Дзяржаўная ўстанова адукацыі «Сярэдняя школа 16 г. Пінска» Метадычная распрацоўка ўрока беларускай літаратуры 9 «А» клас Янка Купала. Драма «Раскіданае гняздо» Корзун Алена Уладзіміраўна, настаўнік беларускай мовы і літаратуры вышэйшай кваліфікацыйнай катэгорыі ДУА «Сярэдняя школа 16 г.пінска» Тлумачальная запіска Зыходзячы з патрабаванняў «Адукацыйнага стандарта вучэбнага прадмета «Беларуская літаратура»«, на 3 ступені агульнай сярэдняй адукацыі настаўнік абавязаны фарміраваць літаратурную, культуралагічную, камунікатыўную кампетэнцыі, развіваць літаратурнатворчыя здольнасці вучняў, фарміраваць такія ўменні і навыкі, якія б забяспечвалі самастойнае засваенне мастацка-эстэтычных, духоўна-маральных каштоўнасцей. Такім чынам, галоўная мэта маёй педагагічнай дзейнасці стварэнне такіх умоў у адукацыйнай прасторы, якія б фарміравалі пазнавальныя, творчыя, камунікатыўныя і рэфлексіўныя здольнасці навучэнцаў. Відавочна, што асобасна арыентаваныя і здароўезберагальныя тэхналогіі, прыхільніцай якіх з яўляюся на працягу амаль дваццацігадовай педагагічнай дзейнасці (калі яшчэ і паняцця здароўезберажэння як сістэмы не было!), як найлепш адпавядаюць вышэй акрэсленым мэтам. Маё жыццёвае крэда: «Дзіця ёсць цуд, які здараецца ўсяго аднойчы» (Дж. Дзьюі). Сцэнарый урока «Янка Купала. Драма «Раскіданае гняздо» распрацаваны для 9 класа. Узровень класа, на які разлічаны матэрыял урока, дастатковы. На ўроку выкарыстаны магчымасці вучэбнага кабінета: задзейнічана стацыянарная выстава (на працягу вывучэння тэмы «Янка Купала»), рэквізіт да драмы «Раскіданае гняздо», DVD-прайгравальнік, тэлевізар, ноўтбук. На этапе падрыхтоўкі сфарміраваны групы (зменнага складу), акрэслены асаблівасці сумеснай работы, абраны лідар групы. Група вучняў атрымала і апераджальныя індывідуальныя заданні: 1. Падбор рэквізіту.
2. Прэзентацыя «Сцэнічны лёс драмы «Раскіданае гняздо». 3. Распрацоўка мізансцэны да эпізода з ява Ι (с.429-430) (2 чалавекі). 4. Інфармацыя аб чыншавай рэформе і жыццёвай аснове драмы (1 вучань). У якасці дамашняга задання вучнямі прачытаны 2 акты драмы «Раскіданае гняздо». Мэтай урока з яўляецца асэнсаванне сцэнічнага лёсу драмы «Раскіданае гняздо», паглыбленне разумення вучнямі зместу драмы, асэнсаванне канфлікту ў творы, удасканаленне навыкаў індывідуальнай і групавой работы, усведамленне важнасці сям і як асновы асноў паўнавартаснага грамадства. Галоўныя дыдактычныя задачы да ўрока: паказаць асаблівасці сцэнічнага лёсу п есы праз арганізацыю адукацыйнай прасторы драмы, садзейнічаць разуменню прычыны канфлікту паміж Зяблікамі і Панічом, спрыяць развіццю пошукава-даследчых здольнасцей на аснове ўласнага жыццёвага вопыту, пры аналізе вобразаў дапамагаць разуменню ўзаемаадносін бацькоў і дзяцей пры прыняцці жыццёва важных рашэнняў. Камбінаваны тып урока падразумявае пэўную структуру ўрока, у адпаведнасці з якой і пабудаваны прадстаўлены сцэнарый урока. Ход урока Эпіграфы да ўрока - аснова ўсёй Айчыне. (Я. Колас) адбяры ў чалавека - згіне. (Я. Купала) Vita brevis, patria longa. Ход урока 1. Арганізацыя адукацыйнай прасторы. 2. Стварэнне эмацыянальнага настрою. Гучыць песня «Я. Купала» (фрагмент) 3. Уступнае слова настаўніка. Настаўнік: Ці чулі вы раней гэтую песню? Якім людзям музыкі прысвячаюць песні, паэты пішуць вершы? У чым жа неардынарнасць нашага сённяшняга аўтара Песняра, Прарока? Вучні адказваюць. Сапраўды, Купала вельмі шматгранны, але, як сцвярджае паэтка Еўдакія Лось, У кожнага свой Купала У мяне ён само змаганне, Сама неўміручая прага Свабоды, Годнасці,
Праўды, Сяброў. Упэўнена, вы ў гэтым пераканаецеся яшчэ не раз. 4. Асэнсаванне мэт і задач урока. Настаўнік: Неабходна пры праблемным аналізе прачытаных актаў драмы зразумець прычыны, якія прывялі сям ю Зяблікаў да крытычнай сітуацыі, сутнасць канфлікту паміж Зяблікам і Панічом. Пачнём мы з прагляду прэзентацыі. Занатоўвайце інфармацыю з прэзентацыі. 5. Прэзентацыя «Сцэнічны лёс драмы «Раскіданае гняздо»«чаму такім складаным быў шлях да гледача? (Твор глыбока філасофскі, сімвалічны, трагічны ) 6. Кантроль якасці прачытання. Тэст Частка А «Чыя рэпліка?» 1.»Ці з багатым беднаму судзіцца?» 2.»Не сядзіцца мне доўга на адным месцы.» 3.»Кажуць, калі напіцца тае вадзіцы жыватворнае, дык чалавек ніколі не ўмрэ.» 4. «Здурэў і праўды шукаў.» 5. «з зямелькай зжыўся, як з роднай маткай.»
