Από το λόγιο επίπεδο της Νέας Ελληνικής στη διδασκαλία της Αρχαίας Ελληνικής: προτάσεις και εφαρμογές

Από το λόγιο επίπεδο της Νέας Ελληνικής στη διδασκαλία της Αρχαίας Ελληνικής: προτάσεις και εφαρμογές Ασημάκης Φλιάτουρας Λέκτορας Ιστορικής Γλωσσολογίας ΤΕΦ/ΔΠΘ Εργαστήριο ΣΥΝΜΟΡΦΩΣΗ afliatou@helit.duth.gr [Η παρούσα διάλεξη βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις εργασίες των Αναστασιάδη-Συμεωνίδη & Φλιάτουρας 2004, υπό έκδοση α, β]

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κάθε φορά που έρχεται στο προσκήνιο το ζήτημα της διδασκαλίας της ΑΕ από το πρωτότυπο ειδικοί και μη ειδικοί εκφράζονται παθιασμένα, διότι το θέμα σχετίζεται με την εθνική ταυτότητα (Mackridge 2013) με αποτέλεσμα την κινδυνολογία, την παραφιλολογία και τα αντιεπιστημονικά πορίσματα.

ΣΤΟΧΟI ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ Καταγραφή της συζήτησης για τη χρησιμότητα των ΑΕ από το πρωτότυπο με έμφαση στη γλωσσική μυθολογία. Νηφάλια θεωρητική πρόταση για την αποτελεσματικότερη διδασκαλία των ΑΕ με βάση το πρόγραμμα «Νέο Σχολείο Σχολείο 21 ου αι.» του ΥΠΑΙΘ που λειτουργεί ως συμπληρωματικό του ισχύοντος προγράμματος σπουδών στο Γυμνάσιο (επιστημονική υπεύθυνη: Α. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, ομάδα ΑΕ: Χ. Ε. Καραντζόλα, Χ. Κοσεγιάν, Β. Παπαθανασίου, Α. Φλιάτουρας). (βλ. www.dschool.edu.gr)

«ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΝΤΟΥΛΑΠΑ»

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ποικιλία και ετερογένεια: Λόγια/αρχαιοπρεπή και οικεία/λαϊκά στοιχεία, συνήθως αποκλίνοντα/περιφερειακά Μαρκαρισμένα και ουδέτερα στοιχεία Υφολογικά στοιχεία Ελληνικά και δάνεια στοιχεία Διαλεκτικά στοιχεία Συνθηματικά στοιχεία Νεολογισμούς (δυνατούς και εν δυνάμει)..

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Η γλώσσα αποτελείται από το κεντρικό σύστημα (νόρμα) και το περιφερειακό που συχνά «δανείζει» μονάδες στη νόρμα. Η γλώσσα χαρακτηρίζεται από ποικιλία, ανομοιομορφία και ετερογένεια, ειδικά η ελληνική λόγω πλούσιας διαχρονίας. Η ποικιλία είναι κυρίως χαρακτηριστικό του περιφερειακού συστήματος. ΓΛΩΣΣΑ: περιφέρεια νόρμα νόρμα

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΜΕΤΕΝΣΑΡΚΩΣΗ Η γλώσσα περνάει διάφορα στάδια «ζωής». Είναι σαν την ψυχή που «κοιμάται» και στη συνέχεια «αναγεννιέται» περνώντας σε διαφορετικό σώμα Κατά τη μετενσάρκωση, διατηρεί στοιχεία ή έχει «μνήμες» από προγενέστερες ζωές (φυσική μεταβίβαση) και έχει ορισμένη και υπό προϋποθέσεις δυνατότητα επαναφοράς στοιχείων (τεχνητή μεταβίβαση) Η γλώσσα δεν πεθαίνει αλλά εξελίσσεται/τροποποιείται (πβ. όμως και περιπτώσεις γλωσσικού θανάτου, δολοφονίας, αυτοκτονίας) Κάθε ζωή δεν είναι καλύτερη από την προηγούμενη/επόμενη αλλά τουλάχιστον κάθε επόμενη έχει τη δυνατότητα να είναι πλουσιότερη, αν αξιοποιήσει γόνιμα και με φυσικό τρόπο το παρελθόν Υπάρχει μια φυσική συνέχεια στη ζωή της γλώσσας αλλά κάθε ζωή είναι διακριτή και αποκομμένη από τις προηγούμενες, που είναι πλέον βιολογικά νεκρές (δεν υπάρχουν φυσικοί ομιλητές)

ΟΙ ΜΑΡΤΥΡΗΜΕΝΕΣ ΖΩΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΠΡΙΝ ΤΗ NΕ Αρχαία Ελληνική 9 ος π.χ. 3 ος π.χ. Ελληνιστική Κοινή 3 ος π.χ. 3 ος μ.χ. Μεσαιωνική Ελληνική 3 ος π.χ. 1453 Νέα Ελληνική 1453 σήμερα

ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ; ΜΥΘΟΣ Γλωσσικοί μύθοι: Γλωσσολογικοί: μαθηματική, ανώτερη της ΝΕ και όλων των γλωσσών, εύηχη, απολαυστική, πλούσια, νοηματική (όχι συμβατική, λ.χ. γεωμετρία < γη + μετρώ). Κοινωνικοί: γλώσσα των υπολογιστών και της μαθηματικής κωδικοποίησης, μαθήματα ΑΕ από Μπιλ Γκέιτς, CNN και άγγλους επιχειρηματίες. Εκπαιδευτικοί: στη μετάφραση χάνονται οι νοηματικές αποχρώσεις και μειώνεται η σαγήνη και η πολιτιστική αποτίμηση, θεραπεύει τη δυσλεξία, είναι φραγμός στην ξενομανία και τα Greeklish, διδάσκονται στο εξωτερικό. Πολιτιστικοί: ανέπτυξε τον αρχαίο πολιτισμό.

ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ; ΜΥΘΟΣ Στη γλωσσική μυθολογία δεν υπάρχει πειστική επιστημονική απόδειξη ή τεκμήριο. Συχνά είναι υποκειμενικές/διαισθητικές απόψεις ή διαστρεβλωμένη πραγματικότητα. Αντιεπιστημονικά δεδομένα. Για παράδειγμα: Αν ο πλούτος έγκειται στο πλήθος των μορφημάτων => οι συγκολλητικές γλώσσες, όπως η τουρκική, είναι πλουσιότερες. Θεωρείται παρακμή η συγχρονική ποικιλία και εξέλιξη, λ.χ. ΝΕ η ψήφος > ο ψήφος, από ανέκαθεν ως πλεονασμός, και όχι η διαχρονική παγιοποίηση και αναλογία, λ.χ. ΑΕ ὁ ἔλεος > ΕΚ τὸ ἔλεος, ΕΚ τò βράχος > ΝΕ ο βράχος (πβ. και Ομηρ. ἐκ Τροίηθεν).

ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ;... ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Οι επιβιώσεις της ΑΕ στη ΝΕ, λ.χ. νοήμων, των φώτων, θα πρέπει να διδάσκονται ως περιφερειακό τμήμα της ΝΕ και όχι μέσω της ΑΕ. Η κατανόηση και αποτίμηση του πολιτισμικού κεφαλαίου ίσως επιτυγχάνεται καλύτερα σε αυτήν την ηλικία με ολόκληρα κείμενα από μετάφραση και αντιπαραβολή της μετάφρασης με το πρωτότυπο. Οι νοηματικές αποχρώσεις του πρωτοτύπου γίνονται αντιληπτές κυρίως σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Η διδασκαλία της ΑΕ στο εξωτερικό είναι κατά βάση πολιτισμικά προσανατολισμένη και όχι γραμματικοκεντρική (http://irisproject.org.uk, http:// arretetonchar.fr). Χρειάζονται τα ΑΕ από το πρωτότυπο για λόγους πολιτισμικούς και ιστορικούς.

ΑΕ ΑΠΟ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ: ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ Η ΕΝΙΣΧΥΣΗ; Προϋπόθεση για να μάθουμε μια προγενέστερη φάση της γλώσσας είναι η επαρκής διδασκαλία της συγχρονικής φάσης σε συνδυασμό με τη σωστή αφομοίωση και κατανόηση των επιβιώσεων. Η πλήρης κατάργηση θα οδηγούσε σε πολίτες που γνωρίζουν ελλιπώς βασικά στοιχεία της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας με συνέπεια πολιτιστικό πλήγμα. Οφείλουμε να αφουγκραστούμε τις μελέτες που δείχνουν ότι οι μαθητές απεχθάνονται το μάθημα και οι καθηγητές δυσκολεύονται να διδάξουν (βλ. μεταξύ άλλων Ποιμενίδου 2017) => επιλογή του ωφέλιμου και εντοπισμός των στρατηγικών εκμάθησης που θα κινητοποιήσουν το ενδιαφέρον των μαθητών και θα καταστήσουν το μάθημα δημιουργικό και πολιτισμικό (Βαρμάζης 1999, Τσάφος 2004, Γιάννου & Τσελίκας 2011).

ΑΕ ΑΠΟ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ: ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΑΛΛΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η πρότασή μας προωθεί μια πιο νηφάλια προσέγγιση του θέματος που προϋποθέτει τη διατήρηση του μαθήματος στο γυμνάσιο για λόγους πολιτισμικούς και ιστορικούς αλλά με διαφορετική στοχοθεσία που καθιστά τη σύνδεση ανάμεσα στην ΑΕ και τη ΝΕ ως διδακτικό στόχο όχι ουτοπικό ιδεολόγημα αλλά ρεαλιστική πραγματικότητα.

«ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΧΟΛΕΙΟ 21 ΟΥ ΑΙ.» Απαγκίστρωση από τη γραμματική και το συντακτικό. Ετυμολογία και ιστορία ελληνικής γλώσσας. Αξιοποίηση του λόγιου επιπέδου της ΝΕ. Έμφαση στην αρχαιογνωσία και τον πολιτισμό. Επιλογή κειμένων και νέα παράλληλα κείμενα. Διδακτικά σενάρια με τη μορφή project που καταλήγουν σε ασκήσεις παραγωγής γραπτού και προφορικού λόγου στη ΝΕ. Διδακτική διαδικασία φθίνουσας καθοδήγησης. Επαφή με ποικίλα κείμενα από μετάφραση. Νέος τρόπος μετάφρασης και σύνταξης των κειμένων.

ΤΟ ΛΟΓΙΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΗΣ ΝΕ ΩΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΚΜΑΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΑΕ Ως επέκταση της σχετικής πρότασης στο «Νέο Σχολείο Σχολείο 21 ου αι.» θεωρούμε ότι το λόγιο επίπεδο της ΝΕ μπορεί να αναχθεί σε μία από τις βασικές στρατηγικές εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας εν συνόλω κατά την επαμφοτερίζουσα διαδικασία, δηλαδή από τη ΝΕ προς την ΑΕ και αντίστροφα. Συγκεκριμένα, το λόγιο επίπεδο μπορεί να αποτελέσει: Εκκίνηση, τη «γέφυρα» μετάβασης από τη ΝΕ στη διδασκαλία της ΑΕ. Συνδετικός κρίκος των δύο φάσεων στο πλαίσιο της ιστορικής συνέχειας της ελληνικής γλώσσας. Βάση ανατροφοδότησης της ΝΕ από την ΑΕ στο τυπικό επίπεδο.

ΑΕ: ΤΡΟΠΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ H AE δεν έχει φυσικούς ομιλητές. Όμως, πολλά στοιχεία, δομές και διαδικασίες έχουν επιβιώσει κυρίως στο λόγιο/τυπικό επίπεδο της ΝΕ. Τα ΑΕ δεν πρέπει να διδάσκονται ως ζωντανή γλώσσα αλλά ως γλώσσα επιβίωσης και πολιτιστικής κληρονομιάς με ειδικές στρατηγικές εκμάθησης.

ΕΠΙΒΙΩΣΗ: ΟΡΙΣΜΟΣ Γλωσσικό στοιχείο (φωνολογικό, μορφολογικό, συντακτικό, σημασιολογικό, λεξιλογικό) που μεταφέρεται στη ΝΕ από προηγούμενη γλωσσική φάση.

