Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου The Risk Management Process Οι επενδύσεις είναι άµεσα συνδεδεµένες µε τον κίνδυνο. Η ανάληψη κινδύνου είναι χαρακτηριστικό της ανθρώπινης δραστηριότητας. Χωρίς την ανάληψη κινδύνου δεν υπάρχει η πιθανότητα πραγµατοποίησης οφέλους. Εξέταση και σύγκριση όλων των πιθανών κινδύνων και αναµενόµενων αποδόσεων για να εξασφαλισθεί στο µεγαλύτερο δυνατό βαθµό η έκθεση που έχουµε σε τυχαία γεγονότα είναι δικαιολογηµένη βάση των αποδόσεων τις οποίες αναµένουµε. Σωστή και συστηµατική αναγνώριση, µέτρηση και έλεγχος του κινδύνου αποτελεί προϋπόθεση στην διαδικασία των επενδύσεων. Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 1 1
The Risk Management Process Η διαχείριση κινδύνου είναι συνεχόµενη διαδικασία η οποία θα πρέπει να: Αναγνωρίζει τις διάφορες εκθέσεις σε κίνδυνο (Identifying risk exposures). Καθορίζει συγκεκριµένα επίπεδα έκθεσης (Establishing appropriate ranges of exposure). Μετράει συνέχεια την έκθεση στο κίνδυνο (Continually measuring the exposures). Εκτελεί τις απαραίτητες προσαρµογές όταν η έκθεση κινδύνου είναι µεγαλύτερη από τους στόχους (Executing appropriate adjustments when exposures fall outside target ranges) Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 2 The Risk Management Process Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 3 2
The Risk Management Process Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 4 Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 5 3
Πιστωτικός Κίνδυνος (Credit or Default risk) Αναφέρεται στην πιθανότητα ο εκδότης του αξιογράφου να µην είναι σε θέση να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του, ή να µην είναι σε θέση να τις εκπληρώσει σύµφωνα µε τους όρους της έκδοσης. Αναφέρεται στους χρεωστικούς τίτλους. Σχέση µεταξύ ξένων και ιδίων κεφαλαίων ή χρηµατοοικονοµική µόχλευση. Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 6 Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 7 4
Κίνδυνος ρευστότητας Ικανότητα µετατροπής ενός περιουσιακού στοιχείου σε µετρητά χωρίς καθυστέρηση και σε λογική αγοραία τιµή. Εξαρτάται από: Εµπορευσιµότητα του αξιόγραφου. Ο λόγος του αριθµού των µετοχών που διακινούνται µια συγκεκριµένη χρονική περίοδο - ηµέρα, µήνα, έτος - προς το συνολικό αριθµό µετοχών σε κυκλοφορία της εταιρίας (οπότε µιλάµε αντίστοιχα για ηµερήσια, µηνιαία ή ετήσια εµπορευσιµότητα). Κεφαλαιοποίηση (Market Capitalization). H συνολική αξία των επενδυτικών προϊόντων που διαπραγµατεύονται σε µια αγορά και ισούται µε το γινόµενο του αριθµού των διάφορων κατηγοριών τίτλων που διαπραγµατεύονται σε µια αγορά επί τις αντίστοιχες τιµές τους. Βάθος αγοράς (Depth): Η ύπαρξη ζητούµενων και προσφερόµενων ποσοτήτων µετοχών σε διαφορετικά επίπεδα τιµών (αριθµός εντολών σε διαφορετικές τιµές). Εύρος αγοράς (breadth): Ο όγκος συναλλαγών σε κάθε επίπεδο τιµών. Αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ύπαρξη συνέχειας των τιµών στην συγκεκριµένη αγορά. Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 8 Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 9 5
Συναλλαγµατικός (Foreign Exchange) Προκύπτει από µη αναµενόµενες µεταβολές των συναλλαγµατικών ισοτιµιών, οι οποίες µειώνουν την αξία του συναλλαγµατικού αποθέµατος σε όρους εγχωρίου νοµίσµατος. Για παράδειγµα, η απόδοση ενός Ευρωπαίου επενδυτή που επενδύει στο χρηµατιστήριο της Τουρκίας εξαρτάται τόσο από την πορεία της τιµής της µετοχής όσο και από την πορεία της συναλλαγµατικής ισοτιµίας ως προς το ευρώ. Εάν η απόδοση των µετοχών είναι 15% και η τούρκικη λίρα υποτιµηθεί ως προς το ευρώ 15% τότε η απόδοση για τον Ευρωπαίο επενδυτή είναι µηδενική. Κατηγορίες Συναλλακτικός (Transaction) Λογιστικός (Accounting) Οικονοµικός (Economic) Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 10 Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 11 6
