Η πρώιμη διγλωσσία και τα οφέλη της για τη γλωσσική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών

Η πρώιμη διγλωσσία και τα οφέλη της για τη γλωσσική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών Γιώργος Ανδρουλάκης Αναπληρωτής Καθηγητής Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης, Διευθυντής του Εργαστηρίου ΜΔΔ Ελληνικής Γλώσσας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Η παρουσίαση αναπτύχθηκε για την πλατφόρμα Ταξίδι στον γραμματισμό

Συνοπτική παρουσίαση Εννοιολογικές διευκρινίσεις Το κοινωνικό και θεωρητικό πλαίσιο Πλεονεκτήματα: Γνωστικά / νοητικά Πλεονεκτήματα: Κοινωνικά / συναισθηματικά / διαπροσωπικά Πλεονεκτήματα: Επαγγελματικά Οφέλη της πρώιμης εμβύθισης Διδακτική προσέγγιση της δεύτερης γλώσσας και της διγλωσσίας: Βασικές αρχές Στάσεις των γονέων και διγλωσσία των παιδιών Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς Ενδεικτική βιβλιογραφία

Εννοιολογικές διευκρινίσεις διγλωσσία ατομική πρώιμη γλωσσική κατάκτηση κοινωνική ικανότητα γλωσσική ανάπτυξη γλωσσική επικοινωνιακή διαγλωσσική οικογενειακό περιβάλλον σχολικό περιβάλλον (αναλυτικό πρόγραμμα/ εμβύθιση) σχετική ισχύς των γλωσσών

Το κοινωνικό και θεωρητικό πλαίσιο Η πολύγλωσση και πολυπολιτισμική πραγματικότητα του 21 ου αιώνα: πάνω από τους μισούς κατοίκους του πλανήτη είναι σήμερα δίγλωσσοι. Απαιτήσεις για επιβίωση και επιτυχία: νέοι τρόποι σκέψης, δυνατότητες προσαρμογής, γλωσσικές και πολιτισμικές ικανότητες. Η έρευνα στην εφαρμοσμένη γλωσσολογία και την ψυχολογία αποδεικνύει ότι: η διγλωσσία επιφέρει συγκεκριμένα πλεονεκτήματα και βελτιώνει τις δεξιότητες των παιδιών που μεγαλώνουν με δύο (ή και περισσότερες) γλώσσες. Νευρο- και ψυχο-γλωσσολογικές έρευνες δείχνουν ότι οι δίγλωσσοι χρησιμοποιούν περισσότερο το «εκτελεστικό σύστημα ελέγχου» από ό,τι οι μονόγλωσσοι.

Πλεονεκτήματα Γνωστικά / νοητικά (1): Η διγλωσσία αυξάνει τη νοητική ευελιξία των παιδιών. Οι δίγλωσσοι έχουν περισσότερους τρόπους να εκφραστούν για ένα αντικείμενο, μια έννοια ή μια ιδέα. Τα δίγλωσσα παιδιά είναι πιο πρόθυμα και ικανά να μάθουν μια τρίτη γλώσσα, καθώς και να επιδείξουν έναν αυξημένο αναλυτικό προσανατολισμό σε σχέση με τη γλώσσα. Τα δίγλωσσα παιδιά επιτυγχάνουν καλύτερες επιδόσεις σε προτυποποιημένα λεκτικά τεστ στην πρώτη τους γλώσσα. Επίσης, έχουν καλύτερες επιδόσεις σε μαθηματικές και λογικές δραστηριότητες από ό,τι τα μονόγλωσσα παιδιά.

Πλεονεκτήματα Γνωστικά / νοητικά (2): Αναπτύσσουν επίσης τη διάκριση γραμματικότητας και αποδεκτότητας, πολύ περισσότερο από τα μονόγλωσσα παιδιά. Apples grow on noses «Έφαγαν τρία σύννεφα για πρωινό» «Ils ont vu les vaches passer sous les chaises» Η κατάκτηση μιας δεύτερης γλώσσας βοηθά τα παιδιά να οικοδομήσουν δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων και μαθηματική ικανότητα.

Πλεονεκτήματα Γνωστικά / νοητικά (3): Μεγάλες διαφορές παρατηρούνται στην πολυδιεργασία, στην ικανότητα να χειρίζεται κανείς περισσότερες από μία εργασίες ταυτόχρονα. Στην πορεία της ζωής τους, οι δίγλωσσοι ομιλητές εμφανίζουν και άλλα πλεονεκτήματα, για παράδειγμα στη διατήρηση των νοητικών δεξιοτήτων τους στην τρίτη ηλικία ή στην εμφάνιση νόσων όπως η άνοια ή η Alzheimer. Διαφορετικές συνάψεις στον εγκέφαλο των δίγλωσσων ομιλητών.

