"Γλώσσα και γλωσσικές ποικιλίες"

[Διδακτικές Δοκιμές] "Γλώσσα και γλωσσικές ποικιλίες" Ενότητες Α' Λυκείου Θέμα: Γλώσσα και γλωσσικές ποικιλίες Ενότητα "Γλώσσα και γλωσσικές ποικιλίες" (σσ. 11-120) Ενότητα "Ο λόγος" (σσ. 121-162) Έκφραση-Έκθεση Α' Λυκείου Λεξικολογικές Ασκήσεις - Εξεικίωση με τα λεξικά Διδακτική δοκιμή Διονύσιος Τάνης α. Παρουσίαση του θέματος Μία βασική αρχή που ακολουθείται στα βιβλία της γλωσσικής διδασκαλίας στο Λύκειο είναι ότι οι λέξεις αποτελούν ένα βασικό μέρος/εργαλείο της γλωσσικής επικοινωνίας εντασσόμενες όμως σ' ένα γενικότερο γλωσσικό περιβάλλον. Είναι επίσης γνωστό ότι ένα κριτήριο της γλωσσικής κατάρτισης αποτελεί η εύστοχη και αποτελεσματική χρήση των λέξεων. Στα βιβλία της γλωσσικής διδασκαλίας του Λυκείου - χωρίς να παραγνωρίζεται το γεγονός ότι οι λέξεις αποτελούν ένα μόνο από τα στοιχεία του λόγου - υπάρχουν σε κάθε ενότητα λέξεις, σε πίνακες ή μεμονωμένες, για να αξιοποιηθούν με λεξιλογικές ή γενικότερα, με γλωσσικές ασκήσεις. Θεωρούμε σκόπιμο να έχει ο καθηγητής μια γενική εικόνα της τυπολογίας των γλωσσικών ασκήσεων, ώστε να είναι δυνατόν, κατά την κρίση του και ανάλογα με το επίπεδο της τάξης, να επιλέγει από την ποικιλία των λεξιλογικών ασκήσεων εκείνες που θεωρεί ως τις πιο κατάλληλες για την πραγματοποίηση των στόχων της διδασκαλίας του, να αντικαθιστά τις υπάρχουσες λεξιλογικές ασκήσεις με άλλες, να τις μετασχηματίζει, να τις εμπλουτίζει και με άλλους τύπους ασκήσεων και προπαντός να επινοεί δικές του συνθέτοντας τις υπάρχουσες ή δημιουργώντας νέες. Πρέπει, επίσης να τονιστεί ότι και η χρήση των λέξεων εντάσσεται στη βασική διάκριση του λόγου: Δέκτης Πομπός Α Προφορικός λόγος: Ακρόαση και κατανόηση (ακούω) Προφορική έκφραση (μιλώ) Β Γραπτός λόγος: Ανάγνωση και κατανόηση γραπτών Παραγωγή κειμένων γραπτού (διαβάζω) λόγου (γράφω) Έτσι ο μαθητής, στον προφορικό λόγο, ως δέκτης/ακροατής ενός μηνύματος ακούει και κατανοεί, βοηθούμενος και από τα συμφραζόμενα, ορισμένες λέξεις που δε γνωρίζει, ενώ ως πομπός/ομιλητής, αναζητεί να χρησιμοποιήσει τις πιο κατάλληλες για την περίσταση για να εκφράσει εύστοχα και αποτελεσματικά τις σκέψεις, τις απόψεις, τα συναισθήματα του κτλ. Αναγνωρίζεται, βέβαια, ότι η διάκριση στους παραπάνω τομείς είναι τεχνητή, γιατί οι τομείς αυτοί συμπλέκονται τόσο στην επικοινωνία μας στη ζωή, όσο και κατά τη διαδικασία της γλωσσικής διδασκαλίας στην τάξη, όπου η πρόσληψη λόγου (προφορικού ή γραπτού) και οι ρόλοι του "πομπού" και του "δέκτη" ενός μηνύματος εναλλάσσονται από τα ίδια πρόσωπα. Τη διάκριση αυτή είναι καλό να την έχει πάντα υπόψη του ο διδάσκων, γιατί βοηθάει να προβληθούν ισότιμα και οι τέσσερις τομείς στους οποίους οφείλει να ασκηθεί ο μαθητής για να καλλιεργήσει τη γλωσσική του ικανότητα. Άλλωστε για την αξιολόγηση της γλωσσικής ικανότητας του μαθητή πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όλοι οι τομείς του λόγου ("ακούω", "μιλώ", "διαβάζω", "γράφω"). Αξιολογείται, δηλαδή, τόσο η ικανότητα να παράγει, ως πομπός, λόγο προφορικό ή γραπτό, όσο και η ικανότητα του να προσλαμβάνει, ως δέκτης, προφορικό ή γραπτό λόγο. Πάντως, ο διδάσκων, κατά την αξιολόγηση, πρέπει να έχει πάντοτε υπόψη του ότι ένας μαθητής μπορεί να παρουσιάζεται ικανός σ' έναν από τους παραπάνω τομείς, ενώ να παρουσιάζει αδυναμίες σε κάποιον ή (c) 2006 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας σελίδα 1 / 7

κάποιους άλλους τομείς. (Βλέπε σχετικά και "Προγράμματα Σπουδών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης" στη Γλώσσα και Ιστορία σ. 53 και σ. 103). Συγχρόνως χρειάζεται να τονιστεί ότι αλλιώς "ηχεί" μία λέξη σε προφορικό λόγο, όπου ο ρυθμός και ο συνδυασμός των ήχων των φθόγγων "φορτίζουν" τη λέξη ποικιλότροπα, δημιουργώντας μια ξεχωριστή εντύπωση και αλλιώς η ίδια λέξη μπορεί με την οπτική της εικόνα να "κυριαρχήσει" ή να δώσει το δικό της χρώμα σ' ένα γραπτό κείμενο (πέρα από το νόημα και τη σημασία που εκφράζει). Είναι αυτονόητο ότι οι λεξικολογικές ασκήσεις παρέχουν την καλύτερη ευκαιρία στο μάθημα για την ενημέρωση των μαθητών σχετικά με τα είδη των λεξικών, ως προς τον τρόπο που παρουσιάζουν και οργανώνουν τα λήμματά τους, καθώς και για να εξοικειωθούν οι μαθητές με τη χρήση τους. Ήδη από το Δημοτικό και το Γυμνάσιο οι μαθητές πρέπει να έχουν τις βασικές γνώσεις για τα λεξικά και να γνωρίζουν να τα χρησιμοποιούν. Στο Λύκειο δεν αρκεί να μπορούν μόνο να τα χρησιμοποιούν, αλλά να είναι σε θέση, κατά κάποιον τρόπο να τα κρίνουν ως προς την πληρότητα τους και ως προς τη μέθοδο με την οποία παρουσιάζουν τα λήμματα τους. Πρέπει οι μαθητές στο Λύκειο να πειστούν για την αναγκαιότητα των λεξικών για την κατάκτηση της γλώσσας, που είναι αγώνας ζωής. Επιπλέον η δυνατότητα που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία για τη σύνταξη λεξικού σε βάσεις δεδομένων ανοίγει νέες προοπτικές στην αξιοποίηση των λεξικών και στο σχολικό χώρο και εκτός σχολείου. Είναι πολύ πιθανόν, ακριβώς γι' αυτό το λόγο, το λεξικό (στην ηλεκτρονική του μορφή) να γίνει ένα εργαλείο γλωσσικής παιδείας πολύ πιο οικείο, ιδίως στους νέους, από ό,τι ήταν για σειρά ετών το λεξικό με την παραδοσιακή του μορφή. β. Διδακτική πρόταση Στόχοι της διδακτικής πρότασης - Με δεδομένο ότι οι λέξεις είναι φορείς εννοιών επιδιώκεται η διεύρυνση του λεξιλογίου των μαθητών. - Να μάθει ο μαθητής να προσέχει τα συστατικά στοιχεία των λέξεων, τη σύνθεση τους, την ετυμολογία τους και να διερευνά την τελική τους σημασία. - Να χρησιμοποιεί τις κατάλληλες για την επικοινωνιακή περίσταση λέξεις, ώστε ο λόγος του να έχει σαφήνεια και ακρίβεια. Να επιλέγει, δηλαδή, τις λέξεις που ταιριάζουν στο περιεχόμενο και το θέμα της συγκεκριμένης επικοινωνιακής περίστασης. - Να μάθει ο μαθητής από ομάδα συνωνύμων να επιλέγει τη λέξη την κατάλληλη για το ύφος του λόγου του. Να επισημαίνει συνώνυμες λέξεις που είναι κατάλληλες για