Κίνδυνος Επιτοκίου (Interest Rate Risk) Οι τιμές των ομολόγων έχουν αρνητική συσχέτιση με την μεταβολή των επιτοκίων. Όταν τα επιτόκια της αγοράς ανεβαίνουν οι τιμές των ομολόγων μειώνονται και το αντίστροφο. Ο κίνδυνος επιτοκίου λειτουργεί αθροιστικά με τον κίνδυνο επανεπένδυσης. Interest rate risk Reinvestment rate risk Short-term AND/OR High coupon bonds Low High Long-term AND/OR Low coupon bonds High Low Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 12 Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 13 7
Κίνδυνος Αγοράς Είναι οι κίνδυνοι που προέρχονται από µια ενδεχόµενη µεταβολή των επιτοκίων, των τιµών των µετοχών, των συναλλαγµατικών ισοτιµιών, των τιµών των εµπορευµάτων, των τιµών των παραγώγων προϊόντων, ή τη µεταβολή της οικονοµικής θέσης του εκδότη του τίτλου. Χαρτοφυλάκια επενδύσεων / τραπεζικοί ισολογισµοί Επιτροπή Βασιλείας: ο κίνδυνος επέλευσης ζηµιών στις θέσεις εντός και εκτός ισολογισµού, που προέρχονται από µεταβολές των τιµών της αγοράς. Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 14 Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 15 8
Κίνδυνος Πληθωρισµού (Inflation Risk) Η πιθανότητα η πραγµατική απόδοση να είναι µικρότερη από την αναµενόµενη εξαιτίας ανόδου των τιµών των προϊόντων και των υπηρεσιών. Επειδή οι τιµές των περιουσιακών στοιχείων έχουν ήδη προεξοφλήσει των αναµενόµενο πληθωρισµό, ο πληθωριστικός κίνδυνος υφίσταται µόνο στις περιπτώσεις µη αναµενόµενου πληθωρισµού. Επίδραση πληθωρισµού στις τιµές και την απόδοση µετοχών και οµολόγων. Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 16 Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 17 9
Κίνδυνος αντισυµβαλλόµενου (counterparty risk) Αναφέρεται στην πιθανότητα ο αντισυµβαλλόµενος σε µια συναλλαγή να µην εκπληρώσει τη συναλλαγή, ή να µην εκπληρώσει σύµφωνα µε τους όρους της σύµβασης. Αναφέρεται στη συµπεριφορά του αντισυµβαλλοµένου και όχι του εκδότη του χρηµατοοικονοµικού µέσου. Κίνδυνος ατελών συναλλαγών. Κίνδυνος προθεσµιακών συµβάσεων σε εξωχρηµατιστηριακά προϊόντα. Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 18 Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 19 10
Κίνδυνος διακανονισµού/παράδοσης Αναφέρεται στην περίπτωση κατά την οποία δεν έχει πραγµατοποιηθεί ο διακανονισµός µιας συναλλαγής µετά την προβλεπόµενη προθεσµία. Διαφορά µεταξύ συµφωνηθείσας τιµής διακανονισµού και της τρέχουσας αγοραίας τιµής. Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 20 Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 21 11
Identifying Nonfinancial Risk Exposures Λειτουργικός Κίνδυνος (Operational risk) Πρόκειται για τον κίνδυνο ζηµιών που οφείλονται σε ανεπάρκειες ή αποτυχίες των εσωτερικών διαδικασιών, των υπαλλήλων, των µηχανογραφικών συστηµάτων ή σε εξωτερικούς παράγοντες όπως οι φυσικές καταστροφές ή οι τροµοκρατικές ενέργειες Κίνδυνος υποδείγµατος (Model risk) Incorrect or misspecified valuation models Νοµοθετικός Κίνδυνος (Regulatory risk) Uncertainty regarding regulation of transactions Νοµικός Κίνδυνος Κίνδυνος σύµβασης (Legal/Contract risk) Potential loss from legal system failing to enforce a contract Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 22 Identifying Nonfinancial Risk Exposures Φορολογικός Κίνδυνος (Tax risk) Uncertainty associated with tax laws Λογιστικός Κίνδυνος (Accounting risk) Uncertainty regarding how to record transactions and potential rule changes ESG Risk The risk to a company s market valuation resulting from environmental, social, and governance factors Environmental risk: operational decisions made by the managers concerning the products and services to offer and the processes to use Social risk: Company s various policies & practices regarding human resources, contractual agreements and the workplace Governance risk: Flaws in policies and procedures Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 23 12