Πλεονεκτήματα Κοινωνικά / συναισθηματικά / διαπροσωπικά: Τα δίγλωσσα παιδιά διατηρούν ισχυρή αίσθηση της ταυτότητάς τους και ταυτόχρονα είναι πιο ευαισθητοποιημένα απέναντι σε άλλους λαούς και πολιτισμούς. Καθώς οι δίγλωσσοι χρειάζεται να έχουν επίγνωση του ποια γλώσσα πρέπει να χρησιμοποιήσουν σε ποια περίσταση, τα δίγλωσσα παιδιά έχουν μεγαλύτερη επίγνωση των αναγκών των ακροατών τους. Τα δίγλωσσα παιδιά έχουν επίσης μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση και δημιουργικότητα.

Πλεονεκτήματα Επαγγελματικά: Η πρώιμη εκμάθηση δύο γλωσσών προσφέρει στα παιδιά ένα κρίσιμο αρχικό προσόν για τη διεκδίκηση θέσεων στο πανεπιστήμιο και στην εργασία. Ενήλικοι που μιλούν περισσότερες από μία γλώσσες είναι πιο αποτελεσματικοί στο να κατατάσσουν και να δίνουν την ενδεδειγμένη προτεραιότητα σε δυνητικά συγκεχυμένες καταστάσεις. Η αναζήτηση κατάλληλων επαγγελματικών λύσεων γίνεται πιο ευχερής.

: Οφέλη της πρώιμης εμβύθισης: Για να αποκομίσουμε τα μεγαλύτερα δυνατά οφέλη της διγλωσσίας, η έκθεση στη δεύτερη γλώσσα πρέπει να αρχίσει όσο το δυνατόν πιο νωρίς. Οι πιθανότητες να επιτευχθεί πλήρης ικανότητα σε μια δεύτερη γλώσσα είναι πολύ μεγαλύτερες αν η μελέτη της ξεκινήσει κατά την πρώιμη προσχολική ηλικία, καθώς ο ανθρώπινος νους είναι προγραμματισμένος να μάθει γλώσσα κατά την κρίσιμη αυτή περίοδο. Η εμβύθιση αναπαράγει τις συνθήκες στις οποίες όλοι μαθαίνουμε την πρώτη μας γλώσσα, δηλαδή εκτεταμένη επαφή με μια κοινότητα ικανών ομιλητών, και είναι μακράν η πιο αποτελεσματική μέθοδος γλωσσικής διδασκαλίας και μάθησης. Τα οφέλη αυτά της διγλωσσίας ισχύουν για εκτεταμένη έκθεση, επαφή και εναλλαγή των δύο γλωσσών, όχι για περιστασιακή χρήση της δεύτερης γλώσσας.

Διδακτική προσέγγιση της δεύτερης γλώσσας και της διγλωσσίας Βασικές αρχές (1) Η διδασκαλία πρέπει να διασφαλίζει ότι οι μαθητές αναπτύσσουν μια πλούσια γκάμα στερεότυπων εκφράσεων αλλά και μια ικανότητα βασισμένη σε κανόνες. Η διδασκαλία πρέπει να διασφαλίζει ότι οι μαθητές εστιάζουν κατά προτεραιότητα στο νόημα (και στη συνέχεια, στη μορφή). Η διδασκαλία πρέπει να είναι κυρίως προσανατολισμένη στην ανάπτυξη εγγενούς, άρρητης γνώσης της δεύτερης γλώσσας, χωρίς να αγνοεί τη ρητή γνώση. Η διδασκαλία θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις ατομικές διαφορές και τις ήδη κατακτημένες δεξιότητες των παιδιών.

Διδακτική προσέγγιση της δεύτερης γλώσσας και της διγλωσσίας Βασικές αρχές (2) Η επιτυχημένη διδασκαλία των γλωσσών απαιτεί εκτεταμένο input. Η επιτυχημένη διδασκαλία των γλωσσών απαιτεί τη χορήγηση ευκαιριών για output. Η δυνατότητα για διάδραση (interaction) στη δεύτερη γλώσσα είναι κεντρική για την ανάπτυξη ικανότητας στη γλώσσα αυτή. Στην αξιολόγηση της ικανότητας στη δεύτερη γλώσσα, είναι σημαντικό να εξετάζεται τόσο ελεύθερη όσο και ελεγχόμενη παραγωγή.

