Εισήγηση της Οργανωτικής Επιτροπής 30 Ιουνίου 2010 Δρ Χριστίνα Θεοχάρη Περιβαλλοντολόγος Π.Μ. Επιμελήτρια ΜΕΠΑΑ
Περιεχόμενα 1. Ιστορική αναδρομή 2. Η Οδηγία 2004/35/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 21ης Απριλίου 2004 3. Η ελληνική νομοθεσία 4. Εργαλεία για την εφαρμογή της περιβαλλοντικής ευθύνης Περιβαλλοντικός έλεγχος (environmental auditing) Μελέτες υποβάθρου Περιβαλλοντική Eπιθεώρηση (Environmental Inspectorate) 5. Προτάσεις
1. Ιστορική αναδρομή
ΗύπαρξηστιςχώρεςμέλητηςΕ.Ε. πολυάριθμων τοποθεσιών που έχουν ρυπανθεί, γεγονός γγ που συνεπάγεται σοβαρούς κινδύνους για την δημόσια υγεία παράλληλα με την θεαματική επιτάχυνση της απώλειας της βιοποικιλότητας, ώθησαν την Ε.Ε. στην αναζήτηση τρόπων αποκατάστασης των περιβαλλοντικών ζημιών και παράλληλη θεσμική κάλυψη των αναγκαίων διασικασιών.
1993: η Πράσινη Βίβλος για την Περιβαλλοντική Ευθύνη (Π.Ε.) Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου υπέρ της υιοθέτησης μιας Οδηγίας. 2000: η Λευκή Βίβλος, ηοποίαείχεωςστόχοναδιερευνήσεικαινα αποσαφηνίσει τον τρόπο διαμόρφωσης ενός Κοινοτικού πλαισίου για την Π.Ε. 2004: υιοθέτηση της Οδηγία 2004/35/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 21ης Απριλίου 2004, σχετικά με την περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά στην πρόληψη και αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας. Με την υιοθέτηση της Οδηγίας 2004/35/ΕΚ, επιτυγχάνεται η εισαγωγή, σε επίπεδο ΕΕ, ενός ευρύτερου κοινού νομοθετικού πλαισίου που ρυθμίζει το καθεστώς της Π.Ε.
2. Η Οδηγία 2004/35/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 21ης Απριλίου 2004
Σκοπός της οδηγίας είναι «να διαμορφώσει ένα πλαίσιο για την περιβαλλοντική ρβ ευθύνη, βάσει της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» με σκοπό την πρόληψη και την αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας». H αρχή «ο ρυπαίνωνπληρώνει» αποτελεί μια από τις βασικότερες αρχές του Κοινοτικού Περιβαλλοντικού Δικαίου.
Περιβαλλοντική ρβ ήζημία Ως περιβαλλοντική ζημία ορίζεται «η μετρήσιμη δυσμενής μεταβολή Ως περιβαλλοντική ζημία ορίζεται «η μετρήσιμη δυσμενής μεταβολή φυσικού πόρου ή η μετρήσιμη υποβάθμιση υπηρεσίας συνδεόμενης με φυσικό πόρο που μπορεί να επέλθει άμεσα ή έμμεσα».
Υπόχρεοι (πρόληψη ρ αποκατάσταση) Καθιστάτουςφορείςεκμετάλλευσηςεπαγγελματικώνδραστηριοτήτων οι οποίες προκαλούν περιβαλλοντική ρβ ήζημία ως οικονομικά υπόχρεους για την αποκατάσταση της ζημίας και Ο φ ί άλλ ί δ ό ύ Οι φορείς εκμετάλλευσης, των οποίων οι δραστηριότητες συνιστούν επικείμενη απειλή για την πρόκληση περιβαλλοντικής ζημίας, καθίστανται υπόχρεοι για τη λήψη των απαραίτητων προληπτικών μέτρων.
Καθεστώτα ευθύνης Το πρώτο καθεστώς αφορά στους φορείς εκμετάλλευσης δραστηριοτήτων που συνεπάγονται άμεσο ή πιθανό κίνδυνο στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον. Τέτοιες δραστηριότητες (Παράρτημα ΙΙΙ) είναι, μεταξύ άλλων: Εκείνες για τις οποίες απαιτείται η λήψη άδειας σύμφωνα με την Οδηγία IPPC. Οι διαδικασίες διαχείρισης αποβλήτων. Η απόρριψη ή απελευθέρωση ουσιών και ρύπων στον αέρα ή στα νερά. Η παραγωγή, αποθήκευση, χρήση και απελευθέρωση επικίνδυνων χημικών ουσιών, καθώς και Η μεταφορά, χρήση και απελευθέρωση ΓΤΟ.
