KATALOGU I PROVIMIT F I Z I K Ë P R O V I M I I M A T U R Ë S N Ë G J I M N A Z

KATALOGU I PROVIMIT F I Z I K Ë P R O V I M I I M A T U R Ë S N Ë G J I M N A Z VITI SHKOLLOR 1/11

Katalogun e provimit e përgatitën: Prof. Dr. Zharko Kovaçeviq Fakulteti Matematiko - Natyror Prof. Dr. Jovan Mirkoviq, Fakulteti Matematiko - Natyror Ana Vujaçiq, prof., Gjimnazi Stojan Ceroviq Gjelosh Gjokaj, prof., Gjimnazi 5 Maji Tatijana Çarapiq, fizikane e dipl., këshilltare për grupin e lëndëve natyrore, Qendra e Provimeve Recensent: Prof. dr. Predrag Miranoviq, Fakulteti Matematiko-Natyror, Podgoricë Përktheu: Luigj Berisha

Përmbajtja 1. Hyrje...4. Rregullat e provimit...5 3. Qëllimet e përgjithshme të provimit...6 4. Struktura e provimit...7 5. Programi i provimit...9 6. Shembulli i testit...16 6.1 Fleta për përgjigje...16 6. Çelësi i detyrave...4 7. Sistemi natyror i elementeve.........31 8. Literatura......3

1. HYRJE Matura Shtetërore futet në sistemin arsimor të Malit të Zi në vitin shkollor 1/11 dhe paraqet kontrollimin ekstern të standardizuar të arriturave të nxënësve në fund të shkollimit katërvjeçar në gjimnaz. Në bazë të Ligjit për gjimnazin, ( Fleta zyrtare e RMZ, nr. 64/ e 8.11., 49/7 e 1.8.7 dhe 45/1 e 4.8.1) Provimi i Maturës jepet në mënyrë eksterne (neni 38), kurse për përgatitjen e materialit të provimit dhe zbatimin e procedurës së Maturës Shtetërore është e ngarkuar Qendra e Provimeve. Me qëllim të përgatitjes sa më adekuate dhe më të mirë të nxënësve, mësimdhënësve dhe të tjerëve të përfshirë në këtë proces Qendra e Provimeve ka ofruar katalogët e kontrollimit të njohurive. Qëllimi i këtij katalogu është që t u lehtësojë nxënësve përgatitjen për provim në të cilin do të kontrollohen nivelet e dijes dhe kompetencat e fituara në gjimnazin e përgjithshëm nga lënda e fizikës. Katalogu i provimit hollësisht e përshkruan provimin nga fizika dhe u kushtohet, para së gjithash, nxënësve dhe mësimdhënësve. Në katalogun e provimit janë cekur qëllimet e përgjithshme të provimit, është përshkruar struktura e provimit, kurse me formën e qëllimeve të provimit saktësisht është thënë përmbajtja e lëndës që i nënshtrohet provimit. Në të ndodhet edhe shembulli i testit me skemë për vlerësim.

. RREGULLAT Të gjithë nxënësit, të cilët do të zgjedhin fizikën për lëndë zgjedhëse në provimin e Maturës Shtetërore do ta japin provimin me shkrim, të njëjtën ditë dhe në të njëjtën kohë. Materiali i provimit do të paketohet në zarfa të veçanta dhe të sigurta (PVC), të cilat do të hapen para nxënësve menjëherë para fillimit të provimit. Testet do të kthehen në Qendrën e Provimeve të paketuara në në qese të sigurta, ku do t i vlerësojnë vlerësuesit e pavarur. Në provim nuk lejohet: prezantimi i rrejshëm, hapja e detyrave të provimit para kohës së lejuar, pengimi i nxënësve tjerë, përshkrimi nga nxënësi tjetër, shfrytëzimi i mjeteve të palejuara, dëmtimi i shifrës në librezën e testimit, mosrespektimi i shenjës për përfundim të provimit. Mjetet e lejuara janë: lapsi i thjeshtë, goma dhe lapsi kimik. Punimi i nxënësit duhet të jetë i shkruar me laps kimik. Vetëm skicat dhe grafiket mund të vizatohen me laps të thjeshtë. Gjatë provimit lejohet përdorimi i llogaritësit elektronik. 5