6. «Я там не была, гэта, можа, толькі мой цень там быў.» 7.»А гэты суд у майго з дваром»,»мой чалавек учарнеў, асунуўся як сам не свой» 8.»Іх зямля іх права» 9.»Скрыпку старую, што была ў мяне раней, татка са злосці паламаў» 10. «А калі ўжо я не ведаю,дзе праўда, а дзе мана.усё перамяшалася ў маёй няшчаснай галаве» Частка Б «Пазнай героя по рэквізіце». Настаўнік паказвае (рэчы ці іх муляжы, малюнкі): а) торбу, (Марыля, Старац) б) вяночак, (Зоська)
в) тапор, (Сымон) г) скрыпку,(данілка) д) паходню (Незнаёмы). Вучні запісваюць у сшыткі адказы, каму з герояў належыць тая ці іншая рэч. Тыя, хто ўважліва чытаў, часцей за ўсё адказваюць з лёгкасцю. А зараз мы зможам паназіраць за тым, як распрацавалі мізансцэну да з явы Ι (акт Ι) вашы аднакласнікі. Запішам тэарэтычнае паняцце «мізансцэна» ў сшыткі: Мізансцэна размяшчэнне акцёраў на сцэне ў асобныя моманты спектакля. Запісана на дошцы. Як вы лічыце, ці «гаворыць» мізансцэна, якую мы бачылі? (Сапраўды, у спектаклі вельмі важна, як сядзіць, маўчыць, ходзіць герой). Што самае важнае для драматычнага твора? (Дзеянне. Праз дзеянне і рэплікі мы раскрываем тэму і праблемы, якія ўзнікаюць у творы). 8. Аналіз зместу. Аб чым мы даведаліся ўжо ў першай з яве першага акта? Можна цытаваць твор. Хто такія чыншавікі? Аказваецца, чыншавікамі былі і продкі самога Янкі Купалы. Больш падрабязна раскажа нам аб гэтым вучань (загадзя падрыхтаваны). 9. Паведамленне вучня. Чыншавая рэформа адбывалася ў 1886 годзе. Чынш грашовы падатак за права пажыццёвага карыстання зямлёй. Чыншавікі для доказу свайго права на спадчынную арэнду зямлі павінны былі падаць пэўныя дакументы ці паказанні сведак. Па сведчанні Я. Купалы, драма напісана на аснове жыццёвых фактаў. Князі Вітгенштэйны выгналі з зямлі продкаў паэта, дзед доўга судзіўся, але, не здолеўшы даказаць сваё права на валоданне зямлёй, вымушаны быў з сям ёй пакінуць сядзібу і выправіцца ў свет у пошуках заробку. 10.Гутарка Настаўнік: Памятаеце, у пачатку ўрока мы гаварылі аб тым, што для таго, каб твор быў напісаны, паэту, пісьменніку, мастаку трэба штуршок, унутранае памкненне. Дык якая прычына была тым штуршком, з якога пачалося «Раскіданае гняздо»? (Трагедыя ўласнай(!) сям і) Ці захаваў жыццёвую дакладнасць, расказваючы пра Зяблікаў, Янка Купала?(Не) Калі адбываецца дзеянне ў творы? (1905)
Успомнім з гісторыі, чым выдзяляецца 1905 год? (Першая руская буржуазнадэмакратычная рэвалюцыя, вялікае ўзрушэнне ў грамадстве, нацыянальна-вызваленчы рух). З чаго ў творы пачынаецца дзеянне? (Завязка дзеяння. Прайграныя суды. Змарнавана гаспадарка. Маці хварэе ) Клас папярэдне падзелены на пяць груп. Кожная распрацоўвае 1 вобраз (з ява VΙΙ, акт першы). Задача: вызначыць, як да страты хаты, зямлі, пасеваў на зямлі ставяцца героі. 11. Самастойная праца з хрэстаматыяй. Вучнямі падбіраюцца рэплікі, якія характарызуюць адносіны герояў да сітуацыі. 