διαφορετικά γλωσσικά περιβάλλοντα. - Να μάθει ο μαθητής να χρησιμοποιεί τις λέξεις με την κυριολεκτική ή με τη μεταφορική τους σημασία, ανάλογα με το αποτέλεσμα που επιδιώκει. - Να εξοικειωθεί ο μαθητής με τη χρήση λεξικών διαφόρων ειδών (ερμηνευτικών, ετυμολογικών, εννοιολογικών, πραγματολογικών, συνωνύμων και αντιθέτων κτλ) Να συγκρίνει τα διάφορα είδη των λεξικών και να ανατρέχει κάθε φορά στο πιο κατάλληλο για τη λεξιλογική ενημέρωση που χρειάζεται. - Να ασκείται στη χρήση των λεξικών και να αναγνωρίζει τις συντομογραφίες και τα ειδικά σύμβολά τους. Περιεχόμενο. Διδακτικές διαδικασίες Για την προσέγγιση και αξιοποίηση των λεξιλογίων, των λέξεων και των λεξιλογικών ασκήσεων που υπάρχουν στο σχολικό βιβλίο της Α Λυκείου ιδιαίτερα χρήσιμα μπορούν να σταθούν για τον διδάσκοντα και τους μαθητές: - α) το εισαγωγικό κείμενο "Η πέτρα στη λίμνη" (απόσπασμα από τη "Γραμματική της φαντασίας" του Τζιάνι Ροντάρι), στο βιβλίο της Α Λυκείου σσ. 12-17, (c) 2006 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας σελίδα 2 / 7

- β) τα σχετικά με τη δήλωση και συνυποδήλωση, ο.π. σσ. 29-30 και - γ) τα σχετικά με τα ειδικά λεξιλόγια ο.π. σσ. 95-102 "Έκφραση - Έκθεση" Α Ενιαίου Λυκείου (Η διδακτική πρόταση θεωρεί απαραίτητη την παράλληλη παρακολούθηση του σχολικού βιβλίου στις αναγραφόμενες σελίδες.), σ.80 Παρατίθεται λεξιλόγιο, σε μορφή πίνακα λέξεων, για να βοηθηθούν οι μαθητές στη σύνταξη μιας υποτιθέμενης ανακοίνωσης του 15μελούς συμβουλίου, με την οποία καλούνται οι μαθητές να λάβουν μέρος με προσωπικές ή ομαδικές δημιουργίες στην οργάνωση ενός τριημέρου καλλιτεχνικών εκδηλώσεων του σχολείου τους. Στην άσκηση αυτή - όπως και σε άλλες παρόμοιες - χρειάζεται προσοχή, ώστε οι μαθητές να μην μετατραπούν σε λεξιθήρες κατά τη σύνταξη του κειμένου τους. Η παράθεση του λεξιλογίου, στο οποίο οι άγνωστες λέξεις είναι μάλλον λίγες, αποβλέπει κυρίως να βοηθήσει τους μαθητές να ανακαλέσουν στη μνήμη τους τις λέξεις του "παθητικού" λεξιλογίου τους και να τις χρησιμοποιήσουν στο κείμενο που θα συντάξουν. Γι' αυτό το λόγο είναι χρήσιμη μία καταρχήν σιωπηλή ανάγνωση των λέξεων και ενδεχομένως η επισήμανση και διερεύνηση ορισμένων λέξεων με τη βοήθεια ενός έγκυρου ερμηνευτικού λεξικού, π.χ. φουτουριστική ζωγραφική, νωπογραφία, εικαστικές τέχνες. Στην άσκηση αυτή επισημαίνεται ότι έχουμε με πάρα πολύ σαφή τρόπο την επικοινωνιακή μορφή της γλώσσας: πομπός (= ο πρόεδρος του 15μελούς συμβουλίου) - δέκτης (αποδέκτες: οι μαθητές) - το μήνυμα (η ανακοίνωση). - ό.