ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΑΝΟΙΚΣΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΣΑ ΣΑ ΑΠΟΚΡΤΦΑ ΕΤΑΓΓΕΛΙΑ Ενότητα 5: Το Ευαγγζλιο τθσ παιδικισ θλικίασ του Θωμά Αικατερίνθ Τςαλαμποφνθ
Άδειεσ Χρήςησ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται ςε άδειεσ χριςθσ Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπωσ εικόνεσ, που υπόκειται ςε άλλου τφπου άδειασ χριςθσ, θ άδεια χριςθσ αναφζρεται ρθτώσ. 2
Χρηματοδότηςη Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό ζχει αναπτυχκεί ςτα πλαίςια του εκπαιδευτικοφ ζργου του διδάςκοντα. Το ζργο «Ανοικτά Ακαδθμαϊκά Μακιματα ςτο Αριςτοτζλειο Πανεπιςτιμιο Θεςςαλονίκθσ» ζχει χρθματοδοτιςει μόνο τθν αναδιαμόρφωςθ του εκπαιδευτικοφ υλικοφ. Το ζργο υλοποιείται ςτο πλαίςιο του Επιχειρθςιακοφ Προγράμματοσ «Εκπαίδευςθ και Δια Βίου Μάκθςθ» και ςυγχρθματοδοτείται από τθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εκνικοφσ πόρουσ. 3
ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΑΝΟΙΚΣΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΣΑ Σο Ευαγγζλιο τησ παιδικήσ ηλικίασ του Θωμά
ΣΟ ΕΤΑΓΓΕΛΙΟ ΣΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΣΟΤ ΘΩΜΑ
ΕΙΑΓΩΓΙΚΑ Το ϋργο φϋρει πολλούσ τύτλουσ με κυρύαρχο ςτοιχεύο ςτουσ αρχαιότερουσ από αυτούσ τον όρο «Παιδικϊ» -> πρόκειται για αφόγηςη όςων ϋπραξε ο Ιηςούσ ςτην παιδικό ηλικύα. Η απόδοςό του ςτον Θωμϊ με βϊςη το προούμιο (το οπούο πρϋπει να προςτϋθηκε αργότερα) εύναι μεταγενϋςτερη. Δε φαύνεται να ϋχει ςχϋςη με τα ϊλλα ϋργα που αποδύδονται ςτον Θωμϊ. Ωςτόςο, ανόκει ςτον ευρύτερο κύκλο αυτών των κειμϋνων κι η απόδοςη ςτον απόςτολο Θωμϊ αποτελεύ ϋνδειξη για τη γεωγραφικό του προϋλευςη. 6
ΦΕΙΡΟΓΡΑΥΗ ΠΑΡΑΔΟΗ (Ι) Μύα εξαιρετικϊ ςύνθετη ιςτορύα χειρόγραφησ παρϊδοςησ. Πολλϋσ παραλλαγϋσ του κειμϋνου. Σημαντικϋσ οι ελληνικϋσ εκδοχϋσ (δύο εκδόθηκαν από K. Tischendorf): A (Ga) εκτενϋςτερη εκδοχό: χειρόγραφο από την Δρϋςδη (Dresd. A 187) 15 οσ /16 οσ αι. χειρόγραφο από την Bologna (Bonon. Univ. 2702) 15 οσ /16 οσ αι. Σπαρϊγματα: Paris. gr. 239 (16 οσ αι.) + Vindob. Phil. gr. 162. Β (Gb) ςύντομη εκδοχό: Χειρόγραφο του Σινϊ gr. 453 (14 οσ /15 οσ αι.). Sinait. gr. 532. Gath: χειρόγρ. 533 τησ Εθνικόσ Βιβλιοθόκησ Αθηνών ομοιότητεσ με την λατινικό εκδοχό. Sabait. Gr. 259 (Gs) (του 1089/1090) ϋνα κεύμενο χωρύσ πολλϋσ μεταγενϋςτερεσ προςθόκεσ. 7