ΕΠΙΒΙΩΣΗ: ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ Άμεση ως φυσική συνέχεια, λ.χ. θεός, ή έμμεση ως εσωτερικό δάνειο, λ.χ. σιδηρόδρομος. Ολική ως αυτούσιο στοιχείο, λ.χ. θεός, ή μερική ως παραλλαγμένο στοιχείο στη μορφή και/η τη σημασία, λ.χ. ΑΕ ἀγών > ΝΕ αγώνας, ΑΕ ἐκκλησία «συγκέντρωση λαού» > ΝΕ εκκλησία «ναός». Απολιθωματική, όταν δεν παράγεται από προβλέψιμο και/ή λειτουργικό κανόνα της ΝΕ, όπως η δάσυνση στη σύνθεση, λ.χ. πρωθυπουργός vs. αντηλιακό, ή ενεργή, όταν συνεχίζει να λειτουργεί με βάση ίδιο ή παραλλαγμένο κανόνα, όπως η χρονική αύξηση της ΑΕ που λειτουργεί στη ΝΕ ως φορέας τόνου, λ.χ. έ- παιξ-α (Joseph 2003). [βλ. μεταξύ άλλων Bennett 1997, Bengston 2010, Coffey 2013].

ΛΟΓΙΟ: ΟΡΙΣΜΟΣ Οι περισσότερες ολικές και απολιθωματικές επιβιώσεις εντοπίζονται στο λόγιο επίπεδο της ΝΕ. Περιλαμβάνει τα κληρονομημένα τεμάχια, δομές και διαδικασίες σε όλα τα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης (φωνολογία, μορφολογία, σημασιολογία, σύνταξη) και στο λεξιλόγιο που χρησιμοποιούνται κυρίως στο επίσημο/τυπικό χρηστικό επίπεδο. Τα κριτήρια καθορισμού της λογιότητας είναι: Το ετυμολογικό κυρίως με την έννοια της απόκλισης/περιφερειακότητας ως αναγκαία αλλά όχι επαρκής συνθήκη. Το χρηστικό με την έννοια της εκπροσώπησης του υψηλού/ανώτερου επιπέδου ως βασικό.

ΛΟΓΙΟ: ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΕΠΙΣΗΜΟ/ΥΨΗΛΟ Το λόγιο επίπεδο δεν μπορεί σε συγχρονικό επίπεδο να ταυτιστεί απόλυτα αλλά μόνο πρωτοτυπικά με το υψηλό/επίσημο χρηστικό επίπεδο. Είναι ιδιοσυγκρασιακό χαρακτηριστικό της ελληνικής γλώσσας, που λειτουργεί παράλληλα με το υψηλό/τυπικό επίπεδο ή είναι το πιο αντιπροσωπευτικό του υπώνυμο.

ΛΟΓΙΟ: ΕΡΜΗΝΕΙΑ Φυσική διαχρονική κληρονόμηση κυρίως μέσω της γλώσσας της διοίκησης, του υψηλού προφορικού/γραπτού λόγου και της εκκλησιαστικής γλώσσας ως ποικιλία. Προτυποίηση της ΑΕ που οδηγεί: Στην επανεισαγωγή στοιχείων κυρίως στους διεθνισμούς της ορολογίας, λ.χ. osteoarthritis. Στην τεχνητή αναγέννηση στοιχείων ως απόρροια του γλωσσικού ζητήματος που ξεκινά από τον αττικισμό κατά την Ελληνιστική Κοινή και καταλήγει στον διχασμό «καθαρεύουσα ή δημοτική» τον 19 ο αι. Η γλωσσική διχοτομία/σχιζογλωσσία έχει σταδιακά μετεξελιχθεί σε ένα χρηστικό σχίσμα στη ΝΕ, που εκκινεί από τη διαχρονική ετυμολογική ποικιλία αλλά συνδέεται συγχρονικά με την ιδεολογία, τη γλωσσική πολιτική, την πραγματολογία και την κοινωνιογλωσσολογία.

ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΙΤΗΤΙΚΟ; Δεν είναι φυσικώς εγκατεστημένο ή τουλάχιστον στη βασική κατάκτηση. Σε κάποιο βαθμό προϋποθέτει γνώσεις της Αρχαίας Ελληνικής (εφεξής ΑΕ). Κατά βάση εξισώνεται με το υψηλό/τυπικό επίπεδο. Έχει υψηλό βαθμό εξαιρεσιμότητας και ιδιοσυγκρασιακής λειτουργίας και επομένως λιγότερη κανονικότητα/ συστηματικότητα. Μεγαλύτερο πρόβλημα για τους δίγλωσσους και τους ξένους. Η εμπειρία μου ως συντονιστή της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας στο Αρσάκειο των Τιράνων σε δίγλωσσους έδειξε πόσο ελλιπής αλλά και δύσκολη είναι η εκμάθηση του λόγιου επιπέδου ακόμα και σε μαθητές με υψηλή κατάκτηση της γλώσσας.

ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΟ; Στις επίσημες περιστάσεις επικοινωνίας (κατανόηση και παραγωγή), στην ορολογία (ακόμα και τη σχολική), στην εκκλησιαστική ζωή. Προσδίδει γόητρο στον ομιλητή και είναι δείκτης βαθιάς γνώσης της ελληνικής. Είναι βασικό τμήμα της Νέας Ελληνικής (εφεξής ΝΕ) και προβλέπεται στη σχολική γραμματική (βλ. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη 2015, υποσημείωση 3) Δεν αφορά μόνο το περιφερειακό σύστημα της γλώσσας και τη γλωσσική ποικιλία αλλά εντοπίζεται στη νόρμα, συχνά χωρίς συναγωνιστική δυνατότητα. Εμπλουτίζει το βαθμό γνώσης της γλώσσας σε επίπεδο ποικιλίας. Σε μεγάλο βαθμό η έλλειψη γνώσης οδηγεί σε κατασκευαστικά λάθη, αμφισημίες, επικοινωνιακή ανεπάρκεια (λ.χ. έλλειψη ευγένειας), ειδικά σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Ζητείται στις εξετάσεις ελληνομάθειας στα Γ1 και Γ2 (κυρίως στη χρήση της γλώσσας) και δυσκολεύει τους υποψηφίους.