3. QËLLIMET E PËRGJITHSHME TË PROVIMIT promovimi i vështrimit shkencor në botë dhe mësimi i qëndrueshëm theksimi i rolit vendimtar të dijes nga fizika për ndërtimin e shoqërisë të bazuar në dituri vlerësimi i përgjithshëm i njohurive dhe i shkathtësive të fituara nga fizika të cilat janë të planifikuara me katalogun arsimor të programit të lëndës së fizikës për gjimnaz të përgjithshëm kontrollimi i njohjes së definicioneve të madhësive fizike, varësive funksionale në mes tyre dhe ligjeve fizike, si dhe kufijëve të zbatimit të tyre kontrollimi i aftësive të shkrimit të vlerave numerike të madhësive fizike, paraqitja në njësi të ndryshme matëse kontrollimi i aftësive të interpretimit të drejt të varësive funksionale në mes të madhësive fizike të shprehura me shprehje analitike dhe përmes grafikut kontrollimi i aftësive të zbatimit të njohurive të fituara nga fizika për zgjidhjen e detyrave të thjeshta kontrollimi i aftësive të vërejtjes dhe analizës së problemit, përkthimit të tij në formë të detyrës nga fizika dhe aftësive të zgjedhjes gjegjëse të zgjidhjes së tij kontrollimi i aftësive të gjetjes së mënyrave të ndryshme të zgjidhjes së problemit, kreativiteti dhe fleksibiliteti me rastin e analizës së fakteve kontrollimi i veçantë i njohurive dhe i shkathtësive të fituara nga fizika të domosdoshme për vazhdim të mëtejshëm të arsimimit 6

4. STRUKTURA E PROVIMIT Provimi zgjat 1 minuta. Detyrat në test mund të jenë: detyrat e tipit të mbyllur dhe detyrat e tipit të hapur. DETYRAT E TIPIT TË MBYLLUR Detyrat me zgjedhje të shumëfishtë Nxënësi nga më shumë përgjigje të ofruara zgjedh një të saktën. Përgjigjet e sakta duhet përshkruar me kujdes në vendin e paraparë në fletën për përgjigje e cila është dhënë me test. Detyrat me bashkim dhe rregullim Detyrat e ofruara përmbajnë më shumë pyetje dhe më shumë përgjigje. Numri i përgjigjeve të ofruara duhet të jetë për të paktën një më i madh nga numri i pyetjeve, kurse çdo pyetje i përgjigjet vetëm një përgjigje. Detyrat e renditjes Detyrat e ofruara përmbajnë të dhëna të caktuara, kuptime apo ngjarje të cilat duhet radhitur në mënyrë të caktuar. Nxënësit duhet që numrin e caktuar t ia bashkojnë të dhënave të dhëna, kuptimeve ose ngjarjeve. Detyrat e zgjedhjeve alternative Detyrat përmbajnë disa pohime. Nxënësit duhet që për çdo pohim të vendosin nëse është i saktë apo jo. DETYRAT E TIPIT TË HAPUR Detyrat e tipit të hapur kërkojnë shkrimin e përgjigjes në vendin e paraparë për të. Përgjigjja duhet të jetë e qartë dhe e saktë, pa shpjegime të shumta. Detyrat e plotësimit Nxënësit duhet ta përfundojnë ndonjë fjali ose figurë, ta shënojnë pjesën e caktuar të figurës, ta shkruajnë pjesën që mungon apo ta plotësojnë ndonjë pohim. Përgjigjja e shkurtër Nxënësit përgjigjen shkurt në pyetjet e shtruara: me fjali të thjeshtë, me formulë ose me numër te i cili arrihet pas disa hapave të bashkuar. Përgjigjja më e gjatë Nxënësit arrijnë te rezultati përfundimtar me zgjidhjen e më tepër kërkesave apo me zbatimin e ecurive më të komplikuara të njehsimit. Struktura e provimit është paraqitur në tabelën 1. Tabela 1. Struktura e provimit. Tip i detyrave Numri i detyrave Numri i pikëve Detyrat e tipit të mbyllur 4-5% 3-4% Detyrat e tipit të hapur 5-6% 6-7% 7

