Πίνακας Περιεχομένων

Πίνακας Περιεχομένων 1. ΒΑΣΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΤΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΥ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ... 3 2. Η ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ & ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΤΕΛΙΚΟΥ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ... 3 3. ΤΕΛΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ... 3 4. ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΜΕ ΑΛΛΑ ΟΡΓΑΝΙΚΑ & ΧΗΜΙΚΑ ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ & ΚΟΜΠΟΣΤ & ΠΙΘΑΝΕΣ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ... 4 5. ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΟ ΈΔΑΦΟΣ... 4 6. ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΣΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΕΧΕΙ ΕΦΑΡΜΟΣΤΕΙ ΤΟ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΟ ΠΡΟΪΟΝ... 5 6.1 Πιπεριά... 6 6.2 Αγγούρι... 8 6.3 Τομάτα... 9 6.4 Μαρούλι (Υδροπονία)... 10 6.5 Πατάτα... 11 6.6 Φράουλα... 12 6.7 Ελιά... 13 6.8 Αμπέλι... 14 6.9 Σιτάρι... 15 6.10 Ελαιοκράμβη... 15 2

1. ΒΑΣΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΤΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΥ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ Ουσιαστικός στόχος του παρόντος εγχειριδίου είναι να αποτελέσει ένα απλό και χρηστικό εργαλείο που θα απευθύνεται κυρίως στους «χρήστες» του παραγόμενου τελικού προϊόντος. Με τον όρο «χρήστες» εννοούνται οι καλλιεργητές / παραγωγοί, οι οποίοι θα κληθούν να εφαρμόσουν το νέο παραγόμενο οργανικό λίπασμα από μια μεγάλης κλίμακας μονάδα, στις καλλιέργειές τους. Πιο συγκεκριμένα, το εγχειρίδιο αυτό περιλαμβάνει πληροφορίες όπως: - Πόση ποσότητα και με ποιόν τρόπο θα πρέπει να γίνει η εφαρμογή του νέου παραγόμενου προϊόντος σε κάθε διαφορετική, μεταξύ αυτών που έχουν ήδη δοκιμαστεί στα πλαίσια του έργου, από το παραγόμενο προϊόν της πιλοτικής μονάδας, αλλά και σε καλλιέργειες στις οποίες δεν έχει εφαρμοστεί, καθώς και ποια είναι η αναμενόμενη παραγωγή, σε κάθε περίπτωση. - Ποια μορφή του παραγόμενου προϊόντος είναι συμβατή με τον εξοπλισμό για την εφαρμογή των λιπασμάτων που διαθέτουν οι παραγωγοί και τι πρέπει να ληφθεί υπόψη σε κάθε περίπτωση κατά τη χρήση του εξοπλισμού αυτού. - Ποιες είναι οι πιθανές παρενέργειες που μπορεί να εμφανιστούν από τη χρήση του παραγόμενου προϊόντος και ποιες παράμετροι θα πρέπει να παρακολουθούνται. - Ποια η αλληλεπίδραση του νέου προϊόντος με άλλα εμπορικά οργανικά και χημικά σκευάσματα αλλά και με κόμποστ. - Ποια η μακροπρόθεσμη επίδραση στο έδαφος από την εφαρμογή του νέου προϊόντος. 2. Η ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ & ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΤΕΛΙΚΟΥ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ Το ολοκληρωμένο διαχειριστικό σύστημα CONDENSE μπορεί να θεωρηθεί ως ένα πλήρες σύστημα διαχείρισης αποβλήτων που προέρχονται από τον αγροτοκτηνοτροφικό τομέα, κυρίως κτηνοτροφικά υπολείμματα και υγρά απόβλητα ελαιοτριβείων. Το σύστημα αυτό σχετίζεται με την παραγωγή νέων & καινοτόμων οργανικών λιπασμάτων. Η ανάλυση όλων των σταδίων της παραγωγικής διαδικασίας του νέου οργανικού προϊόντος παρουσιάζεται αναλυτικά στο Εγχειρίδιο Διαχείρισης (managing manual) του έργου LIFE+CONDENSE. 3. ΤΕΛΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ Η τελική μορφή του παραγόμενου προϊόντος είναι κόκκοι, χρώματος μαύρου. Είναι μικρότεροι από τους κόκκους των κοκκωδών λιπασμάτων που χρησιμοποιούνται στη βασική λίπανση. Είναι αρκετά εύχρηστοι γιατί, εκτός από τη μηχανική διασπορά (λιπασματοδιανομέα), η πιο συνήθης μέθοδος είναι η διασπορά των λιπασμάτων με το χέρι, όπου με τη βοήθεια ενός δοχείου γνωστού όγκου διασπείρεται το λίπασμα. Με την ίδια τεχνική γίνεται και η διανομή του οργανικού υλικού. Άλλος τρόπος είναι η εφαρμογή μέσω του νερού άρδευσης. Σε αυτή την περίπτωση χρειάζεται πρώτα μια επεξεργασία, δηλαδή πρέπει να εμβαπτιστεί το οργανικό υλικό σε νερό για περισσότερο από 24 ώρες πριν την εφαρμογή, προκειμένου να πραγματοποιηθεί η εκχύλιση όλων των θρεπτικών του παραγόμενου οργανικού προϊόντος. Η τελική μορφή του παραγόμενου από την πιλοτική μονάδα προϊόντος παρουσιάζεται στην Εικόνα 1, ακολούθως. Εικόνα 1. Παραγόμενο από την πιλοτική μονάδα προϊόν Τα χαρακτηριστικά του παραγόμενου προϊόντος από μια μονάδα μεγάλης κλίμακας παρουσιάζονται στον Πίνακα 1, Που ακολουθεί. 3