Καθεστώτα ευθύνης Το δεύτερο καθεστώς περιβαλλοντικής ευθύνης εκτείνεται σε όλες τις επαγγελματικές δραστηριότητες, καιστιςμηαναφερόμενεςστοπαράρτημα ΙΙΙ, όσον αφορά στη ζημία προστατευόμενων ειδών και φυσικών οικοτόπων. Στις περιπτώσεις αυτές, ο φορέας εκμετάλλευσης θα φέρει ευθύνη, ς ρ ς ς, φ ρ ς μ ης φρ η, σύμφωνα με την Οδηγία, μόνο εφόσον ενήργησε εκ δόλου ή εξ αμελείας.
Αρμόδιες αρχές Κυρίαρχο ρόλο στην εφαρμογή της Οδηγίας καλούνται να διαδραματίσουν οι αρμόδιες αρχές των κρατών-μελών, καθώς αυτές θα πρέπει να εντοπίζουν τους ρυπαίνοντες που υπέχουν ευθύνη και να διασφαλίζουν ότι ο υπαίτιος θα επωμίζεται το σχετικό κόστος των απαραίτητων μέτρων πρόληψης ή αποκατάστασης που προβλέπει η Οδηγία.
Τα φυσικά ή νομικά πρόσωπα που ενδέχεται να υποστούν τις αρνητικές συνέπειες της περιβαλλοντικής ζημιάς ή οι νομιμοποιημένοι φορείς (όπως οργανισμοί με περιβαλλοντικές αρμοδιότητες, μη κυβερνητικές οργανώσεις που έχουν ως σκοπό την προστασία του περιβάλλοντος) μπορούνναζητήσουναπό τις αρμόδιες αρχές να παρέμβουνσε περίπτωση ζημιάς. και μπορούν να προσφύγουν σε δικαστήριο ή σε έναν ad hoc οργανισμό, προκειμένου να αξιολογηθεί ηνομιμότητα των αποφάσεων, της δράσης ή της μη ανάληψης δράσης της αρμόδιας αρχής.
Η Οδηγία επιτάσσει ότι τα κράτη-μέλη πρέπει να θέσουν σε ισχύ τις αναγκαίες νομοθετικές, κανονιστικές και διοικητικές διατάξεις το αργότερο μέχρι τις 30 Απριλίου 2007.
3. Η ελληνική νομοθεσία, ΠΔ 148/2009 (ΦΕΚ 190 Α)
Με το ΠΔ 148/2009 (ΦΕΚ 190Α) ενσωματώθηκε στο εθνικό Δίκαιο της χώρας μας η Οδηγία για την περιβαλλοντική ευθύνη (2004/35/ΕΚ). Αρμόδια Αρχή για την εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας είναι το ΥΠΕΚΑ, μέσω ενός Αυτοτελούς Συντονιστικού Γραφείου Αντιμετώπισης Περιβαλλοντικών Ζημιών (ΣΥΓΑΠΕΖ). Υποστηρίζεται από γνωμοδοτική επιτροπή για την πρόληψη και αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημιάς (Επιτροπή Αντιμετώπισης Περιβαλλοντικών Ζημιών (ΕΑΠΕΖ)). Το έργο του ΥΠΕΚΑ υποστηρίζεται από Περιφερειακές Επιτροπές Αντιμετώπισης Περιβαλλοντικών Ζημιών (ΠΕΑΠΖ) που συστήνονται σε κάθε Περιφέρεια της χώρας με Απόφαση του Γενικού Γραμματέα προκειμένου να γνωμοδοτούν σε θέματα αρμοδιότητας δό των Περιφερειών.
Προβλέπεται η έκδοση ΚΥΑ για την υποχρεωτική υπαγωγή των δραστηριοτήτων που εντάσσονται στο πεδίο εφαρμογής του ΠΔ σε σύστημα χρηματοοικονομικής ασφάλειας (η εφαρμογή έπρεπε να αρχίσει την 1 η Μαΐου 2010). Με τις ΚΥΑ θα καθορισθεί το ακριβές χρονοδιάγραμμα υπαγωγής για κάθε μια ή για κάθε κατηγορία δραστηριοτήτων, καθώς επίσης και το ποσό χρηματοπιστωτικής ασφάλειας.