Përmbajtjet të cilat i nënshtrohen provimit janë në pajtim me planin dhe programin mësimor nga lënda e fizikës dhe janë të ndara në gjashtë fusha. Përfaqësimi me përqindje i fushave në test ka të bëjë me përqindjen e numrit të përgjithshëm të pikëve dhe është paraqitur në tabelën. Tabela. Numri rendor Fushat Përfaqësimi i fushave në test I Madhësitë fizike dhe matjet 5 ± 5% II Mekanika ± 5% III Elektromagnetizmi ± 5% IV Oscilimet. Valët. Optika ± 5% V Termodinamika 15 ± 5% VI Fizika bashkëkohore ± 5% Numri maksimal i pikëve është 6. Në detyrat me zgjedhje të shumëfishtë përgjigjja e saktë sjell dy pikë, kurse në të gjitha rastet tjera zero pikë. Detyrat e radhitjes, bashkimit, me zgjedhje alternative dhe tipit të hapur mund të vlerësohen pjesërisht, gjë që është paraparë me skemë për vlerësim. Detyra e cila nuk është zgjidhur saktë nuk sjell pikë negative. 8

5. PROGRAMI I PROVIMIT I Madhësitë fizike dhe matjet Përmbajtja: Madhësitë fizike. Ligji fizik. Matjet. Gabimet e matjes. Qëllimet e provimit: Nxënësi /ja tregon se di:.1. t i analizojë madhësitë fizike, njësitë matëse dhe ligjet fizike.. ta shpjegojë kuptimin e matjes, t i caktojë gabimet e matjeve dhe t i shënojë rezultatet e matjes. II MEKANIKA 1. KINEMATIKA Përmbajtja: Lëvizja mekanike. Vektori i zhvendosjes. Shpejtësia mesatare. Vektori i shpejtësisë dhe vektori i nxitimit. Shpejtësia relative. Lëvizja drejtvizore me nxitim të përhershëm. Lëvizja e përbërë. Lëvizja e pikës materale nëpër rrugën rrethore. Qëllimet e provimit: Nxënësi /ja tregon se di: 1.1. ta shpjegojë kuptimin e lëvizjes mekanike të trupave dhe pikës materiale 1.. ta njohë dhe ta caktojë shpejtësinë mesatare, shpejtësinë e çastit dhe nxitimin e trupave 1.3. t i shkruaj dhe t i zbatojë ekuacionet s(t), v(t) dhe a(t) për lëvizjen e njëtrajtëshme dhe për lëvizjen njëtrajtësisht të ndryshuar 1.4. ta përshkruaj rënien e lirë, helljen vertikale dhe helljen horizontale 1.5. ta caktojë vektorin e pozitës dhe vektorin e zhvëndosjes së trupit 1.6. ta njehësoi shpejtësinë relative të trupit 1.7. ta shpjegojë komponentin tangjenor dhe komponentin normal të vektorit të nxitimit 1.8. ta shfrytëzojë lidhjen në mes të shpejtësisë lineare dhe asaj këndore 1.9. ta përshkruaj lëvizjen e njëtrajtshme dhe lëvizjen e jotënjëtrajtshme rrethore. DINAMIKA Përmbajtja: Veprimi reciprok i trupit.vektori i forcës. Ligjet e Njutnit për dinamikën. Sistemet inerciale dhe joinerciale të referencës. Impulsi i i trupit pikësor. Ligji i ruajtjes së impulsit dhe zbatimi i tij. Forca centripetale dhe forca centrifugale. Ligji i Njutnit për gravitacion. Dinamika e rotacionit të trupit të ngurtë. Ligji i ruajtjes së momentit të impulsit. Puna mekanike dhe energjia. Energjia potenciale e sustës elastike dhe energjia potenciale e gravitacionit. Ligji i ruajtjes së energjisë së përgjithshme mekanike dhe zbatimi i tij. Fuqia. 9