Πίνακας 1. Χαρακτηριστικά παραγόμενου οργανικού λιπάσματος από μεγάλης κλίμακας μονάδα Θρεπτικά παραγόμενου Προϊόντος (%) (N P K) (6.58 1.48 15.77) Με βάση τα στοιχεία του Πίνακα 1 και τις ποσότητες των θρεπτικών του τελικού παραγόμενου προϊόντος προκύπτει ότι, οι ποσότητες που θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν, για να εφαρμοστεί το παραγόμενο προϊόν ως οργανικό λίπασμα, με σκοπό να αντικαταστήσει μέρος της απαιτούμενης χημικής λίπανσης, είναι περίπου οι ακόλουθες: Λίπανση σε υπόστρωμα 225Kg παραγόμενου προϊόντος /στρμ Υδρολίπανση * 0,2gr/lt * Η υδρολίπανση μπορεί να γίνει κατά την πορεία ανάπτυξης της ς για συμπληρωματική προσθήκη θρεπτικών. Στην περίπτωση αυτή διαλύεται ποσότητα του παραγόμενου προϊόντος σε νερό και εφαρμόζεται απευθείας στο φυτό. Προτείνεται να γίνεται μια υδρολίπανση και να μεσολαβούν μεταξύ κάθε υδρολίπανσης δυο αρδεύσεις. Ο προσδιορισμός των ποσοτήτων αυτών έγινε σε αντιστοίχιση με χημικό λίπασμα τύπου 20-20-20, λαμβάνοντας υπόψη ότι χρησιμοποιείται ποσότητα περίπου 200Kg/στρμ. Η ουσιαστική διαφορά των δυο τύπων λιπασμάτων, του χημικού και του παραγόμενου οργανικού είναι η χαμηλότερη συγκέντρωση σε άζωτο και φώσφορο στη δεύτερη περίπτωση. Θα πρέπει συνεπώς να προστεθεί συμπληρωματικά χημική λίπανση που να καλύψει τις ανάγκες στα 2 αυτά θρεπτικά. Οι επιπλέον ποσότητες N και P που θα πρέπει να προστεθούν στην οργανική λίπανση ανά στρέμμα, προκειμένου αυτή να εξισωθεί με την χημική (20-20-20) με εκτίμηση χρήσης περίπου 1,5gr /lt υποστρώματος, είναι: Καθαρή ποσότητα Ν = 30Kg Αντιστοιχεί περίπου σε 85Kg NH 4 NO 3 Καθαρή ποσότητα P = 3Kg Αντιστοιχεί περίπου σε 7Kg P 2 O 5 4. ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΜΕ ΑΛΛΑ ΟΡΓΑΝΙΚΑ & ΧΗΜΙΚΑ ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ & ΚΟΜΠΟΣΤ & ΠΙΘΑΝΕΣ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Η σημασία των οργανικών λιπασμάτων στην τεχνική των λιπάνσεων, πέρα από την παροχή θρεπτικών στοιχείων στα φυτά (θρέψη φυτών) μπορεί να αποδοθεί στις έμμεσες ωφέλειες που προκαλεί η προσθήκη τους στο έδαφος. Τα οργανικά λιπάσματα, εμπλουτίζουν σε οργανική ουσία το έδαφος, δρώντας ευεργετικά μακροπρόθεσμα στις φυσικές του ιδιότητες. Πιο συγκεκριμένα, τα βαριά δυσμεταχείριστα εδάφη μπορούν να καλλιεργηθούν ευκολότερα, βελτιώνοντας σημαντικά τις συνθήκες αερισμού και στραγγίσεώς τους, λόγω της οργανικής ουσίας που προστίθεται. Στα αμμώδη εδάφη, η προσθήκη της οργανικής ουσίας συμβάλει σημαντικά στην αύξηση του συγκρατούμενου ποσοστού υγρασίας και στη μείωση της διαβρωσιμότητάς τους. Ένας ακόμα πολύ σημαντικός παράγοντας της προσθήκης οργανικής ουσίας στο έδαφος είναι η αύξηση της εναλλακτικής ικανότητας, η οποία το καθιστά ικανό να συγκρατεί μεγαλύτερα ποσοστά θρεπτικών στοιχείων. Με τον τρόπο αυτό, το φυτό μπορεί να δεσμεύσει ευκολότερα, μεγαλύτερες ποσότητες θρεπτικών στοιχείων χωρίς αυτές να χάνονται στο έδαφος και να απομακρύνονται με την άρδευση στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα. Συνεπώς, σε συνδυασμό με πρόσθετη χημική λίπανση, το οργανικό παραγόμενο προϊόν βελτιώνει το έδαφος, παρέχει σημαντικές ποσότητες θρεπτικών, συμπληρωματικά με τη χημική λίπανση και συμβάλει στη καλύτερη δέσμευση και αξιοποίηση αυτών. Θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να ελέγχεται η ηλεκτρική αγωγιμότητα του εδάφους, καθώς ο συνδυασμός της λίπανσης μπορεί να οδηγήσει αθροιστικά σε αύξηση της αγωγιμότητας. 5. ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΟ ΈΔΑΦΟΣ Όπως αναφέρθηκε και στην προηγούμενη παράγραφο, με τη μακροχρόνια προσθήκη του οργανικού υλικού στο έδαφος επιτυγχάνεται: 1. Η αύξηση της συνεκτικότητας των αμμωδών εδαφών και η μείωση της συνεκτικότητας των αργιλωδών εδαφών, συνεπώς βελτιώνεται σημαντικά η δομή των εδαφών. 2. Αυξάνεται το πορώδες του εδάφους, βελτιώνεται η υδατοϊκανότητα και δημιουργούνται ευνοϊκές συνθήκες αερισμού. 3. Με εφαρμογή κάθε χρόνο της απαιτούμενης κάθε φορά ποσότητας, μακροπρόθεσμα, το χρώμα του χώματος τείνει να γίνεται πιο σκούρο, βελτιώνοντας την απορρόφηση της ηλιακής ακτινοβολίας. 4. Επιτυγχάνεται καλύτερη ισορροπία μεταξύ στερεής, υγρής και αέριας φάσης στο έδαφος, βελτιώνεται η δομή αυτού και συνεπώς, μειώνεται και η πιθανή διάβρωσή του από ραγδαίες βροχοπτώσεις και επιφανειακές απορροές. 4

5. Συμβάλει στην καλύτερη και αποτελεσματικότερη συγκράτηση των θρεπτικών στοιχείων στο έδαφος, δεσμεύοντας αυτά με τη μορφή συμπλοκών, μέσα στα οργανικά μόρια. Συνεπώς, από τη μια δυσχεραίνεται η έκπλυσή τους και από την άλλη, η αποδέσμευση αυτών γίνεται σταθερά, με αργούς ρυθμούς, σε πιο εύκολα αφομοιώσιμες για τα φυτά μορφές. Επομένως, αυξάνεται η ικακότητα ιοντοανταλλαγής, που αποτελεί μέτρο της εδαφικής γονιμότητας. 6. Η οργανική ουσία περιέχει αλλά και δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες για τη δράση των μικροοργανισμών του εδάφους, παρέχοντας υπόστρωμα τροφής και ανάπτυξης. Η μικροχλωρίδα αυτή (μύκητες, βακτήρια) συμμετέχει στο μεγαλύτερο μέρος της βιοχημικής δραστηριότητας του εδάφους και αποτελεί το μεγάλο μέρος της βιομάζας του. 7. Οι μικροοργανισμοί της οργανικής ουσίας βοηθούν στην βιολογική καταπολέμηση των παθογόνων που προσβάλουν το ριζικό σύστημα, καθώς δρουν ανταγωνιστικά προς τους παθογόνους. 8. Συμβάλλει ουσιαστικά στην καταπολέμηση του προβλήματος της ερημοποίησης των εδαφών, αυξάνοντας σημαντικά τις καλλιεργούμενες εκτάσεις και αξιοποιώντας ήδη άγονες εκτάσεις. 6. ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΣΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΕΧΕΙ ΕΦΑΡΜΟΣΤΕΙ ΤΟ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΟ ΠΡΟΪΟΝ Στα πλαίσια υλοποίησης του έργου LIFE+CONDENSE, το παραγόμενο οργανικό προϊόν αξιολογήθηκε αγρονομικά σε δέκα διαφορετικά είδη καλλιεργειών. Στον Πίνακα 2 που ακολουθεί παρουσιάζονται οι εφαρμογές του παραγόμενου προϊόντος στις καλλιέργειες που δοκιμάστηκε. Πίνακας 2. Αγρονομικές εφαρμογές παραγόμενου προϊόντος σε καλλιέργειες από το ΤΕΙ Κρήτης και το Πανεπιστήμιο του Leeds της Αγγλίας Είδος ς Είδος ς 1. Πιπεριά σε γλάστρες (TEIK) 2. Φράουλα (TEIK) & (Leeds) 3. Πιπεριά σε υδροπονία (TEIK) 4. Ελιά (TEIK) 5. Αγγούρι (TEIK) 6. Αμπέλι (TEIK) 7. Τομάτα σε γλάστρες (TEIK) 8. Σιτάρι (TEIK) & (Leeds) 9. Τομάτα στον αγρό (TEIK) 10. Ελαιοκράμβη (Leeds) 11. Μαρούλι σε υδροπονία (TEIK) 12. Πατάτα (TEIK) & (Leeds) Πέρα όμως από τις εφαρμογές που έγιναν σε ελεγχόμενες συνθήκες από τα δυο Ιδρύματα, πραγματοποιήθηκαν αγρονομικές δοκιμές και σε μη ελεγχόμενες συνθήκες, από τοπικούς παραγωγούς της περιοχής στην οποία δραστηριοποιείται η πιλοτική μονάδα, στην περιοχή της Ηλείας της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας, στην Πελοπόννησο, κυρίως σε κηπευτικά και φράουλες. Με βάση τα αποτελέσματα των δοκιμών σε συγκεκριμένες καλλιέργειες, το παραγόμενο προϊόν θα μπορούσε επίσης να εφαρμοστεί σε παρόμοιες καλλιέργειες, δηλαδή, σε όλα τα είδη των κηπευτικών (υπαίθρια και θερμοκηπίου) σε ποσότητες όπως και στις καλλιέργειες που αναφέρεται στις ακόλουθες παραγράφους. Στον Πίνακα 3 σημειώνονται ενδεικτικά καλλιέργειες στις οποίες η εφαρμογή του παραγόμενου προϊόντος, αναμένεται να έχει τα ίδια αποτελέσματα με όσες καλλιέργειες έχει ήδη δοκιμαστεί, εφόσον εφαρμοστεί ως καλιούχο λίπασμα, στο οποίο θα προστεθεί ποσότητα χημικού λιπάσματος φωσφόρου και αζώτου. Με τον τρόπο αυτό, ένας παραγωγός πετυχαίνει να αντικαταστήσει σημαντικό μέρος της χημικής απαιτούμενης λίπανσης στις καλλιέργειές του. Πίνακας 3. Καλλιέργειες στις οποίες θα μπορούσε να εφαρμοστεί το παραγόμενο προϊόν Είδος ς Είδος ς 1. Καρπούζι 2. Πεπόνι 3. Κολοκύθι 4. Μελιτζάνα 5. Σιτηρά 6. Καλαμπόκι 7. Οπωρώνες 8. Μπάμιες 9. Φασολάκια 10. Μαρούλι (πράσινα φυλλώδη) 11. Καρότα 12. Παντζάρια 13. Ραπάνια 5

6.1 Πιπεριά Πιπεριάς Οι απαιτήσεις της πιπεριάς σε θρεπτικά στοιχειά για όλη την καλλιεργητική περίοδο είναι: 30-40 Kg N/στρέμμα 45-65 Kg Κ/στρέμμα (το 1/3 της ποσότητας συνήθως μπαίνει με τη βασική λίπανση) 15-20 Kg P/στρέμμα (όπου το ½ μπαίνει με την βασική λίπανση) και 8-10 Kg Mg /στρέμμα (Συχνά, απαιτείται επέμβαση με ασβέστιο, προκειμένου να αποφευχθούν προβλήματα έλλειψης ασβεστίου και χαμηλής αντοχής των φυτών στις προσβολές από μύκητες) Στη βασική λίπανση, πριν τη φύτευση της πιπεριάς, συνίσταται να γίνεται ενσωμάτωση με άροση βάθους περίπου 3-4tn χωνεμένης κοπριάς ανά στρέμμα. Αρκετά ποσά φωσφόρου θα πρέπει να προστεθούν στη βασική λίπανση, για να ικανοποιήσουν όλες τις ανάγκες της ς για ολόκληρη την καλλιεργητική περίοδο. Επίσης, ικανοποιητική περιεκτικότητα σε NO 3 είναι σημαντική για να συμβάλει από την αρχή, στην καλή βλαστική ανάπτυξη του φυτού. Το υπόλοιπο άζωτο δίνεται επιφανειακά, με το νερό άρδευσης. Μέρος της απαιτούμενης ποσότητας Κ πρέπει να προστίθεται στην αρχή, για να καλύψει τις πρώτες ανάγκες της ς. Υψηλά επίπεδα Κ ανεβάζουν τη συγκέντρωση αλάτων, παρεμποδίζοντας την ανάπτυξη των ριζών. Οι ποσότητες των θρεπτικών που πρέπει να απορροφώνται από την της πιπεριάς είναι: 16Kg N/στρμ, 1,3Kg P/στρμ. και 16Kg K/στρμ. Επιφανειακή λίπανση συνιστάται να γίνεται με κάθε άρδευση. Κατά την επιφανειακή λίπανση χορηγείται N και K, ενώ η απαιτούμενη ποσότητα P ενσωματώνεται στο έδαφος με τη βασική λίπανση. Η σχέση των στοιχείων Ν και Κ συνιστάται να είναι 1:2 ή 1:1, σε περίπτωση που παρατηρηθεί περιορισμένη βλάστηση. Η μέση απόδοση εξαρτάται από διάφορους παράγοντες (εποχή, τρόπο ς, ποικιλία, κ.α.) και κυμαίνεται περίπου από 2.5 4tn/στρμ. Στην περίπτωση θερμοκηπιακής ς μπορούν να ξεπεράσουν τους 10 tn/στρμ. Εφαρμογή παραγόμενου προϊόντος σε πιπεριάς 50% 100% Blank K 4 =K 2 (P 4 <P 2 N 4 <N 2 ) K 5 =K 2 (P 5 =P 2 N 5 =N 2 ) K 6 =K 2 (P 6 >P 2 N 6 >N 2 ) 1. 2. 3. 4. 5. 6. Με βάση τις απαιτούμενες ανάγκες μιας ς πιπεριάς πραγματοποιήθηκε αξιολόγηση του παραγόμενου προϊόντος ως οργανικό λίπασμα, συγκρινόμενο με ένα χημικό εμπορικό λίπασμα. Πραγματοποιήθηκαν οι ακόλουθες επεμβάσεις (11 γλάστρες των 7lt η κάθε μια). 1. 50%: Εφαρμογή μισής απαιτούμενης χημικής λίπανσης (εφαρμογή 0,75gr/lt υποστρώματος, λιπάσματος 20-20-20). 2. 100%: Εφαρμογή πλήρους απαιτούμενης χημικής λίπανσης (εφαρμογή 1,5gr/lt υποστρώματος, λιπάσματος 20-20-20). 3. Blank: Μάρτυρας χωρίς καμία επέμβαση λίπανσης (βασικό υπόστρωμα και άρδευση με νερό). 4. Κ 4 =Κ 2 & P 4 <P 2 & N 4 <N 2 : Εφαρμογή παραγόμενου προϊόντος σε τέτοια ποσότητα ώστε η 6

