προβάλλονταν και θα σχολιάζονταν στην ολομέλεια στο μεθεπόμενο μάθημα. Σελίδα 25 από 32

6 η φάση στο πλαίσιο της Νεοελληνικής Γλώσσας, 2 ώρες: προβολή και σχολιασμός των σποτ που δημιούργησαν οι ομάδες Τα σποτ προβλήθηκαν διαδοχικά. Μετά την προβολή κάθε σποτ, έπαιρναν τον λόγο μέλη των υπόλοιπων ομάδων και έλεγαν τη γνώμη τους ως προς τα τρία κριτήρια που είχαν ορισθεί αλλά και ως προς άλλες λεπτομέρειες. Όταν ολοκληρώθηκαν οι προβολές και οι ετεροαξιολογήσεις, η εκπαιδευτικός έθεσε στους/στις μαθητές/τριες το ερώτημα αν μετά από αυτό το project νιώθουν ότι παρατηρούν, αντιλαμβάνονται, αντιμετωπίζουν διαφορετικά τις διαφημίσεις που κατακλύζουν τη ζωή μας. Κάποιος απάντησε ότι έχει «πονηρέψει» και εξήγησε ότι με αυτό εννοεί πως μέχρι τώρα ήταν καχύποπτος μονάχα για το τι έλεγαν ή έγραφαν οι διαφημίσεις και όχι για την εντύπωση που με πλάγιο τρόπο επιδιώκουν να προκαλέσουν. Πήραν τον λόγο και άλλοι/ες μαθητές/τριες παρατηρώντας πως καμιά φορά οι διαφημίσεις δεν χρησιμοποιούν καν τον λόγο, αλλά σου δημιουργούν την επιθυμία να αγοράσεις κάτι, χάρη στις εικόνες ή στη μουσική ή στην ιστορία που αφηγούνται ή στο συνδυασμό όλων αυτών. Δηλαδή σου δημιουργούν μια θετική στάση απέναντι στο προϊόν πιο «ύπουλα» και σε αυτές είναι πιο δύσκολο να αντισταθεί κανείς. Μια μαθήτρια, τέλος, διαπίστωσε ότι «αυτές τις σκέψεις πάντως δεν τις είχε κάνει πριν να ασχοληθεί με το project». Η διδακτική ώρα έληξε με την οδηγία οι ομάδες να λάβουν υπόψη τους την ανατροφοδότηση που έλαβαν, ώστε να βελτιώσουν το σποτ τους πριν την επίσημη προβολή του στη σχετική εκδήλωση. Τελικά, ο προγραμματισμός του πολιτιστικού απογεύματος που παραδοσιακά οργανώνει το συγκεκριμένο σχολείο στο τέλος της χρονιάς δεν περιέλαβε τη συγκεκριμένη χρονιά την παρουσίαση εργασιών που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο των μαθημάτων και έτσι δυστυχώς οι μαθητές/τριες δεν έλαβαν την ικανοποίηση της δημοσιοποίησης των έργων τους. Σελίδα 26 από 32

ΣΤ. ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Φύλλο εργασίας 1 Η αποστολή μας Να δημιουργήσουμε τη δική μας διαφημιστική αφίσα. Η διαδικασία 1. Πριν ξεκινήσουμε, διαβάζουμε στο τέλος του φύλλου εργασίας (εργασία για το σπίτι) με ποια κριτήρια θα αξιολογηθούν οι αφίσες μας, ώστε να τα γνωρίζουμε εξαρχής. 2. Θα λάβουμε υπόψη όλα όσα συζητήσαμε όταν μελετήσαμε το κειμενικό αυτό είδος: εξιδανίκευση των θετικών στοιχείων και απόκρυψη των αρνητικών, εστίαση σε συγκεκριμένη κατηγορία δεκτών, συσχέτιση εικόνας και λόγου. 3. Θα χρησιμοποιήσουμε τον επεξεργαστή κειμένου για να μιμηθούμε τις έντυπες αφίσες που μελετήσαμε. 4. Θα επιλέξουμε ποιο/α στοιχείο/α της χώρας που αναλάβαμε θα προβάλει η αφίσα μας, απευθυνόμενη σε ποιους δέκτες. 5. Θα αποφασίσουμε πώς θα το επιτύχουμε, ποιες εικόνες και ποιες λέξεις/φράσεις θα χρησιμοποιήσουμε, ποια χρώματα, ποια γραμματοσειρά κτλ. 6. Όταν ολοκληρώσουμε τις αφίσες μας, θα τις αναρτήσουμε στο wiki του τμήματος (upload files> edit στη σχετική σελίδα με τίτλο «Οι αφίσες μας», τοποθέτηση του κέρσορα κάτω από την τελευταία ανάρτηση >insert file> επιλογή του αρχείου που θα εισαχθεί σε αυτό το σημείο) και θα συμπληρώσουμε κάτω από τον υπερσύνδεσμο σε ποια κατηγορία υποψήφιων Σελίδα 27 από 32