Identifying Nonfinancial Risk Exposures Country Risk (Κίνδυνος Χώρας): O κίνδυνος που ενδεχόµενα υπάρχει σε µια διεθνή συναλλαγή λόγω της αστάθειας στη χώρα του αντισυµβαλλόµενου. Η εκτίµηση του κινδύνου λαµβάνει υπόψη πολιτικούς παράγοντες, τα ελλείµµατα/ πλεονάσµατα εµπορικού ισοζυγίου, συναλλαγµατικά αποθέµατα της χώρας, το ύψος του δηµόσιου χρέους και τη δοµή των χρηµατοοικονοµικών αγορών. Αφορά την πιθανότητα µη εκπλήρωσης των υποχρεώσεων του αντισυµβαλλόµενου λόγω της πολιτικής και οικονοµικής κατάστασης της χώρας του. Political Risk (Πολιτικός Κίνδυνος): Ο κίνδυνος για τους επενδυτές που προκύπτει από την αλλαγή της πολιτικής µιας χώρας στον τοµέα της φορολογίας, της δυνατότητας επαναπατρισµού των επενδυµένων κεφαλαίων, της επιβολής περιορισµών στη µετατρεψιµότητα των νοµισµάτων ή στην αλλαγή του επιχειρηµατικού κλίµατος και των οικονοµικών συνθηκών που επηρεάζουν την απόδοση των αγορών χρήµατος, συναλλάγµατος και κεφαλαίων. Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 24 Συνολικός Κίνδυνος Συνολικός Κίνδυνος = Συστηµατικός + Mη Συστηµατικός Systematic Risk or Market Risk (Συστηµατικός Κίνδυνος ή Κίνδυνος της Αγοράς): Ο συστηµατικός κίνδυνος αναφέρεται στο ποσοστό εκείνο της συνολικής µεταβλητότητας της απόδοσης µιας επένδυσης, που οφείλεται σε παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν ταυτόχρονα τις µέσες αποδόσεις όλων των επενδύσεων που κυκλοφορούν στην αγορά, δηλαδή όλου του χαρτοφυλακίου της αγοράς (market portfolio). Πχ. Ο πληθωρισµός, τα επιτόκια, η τιµή του πετρελαίου. Unsystematic Risk or Specific Risk of a stock (Μη Συστηµατικός ή Ειδικός Κίνδυνος µιας µετοχής): Ο µη συστηµατικός κίνδυνος, σε αντίθεση µε το συστηµατικό κίνδυνο, αναφέρεται στο ποσοστό εκείνο της συνολικής µεταβλητότητας της απόδοσης µιας µετοχής, που οφείλεται σε ιδιαίτερα γεγονότα της ίδιας της εταιρείας, της βιοµηχανίας ή του κλάδου στον οποίο ανήκει η εταιρεία. Επιπλέον, είναι το τµήµα του συνολικού κινδύνου που εξαλείφεται µέσω της διαφοροποίησης. Ο συστηµατικός και ο µη συστηµατικός κίνδυνος, αποτελούν το συνολικό κίνδυνο µιας µετοχής. Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 25 13
Συνολικός Κίνδυνος Figure 3.5: A Break Down of Risk Projects may do better or worse than expected Firm-specific Competition may be stronger or weaker than anticipated Entire Sector may be affected by action Exchange rate and Political risk Interest rate, Inflation & news about economy Market Actions/Risk that affect only one firm Affects few firms Firm can Investing in lots Acquiring reduce by of projects competitors Investors Diversifying across domestic stocks can mitigate by Diversifying across sectors Affects many firms Diversifying across countries Diversifying globally Actions/Risk that affect all investments Cannot affect Diversifying across asset classes Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 26 Συνολικός Κίνδυνος Product or Service: The beta value for a firm depends upon the sensitivity of the demand for its products and services and of its costs to macroeconomic factors that affect the overall market. Cyclical companies have higher betas than non-cyclical firms Firms which sell more discretionary products will have higher betas than firms that sell less discretionary products Operating Leverage: The greater the proportion of fixed costs in the cost structure of a business, the higher the beta will be of that business. This is because higher fixed costs increase your exposure to all risk, including market risk. Financial Leverage: The more debt a firm takes on, the higher the beta will be of the equity in that business. Debt creates a fixed cost, interest expenses, that increases exposure to market risk. Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 27 14