Αρ. φύλλων & καρπών Ύψος φυτών (cm) συγκέντρωση του Κ να είναι ίση με αυτή της 100% χημικής λίπανσης. Οι συγκεντρώσεις του P και Ν) είναι χαμηλότερες της πλήρους χημικής λίπανσης, καθώς το παραγόμενο προϊόν (7-2-16) έχει αρκετά μεγαλύτερη συγκέντρωση σε Κ (160gr παραγ. προϊόντος /80lt υποστρώματος). 5. Κ 4 =Κ 2 & P 4 =P 2 & N 4 =N 2 : Εφαρμογή παραγόμενου προϊόντος σε τέτοια ποσότητα ώστε η συγκέντρωση του Κ να είναι ίση με αυτή της 100% χημικής λίπανσης. Στην περίπτωση αυτή προστίθεται τόση ποσότητα N και P με μορφή χημικής λίπανσης, ώστε να ισοσκελιστούν οι συγκεντρώσεις με αυτές της πλήρους χημικής λίπανσης (P 4 =P 2 & N 4 =N 2 ) (160gr παραγόμενου προϊόντος /80lt υποστρώματος + 20gr NH 4 NO 3 + 15gr P 2 O 5 ). 6. Κ 4 =Κ 2 & P 4 >P 2 & N 4 >N 2 : Εφαρμογή παραγόμενου προϊόντος σε τέτοια ποσότητα ώστε η συγκέντρωση του Κ να είναι ίση με αυτή της 100% χημικής λίπανσης. Στην περίπτωση αυτή προστίθεται τόση ποσότητα N και P με μορφή χημικής λίπανσης, ώστε να ισοσκελιστούν οι συγκεντρώσεις με αυτές της πλήρους χημικής λίπανσης (P 4 =P 2 & N 4 =N 2 ) (P 4 =P 2 & N 4 =N 2 ) (160gr παραγ. προϊόντος /80lt υποστρώματος + 35gr NH 4 NO 3 + 28gr P 2 O 5 ). Η εγκατάσταση της ς της πιπεριάς έγινε με βάση τις οδηγίες λίπανσης (βασικής και επιφανειακής) που πρέπει να τηρούνται σε κάθε περίπτωση. Σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά του παραγόμενου προϊόντος, έγινε και η εκτίμηση της απαιτούμενης ποσότητας του υποστρώματος. Επίσης, πραγματοποιήθηκαν και επιφανειακές λιπάνσεις, με εκχύλιση ποσότητας του υλικού και εφαρμογή της κατά την άρδευση (περίπου 800γρ/10lt νερού). Εφαρμογή 200ml, 300ml & 500ml εκχυλίσματος στην 4 η, 5 η & 6 η επέμβαση αντίστοιχα. Αποτελέσματα: Με την ολοκλήρωση της ς της πιπεριάς, προέκυψε ότι η επέμβαση Νο5 ήταν πλήρως ανταγωνιστική ως προς την ανάπτυξη των φυτών αλλά και ως προς τον αριθμό των φύλλων και των καρπών. Σημειώνεται ότι οι καρποί της επέμβασης Νο5 ήταν περισσότεροι, με μικρότερο όμως μέγεθος. 60 50 40 30 20 10 0 70 60 50 40 30 20 10 0 43 53 60 Μέσος όρος ύψους φυτών ανά επέμβαση 42 1 2 3 4 5 6 52 3 3 26 Επεμβάσεις Μέσος όρος αριθμού φύλλων & καρπών ανά επέμβαση 34 50 1 1 1 2 3 4 5 6 Επεμβάσεις Αρ. Φύλλων Αρ. καρπών Στην Εικόνα αριστερά παρουσιάζεται μια γενική άποψη της παραγωγής κάθε επέμβασης. Πρέπει να τονιστεί ότι στις επεμβάσεις 4, 5 & 6, όπου χρησιμοποιήθηκε το παραγόμενο προϊόν, δεν έγινε καμία προσθήκη άλλων θρεπτικών και ιχνοστοιχείων, σε αντίθεση με την χημική λίπανση. Συνεπώς, προκύπτει ότι το παραγόμενο προϊόν μπορεί να λειτουργήσει ανταγωνιστικά με τη χημική λίπανση, η οποία απαιτείται συμπληρωματικά. 51 57 4 26 33 1 7

6.2 Αγγούρι αγγουριού Οι απαιτήσεις της ς του αγγουριού σε θρεπτικά στοιχειά είναι: 40-50 Kg N/στρέμμα 80-100 Kg Κ/στρέμμα 20-25 Kg P/στρέμμα 10-13 Kg Mg /στρέμμα 30 Kg Ca /στρέμμα Πάντα θα πρέπει να δίνεται βάση στην ξεχωριστή λίπανση με χηλικό σίδηρο. Οι αποδόσεις επηρεάζονται από πολλούς παράγοντες (ποικιλία, συνθήκες ς, διάρκεια ς, κ.α.), ενώ κυμαίνονται ανάλογα με την εποχή ς και συγκομιδής. Πιο συγκεκριμένα, για συγκομιδή Νοέμβριο Μάιο, η παραγωγή κυμαίνεται περίπου σε 8-12tn/στρμ και 15-20tn/στρμ για συγκομιδή τους μήνες Μάρτιο Ιούλιο. Επειδή το αγγούρι είναι φυτό που μέσα σε 30 ημέρες από την φύτευσή του αρχίζει η συγκομιδή του καρπού (ενώ π.χ. η ντομάτα θέλει 90 ημέρες), γίνεται αντιληπτό ότι οι λιπάνσεις είναι πιο συχνές, τόσο στα χημικά όσο και στα οργανικά λιπάσματα. Το αγγούρι αντιδρά πάρα πολύ καλά στα οργανικά, ωστόσο, δεν είναι υπερβολή να διατυπωθεί ότι μπορεί να μπει μέχρι και 8 τόνοι χωνεμένη κοπριά ανά στρέμμα. Η αγγουριά έχει υψηλές ανάγκες σε θρεπτικά στοιχεία, γι αυτό χρειάζεται αρκετά υψηλές ποσότητες λιπασμάτων. Έχει υπολογιστεί ότι, μια αγγουριάς με περίπου 2.000 φυτά/στρμ και παραγωγή 10kg καρπού /φυτό, για μια περίοδο από Ιανουάριο Ιούλιο, αφαιρεί από το έδαφος περίπου 38Kg N, 8,5Kg P, 51Kg Κ, 22Kg Ca και 5,3Kg Mg. Η επιφανειακή λίπανση συνιστάται να γίνεται ταυτόχρονα με την άρδευση. Εφαρμογή παραγόμενου προϊόντος σε αγγουριού Στην του αγγουριού, πραγματοποιήθηκαν 6 διαφορετικές εφαρμογές από αυτές της πιπεριάς (βλ. εικόνα πάνω). Το παραγόμενο προϊόν δε χρησιμοποιήθηκε ως καλιούχο λίπασμα που ισοσκελίστηκε με αυτό της χημικής λίπανσης, αλλά ως υποκατάστατο αυτής. Η 1 η εφαρμογή αποτέλεσε τον μάρτυρα, στη 2 η εφαρμόστηκε η μισή απαιτούμενη χημική λίπανση, στην 3 η εφαρμόστηκε πλήρης χημική λίπανση, στην 4 η εφαρμόστηκε στο υπόστρωμα 1% v/v από το παραγόμενο προϊόν, στην 5 η προστέθηκε 5% παραγόμενο προϊόν και 10% στην 6 η επέμβαση. Οι γλάστρες που χρησιμοποιήθηκαν ήταν των 7lt. Προέκυψαν ικανοποιητικά αποτελέσματα σε παραγωγή και ανάπτυξη φυτού στην 5 η & 6 η επέμβαση, ωστόσο, υπήρχε (λόγω μη συμπληρωματικής προσθήκης ιχνοστοιχείων και θρεπτικών Κ και P) έλλειψη κάποιων στοιχείων, με αποτέλεσμα το χρώμα των φυτών να μην είναι ικανοποιητικό, όπως επίσης και το μέγεθος των καρπών. Συνεπώς, το παραγόμενο προϊόν μπορεί να αντικαταστήσει ποσότητα της απαιτούμενης χημικής λίπανσης, ωστόσο κρίνεται απαραίτητη η συμπληρωματική προσθήκη ορισμένων θρεπτικών και ιχνοστοιχείων. Επιφανειακή άρδευση πραγματοποιήθηκε προσθέτοντας 0,5lt/γλάστρα από διάλυμα στο οποίο γινόταν εκχύλιση 5, 10 & 20gr υλικού /lt στις επεμβάσεις 4,5 και 6 αντίστοιχα, κάθε δεύτερη άρδευση. 8