Αδειοδοτούμενες δραστηριότητες που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του ΠΔ: Το σύνολο των έργων και δραστηριοτήτων που εμπίπτει στις διατάξεις της Οδηγίας IPPC. Οιδιαδικασίες διαχείρισης επικινδύνωνκαικαι μηεπικινδύνωναποβλήτων αποβλήτων. Όλες οι απορρίψεις σε εσωτερικά επιφανειακά νερά. Ολες οι απορρίψεις ουσιών σε επιφανειακά ή υπόγεια νερά. Η άντληση και κατακράτηση νερού. Η παραγωγή, χρήση, αποθήκευση, κατεργασία, ταφή, απελευθέρωση επικινδύνων ουσιών, παρασκευασμάτων, φυτοπροστατευτικών προϊόντων και βιοκτόνων. Οι μεταφορές οδικώς, θαλασσίως, σιδηροδρομικώς ή εναερίως επικινδύνων ή ρυπογόνων εμπορευμάτων. Τα έργα υποδομών και οι βιομηχανικές δραστηριότητες. η Οιαδήποτε χρήση (και η μεταφορά) γενετικά τροποποιημένων μικροοργανισμών. Οιαδήποτε σκόπιμη ελευθέρωση στο περιβάλλον, μεταφορά και διάθεση στην αγορά γενετικά τροποποιημένων οργανισμών. Η διασυνοριακή μεταφορά αποβλήτων εντός, προς ή έξω από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η διαχείριση των αποβλήτων της εξορυκτικής βιομηχανίας.
4. Εργαλεία για την εφαρμογή της Περιβαλλοντικής ευθύνης
Περιβαλλοντικός έλεγχος (environmental auditing) Οπεριβαλλοντικόςέλεγχοςαποτελεί εργαλείο διαπίστωσης και αποτύπωσης των περιβαλλοντικών θεμάτων και επιπτώσεων που προκαλεί ο φορέας εκμετάλλευσης στο περιβάλλον. Το περιβαλλοντικό auditing είναι συχνά συνυφασμένο με τα Συστήματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (πρότυπα ISO 14001, EMAS) για τα οποία αποτελεί μία απότις απαιτήσεις των προτύπων. Οι έλεγχοι μπορούν να διακριθούν σε: (α μέρους) που γίνονται από τον οργανισμό ή για τον οργανισμό(από τεχνικούς συμβούλους, ασφαλιστικές εταιρείες κλπ),σε επιθεωρήσεις (β μέρους) που γίνονται σε προμηθευτές ή σε θυγατρικές εταιρείες (γ μέρους) ) που πραγματοποιούνται από εξωτερικό όφορέα πουδεν σχετίζεται μετονοργανισμό (δημόσιος φορέας, φορέας πιστοποίησης κλπ).
Μελέτες υποβάθρου (baseline studies) Βάση για την αξιολόγηση της περιβαλλοντικής ζημιάς είναι η ορθή και αναλυτική καταγραφή της αρχικής κατάστασης αναφοράς μέσω κατάλληλων μελετών υποβάθρου (baseline studies). Ως βάση για την αξιολόγηση της περιβαλλοντικής ζημιάς, δηλ. της μετρήσιμης δυσμενούς μεταβολής βλή φυσικού πόρου, λαμβάνεται υπόψη η έννοια της «αρχικής κατάστασης ή κατάστασης αναφοράς». Η αρχική κατάσταση ορίζεται ως «ηκατάστασηπουθα επικρατούσε κατά τη στιγμή της ζημιάς των φυσικών πόρων και των υπηρεσιών εάν δεν είχε συμβεί η περιβαλλοντική ζημιά, υπολογιζόμενη με βάση τις διαθέσιμες πληροφορίες».
Μελέτες υποβάθρου (baseline studies) Σύμφωνα με την Οδηγία καθορίζονται και αξιολογούνται ως προς την περιβαλλοντική ζημιά τρεις κατηγορίες φυσικών πόρων: τα προστατευόμενα είδη και φυσικοί οικότοποι, τα ύδατα και το έδαφος. Για κάθε μία από αυτές τις κατηγορίες καθορίζονται τα κριτήρια και τα δεδομένα που απαιτούνται για την αξιολόγηση των δυσμενών μεταβολών βλώ από την αρχική κατάσταση, δηλ. της περιβαλλοντική ζημιάς.
Ειδικότερα: Για τα προστατευόμενα είδη καιφυσικούς οικοτόπους γίνεται σύνδεση ύδ με τις Οδηγίες 2009/147/EK γιαταπτηνά- όπως αντικατέστησε την 79/409/ΕΟΚ - και 92/43/ΕΟΚ για τους φυσικούς οικοτόπους και είδη πανίδας και χλωρίδας. Παράλληλα καθορίζονται κριτήρια αξιολόγησης της κατάστασης διατήρησής τους [Αρ. 2 παρ. (1) α, (3), (4) και Παράρτημα Ι της Οδηγίας 2004/35/ΕΚ], όπως αριθμός ατόμων, πυκνότητα, σπανιότητα, ικανότητα πολλαπλασιασμού, ανάκαμψης κλπ. Για τα ύδατα γίνεται σύνδεση με την Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά 2000/60/ΕΚ και η αξιολόγηση της κατάστασης των υδάτων και οποιασδήποτε μεταβολής αυτής βασίζεται στην οικολογική, χημική ή/και ποσοτική κατάσταση ή/και οικολογικό δυναμικό, όπως καθορίζονται βάσει των διατάξεων της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Για το έδαφος αξιολογείται ως ζημιά η οποιαδήποτε ρύπανση από ουσίες, παρασκευάσματα, οργανισμούς και μικροοργανισμούς, δημιουργεί σοβαρό κίνδυνο στην ανθρώπινη υγεία.