Measuring Risk Volatility or standard deviation Coefficient of Variation Tracking error Volatility of the deviation of a portfolio s returns in excess of a stated benchmark portfolio s returns. A portfolio s exposure to losses typically takes one of two forms: Sensitivity to adverse movements in the value of a key variable in valuation. Primary measures of risk often reflect linear elements in valuation measures. Stocks Beta coefficient Bonds Duration and modified duration Options - Delta Risk measures associated with changes in sensitivities. Second-order measures of risk deal with the change in the price sensitivity of a financial instrument. Bonds Convexity measures how interest rate sensitivity changes with changes in interest rates Options - Gamma, Vega, Theta Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 28 Measuring Risk Value at Risk (VaR) VaR is a probability based measure of loss potential for a company, a fund, a portfolio, a transaction, or a strategy. It is usually expressed either as a percentage or units of a currency. Any position that exposes one to loss is potentially a candidate for VaR measurement. VaR is an estimate of the loss in monetary terms that we expect to be exceeded with a given level of probability over a specified time period. VaR of portfolio 1.5m for one day with probability 5%: There is a 5% chance that the portfolio will loose at least 1.5m in a single day. There is a 95% chance that the portfolio will loose no more than 1.5m in a a single day. Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 29 15
Αντικειµενικός Σκοπός Χρηµατοοικονοµικής Διοίκησης Μεγιστοποίηση της συνολικής αξίας της επιχείρησης ή µεγιστοποίηση του πλούτου των µετόχων Λογιστική Αξία (Book Value) Ιστορικές τιµές Μελλοντικές προοπτικές Τρέχουσα Αξία (Market Value) Συνάρτηση των προσδοκώµενων ταµιακών ροών Διακύµανση αναλόγως νέων πληροφοριών και µακροοικονοµικού περιβάλλοντος Μεγιστοποίηση του Πλούτου v. Μεγιστοποίηση Κερδών Κίνδυνος Χρονική Κατανοµή Ταµιακών Ροών Μέτρηση Κερδών Χρονικός Ορίζοντας Αντικειµενικών Σκοπών Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 30 Αντικειµενικός Σκοπός Χρηµατοοικονοµικής Διοίκησης Μεγιστοποίηση της συνολικής αξίας της επιχείρησης ή µεγιστοποίηση του πλούτου των µετόχων Μεγιστοποίηση της τρέχουσας τιµής της µετοχής Παρατηρείται εύκολα και ανανεώνεται συνέχεια Στελέχη έχουν άµεσο feedback για τις αποφάσεις τους Αντικατοπτρίζουν τις µακροπρόθεσµες προοπτικές της εταιρείας αναλόγως της αποτελεσµατικότητας της αγοράς Τιµή ρευστοποίησης επένδυσης Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 31 16
Ισολογισµός Επιχείρησης Ενεργητικό Επενδύσεις Παθητικό Χρηματοδότηση Μεγάλης Διάρκειας Πάγιο Εξω-επιχειρηματικές Τοποθετήσεις Μεγάλης Διάρκειας Ίδια Κεφάλαια Ξένα Κεφάλαια Μικρής Διάρκειας Κυκλοφορούν Μικρής Διάρκειας Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 32 Επίτευξη Αντικειµενικού Σκοπού Ανάληψη επενδυτικών προτάσεων που προσφέρουν απόδοση υψηλότερη από την ελάχιστη αποδεκτή απόδοση: Ελάχιστη αποδεκτή απόδοση εξαρτάται από τον κίνδυνο των προτάσεων και τον τρόπο χρηµατοδότησης αυτών Η αξιολόγηση των επενδύσεων θα πρέπει να γίνεται βάση των χρηµατικών ροών και της διαχρονικής αξίας του χρήµατος Επιλογή χρηµατοδοτικού σχήµατος σύµφωνα µε τις αρχές χρηµατοδότησης Αν δεν υπάρχουν επενδύσεις που να ικανοποιούν τα παραπάνω κριτήρια επιστροφή χρηµάτων στους µετόχους µε τη µορφή µερίσµατος Αντικειµενικός Σκοπός: Μεγιστοποίηση Συνολικής Αξίας Επιχείρησης Π.Γ. Αρτίκης - Εισαγωγή στη Διαχείριση Κινδύνου 33 17