6.3 Τομάτα Τομάτας Οι απαιτήσεις της τομάτας σε θρεπτικά στοιχειά για όλη την καλλιεργητική περίοδο είναι: 30-40 Kg N/στρέμμα 60-80 Kg Κ/στρέμμα 20-30 Kg P/στρέμμα Πάντα υπολογίζονται οι ποσότητες των βασικών ιχνοστοιχείων, μαγνησίου και ασβεστίου από 8-10 Kg/στρμ, οι οποίες προστίθενται κατά την άρδευση. Η λίπανση της τομάτας διαφέρει ανάλογα με το αν πρόκειται για υπαίθρου ή για θερμοκηπιακή. Στην υπαίθρου, κατά τη βασική λίπανση χορηγούνται 5-10 μονάδες Ν, 10-16 μονάδες P 2 O 5 και 10-16 μονάδες Κ 2 Ο, πριν τη φύτευση. Στην επιφανειακή λίπανση, χορηγούνται 9 μονάδες Ν σε 3 δόσεις, πάντα μετά την άρδευση. Σε θερμοκηπιακή, στη βασική λίπανση χορηγούνται 11-14 μονάδες Ν, 10-15 μον. P 2 O 5 και 10-15 μον. Κ 2 Ο, πριν τη φύτευση. Στην επιφανειακή, 4-16 μον. Ν, 0 μον. P 2 O 5 και 6-16 μον. Κ 2 Ο. Η επιφανειακή λίπανση αρχίζει 1 μήνα μετά τη βασική λίπανση και επαναλαμβάνεται ανά 15νθήμερο. Όσον αφορά την οργανική λίπανση, στη βασική λίπανση προστίθεται 2-4tn /στρμ κοπριάς. Επίσης, μπορεί να γίνει και χρήση υγρών χουμικών με δόση 2-4 Kg/στρμ, κάθε 5 ημέρες, ειδικά μετά τη μεταφύτευση θα πρέπει να τηρείται απαρέγκλιτα η υδρολίπανση με οργανικά, πέραν της λίπανσης με χημικά λιπάσματα. Τη χειμερινή περίοδο, όπου επικρατούν χαμηλές θερμοκρασίες, η χρήση χουμικών κρίνεται επιβεβλημένη, όχι τόσο με αύξηση της δόσης, αλλά κυρίως με αύξηση της συχνότητας των εφαρμογών, καθώς δίνουν αντοχή στο φυτό πριν το στρες και έτσι μπορεί και ξανα-ξεκινάει τις βιολογικές του λειτουργίες πιο εύκολα, εν αντιθέσει με τη χρήση οργανικών μετά το στρες, όπου φυσικά βοηθά το φυτό, αλλά με μεγαλύτερη καθυστέρηση γιατί οι ενζυμικές διαδικασίες έχουν ατονήσει αρκετά. Η απόδοση της ς της τομάτας είναι περίπου 7tn/στρμ. Εφαρμογή παραγόμενου προϊόντος σε τομάτας Στα πλαίσια αξιολόγησης του παραγόμενου προϊόντος για το έργο LIFE+CONDENSE, στην της τομάτας, πραγματοποιήθηκαν 4 διαφορετικές επεμβάσεις (βλ. εικόνα πάνω). Στην 1 η επέμβαση χρησιμοποιήθηκε πλήρης χημική λίπανση, τόσο ως εφαρμογή στο υπόστρωμα, όσο και με επεμβάσεις υδρολίπανσης. Η 2 η αποτέλεσε τον μάρτυρα. Σε βασικό υπόστρωμα πραγματοποιήθηκαν μόνο αρδεύσεις. Η 3 η επέμβαση αποτέλεσε το Ισοδύναμο Καλίου και η 4 η το ισοδύναμο αζώτου. Πιο συγκεκριμένα, χρησιμοποιήθηκε τόση ποσότητα Ν και Κ αντίστοιχα, ώστε οι συγκεντρώσεις αυτές των θρεπτικών να είναι ίσες με αυτή της πλήρους χημικής λίπανση. Κάθε επέμβαση είχε 15 φυτά και συνολική έκταση 5,5m 2. Στην επέμβαση 3 προστέθηκαν 0,7Kg προϊόντος/5,4m 2 και 80gr Ν (230gr NH 4 NO 3 ) & 20gr P (47gr P 2 O 5 ). Στην επέμβαση 4 προστέθηκαν 3Kg προϊόντος/5,4m 2 και 7gr P (20 P 2 O 5 ). Λόγω αυξημένης συγκέντρωσης Κ στο παραγόμενο προϊόν δεν προστέθηκε άλλο Κ. Η επέμβαση 3, όπου προστέθηκε τόσο προϊόν, ώστε αυτό να ισοσκελιστεί με το Κ της χημικής λίπανσης και συμπληρώθηκε Ν & P προκειμένου να είναι όλα τα θρεπτικά ίδια με την 1 η επέμβαση, προέκυψαν πολύ ικανοποιητικά αποτελέσματα. Προέκυψε λοιπόν ότι το παραγόμενο προϊόν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλιούχος λίπανση, με συμπληρωματική προσθήκη χημικής Ν& P λίπανσης. Τα ίδια αποτελέσματα δεν προέκυψαν στην 4 η επέμβαση, δλδ το παραγόμενο προϊόν δε μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πλήρες Ν λίπασμα, καθώς στην ποσότητα που πρέπει να προστεθεί, η περίσσεια θρεπτικών δρα φυτοτοξικά. 9

6.4 Μαρούλι (Υδροπονία) Υδροπονική μαρουλιού Οι απαιτήσεις της υδροπονικής ς μαρουλιού σε θρεπτικά είναι: 352gr/500lt νιτρικό ασβέστιο 354gr/500lt νιτρικό κάλιο 62gr/500lt νιτρική αμμωνία 18gr/500lt χηλικός σίδηρος 144gr/500lt θειικό μαγνήσιο 10gr/500lt φωσφορικό μονοκάλιο 10gr/500lt ιχνοστοιχεία 146ml/500lt Νιτρικό οξύ 68% Η υδροπονία είναι η μέθοδος ανάπτυξης των φυτών χωρίς υπόστρωμα, όπου το ριζικό σύστημα αναπτύσσεται εκτός υποστρώματος, μέσα σε ειδικό αραιό υδατικό διάλυμα όλων των θρεπτικών στοιχείων που είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη των φυτών. Όταν το θρεπτικό αυτό διάλυμα ρέει και ανακυκλώνεται εντός του συστήματος, τότε αυτό ονομάζεται NFT (Nutrient Film Technique). Το βάθος του θρεπτικού διαλύματος που ρέει εντός των καναλιών είναι περίπου έως 1cm, προκειμένου να επιτυγχάνεται καλή οξυγόνωση του ριζικού συστήματος. Για τις θρεπτικές ανάγκες της ς, γίνεται προετοιμασία του απαιτούμενου αραιού θρεπτικού διαλύματος. Τα παραπάνω θρεπτικά προστίθενται σε κάθε 500lt νερού. Το θρεπτικό διάλυμα τοποθετείται σε ειδικό δοχείο το οποίο είναι εγκατεστημένο στην είσοδο κάθε καναλιού και με ειδική αντλία ανακυκλοφορεί στο υδροπονικό σύστημα. Περίπου 2-3lt/λεπτό ανακυκλοφορεί το θρεπτικό διάλυμα στις εγκαταστάσεις του υδροπονικού συστήματος. Η κλίση κάθε υδρορροής είναι περίπου 1,5 2% για να μπορεί να γίνει η ροή του θρεπτικού διαλύματος. Μια καλή παραγωγή για το μαρούλι εκτιμάται σε 500gr/φυτό. Εφαρμογή παραγόμενου προϊόντος σε υδροπονική μαρουλιού Οι επεμβάσεις που έγιναν ήταν, από αριστερά προς τα δεξιά στις 2 φωτογραφίες: Πλήρης χημική λίπανση, μισή χημική λίπανση, μάρτυρας και οι τρεις επεμβάσεις δεξιά είναι προσθήκη παραγόμενου προϊόντος 200gr ξ.