Qëllimet e provimit: Nxënësi /ja tregon se di:.1. t i shpjegojë pasojat e bashkëveprimit të trupave.. ta analizojë forcën si madhësi vektoriale.3. t i zbatojë ligjet e Njutnit.4. t i dallojë sistemet inerciale dhe joinerciale të referencës.5. t i zbatojë ligjet e ruajtjes së impulsit.6. ta caktojë forcën centrifugale dhe forcën centripetale.7. ta shpjegojë dhe ta zbatojë Ligjin e Njutnit për gravitacion.8. ta përshkruaj lëvizjen translatore dhe lëvizjen e rotacionit të trupit të ngurtë.9. ta shpjegojë momentin e forcës dhe momentin e bashkimit të fuqisë.1. ta shpjegojë dhe ta llogaris energjinë potenciale dhe potencialin e trupave në fushën e gravitacionit.11. ta njohë se puna është e barabartë me ndryshimin e energjisë mekanike.1. ta analizojë energjinë potenciale të sustës elastike.13. ta zbatojë ligjin e mbajtjes së energjisë së përgjithshme mekanike.14. ta analizojë kuptimin e fuqisë në mekanikë 3. STATIKA Përmbajtja: Barazpesha. Rrafshi i pjerrët. Leva. Deformimi mekanik i trupave. Qëllimet e provimit: Nxënësi /ja tregon se di: 3.1. t i zbatojë kushtet e barazpeshës në rrafshin e pjerrët dhe në levë 3.. ta zbatojë ligjin e Hukut 4. MEKANIKA E FLUIDEVE Përmbajtja: Rrjedhimi i fluideve dhe ekuacioni i kontinuitetit. Ekuacioni i Bernulit. Qëllimet e provimit: Nxënësi /ja tregon se di: 4.1. ta përshkruaj kuptimin e fluidit dhe ta shfrytëzojë ekuacionin e kontinuitetit 4.. ta zbatojë ekuacionin e Bernulit III ELEKTROMAGNETIZMI 1. FUSHA ELEKTRIKE Përmbajtja: Sasia e elektrizimit.ligji i ruajtjes së elektrizimit. Ligji i Kulonit. Fusha elektrike. Puna e fushës elektrike. Potenciali i fushës elektrike dhe tensioni elektrik. 1