τουριστών εστιάζει η αφίσα καθώς και τα ονόματα που συμμετείχαν στη δημιουργία της. Ατομική εργασία για το σπίτι: Μέχρι και το ερχόμενο Σαββατοκύριακο, κάθε μαθητής/τρια θα σχολιάσει στη σχετική σελίδα του wiki τουλάχιστον δύο από τις αφίσες των άλλων ομάδων. Θα αξιολογήσει αιτιολογημένα α) σε ποιο βαθμό σχετίζεται νοηματικά ο λόγος με την εικόνα, β) σε ποιο βαθμό η αφίσα είναι πρωτότυπη και ευρηματική (ιδίως όσον αφορά το σλόγκαν της), γ) σε ποιο βαθμό κερδίζει την προσοχή του κοινού και αναδεικνύει το σλόγκαν της, δ) κατά πόσο η αφίσα επιτυγχάνει να πείσει το ιδιαίτερο κοινό στο οποίο απευθύνεται. Την ερχόμενη βδομάδα κάθε ομάδα μελετά τα σχόλια που έλαβε η αφίσα της από τους/τις συμμαθητές/τριες και από τις εκπαιδευτικούς, συνεργάζεται μέσω wiki ή Skype, ώστε να κάνει τις απαραίτητες βελτιώσεις και αναρτά την τελική εκδοχή της αφίσας στο wiki, ώστε να περιληφθεί στον φάκελο των αφισών που θα προβληθούν στο πολιτιστικό απόγευμα στο τέλος της χρονιάς. Σελίδα 28 από 32

Φύλλο εργασίας 2 Η αποστολή μας Θα δημιουργήσουμε το δικό μας σποτ. Η διαδικασία 1. Τα κριτήρια με τα οποία θα αξιολογηθούν τα σποτ μας είναι τα εξής: α) βαθμός συσχέτισης των τριών σημειωτικών τρόπων που θα επιστρατεύσουμε (λόγος, εικόνα, μουσική), β) επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα (πειστικότητα) του μηνύματος, γ) πρωτοτυπία. 2. Λαμβάνουμε υπόψη όλα όσα συζητήσαμε, όταν μελετήσαμε το κειμενικό αυτό είδος, για να επιλέξουμε το οπτικοακουστικό υλικό μας και να συντάξουμε τα λόγια. Επίσης έχουμε κατά νου ότι το κοινό στο οποίο απευθυνόμαστε είναι ευρύ, όχι όπως στην περίπτωση της αφίσας, συνεπώς μπορούμε να καλύψουμε μεγαλύτερη γκάμα ενδιαφερόντων. Τέλος, φροντίζουμε η διάρκεια των σποτ μας να μην ξεπερνά τα 2-3 λεπτά. 3. Αποφασίζουμε αν θα δημιουργήσουμε ένα χρονισμένο power point ή ένα αρχείο με Movie Maker. 4. Επιλέγουμε ποια μουσική, ποιες εικόνες και ποιες λέξεις/φράσεις θα χρησιμοποιήσουμε και με ποια σειρά. Στο μεθεπόμενο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας τα σποτ όλων των ομάδων θα προβληθούν και θα σχολιαστούν στην ολομέλεια. Εμείς θα λάβουμε υπόψη τα σχόλια που θα ακουστούν για το δικό μας σποτ και θα προχωρήσουμε στη βελτίωσή του. Σελίδα 29 από 32