ο. /40lt νερού, 400gr ξ.ο. /40lt νερού και 1.000gr ξ.ο. /40lt νερού. Για την εγκατάσταση της υδροπονικής ς χρησιμοποιήθηκαν ειδικά κανάλια, μήκους 6m και 5cm ύψους, με 12 θέσεις φυτών το κάθε ένα. Σε ειδική δεξαμενή των 500lt, έγινε το βασικό θρεπτικό διάλυμα (κεντρική εγκατάσταση παρασκευής), στο οποίο ρυθμίστηκε το ph και η αγωγιμότητα. Από το διάλυμα αυτό γινόταν η τροφοδοσία της 1 ης επέμβασης και της 2 ης (στην οποία προστέθηκε η μισή από την απαιτούμενη ποσότητα θρεπτικών). Για τις επεμβάσεις του παραγόμενου προϊόντος, η προετοιμασία κάθε διαλύματος γινόταν σε διαφορετικές δεξαμενές. Από την πειραματική αυτή διαδικασία προέκυψε, όπως και στις προηγούμενες εφαρμογές άλλων καλλιεργειών, ικανοποιητική ανάπτυξη των φυτών, στα οποία σημειώνεται ότι αν και δεν έγινε επιπλέον προσθήκη χημικών θρεπτικών και ιχνοστοιχείων, η παραγωγή ήταν ανταγωνιστική σε βάρος με την εφαρμογή της χημικής λίπανσης. Ωστόσο, η μη προσθήκη συμπληρωματικά θρεπτικών είχε ως αποτέλεσμα το όχι ικανοποιητικό πράσινο χρώμα των φύλλων. Συνεπώς, και σε αυτήν την περίπτωση προκύπτει ότι το παραγόμενο οργανικό λίπασμα από μια διαδικασία ηλιακής ξήρανσης και στη συνέχεια κομποστοποίησης, μπορεί να λειτουργήσει ανταγωνιστικά ως προς την πλήρη χημική λίπανση, ακόμα και στην υδροπονία, με την προϋπόθεση συμπλήρωσης θρεπτικών με χημική λίπανση. Σημειώνεται ότι στην περίπτωση αυτή γινόταν εμποτισμός της εκάστοτε ποσότητας υλικού σε ειδικό πανί, μέσα στις 40lt δεξαμενές που τροφοδοτούσαν το σύστημα, για 24 ώρες και στη συνέχεια αυτό απομακρυνόταν. 10

6.5 Πατάτα πατάτας Οι απαιτήσεις της πατάτας σε θρεπτικά στοιχειά για όλη την καλλιεργητική περίοδο είναι: 15-25 Kg N/στρέμμα 30-40 Kg Κ/στρέμμα 20-25 Kg P/στρέμμα Ο ρόλος του αζώτου είναι πρωταρχικός στην της πατάτας, καθώς διεγείρει την ανάπτυξη των βλαστών και επιδρά καθοριστικά στην παραγωγική ικανότητα του φυτού, μπαίνει το 1/2 στη βασική λίπανση και το υπόλοιπο επιφανειακά, κατά την διάρκεια του βιολογικού κύκλου του φυτού. Ο φώσφορος μπαίνει σχεδόν όλος νωρίς με την κατεργασία του εδάφους στη βασική λίπανση, ώστε να προλάβει να γίνει αφομοιώσιμος από τα φυτά. Το Κάλι μπαίνει τα 2/3 στην βασική λίπανση, και το υπόλοιπο επιφανειακά. Ιδιαίτερη βάση δίνεται στα ιχνοστοιχεία μαγνήσιο, βόριο, σίδηρος. Μεγάλη σημασία παίζει η προσθήκη οργανικών, ειδικά στην περίπτωση αλκαλικών εδαφών. Χρειάζεται 5 έως 6 tn κοπριά/στρμ. Όταν τα οργανικά είναι πελετς με πυκνά χουμικά τότε μπαίνει 250 έως 350 κιλά ανά στέμμα, εάν είναι πιο αραιά τότε μπαίνει ανάλογη ποσότητα ώστε να ομοιάζει με τα πυκνά. Ακόμα είναι σημαντικό κατά την περίοδο της ανθοφορίας να γίνεται συχνά χρήση υγρών χουμικών για να βελτιωθεί η εμφάνιση και η αύξηση των κονδύλων. Η απόδοση της ς είναι περίπου στους 4-4.5tn/στρμ. Εφαρμογή παραγόμενου προϊόντος σε πατάτας Για τις ανάγκες της ς της πατάτας, πραγματοποιήθηκαν οι 6 επεμβάσεις, όπως αυτές παρουσιάστηκαν και στο πείραμα της πιπεριάς. Πιο συγκεκριμένα, στην 1 η επέμβαση χρησιμοποιήθηκε πλήρης χημική λίπανση κατά την προετοιμασία του υποστρώματος. 720gr λιπάσματος 12-12-12, σε 10 ρίζες πατάτας. Η 2 η επέμβαση είναι η μισή χημική λίπανση. Η 3 η επέμβαση είναι ο μάρτυρας. Στην 4 η περίπτωση προστέθηκαν περίπου 800gr παραγόμενου προϊόντος. Στην 5 η περίπτωση προστέθηκε η ίδια ποσότητα παραγόμενου προϊόντος και προστέθηκαν περίπου 30gr P 2 O 2. Δεν απαιτήθηκε προσθήκη αζώτου. Στην 6 η επέμβαση προστέθηκε, όπως και στις άλλες 2 τελευταίες επεμβάσεις η ίδια ποσότητα παραγόμενου προϊόντος (καθώς αυτό χρησιμοποιείται ως βασική καλιούχος λίπανση) και περίπου 50gr P 2 O 5 και 80gr NH 4 NO 3. Στην περίπτωση αυτή προέκυψε ότι η 6 η επέμβαση με τη συμπληρωματική προσθήκη N & P παρουσίασε την ίδια εικόνα με την επέμβαση όπου έγινε πλήρης χημική λίπανση. Σε άλλες περιπτώσεις, η 6 η επέμβαση παρουσίαζε λίγο χειρότερη εικόνα από την 5 η, και αυτό αποδίδονταν στην τοξική δράση της περίσσειας των θρεπτικών σε κάποιες καλλιέργειες, κάτι που δεν εκδηλώθηκε στην περίπτωση της πατάτας. Αξίζει να τονιστεί στην περίπτωση αυτή ότι, η συμπληρωματική προσθήκη (εξισορρόπηση θρεπτικών με την χημική λίπανση) χημικής λίπανσης, είχε ως αποτέλεσμα, η εικόνα των φυτών στις 2 αυτές επεμβάσεις να είναι η ίδια, γεγονός που ενισχύει το συμπέρασμα ότι το παραγόμενο προϊόν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πλήρης καλιούχος λίπανση, που περιέχει ποσότητες αζώτου και φωσφόρου, ωστόσο, η συμπληρωματική προσθήκη χημικής λίπανσης σε άζωτο και φώσφορο οδηγεί σε μια πολύ ικανοποιητική (ανταγωνιστική) εικόνα φυτών και παραγωγή. 11