Kondenzatorët elektrik. Lëvizja e grimcës së elektrizuar në fushën homogjene elektrike. Qëllimet e provimit: Nxënësi /ja tregon se di: 1.1. ta zbatojë ligjin e ruajtjes së elektrizimit 1.. ta zbatojë Ligjin e Kulonit 1.3. ta caktojë vektorin e intensitetit të fushës elektrike 1.4. ta caktojë potencialin në pikën e fushës 1.5. ta shpjegojë lidhjen në mes të tensionit dhe punës në fushën elektrike 1.6. ta zbatojë analogjinë e lëvizjes së grimcës së elektrizuar në fushën homogjene elektrike me rënie e lirë dhe helljen vertikale 1.7. ta ckatojë kapacitetin e kondenzatorit, kapacitetin ekuivalent të kondenzatorëve të lidhur në seri dhe paralel. INTENSITETI I RRYMËS Përmbajtja: Intensiteti i rrymës elektrike. Rezistenca elektrike e përçuesit të metaltë. Lidhja në seri dhe lidhja paralele e rezistuesëve. Ligji i Omit. Ligjet e Kirkofit. Ligji i Xhul/Lencit. Fuqia e rrymës elektrike. Qëllimet e provimit: Nxënësi /ja tregon se di:.1. ta shpjegojë intensitetin e rrymës elektrike.. ta analizojë formulën për rezistencën elektrike.3. ta analizojë varësinë e rezistencës elektrike nga temperatura.4. ta shpjegojë dhe ta zbatojë Ligjin e Omit.5. ta njehsoi rezistencën ekuivalente me rastin e lidhjes paralele dhe lidhjes serike të rezistuesëve.6. ta zbatojë rregullën e parë dhe rregullën e dytë të Kirkofit.7. ta shpjegojë punën dhe fuqinë e rrymës elektrike dhe ta zbatojë Ligjin e Xhul-Lencit.8. ta ndryshojë hapësirën matëse të ampermetrit dhe voltmetrit 3. DUKURITË MAGNETIKE DHE ELEKTROMAGNETIKE Përmbajtja: Fusha magnetike. Forca e Lorencit. Forca e Amperit. Fluksi i fushës magnetike. Ligji i Faradeit për induksion. Vetëindukcioni. Qëllimet e provimit: Nxënësi /ja tregon se di: 3.1. ta analizojë veprimin e fushës magnetike në grimcën e elektrizua e cila lëviz në të. 11

3.. ta analizojë veprimin e fushës magnetike në përcjellësin me rrymë dhe bashkëveprimin e dy përcjellësve të rrymës elektrike. 3.3. ta shpjegojë fluksin magnetik 3.4. ta shpjegojë Ligjin e Faradeit për induksion 3.5. ta shpjegojë vetëinduksionin IV Oscilimet. Valët. Optika 1. Oscilimet Përmbajtja: Oshilatori harmonik linear. Lavjerrësi matematikor. Rryma alternative. Qarku oshilator. Qëllimet e provimit: Nxënësi /ja tregon se di: 1.1. ta përfitojë dhe ta analizojë varësinë x(t), v(t), a(t), te oscilimet harmonike 1.. ta caktojë periodën e lavjerrësit të sustës dhe lavjerrësit matematikor 1.3. ta llogarisë energjinë e përgjithshme mekanike varësisht nga amplituda 1.4. t i dallojë oshilimet e shuara dhe të detyruara dhe ta përshkruaj dukurinë e rezonancës 1.5. ta analizojë varësinë e rrymës dhe tensionit alternativ nga koha 1.6. ta dallojë vlerën maksimale dhe efektive të intensitetit të rrymës, tensionit dhe fuqisë 1.7. ta krahasojë numrin e spirave dhe vlerat e tensionit në primar dhe sekondar të transformatorit. Valët Përmbajtja: Vala mekanike. Vala progresive dhe vala e qëndrueshme. Zëri. Vala elektromagnetike. Qëllimet e provimit: Nxënësi /ja tregon se di:.1. ta shpjegojë lidhjen në mes të gjatësisë së valëve, frekuencave dhe shpejtësisë së valës progresive.. ta caktojë shpejtësinë për valët longjitudinale dhe valët transversale.3. ta caktojë gjatësinë valore dhe harmonikët te vala e qëndrueshme.4. ta llogaris ndryshimin e frekuencës te efekti i Doplerit.5. ta caktojë intensitetin dhe shpejtësinë e valës elektromagnetike 3. Optika Përmbajtja: Indeksi i thyerjes. Dëbimi dhe thyerja e dritës. Pasqyrës dhe thjerrëzës. Interferenca e dritës. 1