ΦΕΙΡΟΓΡΑΥΗ ΠΑΡΑΔΟΗ (ΙΙ) Τρύα ςυριακϊ χειρόγραφα: Syr: Cod. Brit. Mus. Add 14484 (6 οσ αι.). Syr. 10 του Παν/μύου του Göttingen (6 οσ αι.). Cod. Vat. syr. 159 (1622/1623). Τρεισ λατινικϋσ εκδοχϋσ: Lm: εκδόθηκε από τον Tischendorf ωσ το δεύτερο μϋροσ του Ψ- Ματθαύου. Lt: Reg 648 Βατικανό. Lv: Παλύμψηςτοσ lat. 563 (5 οσ αι.). 8
ΦΕΙΡΟΓΡΑΥΗ ΠΑΡΑΔΟΗ (ΙΙΙ) Ιρλανδικό μετϊφραςη (Ir): Ms. G 50 (Εθνικό Βιβλιοθόκη Ιρλανδύασ, 17 οσ αι. η μορφό του κειμϋνου μϊλλον από τον 8 ο αι. ομοιότητεσ με Lv και Lm). Γεωργιανό μετϊφραςη (Geo): χειρόγρ. Α 95 (Tbilissi) 10 οσ / 11 οσ αι. όμωσ η μετϊφραςη αρχαιότερη ςυγγϋνεια με τισ ςυριακϋσ μεταφρϊςεισ. Σλαβικό μετϊφραςη (Slaw): προφανώσ μετϊφραςη από την αρχαύα βουλγαρικό μετϊφραςη του 11 ο αι. Αιθιοπικό μετϊφραςη (Eth): υλικό από το απόκρυφο διαςώζεται ςτο 8 ο βιβλύο ενόσ ϋργου με θαύματα του Ιηςού, το οπούο ςώζεται ςε πολλϋσ εκδοχϋσ (όλεσ από τον 15 ο αι. κι εξόσ) - μϊλλον από μύα ελληνικό εκδοχό διαφορετικό από τισ ςωζόμενεσ. Στοιχεύα του αποκρύφου και ςτισ αραβικϋσ και αρμενικϋσ ιςτορύεσ για την παιδικό ηλικύα του Ιηςού. 9
ΦΕΙΡΟΓΡΑΥΗ ΠΑΡΑΔΟΗ (ΙV) 2 (ό 3 εϊν θεωρόςουμε την Eth ξεχωριςτό παρϊδοςη) τϊςεισ ςτην παρϊδοςη του κειμϋνου: Εκδοχό Α, όπου απουςιϊζουν τα κεφ. 0, 1, 10, 17-18: Syr, Eth, Geo, Lv, Lm, Ir. Εκδοχό Β, η ελληνικό παρϊδοςη, Slaw, Lt : Αρχικό μορφό του κειμϋνου: κεφ. 2-9 11-16 19. Προςθόκη των κεφ. 1 και 10 (το αργότερο κατϊ τον 11 ο αι.) Gs. Προςθόκη των κεφ. 17-18 Ga και Slaw. Προςθόκη του κεφ. 0 (προοιμύου) - Gath και Lt. Στην εξϋλιξη καθοριςτικό ρόλο ϋπαιξε η προφορικό παρϊδοςη. Στην αρχικό μορφό του κειμϋνου μϊλλον τα κεφ. 2-9 11-16 19. Εύναι αδύνατο να αποκαταςτόςουμε την αρχικό εκδοχό. 10