ΛΟΓΙΟ: ΧΡΗΣΤΙΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ Το λόγιο επίπεδο συναντάται σήμερα κυρίως: Στο διοικητικό/νομικό λεξιλόγιο: ο κάτωθι υπογεγραμμένος, παρ αρείω πάγω. Σε επιγραφές/ονομασίες/ταμπέλες: Κυανούς/Ερυθρός Σταυρός, ωθήσατε/έλξατε. Σε τοπωνύμια/οδούς και επώνυμα: Δουκίσσης Πλακεντίας, οδός Ερμού, κ. Αγγέλου. Στην ορολογία και το ακαδημαϊκό λεξιλόγιο: αειθαλές, τεθλασμένη, οστεοαρθρίτιδα. Στην εκκλησιαστική γλώσσα: Χριστός Ανέστη στην Ανάσταση. Στην επίσημη στρατιωτική ορολογία: αλτ, τις ει? Στην εμπορική γλώσσα (κυρίως σε τίτλους, μάρκες): άνθος αραβοσίτου, εν Ελλάδι. Σε ανακοινώσεις: εισέρχεται στον σταθμό του Πλατέος.

ΛΟΓΙΟ ΧΩΡΙΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ Λεξικές φράσεις: Ε + Ο: ιερά εξέταση, παλαιά διαθήκη, Καθαρά Δευτέρα, νεκρά θάλασσα Ο + Ογεν: ζώνη ασφαλείας, τιμή αληθείας, θαλάσσης, κρέμα νυκτός, αστυνομία πόλεως. στρώμα/πετσέτα Ουσιαστικοποιημένες λέξεις: νεκρά (ταχύτητα). Μέρες: Δευτέρα, Τετάρτη. Ονοματική αλλομορφία: γεωγραφία, παλαιοπωλείο, πλειοδοτώ, μητροκτόνος, σιδηρόδρομος, υδροδότηση, αιγοπρόβατα, γαλακτομπούρεκο, εαρινός (λ.χ. εξάμηνο) Ρηματική αλλομορφία: κλιτική τάξη 2β (λ.χ. διαιρώ), παρενέβη εισήχθη, Προσφυματοποίηση: ανθέλληνας. λογύδριο, κομμωτήριο, αμπελουργός, Φράσεις: έγινε της κολάσεως, πέτρα του σκανδάλου, χείρα βοηθείας.

ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΚΑΙ ΛΟΓΙΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Εντάσσονται κυρίως οι ολικές και απολιθωματικές επιβιώσεις, που είναι αισθητές σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό ως περιφερειακοί τύποι, μαρκαρισμένοι μορφικά και/ή σημασιολογικά, λ.χ. ο αγών, της θαλάσσης, της πόλεως, εγράφη, ουδείς. Είναι ακόμα λειτουργικό, διότι είναι παραγωγικό: Στις πρωτογενείς πηγές (ορολογία κλπ.): σειριακή θύρα. Στην παικτική νεολογία: εκ του παντόθεν («Φατσέικα»). Στη μορφολογία με τη μορφή αναλογικών αλλομορφικών/ορθογραφικών κανόνων: πενθ-ήμερη, δι-ώροφος, ποδ-ήλατο. Μετά από πραγματολογικούς δείκτες αναδιατύπωσης: ουδόλως, για να το πω αρχαιοπρεπώς

ΣΥΝΕΧΕΣ ΛΟΓΙΟΤΗΤΑΣ Ο βαθμός λογιότητας καθορίζεται με βάση ένα μη στατικό συνεχές, όπου κάθε στοιχείο εντάσσεται πρωτοτυπικά στη λόγια ή μη λόγια ζώνη αλλά ο βαθμός λογιότητας των παραγώγων διαφέρει ανά περίπτωση, λ.χ. Παντ-άνασσα (λόγιο), πανελλήνιες (νόρμα), παν(τ)-έρμος (μη λόγιο), και ανά ομιλητή με βάση κοινωνιογλωσσικά κριτήρια. Η επικαλυπτική κατανομή στη νόρμα επιτρέπει την εμφάνιση χρηστικά ουδέτερων τύπων χωρίς ανταγωνιστή, λ.χ. αριστερά, τη διαχρονική χρηστική μεταβολή, λ.χ. ο ψήφος στη νόρμα σήμερα, και τη χρηστική μεταπήδηση, λ.χ. το παικτικό λόγιο. Υψηλό Νόρμα Μη υψηλό Λόγια ζώνη Μη λόγια ζώνη

ΛΟΓΙΟ: ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ Απουσιάζει η εξαντλητική συλλογή και ταξινόμηση σε επίπεδο τύπων, κατηγοριών και κειμενικών κατανομών. Ακολουθεί μια πρώτη μορφή ταξινόμησης ως βάση μελλοντικών εργασιών και εκπαιδευτικού υλικού (βλ. μεταξύ άλλων Αναστασιάδη-Συμεωνίδη & Φλιάτουρας 2004, Καμηλάκη 2009, Αναστασιάδη-Συμεωνίδη 2015, Κριμπάς 2015).

ΦΩΝΟΛΟΓΙΑ Συμφωνικά συμπλέγματα συνήθως ως ποικιλία, όπως πτ, κτ, φθ, σθ, χθ, κβ, νθ: πτωχός, κτήμα, φθάνω, ασθένεια, εχθρός αλλά και πταίσμα vs *φταίσμα, φθείρω vs *φτείρω. Τονισμός: Παραγωγικών επιθημάτων: σχολείο vs σχολειό. αμερικανικός vs αμερικάνικος, Στη γενική ενικού των ουσιαστικών και στα θηλυκά επίθετα (κυρίως σε λεξικές φράσεις και συμφράσεις): τιμή αληθείας, ζώνη ασφαλείας, τιμία ζώνη, του ποδηλάτου, δικαία. Στο ουδέτερο των τριγενών και δικατάληκτων επιθέτων σε -ων/- ον: το μεγαλόπραγμον. Ληκτικό -ν: κατ ουσίαν, κατ έφεσιν. Ασυνίζητη προφορά: ζημία, κληρονομία. Φωνολογικά φαινόμενα στη σύνθεση: Δάσυνση των ληκτικών ψιλών στα πρώτα συνθετικά προ δασείας: πενθήμερη, ανθέλληνας. Έκταση στη σύνθεση: διώροφος, ποδήλατο.