6.6 Φράουλα φράουλας Οι απαιτήσεις της φράουλας σε θρεπτικά στοιχειά για όλη την καλλιεργητική περίοδο είναι: 26-28 Kg N/στρέμμα 38-40 Kg Κ/στρέμμα 22-24 Kg P/στρέμμα 4-5 Kg Mg /στρέμμα 30 Kg Ca /στρέμμα Απαιτείται ξεχωριστή λίπανση με χηλικό σίδηρο, ειδικά σε αλκαλικά εδάφη. Επιπλέον, η φράουλα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στην αλατότητα. Σε αγωγιμότητα του νερού άρδευσης υψηλότερη από 1,5ms/cm, παρατηρείται μείωση παραγωγής 25%. Το φυτό της φράουλας έχει ανάγκη το περισσότερο άζωτο κατά την αρχική περίοδο της ανάπτυξης ενώ κατά την περίοδο της άνθησης συγκομιδής παρουσιάζει αυξημένες ανάγκες σε φώσφορο και Κάλι. Στο τελικό στάδιο, η σωστή λίπανση είναι καθοριστική για τη σωστή εμφάνιση των καρπών και τα οργανοληπτικά τους χαρακτηριστικά. Τεράστια σημασία παίζει η προσθήκη οργανικών ειδικά στην περίπτωση αλκαλικών εδαφών, χρειάζεται 5-6 tn κοπριά/στρμ. Όταν τα οργανικά είναι πέλετς με πυκνά χουμικά, τότε μπαίνει 250-450 κιλά ανά στέμμα, εάν είναι πιο αραιά τότε μπαίνει ανάλογη ποσότητα, ώστε να ομοιάζει με τα πυκνά, με προσοχή πάντα την περίπτωση να αυξηθούν πάνω από τα επιθυμητά όρια παράμετροι όπως π.χ. η αγωγιμότητα. Τις περιόδους που πρόκειται για κρύο, τότε η χρήση υγρών χουμικών είναι επιβεβλημένη, όχι τόσο με την αύξηση της δόσης, αλλά με τις συχνότερες εφαρμογές, είναι καλύτερο να έχουν μπει τα οργανικά πριν το κρύο γιατί δίνουν αντοχή στο φυτό πριν το στρες. Εφαρμογή παραγόμενου προϊόντος σε φράουλας Όμοια με το πείραμα της πατάτας υλοποιήθηκε και το πείραμα της φράουλας. Έγιναν οι ίδιες έξι εφαρμογές (1 από αριστερά με τη χημική λίπανση και δεξιά οι επεμβάσεις 4, 5 και 6 με την εφαρμογή της οργανικής λίπανσης του παραγόμενου προϊόντος). Για κάθε μία από τις έξι επεμβάσεις χρησιμοποιήθηκαν 10 φυτά. Ο συνολικός όγκος των υποστρωμάτων, για το σύνολο κάθε επέμβασης ήταν 80lt. Στο συνολικό υπόστρωμα προστέθηκαν οι ακόλουθες ποσότητες σε gr/80lt λιπασμάτων, χημικών (20-20-20) και οργανικών (παραγόμενο προϊόν). Σύνθεση Θρεπτικών για κάθε επέμβαση 1η Επέμβαση 2η Επέμβαση 3η Επέμβαση 4η Επέμβαση 5η Επέμβαση 6η Επέμβαση 100% χημική λίπανση 50% χημική λίπανση Μάρτυρας Κ=Κ (P4<P1) (N4<N1) Κ=Κ (P5=P1) (N5=N1) Κ=Κ (P6>P1) (N6>N1) TN 24 12 0 10,85 24 34,85 TK 20 10 0 20 20 20 TP 10,4 5,2 0 2,8 10,4 13,2 Ποσότητες λιπάσματος & κόμποστ για κάθε επέμβαση 120 60 0 310 310 310 NH4NO3(34,5%) 41 72 P2O5 18 24 Μετά την ολοκλήρωση της ς, το συνολικό βάρος της παραγωγής στην επέμβαση 5 ήταν μεγαλύτερο ακόμα και από τη χημική λίπανση. 12

6.7 Ελιά Ελιάς Οι απαιτήσεις της ελιάς σε θρεπτικά στοιχειά για όλη την καλλιεργητική περίοδο είναι: 0,8 Kg N/δένδρο 0,6 Kg Κ/ δένδρο 0,6 Kg P/ δένδρο Ιδιαίτερη βάση πρέπει να δίνεται στα ιχνοστοιχεία μαγνήσιο, βόριο και ψευδάργυρο. Ο φώσφορος, το κάλιο, το μαγνήσιο και το βόριο είναι καλό να μπαίνουν στις αρχές του χειμώνα, ενώ το άζωτο κατά την άνθηση. Ο χρόνος για την εφαρμογή των λιπασμάτων στην της ελιάς είναι, προσθήκη K, P και B μέχρι το τέλος Δεκεμβρίου. Για το Ν, ο χρόνος εξαρτάται από το είδος του λιπάσματος. Οι ουσιαστικές ανάγκες της ς σε Ν είναι την περίοδο Απρίλιο Ιούνιο, συνεπώς η εφαρμογή θα πρέπει να γίνει νωρίτερα, προκειμένου την περίοδο αυτή η αφομοίωση να έχει ολοκληρωθεί. Η προσθήκη του Ν θα πρέπει να γίνεται σε ετήσια βάση, εφόσον δεν υπάρχουν επαρκή αποθέματα οργανικής ουσίας στο έδαφος, ενώ ευεργετική είναι και η προσθήκη Κ. επιπλέον, στη βασική λίπανση απαιτείται οργανική λίπανση, η οποία προστίθεται ως ακολούθως: εάν πρόκειται για κοπριά απαιτούνται περίπου 50-80Kg/δένδρο. Εάν πρόκειται για πελετς με πυκνά χουμικά, τότε θα πρέπει να προστεθούν περίπου 5 κιλά ανά δέντρο, εάν είναι πιο αραιά, τότε μπαίνει ανάλογη ποσότητα, ώστε να ομοιάζει με τα πυκνά. Η οργανική λίπανση προτείνεται να γίνεται στην αρχή του χειμώνα και εκτός των άλλων, διευκολύνεται με τον τρόπο αυτό και η θρέψη με φώσφορο και αυτό γιατί, σχηματίζονται χουμοφωσφορικά σύμπλοκα, μαζί με τη βοήθεια του ασβεστίου και τα σύμπλοκα αυτά είναι πιο ευδιάλυτα στο νερό, συνεπώς, είναι πιο εύκολο να απορροφηθούν από τα ριζικά τριχίδια. Περίοδοι αυξημένων αναγκών της ελιάς Εφαρμογή παραγόμενου προϊόντος σε ελιές Στις ελιές πραγματοποιήθηκαν 4 επεμβάσεις. Στην 1 η περίπτωση το Κ οργανικό παραγόμενο προϊόν χρησιμοποιήθηκε ως βασική Κ λίπανση στο υπόστρωμα, στη 2 η περίπτωση χρησιμοποιήθηκε με τον ίδιο τρόπο και παράλληλα πραγματοποιήθηκαν και υδρολιπάνσεις από το εκχύλισμα (7Kg υλικού / 100lt νερού) του ίδιου προϊόντος, κατά την άρδευση. Η 3 η επέμβαση ήταν ο μάρτυρας και η 4 η επέμβαση ήταν η πλήρης χημική λίπανση. Η συνολική απαιτούμενη ποσότητα για τη λίπανση με το παραγόμενο προϊόν από τη μονάδα είναι περίπου 750gr/ρίζα. Η πρώτη εφαρμογή έγινε τον Δεκέμβριο του 2014, με περίπου 750gr παραγόμενου προϊόντος ανά ρίζα, όταν αυτό χρησιμοποιήθηκε ως βασική οργανική καλιούχος λίπανση. Για την αντίστοιχη χημική λίπανση χρησιμοποιήθηκε λίπασμα 0-0-50, περίπου 600gr ανά ρίζα. Τον Φεβρουάριο του 2015 προστέθηκε σε όλες τις επεμβάσεις, εκτός από τον Μάρτυρα χημικό λίπασμα 21-7-14, περίπου 2,5Kg/ρίζα. Η ίδια δεύτερη επέμβαση έγινε πάλι τον Δεκέμβριο του 2015, με το ίδιο προϊόν. 13