ΦΡΟΝΟ ΚΑΙ ΣΟΠΟ ΤΓΓΡΑΥΗ Κατϊ τον 5 ο αι. κυκλοφορούν όδη χειρόγραφα του απόκρυφου. Με βϊςη τη χειρόγραφη παρϊδοςη terminus ad quem ο 4 οσ αι. ό το τ. του 3 ου αι. Αναφορϊ ςτο ϋργο από τον Ι. Χρυςόςτομο; PG 59,110: «ἐντεῦθεν ἡμῖν λοιπὸν δῆλον, ὅτι καὶ τὰ ςημεῖα ἐκεῖνα, ἃ παιδικὰ εἶναύ φαςι τοῦ Χριςτοῦ, ψευδῆ καὶ πλϊςματα τινων ἐπειςαγόντων ἐςτύν». Ο Ειρηναύοσ νωρύτερα παραθϋτει μύα περιληπτικό αφόγηςη του περιςτατικού με τον δϊςκαλο από τα κεφ. 6-8 14 15 δεν μπορεύ να αποτελϋςει απόδειξη ότι το ευαγγϋλιο κυκλοφορούςε όδη τον 2 ο αι. - απόδειξη τησ αρχαιότητασ τησ ςυγκεκριμϋνησ παρϊδοςησ. Πιθανόσ τόποσ ςυγγραφόσ η περιοχό τησ Συρύασ (ό γενικότερα η ελληνόφωνη Ανατολό). 11
ΥΙΛΟΛΟΓΙΚΟ ΕΙΔΟ ΚΑΙ ΤΥΟ Χαρακτηρύζεται ςυλλογό «ςύντομων ιςτοριών», «ανεκδότων», «νουβϋλλων», «ιςτοριών θαυμϊτων». Δεν πρόκειται για ευαγγϋλιο αν και χαρακτηρύζεται ωσ τϋτοιο ςε μϋροσ τησ χειρόγραφησ παρϊδοςησ. Ομοιότητεσ με τισ παιδικϋσ ιςτορύεσ των αρχαύων βιογραφιών: ο όρωασ τησ ιςτορύασ και ςτην παιδικό ηλικύα ϋχει χαρακτηριςτικϊ και ιδιότητεσ τησ ώριμησ ηλικύασ. Σπονδυλωτό ςύνθεςη από μικρότερα επειςόδια. 12
ΠΗΓΕ ΚΑΙ ΕΠΙΔΡΑΕΙ Ο ςυγγραφϋασ αντλεύ το υλικό του από ποικύλεσ πηγϋσ ςημαντικό ρόλο διαδραματύζει κι η προφορικό παρϊδοςη. Επιδρϊςεισ από το κεύμενο τησ Καινόσ Διαθόκησ κυρύωσ εκεύνο του Λκ: το κόρυγμα του Ιηςού ςτη Ναζαρϋτ ςτο κεφ. 15, η παραβολό του ςπορϋωσ ςτο κεφ. 12, το θϋμα τησ κατϊλυςησ του Σαββϊτου ςτο κεφ. 2. Θαύματα τιμωρύασ / ο Ιηςούσ ωσ ϋνα εκδικητικό παιδύ παρόμοιεσ ιςτορύεσ για ϊλλα θεώκϊ παιδιϊ τησ αρχαιότητασ. Γνωςτικϋσ επιρροϋσ (κυρύωσ ςτην ιςτορύα με το Αλφϊβητο και κεφ. 6,2β). Ιωϊννειεσ επιδρϊςεισ; (βλ. κεφ. 5,3). 13
ΘΕΟΛΟΓΙΚΕ ΚΑΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΕ ΣΑΕΙ Μύα χαμηλό λαώκό χριςτολογύα με ϋμφαςη ςτην παιδικό ηλικύα του Ιηςού. Η αφόγηςη θϋλει να δεύξει πωσ ο Ιηςούσ κι ωσ παιδύ διαθϋτει εκεύνα τα χαρακτηριςτικϊ που εντοπύζουμε και ςτην ώριμη δρϊςη του. Συνδυϊζει παιδικϊ και θεώκϊ χαρακτηριςτικϊ. Διαφοροποιεύται όμωσ από την εικόνα του Ιηςού ςτα ευαγγϋλια: θαύματα τιμωρύασ, μύα ρεαλιςτικό απεικόνιςη τησ παιδικόσ ηλικύασ με βϊςη τα πολιτιςμικϊ δεδομϋνα τησ εποχόσ. 14