Ασφαλιστική δικλείδα Η μελέτη υποβάθρου αποτελεί τη μόνη ασφαλιστική δικλείδα για τον φορέα εκμετάλλευσης όσον αφορά στααπαιτούμεναμέτρααποκατάστασηςκαι συνεπώς στο κόστος αυτών, όπως επίσης μπορεί να αποτελέσει την αιτιολογημένη απόδειξη σε καταστάσεις όπου η περιβαλλοντική ζημιά δεν έχει προκληθεί από τον φορέα εκμετάλλευσης. Οι μελέτες υποβάθρου έχουν επίσης μείζονα σημασία για την Αρμόδια Αρχή παρέχοντας ένα πολύτιμο εργαλείο για την σωστή αξιολόγηση της περιβαλλοντικής ζημιάς και τον καθορισμό των κατάλληλων μέτρων αποκατάστασης.
Προδιαγραφές μελετών υποβάθρου Οι μελέτες αυτές θα πρέπει να έχουν συγκεκριμένες θεσμοθετημένες προδιαγραφές, κάτι το οποίο θα είναι προς όφελος τόσο του φορέα εκμετάλλευσης όσο και της Αρμόδιας Αρχής. Η διαμόρφωση συγκεκριμένων και θεσμοθετημένων προδιαγραφών για τις μελέτες υποβάθρου θα απλοποιήσει τη διαδικασία ελέγχου, αξιολόγησης καιέγκρισηςαπόπλευράςτηςαρμόδιας Αρχήςκαιθαοδηγήσεισεβάθος χρόνου στην καλύτερη και συστηματικότερη αποτίμηση της κατάστασης του περιβάλλοντος, μέσω της συλλογής ομοιογενών στοιχείων πρωτογενούς έρευνας καταγραφής. Παράλληλα, οι φορείς εκμετάλλευσης μέσω του καθορισμού συγκεκριμένων προδιαγραφών μελετών υποβάθρου θα μπορούν να προγραμματίσουν με βέλτιστο τρόπο το κόστος και το χρόνο που θα απαιτείται για την εκπόνηση μελέτης υποβάθρου, όπως επίσης θα διευκολυνθούν οι διαδικασίες ασφάλισης και χρηματοδότησης των φορέων εκμετάλλευσης από ασφαλιστικούς και χρηματοπιστωτικούς φορείς.
Περιβαλλοντική ρβ επιθεώρηση η Ενεργοποίηση του Σώματος Επιθεωρητών Περιβάλλοντος, Θεσμοθέτηση προδιαγραφών για τον τρόπο διενέργειας των περιβαλλοντικών ελέγχων.
Κόστος μέτρων Για την κάλυψη του κόστους λήψης περιβαλλοντικών μέτρων, θα πρέπει οι υπόχρεοι να αναζητήσουν σε συνεργασία με τους κρατικούς φορείς, τους τρόπους παροχής κινήτρων για την εισαγωγή περιβαλλοντικών τεχνολογιών μέσα από διαδικασίες ταχείες, εύληπτες και αποτελεσματικές χωρίς γραφειοκρατικά προσκόμματα και καθυστερήσεις.
Άξονες δράσης ηςγια τους υπόχρεους Χάραξη περιβαλλοντικής πολιτικής. Ακριβής ρβήςγνώση και παρακολούθηση η των περιβαλλοντικών ρβ επιπτώσεων κάθε δραστηριότητας. Γνώση και τήρηση των διατάξεων της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, εγκατάσταση και λειτουργία συστημάτωνπεριβαλλοντικής ρβ διαχείρισης (ΣΠΔ). Αναζήτηση επιδοτήσεων και επιχορηγήσεων για την εισαγωγή νέων περιβαλλοντικών τεχνολογιών. Ενεργός συμμετοχή τη διαμόρφωση της νέας αγοράς της περιβαλλοντικής ασφάλισης. Προώθηση του διαλόγου με την Πολιτεία θα πρέπει να αποτελέσουν τους βασικούς άξονες δράσεις της ελληνικής βιομηχανίας κυρίως, για την ολοκληρωμένη και επιτυχή αντιμετώπιση της νέας πραγματικότητας.
Σας ευχαριστώ!