Η συμμόρφωση στην υγεία Αικατερίνη Βενέτη Νοσηλεύτρια MSc, PhD (c) Οικονομολόγος
Η διεθνής βιβλιογραφία για τη συμμόρφωση των ασθενών είναι εκτεταμένη. Tα τελευταία 50 χρόνια, υπήρξαν 32.550 σχετικές αναφορές στο PubMed και 10.087 στο PsychLit. Στη διεθνή βιβλιογραφία ανευρίσκονται τρεις όροι που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν τη συμπεριφορά του ασθενή απέναντι στη θεραπευτική αγωγή του. - Συμμόρφωση (compliance) - Προσήλωση (adherence) - Παραμονή (persistence)
Ο όρος «compliance» (συμμόρφωση) προέρχεται από την λατινική λέξη «complire» που σημαίνει «γεμίζω», «ολοκληρώνω μια ενέργεια, πράξη ή διαδικασία ή εκπληρώνω μια υπόσχεση». (Aronson, 2007) Η συμμόρφωση (compliance) ορίζεται ως «ο βαθμός στον οποίο η συμπεριφορά του ασθενούς ανταποκρίνεται στις συστάσεις του θεράποντος ιατρού». (WHO 2003) Ο όρος συμμόρφωση δηλώνει το βαθμό στον οποίο οι ασθενείς ακολουθούν τις συμβουλές που τους δόθηκαν από τους επαγγελματίες υγείας.
Ο όρος «adherence» προέρχεται από τη λατινική λέξη «adhaerere» που σημαίνει «προσκολλώμαι, παραμένω σταθερός». (Aronson, 2007) Η «προσήλωση» αποτελεί µία γενικότερη έννοια η οποία περιγράφει «σε ποιο βαθµό η συμπεριφορά ενός ατόμου, σε σχέση µε τη λήψη φαρμακευτικής αγωγής, την υιοθέτηση διατροφικών συνηθειών και αλλαγών στον τρόπο ζωής είναι αντίστοιχη των συστάσεων ενός παρόχου υγειονομικής περίθαλψης» (WHO 2003)
Οι Ho et al. (2009) ορίζουν την προσήλωση (adherence) ως μια ενεργή, εθελοντική και συνεργατική εμπλοκή του ασθενή σε μια αμοιβαία αποδεκτή συμπεριφορά για να παραχθεί ένα θεραπευτικό αποτέλεσμα. Οι ορισµοί «προσήλωση» (adherence) και «συμμόρφωση» (compliance) θεωρούνται συνώνυμοι από τους νοσηλευτές. (Alikari & Zyga 2014).
Ο όρος παραµονή (persistence) στη θεραπεία ορίζεται ως το χρονικό διάστηµα από την έναρξη της φαρµακευτικής αγωγής µέxρι τη διακοπή της θεραπείας.
Η σπουδαιότητα της συμμόρφωσης Η συμμόρφωση στη θεραπευτική αγωγή θεωρείται ως μια από τις σημαντικότερες παρεμβάσεις στην άσκηση πολιτικής υγείας που συμβάλλει καθοριστικά στη βελτίωση των αποτελεσμάτων της υγείας ενός πληθυσμού και στη συγκράτηση των δαπανών υγείας ενός κράτους. (Γείτονα 2017)
Σύμφωνα με τον ΠΟΥ (2003), η συμμόρφωση στη θεραπευτική αγωγή αποτελεί πολυπαραγοντικό φαινόμενο που προσδιορίζεται από πέντε διαστάσεις: Παράγοντες που αφορούν το σύστημα υγείας Κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες Παράγοντες που αφορούν τη θεραπεία Ατομικούς παράγοντες Παράγοντες που επηρεάζονται από την ίδια την πάθηση
Σύμφωνα με τους Jin et al (2008), οι παράγοντες που σχετίζονται με τη συμμόρφωση διακρίνονται σε δύο κατηγορίες σε: «Σκληρούς» παράγοντες που αφορούν τα αίτια που σχετίζονται με τη θεραπεία, την υγειονομική περίθαλψη, τα χαρακτηριστικά της νόσου, το κόστος περίθαλψης και είναι ποσοτικά μετρήσιμα. «Μαλακούς ή Ήπιους» παράγοντες στους οποίους περιλαμβάνονται διάφορα ψυχοκοινωνικά αίτια, όπως οι πεποιθήσεις για την ασθένεια, η στάση απέναντι στη θεραπεία, τα κίνητρα για τη θεραπεία καθώς και η σχέση μεταξύ ιατρού ασθενή. Οι «μαλακοί ή ήπιοι» παράγοντες είναι δύσκολο να μετρηθούν και να υπολογιστούν, δυνατόν όμως να επηρεάσουν αρνητικά τη βελτιστοποίηση των «σκληρών» παραγόντων.