π. σ. 82 Παρόμοια με την προηγούμενη είναι και η άσκηση αυτή, στην οποία οι μαθητές καλούνται ως μαθητική κοινότητα να συντάξουν μια αίτηση προς το Υπουργείο Πολιτισμού με την οποία θα ζητούν την οικονομική κάλυψη των εκδηλώσεων τους. Παράλληλα, ως άτομα, οι μαθητές καλούνται να απευθύνουν μια επιστολή για το ίδιο θέμα σ' ένα φίλο ή συγγενή τους, ο οποίος έχει τη δυνατότητα να ενισχύσει οικονομικά την εκδήλωσή τους. Σ' αυτήν την άσκηση υπάρχει επιπλέον η δυνατότητα να φανεί η διαφοροποίηση του ύφους εξαιτίας του (απο)δέκτη του μηνύματος: Στην πρώτη περίπτωση αποδέκτης είναι μια δημόσια υπηρεσία, ενώ στη δεύτερη ένα οικείο πρόσωπο, οικογενειακός φίλος ή συγγενής. Εκτός από το λεξιλόγιο της σ.82, στη σ.83 δίνεται ένας επιπλέον πίνακας λέξεων που σχετίζεται με την οργάνωση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων. Με το λεκτικό υλικό που προσφέρεται γίνονται νύξεις για διάφορα σχετικά θέματα και έτσι οι μαθητές μπορούν να βοηθηθούν στην ανάπτυξη και ανάλυση του γραπτού αιτήματος τους. - ό.π. σ. 95 Η άσκηση της σ.95, που συνοδεύεται από σχετικούς πίνακες, αναφέρεται στο ειδικό λεξιλόγιο και στην ειδική ορολογία των διαφόρων μαθημάτων. Αποβλέπει να βοηθήσει τους μαθητές να κατανοήσουν ότι κάθε επιστήμη (και συνεπώς και κάθε σχολικό αντίστοιχο μάθημα) έχει το δικό του λεξιλόγιο και τους ειδικούς εκφραστικούς τρόπους. Συμβαίνει όμως ορισμένες λέξεις να χρησιμοποιούνται σε διάφορους επιστημονικούς χώρους με διαφορετική σημασία, όπως π.χ. η λέξη ακολουθία στα Μαθηματικά και στα Θρησκευτικά, η λέξη κύτταρο στη Βιολογία και στην Κοινωνιολογία, η λέξη καταρράκτης στη Γεωγραφία και στην Ιατρική. Η συμπλήρωση των πινάκων της σ.96 με τις ειδικές γλώσσες και με το λεξιλόγιο των σχολικών κειμένων δίνει (c) 2006 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας σελίδα 3 / 7

την ευκαιρία στον διδάσκοντα να εξοικειώσει τους μαθητές με τη χρήση των λεξικών, αναζητώντας ενδεικτικά τη σημασία ορισμένων λέξεων ή τη χρήση τους σε διάφορους επιστημονικούς χώρους ή σε σχολικά μαθήματα π.χ. πυρήνας, όργανο, καθαρτήριο, συνθήκη. Ορισμένες από τις λέξεις των σχολικών μαθημάτων, οι οποίες παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και είναι χρήσιμο οι μαθητές να γνωρίζουν επακριβώς τη σημασία τους και τη χρήση τους, μπορούν να καταγραφούν στις τελευταίες λευκές σελίδες του σχολικού βιβλίου "Έκφραση - Έκθεση" Α Εν. Λυκείου που προορίζονται γι' αυτόν ακριβώς το σκοπό. Ενότητα: Ο ΛΟΓΟΣ (Ι Προφορικός και γραπτός λόγος ΙΙ Διάλογος) Λεξιλογικές ασκήσεις - ό.π. σ.155 Στη σ.155 του βιβλίου της Α Εν. Λυκείου υπάρχει μια λεξιλογική άσκηση για τη συμπλήρωση των διάστικτων κενών ορισμένων προτάσεων με μια σειρά συνωνύμων λέξεων: π.χ. συνέδριο, συνέλευση, συνεδρίαση, συμβούλιο, σύσκεψη. Στην άσκηση αυτή φαίνεται καθαρά ότι απόλυτα συνώνυμες λέξεις δεν υπάρχουν, αλλά ότι στις συνώνυμες λέξεις υπάρχουν διαφορετικές νοηματικές αποχρώσεις. Δείχνεται επίσης ότι ορισμένα γλωσσικά περιβάλλοντα απαιτούν τη χρήση αποκλειστικά μίας συγκεκριμένης λέξης από μια ομάδα συνωνύμων. Έτσι, στην άσκηση αυτή οι μαθητές ασκούνται προφορικά ή γραπτά στη χρήση των συγκεκριμένων λέξεων συνδυάζοντας τες με ανάλογα γλωσσικά περιβάλλοντα. - ό.