6.8 Αμπέλι αμπελιού Οι ετήσιες απαιτήσεις της αμπέλου σε θρεπτικά στοιχειά είναι: 10-12 Kg N/στρέμμα (75gr/πρέμνο) 12-14 Kg Κ/στρέμμα (83gr/πρέμνο) 3-5 Kg P/στρέμμα. Η άμπελος δεν είναι ιδιαίτερα απαιτητική σε φώσφορο και η έλλειψή του δεν απαντάται εάν προστεθεί φώσφορος στη βασική λίπανση. Η άμπελος, συγκρινόμενη με άλλα καλλιεργούμενα φυτά, είναι ιδιαίτερα απαιτητική σε άζωτο, κάλιο και μαγνήσιο. Ιδιαίτερη βάση πρέπει να δίνεται στα ιχνοστοιχεία βόριο και ψευδάργυρο, η έλλειψη των οποίων εμφανίζεται με τροφοπενίες, ενώ ελλείψεις μαγγανίου, χαλκού και μολυβδαινίου παρουσιάζονται σπάνια. Η βασική λίπανση γίνεται πριν την εγκατάσταση του αμπελώνα, με ενσωμάτωση λιπασμάτων φωσφόρου και καλίου στο έδαφος, με βαθύ όργωμα (80cm). Ταυτόχρονα, απαιτείται και εφαρμογή οργανικής ουσίας. Η χρήση κοπριάς στην περίπτωση αυτή συμβάλει στη βελτίωση της δομής του εδάφους και στον εμπλουτισμό του σε οργανική ουσία. Τα συστατικά αυτής, αμινοξέα, χουμικά οξέα, φουλβικά οξέα, χουμίνες, πεπτίδια, βιταμίνες, ινοσιτόλη και φολικό οξύ, έχουν θεαματικά αποτελέσματα στην παραγωγή και στην ποιότητα των σταφυλιών. Η ποσότητα κοπριάς που προτείνεται να χρησιμοποιείται είναι 1 έως 2 τόνοι ανά στρέμμα. Εάν πρόκειται για πέλετς με πυκνά χουμικά, τότε καλό είναι να προστίθενται περίπου 400 γραμμάρια ανά πρέμνο. Εάν πρόκειται για πέλετς με αραιά χουμικά, τότε θα πρέπει να προστίθεται ανάλογη ποσότητα, ώστε να ομοιάζει με τα πυκνά. Στη βασική λίπανση δεν προστίθεται άζωτο. Οι επιφανειακές λιπάνσεις στο έδαφος του αμπελώνα γίνονται κάθε έτος. Στους ξηρικούς αμπελώνες γίνεται με χύδην εφαρμογή των στερεών λιπασμάτων (ή οργανικών λιπασμάτων) στην επιφάνεια του εδάφους και με ενσωμάτωση αυτών στα επιφανειακά στρώματα, προκειμένου να διασφαλιστεί η διαλυτοποίηση αυτών. Σε αρδευόμενους αμπελώνες, γίνονται υδρολιπάνσεις στη διάρκεια του ετήσιου βλαστικού κύκλου και ανάλογα, σε συνδυασμό με τη χειμερινή εφαρμογή των λιπασμάτων. Εφαρμογή παραγόμενου προϊόντος σε αμπέλι Η εφαρμογή του παραγόμενου καλιούχου οργανικού λιπάσματος έγινε σε υφιστάμενο αμπέλι, σε 4 διαφορετικές επεμβάσεις, όπως και στην ελιά. Αρχικά έγινε ενσωμάτωση στη ρίζα κάθε πρέμνου της 1 ης επέμβασης μια ποσότητα του οργανικού λιπάσματος, περίπου 300gr. Η ίδια ακριβώς εφαρμογή έγινε και στη 2 η επέμβαση, με επιπλέον επεμβάσεις με μορφή υδρολίπανσης, καθ όλη τη διάρκεια του ετήσιου βλαστικού κύκλου. Σε 100lt νερού γινόταν εκχύλιση περίπου 7Kg οργανικού λιπάσματος (για 24 ώρες) και στη συνέχεια γινόταν η υδρολίπανση. Η 3η επέμβαση ήταν ο μάρτυρας και η 4η επέμβαση ήταν η πλήρης (απαιτούμενη) χημική λίπανση (χρησιμοποιήθηκε λίπασμα 11-15-15, περίπου 260gr ανά ρίζα). Το συγκεκριμένο προϊόν, σε συνδυασμό πάντα με χημική αζωτούχο λίπανση είναι ιδανικό για την της αμπέλου, με πολύ ικανοποιητικά αποτελέσματα, σε καρπό και έδαφος. 14

6.9 Σιτάρι σιταριού Οι συνολικές θρεπτικές απαιτήσεις των σιτηρών είναι: 12-18 Kg N/στρέμμα 4-8 Kg Κ/στρέμμα 0-6 Kg P/στρέμμα Μια ικανοποιητική απόδοση της ς των σιτηρών είναι περίπου 500kg/στρ (ανάλογα την ποικιλία) Στα σιτηρά, για την επίτευξη μεγάλων αποδόσεων, απαιτείται ισχυρή Ν λίπανση και κατά δεύτερο λόγο Κ και P λίπανση. Η ομαλή και με βάση τις ανάγκες των φυτών προσφορά N διασφαλίζει την καλύτερη θρέψη της ς, βελτιώνει την αποτελεσματικότητα της λίπανσης και αυξάνει τις στρεμματικές αποδόσεις. Συνίσταται η χορήγηση του N να γίνεται σε δύο δόσεις, μία κατά τη βασική λίπανση και μία κατά την επιφανειακή. Η μισή της συνολικής ποσότητας του αζώτου και όλη η ποσότητα του Φωσφόρου πρέπει να χορηγούνται κατά τη σπορά, με τη βασική λίπανση. Το υπόλοιπο μισό του αζώτου πρέπει να χορηγείται επιφανειακά σε μια ή δύο δόσεις. Η εφαρμογή Κ κρίνεται απαραίτητη κυρίως στα αμμώδη εδάφη. Σημειώνεται ότι, 1Kg του παραγόμενου οργανικού λιπάσματος δίνει 160gr K και 70gr N. Στη συγκεκριμένη, καθώς το παραγόμενο οργανικό λίπασμα είναι κυρίως καλιούχο, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί αντικαθιστώντας το ¼ της απαιτούμενης χημικής λίπανσης. 6.10 Ελαιοκράμβη ελαιοκράμβης Η ελαιοκράμβη είναι φυτό με υψηλές απαιτήσεις σε Ν (6 Kg N/ 100Kg παραγωγής) σε όλη τη διάρκεια του βιολογικού της κύκλου. Το Ν χορηγείται κατά την περίοδο του φθινοπώρου και της άνοιξης ως βασική και επιφανειακή λίπανση. Η βασική λίπανση γίνεται πριν τη σπορά και περιλαμβάνει 2-3 μονάδες Ν, 5 μονάδες Κ και 5 μονάδες P. Κατά την επιφανειακή λίπανση που πραγματοποιείται στις αρχές Μαρτίου, χορηγούνται 8-10 μονάδες N. Σε πολύ φτωχά εδάφη η δόση της επιφανειακής λίπανσης μπορεί να αυξηθεί κατά 2-3 μονάδες ενώ αντίθετα σε γόνιμα, πλούσια σε N εδάφη η χορήγηση κατά τη βασική λίπανση μπορεί να παραληφθεί. Από το συνολικό Ν που θα πρέπει να εφαρμοστεί, το 80-100% θα εφαρμοστεί στην αρχή της Άνοιξης. Οι αποδόσεις σε σπόρο και ξηρή βιομάζα κυμαίνονται από 120-250kg/στρμ και 300-800 kg/στρμ αντίστοιχα. Από ένα στρέμμα ελαιοκράμβης δύναται να παραχθούν κατά μέσο όρο 120-250 kg σπόρος τα οποία δίνουν 43-90 λίτρα βιοντλίζελ. Από εφαρμογές που πραγματοποιήθηκαν στο Leeds της Αγγλίας σε καλλιέργειες ελαιοκράμβης προέκυψε ότι το παραγόμενο προϊόν μπορεί να αντικαταστήσει το 1/3 της χημικής λίπανσης. 15