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ: ΚΛΙΣΗ Διατήρηση παλαιάς κλίσης: Ελλάς, τάξεως, πλατέος, ιερά, βαρεία, θαλάσσης, κύριε Καθηγητά, αιτούντος, ταλαντούται, εγράφετο. Διατήρηση παλαιών πτώσεων και εγκλίσεων κυρίως σε στερεότυπες εκφράσεις και απολιθωματικές λέξεις: δόξα τω θεώ, τοις πάσι, ανέκαθεν, ω μη γένοιτο. Διατήρηση γένους (θηλυκό): η νήσος, η βάλανος. Τριγενή και δικατάληκτα επίθετα: ο/η αθάνατος - το αθάνατο, ο/ασθενής - το ασθενές, ο/η νοήμων - το νοήμον, ο/η κρυψίνους - το κρυψίνουν. Ενεστώτας και παρατατικός ρημάτων στην ενεργητική και τη μεσοπαθητική φωνή: πληροί, αποκαθίσταται. Παθητικός αόριστος: εισήχθη, ελήφθη, υπεγράφη. Εσωτερική αύξηση των προθηματοποιημένων ρημάτων στον παρατατικό και τον αόριστο: εξήντλησε, προσέθεσε. Μετοχές (ως επίθετα ή ουσιαστικοποιημένες): ανιών, ομιλούσα, λανθάνον, τονούμενος, λήξαν, γεννηθείς, προκληθείσα, απολεσθέν.

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ: ΑΛΛΟΜΟΡΦΙΑ Θεματική: Κλίση: παλαι-ός, βαθέ-ων, εναλλάσσ-ω, ήσσ-ων. Παραγωγή: ακάνθ-ινος, οστ-ικός. Σύνθεση: καλλι-τέχνης, γεωγραφία. Προσφυματική αλλομορφία: Κλίση: πόλε-ως, ιερ-ά, βαθέ-ος, νοήμ-ων, εγράφ-ετο, πληρ-οί. Παραγωγή: λύ-σις, μαιευ-τήρ, καλ-ώς, αμαχητ-ί.

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ: ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ Προσφυματοποίηση: Με επιστημονικά επιθήματα: αμυλ-άση, φρεν-ίτιδα. Με αρχαίες προθέσεις: ανα-κάμπτω, περι-πίπτω, εκ-φωνώ. Με συμφύματα: ημί-θεος, Παντ-άνασσα, θορυβώδης. Με συγκριτικά επιθήματα: φίλ-τατος. Σύνθεση με δομή [Λέξη + Θέμα]: νουν-εχής, νυκτιλαμπής. Μεταφωνία: τέμνω κατάτμηση, συνέχω συνοχή, απαλείφω απαλοιφή. Αναδιπλασιασμός: διατεταγμένος, πεπερασμένος.

ΣΥΝΤΑΞΗ Λόγιες προθέσεις που συντάσσονται με γενική: προ καιρού, διά μέσου, εντός/εκτός κλίματος. Ρήματα που συντάσσονται με γενική: έπομαι, στερούμαι. Εμπρόθετοι προσδιορισμοί: αφ ής στιγμής, εκ νέου, προς ώραν. Μακροπερίοδος λόγος και ευρεία υπόταξη (δευτερευουσών προτάσεων). Σειρά των όρων (στη συγχρονία ως υπερβατό ή αναστροφή): γλώσσα λανθάνουσα την αλήθειαν λέγει. Απαρέμφατο με λειτουργία ουσιαστικού στο ουδέτερο γένος: το είναι, το καπνίζειν.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ Λεξική ποικιλία σε απλές ή δομημένες (παράγωγες, σύνθετες) λέξεις: έαρ, ουδείς, οπίσθιος, κλειθροποιείο, ιχθυοπώλης. Αποφυγή δανείων (άμεσων ή μεταφραστικών): τέρμα αντί γκολ, τηλεομοιότυπο αντί φαξ, θύρα αντί πόρτα, κλίμακα αντί σκάλα. Λεξική άρνηση: μη αλλοτριώσιμος, μη αναλύσιμος

ΛΟΓΙΑ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗ ΠΟΚΙΛΙΑ Τα λόγια στοιχεία τείνουν να επεκταθούν αναλογικά στη δημοτική: Καθαρά Δευτέρα Καθαρή Δευτέρα Τράπεζα Ελλάδος Τράπεζα της Ελλάδας. Υπάρχουν και ορισμένα στοιχεία, κυρίως μορφολογικοί σχηματισμοί και λεξικές φράσεις, που δεν έχουν ανταγωνιστική ποικιλία: θυροτηλέφωνο Δευτέρα Παρουσία.

ΛΟΓΙΟ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Συναντάται στα σχολικά βιβλία κυρίως στην ορολογία: τεθλασμένη (μαθηματικά), νεκρά θάλασσα (γεωγραφία), ιερά εξέταση (θρησκευτικά). Στο βιβλίο της γραμματικής του γυμνασίου υπάρχουν 33 αναφορές λόγιας ποικιλίας, κυρίως σε υποσημειώσεις. Στα βιβλία της γλώσσας οι αναφορές είναι σποραδικές. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί το προαιρετικό βιβλίο «Γλωσσικές ασκήσεις» του Λυκείου. Δεν υπάρχει οργανωμένη διδασκαλία του λόγιου επιπέδου με βάση τους κανόνες κριτικού γραμματισμού με αποτέλεσμα να επαφίεται στη διδασκαλία των ΑΕ.

ΛΟΓΙΟ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΕΚΜΑΘΗΣΗΣ Οι Martzoukou, Fliatouras, Selimis & Katsalirou (under press) έδειξαν με βάση ψυχογλωσσολογικό πείραμα ότι οι μαθητές έκτης δημοτικού που δεν έχουν έρθει σε επαφή με τα Αρχαία δεν έχουν σε γενικές γραμμές επάρκεια στην κατανόηση και στην παραγωγή λόγιου επιπέδου παρά μόνο σε μεταγνωστικό επίπεπεδο και ανάλογα με τον βαθμό διαφάνειας του στοιχείου. Οι στρατηγικές εκμάθησης του λόγιου επιπέδου θα πρέπει να είναι γνωστικές και ρητές.