ΙΣΟΡΙΑ ΣΗ ΕΠΙΔΡΑΗ Η πληθώρα των διαςωθϋντων χειρογρϊφων βεβαιώνει την ευρεύα διϊδοςη του κειμϋνου. Μύα προςπϊθεια ςύνδεςησ του ΠΕυαγΘωμϊ με το ΠρωτΙακ και την κανονικϊ παρϊδοςη (η προςθόκη του κεφ. 0). Υλικό του ευαγγελύου χρηςιμοποιόθηκε ςτα μεταγενϋςτερα παιδικϊ ευαγγϋλια ςτην αραβικό, αρμενικό, λατινικό κ.ϊ. Δεν αςκεύ ιδιαύτερη επύδραςη ςτην τϋχνη και ςτην λογοτεχνύα με εξαύρεςη την ιςτορύα ςτο κεφ. 2 για τα πόλινα πουλιϊ που ο Ιηςού δύνει ζωό. 15
ΠΕΡΙΕΦΟΜΕΝΟ Κεφ. 0-4 (1-5): ο πενταετόσ Ιηςούσ. Κεφ. 5-7,1 (6-8,1): ο πρώτοσ δϊςκαλοσ (γνωςτικϋσ επιδρϊςεισ; / τριαδολογικό αλληγορικό ερμηνεύα του Α). Κεφ. 7,2 12 (8,2 13): Θαύματα θεραπεύασ και ανϊςταςησ. Κεφ. 14-15 (13-14): ο δεύτεροσ και τρύτοσ δϊςκαλοσ. Κεφ. 16-18 (15-17): δεύτερη ομϊδα θαυμϊτων. Κεφ. 19 (18): ο δωδεκαετόσ Ιηςούσ. 16
ημείωμα Αναφοράσ Copyright Αριςτοτζλειο Πανεπιςτιμιο Θεςςαλονίκθσ, Τςαλαμποφνθ Αικατερίνθ. «Το Ευαγγζλιο τθσ παιδικισ θλικίασ του Θωμά». Ζκδοςθ: 1.0. Θεςςαλονίκθ 2015. Διακζςιμο από τθ δικτυακι διεφκυνςθ: http://eclass.auth.gr/courses/ocrs339/. 17
ημείωμα Αδειοδότηςησ Το παρόν υλικό διατίκεται με τουσ όρουσ τθσ άδειασ χριςθσ Creative Commons Αναφορά - Παρόμοια Διανομι *1+ ι μεταγενζςτερθ, Διεκνισ Ζκδοςθ. Εξαιροφνται τα αυτοτελι ζργα τρίτων π.χ. φωτογραφίεσ, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριζχονται ςε αυτό και τα οποία αναφζρονται μαηί με τουσ όρουσ χριςθσ τουσ ςτο «Σθμείωμα Χριςθσ Ζργων Τρίτων». Ο δικαιοφχοσ μπορεί να παρζχει ςτον αδειοδόχο ξεχωριςτι άδεια να χρθςιμοποιεί το ζργο για εμπορικι χριςθ, εφόςον αυτό του ηθτθκεί. [1] http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/ 18
ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΑΝΟΙΚΣΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΣΑ Σζλοσ ενότητασ Επεξεργαςία: Φίλιπποσ Γερμάνθσ Θεςςαλονίκθ, Εαρινό Εξάμθνο 2014-2015
ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ημειώματα
Διατήρηςη ημειωμάτων Οποιαδιποτε αναπαραγωγι ι διαςκευι του υλικοφ κα πρζπει να ςυμπεριλαμβάνει: το Σθμείωμα Αναφοράσ το Σθμείωμα Αδειοδότθςθσ τθ διλωςθ Διατιρθςθσ Σθμειωμάτων το Σθμείωμα Χριςθσ Ζργων Τρίτων (εφόςον υπάρχει) μαηί με τουσ ςυνοδευόμενουσ υπερςυνδζςμουσ. 21