ΜΗ συμμόρφωση στη θεραπευτική αγωγή Ο όρος μη συμμόρφωση περιλαμβάνει μια ποικιλία εκούσιων και ακούσιων συμπεριφορών, οι οποίες οδηγούν είτε σε υψηλότερη, είτε σε χαμηλότερη λήψη της συνιστώμενης αγωγής. (ACMP 2011) Σύμφωνα με το ΠΟΥ (2003), το ποσοστό της μη συμμόρφωσης σε παγκόσμιο επίπεδο αγγίζει το 50% αναφορικά με ασθενείς που πάσχουν από χρόνιες παθήσεις. Οι επιπτώσεις στη δημόσια υγεία είναι η αύξηση το οικονομικού φορτίου που επιβαρύνει το εκάστοτε σύστημα υγείας της κάθε χώρας. Η ΜΗ συμμόρφωση στις θεραπείες κοστίζει στα συστήματα υγείας της ΕΕ περίπου 125 δισ. ετησίως (9,6% του συνόλου των δαπανών υγείας). (Eurostat 2011)
Οι νεώτεροι ασθενείς συμμορφώνονται λιγότερο στη θεραπεία ενώ οι γυναίκες περισσότερο από τους άνδρες. (Jin et al, 2008) Το ποσοστό συμμόρφωσης είναι χαμηλότερο όταν η νόσος είναι συμπτωματική ή όταν η θεραπεία έχει ανεπιθύμητες ενέργειες. (Weycker et al, 2007) Στις ηλικιακές ομάδες άνω των 60 ετών το ποσοστό συμμόρφωσης ποικίλει από 41% έως 74%, ενώ πολύ δηλώνουν ότι δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν την προτεινόμενη φαρμακευτική αγωγή. (Gold, 2006)
Αίτια ΜΗ συμμόρφωσης Ο ίδιος ο ασθενής (φύλο, ηλικία, εθνικότητα, μορφωτικό επίπεδο ) Η εκπαίδευση (ανεπαρκής εκπαίδευση για αυτοδιαχείριση, η κατανόηση της σοβαρότητα της ασθένειας) Η έλλειψη κατανόησης της σοβαρότητας της ασθένειας από τον ασθενή. Ψυχολογικοί παράγοντες (κατάθλιψη, κατανάλωση αλκοόλ και άλλων ουσιών) Περιβαλλοντικοί παράγοντες (κατανάλωση ανθυγιεινών τροφών, έλλειψη φυσικής δραστηριότητας ) Διαπροσωπικοί παράγοντες (έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ υγειονομικών και ασθενών) Οικογενειακή και κοινωνική υποστήριξη (υψηλό κόστος νοσηλείας, χαμηλό εισόδημα, έλλειψη υποστηρικτικού περιβάλλοντος)
Εργαλεία & Κλίμακες μέτρησης της συμμόρφωσης στη θεραπευτική αγωγή Κλίμακα Morisky, χρησιμοποιείται για πολλές και διαφορετικές ασθένειες ( υπέρταση, άσθμα, υπερλιπιδαιμία, άσθμα, ιός HIV) Σύστημα παρακολούθησης της φαρμακοθεραπείας (MEMS) Εργαλείο συμμόρφωσης ασθενών με ΣΔ τύπου ΙΙ (Ίντας et al, 2011) Ηλεκτρονικά μέσα (δοσομετρικές συσκευές εισπνοής) mhealth (cellphones 4HIV, Colecta Palma Emulator)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Jin, J., Sklar, G., Oh, V., & Li, S. (2008). Factors affecting therapeutic compliance: a review from the patient s perspective. Therapeutics and clinical risk management 4 (1): 269-286 Pharmaceutical Group of the European Union Targeting adherence: Improving patient outcomes in Europe through Community Pharmacists Interventions. May 2008. World Health Organization. Adherence to Long-Term Therapies: Evidence for Action. Geneva, Switzerland: WHO; 2003. Available at: http://www.who.int/chronic_conditions/adherencereport/en/ Alikari V, Zyga S. Conceptual analysis of patient compliance in treatment. Health Science Journal. 2014; 8: 179-186. 11 Ho SF, O Mahony MS, Stewart JA et al. 2009. Inhaler technique in older people in the community. Ageand Ageing, 33:185-188.. Farmer KC. 1999. Methods for measuring and monitoring medication regimen adherence in clinical trials and clinical practice. Clin Ther,21:1074 90. Eisen SA, Miller DK, Woodward RS, et al. 1990. The effect of prescribed daily dose frequency on patient medication compliance. Arch Intern Med,150:1881 4. Alikari V, Zyga S. Conceptual analysis of patient compliance in treatment. Health Science Journal. 2014; 8: 179-186. 11