Στάσεις των γονέων και διγλωσσία των παιδιών (1/2) Παρότι πολλοί γονείς ανησυχούν ότι η διγλωσσία μπορεί να οδηγήσει σε γλωσσική καθυστέρηση, η έρευνα δείχνει ότι μονόγλωσσα και δίγλωσσα παιδιά φτάνουν στα σημαντικότερα γλωσσικά αναπτυξιακά ορόσημα σε ανάλογους χρόνους. Παρότι πολλοί γονείς ανησυχούν ότι η χρήση δύο γλωσσών μπορεί να επιφέρει σύγχυση στα παιδιά τους, δεν υπάρχουν έρευνες που να στηρίζουν αυτή τη θέση. Αντίθετα, η χρήση δύο γλωσσών σε διάφορες περιστάσεις, καθώς και η χρήση δύο γλωσσών μέσα στην ίδια συζήτηση έχει αποδειχθεί πως είναι σημάδι καλής κατοχής κα των δύο γλωσσών.

Στάσεις των γονέων και διγλωσσία των παιδιών (2/2) Πολλοί γονείς στηρίζονται πάρα πολύ στην τηλεόραση (ή στα DVD κλπ.) για να μεταδώσουν τη δεύτερη γλώσσα. Ωστόσο, πρόκειται για ψυχαγωγική πηγή δευτερεύουσας υποστήριξης για τη μάθηση της γλώσσας. Η ανθρώπινη διάδραση είναι η καλύτερη μέθοδος για να ευνοηθεί η μάθηση της γλώσσας. Αντίθετα με τη διαδεδομένη στους γονείς άποψη ότι η διγλωσσία οδηγεί σε «μεγαλύτερα, καλύτερα μυαλά», πιο ρεαλιστικά οι γονείς μπορούν να περιμένουν να αποκτήσουν τα δίγλωσσα παιδιά τους ειδικά πλεονεκτήματα σε στοχευμένες περιοχές, όπως π.χ. μια καλύτερη κατανόηση της γλώσσας ως αφηρημένου συστήματος.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς (1/3) Τα ήδη δίγλωσσα οικογενειακά περιβάλλοντα δίνουν ευκαιρίες γλωσσικής ανάπτυξης στα παιδιά, αρκεί τα οφέλη να είναι συνειδητοποιημένα. Αλλά και σε περιβάλλοντα με περιορισμένη διγλωσσία, οι δυνατότητες είναι μεγάλες, αρκεί να δημιουργηθούν κατάλληλες συνθήκες και να αναπτυχθούν αποτελεσματικές στρατηγικές και τεχνικές. Το κλειδί για μια ομαλή και επιτυχημένη πρώιμη διγλωσσία είναι η είσοδος των γλωσσών-στόχου στην καθημερινή ζωή και αλληλεπίδραση των παιδιών. Χρειάζεται ίσως μια μικρή προσπάθεια στην αρχή, αλλά γρήγορα μπορεί να φαίνεται τελείως φυσική διαδικασία για παιδιά και γονείς. Πρόκειται για ένα τεράστιο δώρο που μπορούν να έχουν τα παιδιά από το περιβάλλον τους.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς (2/3) Τομείς δραστηριότητας: Παιχνίδι Αξιοποίηση πόρων Καθημερινά τελετουργικά Στοργή/ τρυφερότητα Εμπλοκή άλλων αγαπημένων προσώπων

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς (3/3) Στρατηγικές: Η διγλωσσία ως προτεραιότητα Στόχοι και διάρκεια έκθεσης στις δυο γλώσσες (κάθε μέρα, 20-25 ώρες την εβδομάδα) Διασκεδαστικοί τρόποι Υποστήριξη από μουσική, DVD κλπ. Φωναχτή ανάγνωση βιβλίων (κεφάλαια, συνέχειες) Αφηγήσεις από πραγματικές ιστορίες Κομμάτια γραμματισμού στο σπίτι

Η διγλωσσία και η διαπολιτισμικότητα είναι στάση ζωής και ευκαιρία ζωής.