π. σ.156 Η άσκηση της σ.156, εκτός του ότι ζητά από τους μαθητές να αντικαταστήσουν τις φράσεις που περιλαμβάνουν τη λέξη λόγος με άλλες ισοδύναμες και τους παρακινεί έτσι σε παραγωγή λόγου, έστω και αποσπασματικού, δείχνει χαρακτηριστικά πώς μια λέξη, όπως στη συγκεκριμένη περίπτωση η λέξη λόγος, μπορεί να πάρει δεκαεννέα λίγο πολύ διαφορετικές σημασίες εντασσόμενη σε διαφορετικές φράσεις. Αυτό σημαίνει ότι και στη σχολική πράξη η χρήση των λέξεων πρέπει να γίνεται πάντα σε προτάσεις και όσο το δυνατόν σε πιο ολοκληρωμένο λόγο. Η πολυσημία των λέξεων πρέπει να γίνει απόλυτα κατανοητή από τους μαθητές γι' αυτό και η αναζήτηση των λέξεων σ' ένα λεξικό δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο στην πρώτη αναγραφόμενη σημασία, αλλά απαιτείται προσεκτική ανάγνωση όλου του λήμματος. Συγχρόνως πρέπει να επισημανθεί ότι κριτήριο εγκυρότητας ενός ερμηνευτικού λεξικού είναι κατά πόσο παρουσιάζει τη λέξη του λήμματος σ' όλες τις σημασίες που μπορεί να πάρει, δίνοντάς την μάλιστα με συγκεκριμένες περιπτώσεις χρήσης της μέσα σε προτάσεις. - ό.π. σ.156 Η άσκηση της σ.156 που αναφέρεται στη σύνθεση δεν αποβλέπει στο να καταγραφούν όσο το δυνατόν περισσότερες σύνθετες λέξεις με α ή β συνθετικό το ρ. γράφω π.χ. γραφομηχανή, γραφολογία, στενογράφος, δακτυλογραφώ ή με το ουσιαστικό λόγος π.χ. μηχανολόγος, παράλογος, ιδεολόγος, ακριβολόγος, αλλά σκοπεύει στο να εξοικειώσει τους μαθητές με το μηχανισμό της σύνθεσης στη νεοελληνική γλώσσα, την επισήμανση του συνδετικού φωνήεντος -ο- και γενικά την παραγωγή σύνθετων λέξεων. Η άσκηση δίνει την ευκαιρία στους μαθητές για την εξοικείωση τους με ένα ειδικό λεξικό συνθέτων και παραγώγων. Συνήθως τα λεξικά αυτά παρουσιάζονται ως λεξικά συνωνύμων - αντιθέτων, παραγώγων-συνθέτων και επιθέτων. Πάντως τα νέα ηλεκτρονικά λεξικά, με τις βάσεις δεδομένων, παρέχουν (c) 2006 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας σελίδα 4 / 7

πολλές από τις παραπάνω δυνατότητες στο χρήστη τους. - σ. 156 Η άσκηση "Να βρείτε τα ισοδύναμα επίθετα για τους χαρακτηρισμούς", π.χ. μιλάει (λέει) με λίγα λόγια ΰ λιγόλογος, εξοικειώνει τους μαθητές με λέξεις εκτός του συνήθους λεξιλογίου τους που χρησιμοποιούν στην καθημερινή τους επικοινωνία π.χ., ευπροσήγορος, εχέμυθος, βερμπαλισμός, ευφραδής. Τέτοιας μορφής ασκήσεις, που ασκούν τους μαθητές στην ακριβολογία, μπορούν να δημιουργήσουν και οι διδάσκοντες με τη βοήθεια ενός ερμηνευτικού λεξικού. Πάντως η άσκηση αυτή φανερώνει και την έλλειψη ενός ειδικού λεξικού στη νεοελληνική γλώσσα, ιδιαίτερα χρήσιμου για σχολική χρήση που να απαντά σε ερωτήσεις τέτοιας μορφής : "πώς λέγεται αυτός/αυτή/αυτό που ;" "πώς να το πω;" κτλ. Εν μέρει την έλλειψη αυτή μπορεί να καλύψει ένα εννοιολογικό λεξικό, όπως για παράδειγμα το "Αντιλεξικό ή Ονομαστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας" του Θεοδ. Βοσταντζόγλου. - ό.