Ζ. ΑΛΛΕΣ ΕΚΔΟΧΕΣ Στο πλαίσιο της Γεωγραφίας οι ομάδες θα μπορούσαν, αντί να δημιουργήσουν ένα PowerPoint, να αξιοποιήσουν το πρόγραμμα Thinglink στήνοντας την παρουσίαση τους με υπερσυνδέσμους πάνω στον χάρτη της χώρας (βλέπε ενδεικτικά: παράδειγμα α και παράδειγμα β). Επίσης θα μπορούσε να είχε αξιοποιηθεί για τη δημιουργία αφίσας το Glogster, ένα εξειδικευμένο δωρεάν πρόγραμμα, που απλώς προϋποθέτει την εγγραφή των χρηστών. Η. ΚΡΙΤΙΚΗ Το γεγονός ότι δεν εργάστηκαν οι ομάδες στον χώρο του σχολείου για το σποτ δυσκόλεψε την εμπλοκή του συνόλου των μελών των ομάδων σε αυτή την τελευταία φάση του σεναρίου. Στην πραγματικότητα μόνο οι μισές ομάδες εργάστηκαν από κοινού για αυτή την αποστολή. Στις άλλες μισές εξουσιοδοτήθηκε ένα μέλος να φέρει σε πέρας το έργο της σύνθεσης, ενώ η συμβολή των υπολοίπων μελών περιορίστηκε στο να προσφέρουν ιδέες για τη δομή και τα λόγια ή/και εικονικό και ηχητικό υλικό. Θ. BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΔΕΠΠΣ. 2003. Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών της Ελληνικής Γλώσσας για το Γυμνάσιο, ΦΕΚ 303Β/13-03-2003, http://www.pischools.gr/programs/depps/ [τελευταία πρόσβαση 17/4/12]. Κουτσογιάννης, Δ. 2010. Θεωρητικό πλαίσιο της γλωσσικής διδασκαλίας και αξιοποίηση των ΤΠΕ. Στο Επιμορφωτικό υλικό για την εκπαίδευση των επιμορφωτών στα Πανεπιστημιακά Κέντρα Επιμόρφωσης, τεύχος 3: κλάδος ΠΕ02, Β έκδοση. Πάτρα: ΕΑΙΤΥ. Κουτσογιάννης, Δ., Παυλίδου, Μ. & Ι. Χαλισιάνη. 2011. Μελέτη για την αξιοποίηση Σελίδα 30 από 32

των ΤΠΕ στη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση: γενικό πλαίσιο και ιδιαιτερότητες, Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, http://www.greeklanguage.gr/sites/default/files/digital_school/p3.1.2_glwssa_bth mia.pdf [τελευταία πρόσβαση 18/4/2014]. Κουτσογιάννης, Δ. & Μ. Αλεξίου. 2012. Μελέτη για τον σχεδιασμό, την ανάπτυξη και την εφαρμογή σεναρίων και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων για τη διδασκαλία της νεοελληνικής γλώσσας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Μελέτη στο πλαίσιο της Δράσης 62 (Π.3.1.3). Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, http://www.greeklanguage.gr/aboutdigitalschool [τελευταία πρόσβαση 17/4/14]. Ματσαγγούρας, Η. 2004. Η Διαθεματικότητα στη Σχολική Γνώση. Αθήνα: Γρηγόρης. Νέο Πρόγραμμα Σπουδών. 2011. Πρόγραμμα Σπουδών για τη Διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας & της Λογοτεχνίας στο Γυμνάσιο. Αθήνα. Northern Illinois University, Faculty Development and Instructional Design Center. 2008. Instructional Scaffolding to Improve Learning στο Spectrum http://www.niu.edu/spectrum/2008/fall/scaffolding.shtml και http://www.niu.edu/facdev/resources/guide/strategies/instructional_scaffolding_t o_improve_learning.pdf [τελευταία πρόσβαση 19/4/2014]. Χατζησαββίδης, Σ. 2011. Λόγος και εικόνα στον ημερήσιο ελληνικό τύπο: διερεύνηση του βαθμού και των χαρακτηριστικών της πολυτροπικότητας. Στο Πρακτικά της ημερίδας Eικόνα και λόγος στα Media. Ανακτημένο από http://users.auth.gr/sofronis/dimos_articles_pg07.html [τελευταία πρόσβαση 18/4/14]. Χατζησαββίδης, Σ. & Γαζάνη, Ε. 2005. Πολυτροπικός και μονοτροπικός / εικονικός λόγος. Από την πρόσληψη στην κατασκευή του παιδικού υποκειμένου. Στο Ο. Κωνσταντινίδου-Σέμογλου (Επιμ.), Εικόνα και παιδί, Θεσσαλονίκη: Cannot Not Design Publication, σσ. 27-35. Σελίδα 31 από 32

Χοντολίδου, Ε. 1999. Εισαγωγή στην έννοια της πολυτροπικότητας, Γλωσσικός Υπολογιστής, Περιοδική Έκδοση του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας για τη Γλώσσας και τη Γλωσσική Αγωγή, Θεσσαλονίκη, τόμος 1, τεύχος 1, 115-117. Σελίδα 32 από 32