Ενδεικτική βιβλιογραφία 1/2 O O O O O Bialystok, E. (1999). Cognitive Complexity and Attentional Control in the Bilingual Mind. Child Development, 70 (3), 636 644. Bialystok, E. (2006). Second-Language Acquisition and Bilingualism at an Early Age and the Impact on Early Cognitive Development. Encyclopedia on Early Childhood Development, Centre of Excellence for Early Childhood Development, York University (Canada). Διαθέσιμο στο: http://www.childencyclopedia.com/documents/bialystokangxp_rev.pdf. Caldas, S.J. (2006). Raising Bilingual Biliterate Children in Monolingual Cultures. Clevedon: Multilingual Matters. Chiang, P.-Y. (2003). Bilingual Children s Phonological Awareness: The Effect of Articulation Training. In: Dahl, A., Svenonius,P. & Richardsen-Westergaard, M. (eds.) Proceedings of the 19th Scandinavian Conference of Linguistics, Acquisition, 31 (3), 532-544. Clark, B. A. (2000). First- and Second-Language Acquisition in Early Childhood. In: Issues in Early Childhood Education: Curriculum, Teacher Education, & Dissemination of Information. Proceedings of the Lilian Katz Symposium (Champaign, IL, November 2000), 331-343. O De Houwer, A. (1995). Bilingual Language Acquisition. In Fletcher & MacWhinney (eds.) Handbook of Child Language. London: Blackwell, 219-250. O De Houwer, A. (1999). Environmental Factors in Early Bilingual Development: the Role of Parental Beliefs and Attitudes. In Extra & Verhoeven (eds.) Bilingualism and Migration. Berlin: Mouton de Gruyter, 75-95. O De Palma, R. (2010). Language Use in the Two-Way Classroom Lessons from a Spanish-English Bilingual Kindergarten. Bristol: Multilingual Matters. O Deuchar, M. (1999). Are Function Words Non-Language-Specific in Early Bilingual Two-Word Utterances? Bilingualism: Language and Cognition, 2 (1), 23-34.

O Duibhir, P.O. & Cummins, J. (2012). Towards an Integrated Language Curriculum in Early Childhood and Primary Education (3-12 years). (Commissioned research report), NCCA, Dublin. O Espinosa, L. (2007). Second Language Acquisition in Early Childhood. In New, R. & Cochran, M. (Eds.). Early Childhood Education. Westport, CT: Greenwood Publishing Group, vol. 3, 591-602. Διαθέσιμο στο: O Ενδεικτική βιβλιογραφία 1/2 http://peoplelearn.homestead.com/medhome3/ececurriculum/secondlanguageacquisitionlespinosa.pdf. O Genesee, F. H. (1989). Early Bilingual Development: One Language or Two? Journal of Child Language, 16 (1) 161-179. O Genesee, F. H. (2009). Early Childhood Bilingualism: Perils and Possibilities. Journal of Applied Research on Learning, 2 (Special Issue), 1-21. O Harley, B., Harta, D. & Lapkina, S. (1986).The Effects of Early Bilingual Schooling on First Language Skills. Applied Psycholinguistics, 7 (4), 295-321. O Juan-Garau, M. (2000). Mixing and Pragmatic Parental Strategies in Early Bilingual Acquisition. Journal of Child Language, 28 (1), 59-86. O Kovács, A. M. (2009). Early Bilingualism Enhances Mechanisms of False-Belief Reasoning. Issues of Developmental Science, 12(1), 48 54. O Oller, K., Pearson, B.Z. & Cobo-Lewis, A.B. (2007). Profile Effects in Early Bilingual Language and Literacy. Applied Psycholinguistics, 28 (2007), 191 230. O Petitto L.A., Katerelos, M., Levy, B.G., Gauna, K., Tétreault, K. T. & Ferraro, V. (2001). Bilingual Signed and Spoken Language Acquisition from Birth: Implications for the Mechanisms Underlying Early Bilingual Language Acquisition. Journal of Child Language, 28(2), 453-496. O Romaine, S. (1999). Early Bilingual Development: From Elite to Folk. In Extra, G. & Verhoeven, L. (eds.) Language Change in Migration Contexts. Berlin: Mouton de Gruyter, 61-75. O Rothman, J. (2009). Understanding the Nature and Outcomes of Early Bilingualism: Romance Languages as Heritage Languages. International Journal of Bilingualism, 13 (2), 155-163. O Schwartza, M., Mor-Sommerfeld, A. & Leikin, M. (2010). Facing Bilingual Education: Kindergarten Teachers Attitudes, Strategies and Challenges. Language Awareness, 19 (3), 187 203. O Verhoeven, L. & Stroemqvist, S. (eds.) (2001). Narrative Development in a Multilingual Context. Studies in Bilingualism. Amsterdam: John Benjamins. O Verhoeven, L. (2007). Early Bilingualism, Language Transfer, and Phonological Awareness. Applied Psycholinguistics, 28 (1), 425 439. O Yoshida, H. (2008). The Cognitive Consequences of Early Bilingualism. Zero to Three, 29 (2), 26-30.

Ευχαριστώ για την προσοχή σας! androulakis@uth.gr