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΕΚΜΑΘΗΣΗΣ Τρεις επιμέρους στρατηγικές εκμάθησης που λειτουργούν μεμονωμένα ή συνδυαστικά ανάλογα με το στόχο: Οπισθοχωρητική διαδικασία (ΝΕ ΑΕ) Συγκριτική ανάλυση/ιστορία ελληνικής γλώσσας Ετυμολογία.

ΟΠΙΣΘΟΧΩΡΗΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Φωνολογία: ζώνη/υψίστης ασφαλείας, στρώμα θαλάσσης, δεν δίνει του αγγέλου νερό => τονισμός γενικής ενικού. Ολυμπία οδός, πλατεία, βαρεία => τονισμός θηλυκών επιθέτων. Μορφολογία: ιερά εξέταση, Καθαρά Δευτέρα, παλαιά διαθήκη => θηλυκά επίθετα σε -α μετά από φωνήεν ή -ρ. το θέμα θεωρείται λήξαν, σήμα κατατεθέν, είμαι γεννηθείς/γεννηθείσα => σχηματισμός μετοχών.

ΟΠΙΣΘΟΧΩΡΗΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Σύνταξη: Δοτική: δόξα τω θεώ/σοι, εν τη ρύμη του λόγου, εκατό τοις εκατό, βάσει, εν μέρει, εν κατακλείδι => σχηματισμός δοτικής. Λεξιλόγιο: Έαρ: εαρινό εξάμηνο, εαρινή ισημερία, ω γλυκύ μου έαρ vs ανοιξιάτικο ρούχο, ανοιξιάτικη ζέστη => ΑΕ ἔαρ vs NE άνοιξη.

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ: ΑΕ VS. ΝΕ (1) ΚΛΙΤΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Τριτόκλιτα ουσιαστικά: ὁ πατήρ τοῦ πατρός ο πατέρας, ο πάτερ του πατρός, του πατέρα τῷ πατρί ------------------------- τω πατρί και τω υιώ τόν πατέρα ᾦ πάτερ τον πατέρα --------------------------- πάτερ Απώλεια δοτικής, η αλλομορφική ποικιλία πατρ/πατερ/πατηρ- εξομαλύνεται σε πατερ- με βάση την αιτιατική ενικού. Ρήματα: λύω --------------------------- λύεται η συνεδρίασις, λύνω ἔλυον ----------------------------- έλυνα λύσω --------------------------- θα λύσω ἔλυσα έλυσα λέλυκα ----------------------------- έχω λύσει (λε- έχω) ἐλελύκειν ----------------------------- είχα λύσει (ἐ- + λε είχα) ΑΕ: μέλλοντας με -σ, παρακείμενος και υπερσυντέλικος με αναδιπλασιασμό, ίδιος αόριστος, ενεστώτας και παρατατικός με μεταπλασμό.

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ: ΑΕ VS. ΝΕ (2) ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ημι- vs μισο-: Παραδειγματική ευλυγισία (ποικιλία): ημίφως/μισόφωτο, ημισέληνος/μισοφέγγαρο, ημιθανής/μισοπεθαμένος. Συμπληρωματική κατανομή: ημίθεος, ημισφαίριο vs μισογεμάτος, μισοφόρι. παν- vs ολο-: Παραδειγματική ευλυγισία (ποικιλία): πάλλευκος/ολόλευκος. Συμπληρωματική κατανομή: πανύψηλος/πανάθλιος, πασιφανής/ πασίδηλος, παντοπώλης vs ολοκάθαρος, ολομέταξος. Επιβιώσεις σε λέξεις/φράσεις: τα πάντα, το ήμισυ του παντός, ειρήνη πάσι, Αγίων Πάντων, και πάσης Ελλάδος, το ήμισυ του παντός, κατά το ήμισυ. Το ημι- < ΑΕ ἥμισυς «μισός». Το παν(τ)- < πᾶς, πᾶσα, πᾶν «όλος». Πτώσεις: πᾶσι = δοτική πληθυντικού, παντός = γενική ενικού, πάσης: γενική ενικού, πάντων: γενική πληθυντικού.

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ: ΑΕ VS ΝΕ (3) ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΑ Ψευδόφιλες μονάδες (Αναστασιάδη-Συμεωνίδη & Βλέτση 2009): εκκλησία: ΑΕ «συνέλευση πολιτών στρατιωτικών» > ΝΕ «κοινωνία των χριστιανών» > ΝΕ «χριστιανικός ναός» βρώμα: ΑΕ «τροφή» > ΝΕ «δυσάρεστη μυρωδιά» φοβούμαι: ΑΕ «σέβομαι» (πβ. η δε γυνή ίνα φοβείται τον άνδρα) > ΝΕ «φοβάμαι». Κάποιες λέξεις αλλάζουν σημασία λόγω πολιτιστικής αλλαγής αλλά μπορεί να διατηρούν την παλαιά σημασία σε ειδικές αναφορές ή καθ υπερδιόρθωση.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ => ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ Ιστορική συνέχεια: Κανόνες: πενθήμερη, πρωθυπουργός, ανθέλληνας, εφημερίδα => Δάσυνση των ψιλών στη σύνθεση προ δασείας. Αλλομορφία/Κλίση: (τηλε)όραση/διορατικός/οραματικός, ρευματοειδής/ειδικός, κάτοπτρο/κάτοψη => ΑΕ ὁρῶ - εἶδον ὅπωπα λαμβάνω την τιμή να, λήψη/επιληψία, κατειλημμένος => ΑΕ λαμβάνω ἐλάμβανον εἴληφα/εἴλημμαι. Από το θέμα του ενεστώτα, του αορίστου και του παρακειμένου σχηματίζονται λέξεις/φράσεις (κυρίως παράγωγα και σύνθετα στη ΝΕ).

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ => ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ Ιστορική ασυνέχεια: συν Αθηνά και χείρα κίνει, μηδένα προ του τέλους σου μακάριζε, υπέρ το δέον και προλέγω, προσαγορεύω, υπερπηδώ, προσαγορεύω => οι ΑΕ προθέσεις > ΝΕ προθήματα.

ΘΕΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΣΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ Γνωστικά: Δεν απομνημονεύει αλλά ανασύρει και ταυτοποιεί ως στοιχεία της ΑΕ ήδη εγκατεστημένες πληροφορίες με αποτέλεσμα την πηγαία, αυθόρμητη και μη κατευθυντική διαδικασία μάθησης, μεταβαίνοντας από αβίαστα από το «γνωστό» στο «άγνωστο». Αντιλαμβάνεται καλύτερα τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και την εξέλιξή του. Μαθαίνει καλύτερα και τη ΝΕ, αφού εμπλουτίζει τη γνώση του τυπικού επιπέδου της.

ΘΕΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΣΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ Eκπαιδευτικά: Αντιλαμβάνεται εξ ιδίων ότι στοιχεία της ΑΕ επιβιώνουν στο σύστημα της ΝΕ => πείθεται για την αναγκαιότητα του μαθήματος και την ιστορική συνέχεια της ελληνικής γλώσσας. Δεν βάλλεται από πληροφορίες, που ενδεχομένως δεν μπορεί να διαχειριστεί σε αυτήν την ηλικία. Γοητεύεται από τη διαδικασία και κεντρίζεται το ενδιαφέρον του.

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ Σε επιστημονικό επίπεδο: Συλλογή και εξαντλητική ταξινόμηση του λόγιου υλικού της ΝΕ κατά επίπεδο ανάλυσης από τις σχολικές γραμματικές (Χατζησαββίδη & Χατσησαββίδη 2013, Τριανταφυλλίδη 1941), τη σχετική γλωσσολογική βιβλιογραφία (πβ. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη 2015), τα σχολικά βιβλία (λ.χ. «Γλωσσικές Ασκήσεις» του Λυκείου) και τα λεξικά (πβ. «Λεξικό των Απαιτητικών Λέξεων» του Μπαμπινιώτη και «Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής για το Γυμνάσιο» του ΟΕΔΒ). Εκπόνηση επιστημονικών εργασιών με ειδικό εκπαιδευτικό υλικό (ασκήσεις, δραστηριότητες).

Σε εκπαιδευτικό επίπεδο: ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ Αλλαγή της εκπαιδευτικής νοοτροπίας, που προϋποθέτει τη διήθηση του αληθινά χρήσιμου, την κειμενοκεντρική προσέγγιση και τη συνεπακόλουθη απαγκίστρωση από τη γραμματική, τις μετασχηματιστικές ασκήσεις και τις αγκυλώσεις της ποσότητας της διδακτέας ύλης. Επαφή των μαθητών με αυθεντικά κείμενα του τυπικού επιπέδου (νομικά κείμενα, εκκλησιαστική γλώσσα, γλώσσα της διοίκησης κτλ.) Σε επίπεδο εκπαιδευτικής πολιτικής: ευρύτερη αναμόρφωση της διδασκαλίας της ΑΕ και συνδυασμός με άλλες επιστημονικές προτάσεις στο πλαίσιο μιας ενιαίας εκπαιδευτικής πολιτικής, που θα οδηγήσει (α) σε νέα σχολικά βιβλία ή υποστηρικτικό υλικό, και (β) επιλογή νέων κειμένων ενδεχομένως με οπισθοχωρητική χρονική σειρά και σταδιακή μετάβαση από τα περισσότερο προσβάσιμα προς τα λιγότερο προσβάσιμα (μεσαιωνικά ελληνιστικά αρχαία) για να αντιληφθεί ο μαθητής το διαχρονικό εύρος της ελληνικής γραμματείας.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Διατήρηση των ΑΕ από το πρωτότυπο αλλά με διαφορετική στοχοθεσία, που θα συνδέει πραγματικά την ΑΕ με τη ΝΕ και θα αλληλοτροφοδοτεί ουσιαστικά τη διδασκαλία τους. Ως βασικές στρατηγικές προτείνουμε την αξιοποίηση των επιβιώσεων της ΑΕ στη ΝΕ με έμφαση στο λόγιο/τυπικό επίπεδο της ΝΕ μέσω της οπισθοχωρητικής διαδικασίας, της ετυμολογίας και της συγκριτικής ανάλυσης. Απαγκίστρωση από την γραμματικοκεντρική προσέγγιση. Ενίσχυση του μαθήματος της ΝΕ με τρόπο που θα συνεπικουρεί τη διδασκαλία της ΑΕ. Ολόκληρα κείμενα από μετάφραση συνοδεία του πρωτοτύπου για να είναι πιο εφικτή η πολιτισμική αποτίμηση του αρχαίου πολιτισμού και η αντίληψη της γλωσσικής σύνδεσης και συνέχειας. Επαναφορά των κλασικών σχολείων.

ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, Α. 1996. «Η νεοελληνική σύνθεση». Στο Γ. Κατσιμαλή & Φ. Καβουκόπουλος (επ.), Ζητήματα νεοελληνικής γλώσσας: Διδακτική προσέγγιση, 97-120. Ρέθυμνο: Πανεπιστήμιο Κρήτης. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, Α. 2005. «Πετρ(ο)- και λιθ(ο)- ως στοιχεία της ελληνικής ορολογίας». Στα Πρακτικά του 5 ου Συνεδρίου Ελληνικής Ορολογίας ΕΛΕΤΟ, Αθήνα 2005, 13-22. (http://www.eleto.gr/gr /Conference5.html). Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, Α. 2015. «Γραμματική του Νεοελληνικού Επιστημονικού Λόγου (ΓΝΕΛ) μέσα από το πρίσμα της Γλωσσολογίας», εισήγηση στην ανοιχτή συζήτηση στο πλαίσιο του 10 ου συνεδρίου της ΕΛΕΤΟ. (http://www.eleto.gr/gr /Conference10.html). Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, Α. & Α. Φλιάτουρας. 2004. «Το λόγιο και το λαϊκό στην ελληνική γλώσσα: ορισμός και ταξινόμηση». Στο 6 ο Διεθνές Συνέδριο Ελληνικής Γλωσσολογίας. Ρέθυμνο: Πανεπιστήμιο Κρήτης. (http://www.philology.uoc.gr/ conferences/6thicgl/gr.htm). Αναστασιάδη-Συμεωνίδη Α. & Α. Φλιάτουρας, υπό προετοιμασία. «[+/-λόγια] διαδικασία;». Στο ICGL13 (Σεπτέμβριος 2017). Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, Α. & Ε. Βλέτση, 2009. «Ψευδόφιλες μονάδες: οι διαχρονικοί άσπονδοι φίλοι στην ελληνική». Στο συνέδριο Η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας (ως πρώτης/μητρικής, δεύτερης/ξένης). Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας: Τμήμα Νηπιαγωγών. (http://linguistics.nured.uowm.gr/nimfeo2009/praktika). Βαρμάζης, Δ.Ν. 1999. Διδακτική των αρχαίων ελληνικών: Από την παράδοση στην ανανέωση της διδακτικής μεθόδου. Αθήνα: Πατάκης. Bengtson, J. 2008. Linguistic fossils: Studies in historical linguistics and paleolinguistics. Theophania Publishing. Coffey, S. J. 2013. Lexical fossils in present-day English: Describing and delimiting the phenomenon. In R. W. McConchie et al. (eds.), Selected Proceedings of the 2012 Symposium on New Approaches in English Historical Lexis (HEL-LEX 3). Somerville: Cascadilla Proceedings Project, 47-53 (www.lingref.com, document #2835). Φλιάτουρας, Α. & Θ. Κούκος. υπό κρίση. «Τα φατσέικα ως μορφή κωμικόγλωσσας στην ελληνική γλώσσα». Στο ISTAL 23 (31 Μαρτίου - 2 Απριλίου 2017). Θεσσαλονίκη: ΑΠΘ. Γιάννου, Τ. & Σ. Τσελίκας, 2011. Ανάπτυξη μεθοδολογίας για την αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. (http://www.greeklanguage.gr/sites/default/files/digital_ school/p3.1.2_archaia.pdf). Ιορδανίδου, Α. 2010. Λεξικό λόγιων εκφράσεων της σύγχρονης ελληνικής. Αθήνα: Πατάκης. Καμηλάκη, Μ. 2009. Τα λόγια στοιχεία στη νεανική επικοινωνία: κοινωνιοπραγματολογική διερεύνηση της ποικιλίας [±ΛΟΓΙΟ]. Διδακτορική Διατριβή. Αθήνα: ΕΚΠΑ. (www.thesis.ekt.gr/thesisbookreader/id/21332#page/1/mode/2up). Κελπανίδης, Μ. 2009. «Οι απόψεις των καθηγητών και των μαθητών για το μάθημα των Αρχαίων: Η έρευνα στους καθηγητές, που έγινε, η έρευνα στους μαθητές που δεν έγινε και οι αιτίες του τορπιλισμού της από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο». Νέα Παιδεία, τόμ.131, 21-70. Κοσεγιάν Χ., Β. Παπαθανασίου & Α. Φλιάτουρας, 2012. Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος των Αρχαίων Ελληνικών από το πρωτότυπο. ΥΠΑΙΘ: Νέο Σχολείο Υποέργο 1. (www.ebooks.edu.gr/new/ps.php). Κριμπάς, Π. 2015. «Προς μια γραμματική της νεοελληνικής νομικής γλώσσας». Στο 10 ο Συνέδριο της ΕΛΕΤΟ. Αθήνα. (http://www.eleto.gr). Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής. 1998. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη). Martzoukou M., Selimis S., Katsalirou A. & A. Fliatouras. in preparation. The formal register of Modern Greek as a basis for learning Ancient Greek: Experimental data and educational considerations. In 2 nd SSU 2017(September 2017). Komotini: Duth. Μπαμπινιώτης, Γ. 1972. Το ρήμα της Ελληνικής (Δομικαί εξελίξεις και συστηματοποίησις του ρήματος της Ελληνικής [Αρχαίας και Νέας]). Αθήνα. Μπαμπινιώτης, Γ. 2015. Λεξικό των πιο απαιτητικών λέξεων της νέας ελληνικής. Αθήνα: Κέντρο λεξικολογίας. Νικολάου, Γ. 2017. Τα νεολογικά επίθετα της Κοινής Νεοελληνικής. Διδακτορική διατριβή. ΑΠΘ: Τμήμα Φιλολογίας. Papanastasiou, G. 2010. «Katharevousa: Its nature and contribution to Modern Greek». In C. Karagounis (ed.), Greek: A language in evolution, 227-248. Ποιμενίδου, Δ. 2016. Απόψεις και στάσεις των μαθητών/-τριών στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών: νέα εμπειρικά δεδομένα. Νέα Παιδεία, 160, 17-56. Ράλλη, Α. 2005. Μορφολογία. Αθήνα: Πατάκης. Συμεωνίδης, Χ., Γ. Ξενής & Α. Φλιάτουρας. 2005. Λεξικό της αρχαίας ελληνικής για το γυμνάσιο. Αθήνα: Μεταίχμιο (ΟΕΔΒ). Τσάφος, Β. 2004. Η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και γλώσσας. Αθήνα: Μεταίχμιο. Τριανταφυλλίδης, Μ. 1941. Νεοελληνική Γραμματική της Δημοτικής. Θεσσαλονίκη: Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη (3 η έκδοση 1991). Τσοπανάκης, Α. 1976. «Η προβληματική της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών (στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο)». Εισηγήσεις Η αρχαία ελληνική γραμματεία από μετάφραση Η νεοελληνική γλώσσα και γραμματεία. ΥΠΕΠΘ ΚΕΜΕ, Αθήνα, 49-57. Χατζησαββίδης Σ. & Α. Χατζησαββίδου. 2013. Γραμματική νέας ελληνικής γλώσσας - Α, Β, Γ Γυμνασίου. Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων Πολιτισμού και Αθλητισμού, Διόφαντος.

Ευχαριστούμε για την προσοχή σας [Ευχαριστούμε τους φοιτητές του μαθήματος Ιστορία Ελληνικής Γλώσσας του ΤΕΦ/ΔΠΘ για τις φωτογραφίες]