π. σ.157 Η διερεύνηση της ετυμολογίας των λέξεων δε λείπει από το βιβλίο της "Έκφρασης Έκθεσης" της Α Λυκείου. Ενδεικτική είναι η άσκηση της παραπάνω σελίδας "Προσπαθήστε να ετυμολογήσετε τις παρακάτω λέξεις και να χρησιμοποιήσετε μερικές από αυτές σε φράσεις". Η άσκηση δεν στοχεύει σε λεπτομερείς ετυμολογικές παρατηρήσεις, αλλά στο να κινήσει το ενδιαφέρον των μαθητών στο "έτυμον", δηλαδή την "αλήθεια" των λέξεων.πρόκειται για ένα ενδιαφέρον για τη γλώσσα που αξίζει να ακολουθήσει τους μαθητές και μετά την αποφοίτησή τους από το σχολείο. Με την αναζήτηση άλλωστε της ετυμολογίας των λέξεων, σε πολλές περιπτώσεις, γίνεται διαυγέστερη η σημασία μιας λέξης. Επίσης εξετάζεται η διαχρονικότητα της γλώσσας, καθώς και οι γλωσσικές επιδράσεις που δέχτηκε η ελληνική από άλλες γλώσσες. Πολύτιμο βοήθημα στην εργασία αυτή μπορεί να είναι ένα ετυμολογικό λεξικό, όπως το "Ετυμολογικό Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής" του Ν. Ανδριώτη (Εκδ. του Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη, του Α.Π.Θ.) ή ένα έγκυρο ερμηνευτικό λεξικό το οποίο περιλαμβάνει στα λήμματα των λέξεων και ετυμολογικές παρατηρήσεις. Με βάση την ετυμολογία ο διδάσκων μπορεί να τονίσει τη διαχρονικότητα της σημασίας της λέξης, τη μετάπτωση της σημασίας της, την επίδραση άλλων γλωσσών στην ελληνική ή την επίδραση της ελληνικής σε άλλες γλώσσες. Ανάλογα, επίσης, με τον ειδικό στόχο του μαθήματος τον οποίον θέλει να τονίσει ο καθηγητής μπορεί να προσθέσει και άλλες λέξεις στον πίνακα της άσκησης. Δεν πρέπει να παραβλεφτεί το β' μέρος της άσκησης στο οποίο ζητείται να χρησιμοποιηθούν μερικές από τις λέξεις του πίνακα σε φράσεις. Βέβαια, όσο πιο ζωντανός και φυσικός είναι ο λόγος στον οποίο χρησιμοποιούνται οι λέξεις, τόσο και πιο αξιοποιήσιμη και χρήσιμη αποβαίνει η άσκηση. Σ' αυτό μπορεί να βοηθήσει και η δραματοποίηση, όπου σε προφορικό λόγο οι μαθητές εξοικειώνονται στη χρήση ορισμένων λέξεων εντάσσοντάς τες σε ολοκληρωμένο λόγο. - σ.157 Η άσκηση της σ.157 στην οποία ζητείται να αποδοθούν με διαφορετικό τρόπο ορισμένες τυπικές λόγιες εκφράσεις, π.χ. "εν τη ρύμη του λόγου" ή "τηρεί σιγήν ιχθύος" δηλώνει ότι η γλωσσική διδασκαλία στο Λύκειο που πραγματοποιείται με τα βιβλία "Έκφραση - Έκθεση" δεν τρέφει προκαταλήψεις ως προς την περιορισμένη τουλάχιστον χρήση λόγιων εκφράσεων, αρκεί, βέβαια, αυτές να εναρμονίζονται με το όλο (c) 2006 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας σελίδα 5 / 7

κείμενο και με το ύφος του κειμένου. Στην περίπτωση μάλιστα των παραπάνω εκφράσεων ενδιαφέρει περισσότερο η κατανόηση της σημασίας παρά η χρήση των λόγιων τύπων. Η άσκηση, δηλαδή, αφορά το "διαβάζω", "ακούω" (και κατανοώ), δηλ. το μαθητή ως (απο)δέκτη λόγου. - ό.