12. Лідары груп прадстаўляюць адказы. Маці. «Пяць гадоў судзіліся!» «У жабраніну ісці!» «А цяпер на бадзянне, на вечныя мукі, вечныя здзекі.» Бацька. «Сягоння высяляць будуць.» «Зяблікі служыць і жабраваць!» «За што я вінен? А цяпер сам сабе яму выкапаў сваймі рукамі!» Сымон. «І мы затое павінны браніць яе (зямлю)» «Годзе крыўды! Годзе няпраўды!» «Я свайго толькі ўсёй сваёй сілай бараніць буду. Я і не дамся! Трэба пачынаць новае жыццё.» Зоська. «Няўжо нам і пажаць не дадуць?» «Служыць пойдзем?» «Неяк жа будзем жыць.» Данілка. «дык менш работы будзе.» «І я пайду жабраваць. Не хачу служыць.» 13. Адказы на праблемныя пытанні. Чаму бацька прымае такое страшнае рашэнне? Хто з герояў бачыў дзіўныя нейкія паводзіны бацькі? (Данілка, Зоська) Як вам здаецца, чаму іменна Зоська і Данілка заўважалі за бацькам дзівакаватыя паводзіны?
Каму з герояў найцяжэй? Чаму? (Маці. Яе сэрца разрываецца ад хвалявання за кожнага). Хто з дзяцей у сям і Зяблікаў падобны да маці? (Сымон, Аленка, Юрка). А да бацькі? (Зоська, Данілка). Чыя пазіцыя, маці ці бацькі, больш рэалістычная? (Маці) Хто з персанажаў найбольш лёгка ставіцца да трагедыі? Чаму? (Данілка творчая душа. І Зоська-летуценніца). На якога героя паэтычнага твора беларускай літаратуры падобны Данілка? (Сымонмузыка Я.Коласа) Як звычайна ўздзейнічае сямейная трагедыя на сям ю? (Збліжае, аб ядноўвае) Адбылося збліжэнне ў сям і Зяблікаў? Чаму не? (Смерць бацькі паглыбляе разрыў паміж героямі, яны ніяк не могуць дагаварыцца, як жыць далей, як зберагчы сям ю). 14. Работа з эпіграфамі. Яны, як ні дзіўна, будуць гучаць у канцы ўрока. Без чаго «чалавек як шалёны сабака», што «не здрадзіць чалавеку і не зменіць», што» аснова ўсёй Айчыне»? (Зямля. Сям я) Якія будуць варыянты перакладу з латыні? (Жыццё кароткае, Радзіма вечная). А яшчэ што фундаментуе любое грамадства? Дзякуючы чаму мацнее Радзіма? (Сям я.) 15. Падвядзенне вынікаў. Дык чаму ўзнік канфлікт у драме? «Чаму людзі ведаюць, як трэба рабіць, а робяць наадварот?» (Сакрат) Як вы лічыце, дасягнулі вы сваіх мэт? 16. Дамашняе заданне. Запішыце дамашняе заданне: ΙΙΙ V акты чытаем, рыхтуемся да віктарыны «Хто аб кім сказаў», асаблівую ўвагу звернем на вобразы Зоські, Данілкі, Сымона. 17. Рэфлексія.. Рэфлексійная картка. Выберыце сказы, якія б хацелася дапоўніць (2). Ацаніце сябе самі. Было цяжка і незразумела, Я зразумеў, што Урок здаўся мне Было адкрыццём, што Было цікава,
Добра, што 18. Ацэньванне. А зараз услухайцеся ў радкі, напісаныя Я. Купалам і задумайцеся Чытаецца верш «Моладзь». (Аўдыязапіс.) Літаратура 1. Адукацыйны стандарт вучэбнага прадмета «Беларуская літаратура». 2. Методыка выкладання беларускай літаратуры пад рэдакцыяй В.Я. Ляшук. Мінск, «Асар», 2002. 3. Беларуская літаратура. Вучэбны дапаможнік для 10 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: Мастацкая літаратура, 2002. 4. Беларуская літаратура. Вучэбны дапаможнік для 9 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання / пад рэдакцыяй В.П. Рагойшы. Мінск: НІА, 2011. 5. Энцыклапедычны даведнік «Янка Купала». Мінск: «Беларуская савецкая энцыклапедыя» імя П. Броўкі, 1986. 6. Інтэрнэт-рэсурсы. Дадатак 1.Торба
С 2.Вяночак 3. Сякера
4.Скрыпка
5.Паходня