π. σ.158 Η άσκηση της σ.158 σχετίζεται με ένα λεξιλόγιο που αναφέρεται σε μια συνεδρίαση του 15μελούς συμβουλίου ενός σχολείου, στην οποία σημειώθηκαν έντονες αντιπαραθέσεις. Ζητείται από τους μαθητές - που υποτίθεται συμμετείχαν στη συνεδρίαση - α) να συντάξουν μια αναφορά προς το Διευθυντή του σχολείου σχετικά με τη συνεδρίαση β) να αφηγηθούν προφορικά σε κάποιο φίλο το ίδιο περιστατικό. Η άσκηση αποσκοπεί στο να επισημανθεί : α) η διαφορά του ύφους του λόγου, καθώς και η διαφορά στην επιλογή του λεξιλογίου ανάλογα με τον (από)δέκτη του μηνύματος (Διευθυντής σχολείου - φίλος) και β) η διαφορά ανάμεσα στον προφορικό και γραπτό λόγο. Είναι μια, ακόμα, ευκαιρία για να τονιστεί όχι μόνο η διαφορά ύφους και λεξιλογίου, ανάλογα με τον αποδέκτη του μηνύματος, αλλά και η διαφοροποίηση ενός κειμένου σε λόγο προφορικό και γραπτό. Να τονιστεί επίσης, ότι ο προφορικός λόγος είναι ισότιμος με το γραπτό και ότι ο μαθητής μπορεί να αξιολογηθεί στον προφορικό λόγο α) ως προς την ακρίβεια και σαφήνεια του λόγου του, β) ως προς τον πλούτο του λεξιλογίου που διαθέτει και την ικανότητα του να επιλέγει τις κατάλληλες για την περίσταση λέξεις γ) ως προς την ορθή εφαρμογή των συντακτικών δομών και των γραμματικών τύπων δ) ως προς την ορθοφωνία και τα εξωγλωσσικά στοιχεία της ομιλίας του. γ. Υποστηρικτικό υλικό Διδακτικό υλικό Τα θεωρητικά μέρη του σχολικού βιβλίου με τα κείμενα που σχετίζονται με τις αναφερόμενες λεξιλογικές ασκήσεις. β. Υποστηρικτικό υλικό για τον διδάσκοντα 1. Έκθεση - Έκφραση για το Λύκειο, τ.α. (Βιβλίο καθηγητή) ΟΕΔΒ, 1990 2. 2. Προγράμματα Σπουδών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.Γλώσσα και Ιστορία. ΥΠΕΠΘ - Παιδαγωγικό Ινστιτούτο σσ. 358-368. 3. Χρ. Τσολάκη, "Από τα γράμματα στη γλώσσα" Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1995. 4. Χρ. Τσολάκη "Τη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική" Εκδ. Νησίδες, 1999. 5. Άννας Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, Η Λεξικογραφία στην εκπαίδευση, Πρακτικά Β Πανελλήνιου συνεδρίου για τη διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας, έκδοση Κώδικας Θεσσαλονίκη 1997 σελ. 149-175. 6. Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, Νεοελληνικός Λόγος, εκδ. Νεφέλη, Αθήνά, 1992, σσ. 309-325. 7. Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, Α.Π.Θ. Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Θεσσαλονίκη 1998. 8. Εμμ. Κριαρά, Νέο Ελληνικό Λεξικό, Λεξικό της Σύγχρονης Ελληνικής Δημοτικής Γλώσσας, Εκδοτική Αθηνών 1995. 9. Γ. Μπαμπινιώτη, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Κέντρο Λεξικογραφίας, Αθήνα, Ιούλιος 1998. 10. Θεολ. Βοσταντζόγλου, Αντιλεξικόν ή Ονομαστικόν της Νεοελληνικής Γλώσσης, Αθήνα, 1962. 11. Ν. Ανδριώτη, Ετυμολογικό Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, εκδ. Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη, 1992(εκδ.3η) 12. Γ.Ι.Κουρμούλη, Αντίστροφο Λεξικό της Νέας Ελληνικής, Αθήνα 1967. 13. Νεοελληνική Γραμματική (της Δημοτικής). Ανατύπωση της έκδοσης του ΟΕΔΒ (1941), Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Θεσσαλονίκη 1993. 14. Χάρη Σακελαρίου, Βασικό Λεξικό Συνωνύμων - Αντιθέτων, Παραγώγων - Συνθέτων και Επιθέτων της (c) 2006 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας σελίδα 6 / 7