Difraksioni i dritës. Polarizimi i dritës. Qëllimet e provimit: Nxënësi /ja tregon se di: 3.1. ta caktojë këndin e thyerjes dhe këndin e reflektimit total të dritës në kufi të dy mjediseve 3.. ta caktojë shëmbëlltyrën dhe zmadhimin e objektit në bazë të ekuacionit të pasqyrave 3.3. ta caktojë shëmbëlltyrën dhe zmadhimin e objektit në bazë të ekuacionit të thjerrëzave 3.4. t i caktojë kushtet për maksimumin dhe minimumin interferues të dy burimeve koherente të dritës 3.5. ta caktojë kushtin për fitimin e maksimumeve difraksionale 3.6. ta analizojë dhe ta zbatojë Ligjin e Malusit V Termodinamika Përmbajtja: Temperatura. Energjia e brendshme e gazit ideal. Puna gjatë zgjerimit dhe ngjeshjes së gazit. Shtypja e gazit ideal. Ekuacioni i gjendjes së gazit. Ligjet e gazërave. Sasia e nxehtësisë dhe kapacitetet termike. Ligji i parë i termodinamikës. Procesi Adijabat. Proceset rrethore. Zgjerimi termik i trupave të ngurtë dhe të lëngët. Kalimet fazore. Qëllimet e provimit: Nxënësi /ja tregon se di: 1.1. ta analizojë ekuacionin themelor të teorisë kinetike-molekulare 1.. ta përshkruaj gazin ideal dhe ta shpjegojë energjinë e brendshme të gazit ideal 1.3. ta caktojë nga p-v diagrami punën gjatë zgjerimit dhe ngjeshjes së gazit 1.4. ta përkufizojë dhe analizojë temperaturën absolute dhe sasinë e nxehtësisë 1.5. ta analizojë parimin I të termodinamikës 1.6. t i përfitojë dhe t i analizojë ligjet e gazërave duke zbatuar ekuacionin e gjendjes së gazit ideal 1.7. ta paraqesë dhe ta shpjegojë procesin (ciklin) qarkor në diagramin p-v 1.8. ta shpjegojë procesin Adiabatik 1.9. ta shpjegojë parimin e punës së motorëve termikë dhe aparateve për ftohje 1.1. t i shfrytëzojë formulat për zgjerim linear dhe formulat për zgjerim vëllimor 1.11. t i zbatojë ekuacionet e balancit termik 1.1. t i shjegojë dhe t iparaqesë në mënyrë grafike kalimet fazore 13

VI FIZIKA BASHKËKOHORE 1. Teoria speciale e relativitetit Përmbajtja: Postulatet e Teorisë speciale të relativitetit. Transformimet e Lorencit. Karakteri relativistik i kohës dhe gjatësisë. Kuptimi relativistik i masës, impulsit dhe energjisë. Qëllimet e provimit: Nxënësi /ja tregon se di: 1.1. t i shpjegojë postulatet e Teorisë speciale të relativitetit dhe pasojat e tyre fizike 1.. t i shfrytëzojë transformimet e Lorencit 1.3. t i zbatojë shprehjet për kontraksionin e gjatësisë dhe dilatacionin e kohës 1.4. t i zbatojë shprehjet për masën dhe energjinë relativistike 1.5. ta shfrytëzojë lidhjen e energjisë relativistike dhe impulsit. Fizika atomike Përmbajtja: Struktura e atomit. Kuptimi i kuantit të energjisë të rrezatimit elektromagnetik. Efekti fotoelektrik. Impulsi i fotoneve. Efekti i Komptonit. Rrezja dhe energjia e orbitave stacionare të elektronit në atom. Spektret e atomit të hidrogjenit dhe atomeve të tipit të hidrogjenit. Kuantizimi i momentit orbital, spinit dhe energjisë. Parimi ekskluziv i Paulit. Hipoteza e De Brolit dhe relacioni i Hajzenbergut për papërcaktueshmërinë. Rrezatimi frenuer dhe rrezatimi karakteristik i rentgenit. Qëllimet e provimit: Nxënësi /ja tregon se di:.1. ta shpjegojë strukturën e atomit.. ta shpjegojë Ligjin e Plankut për rrezatimin elektromagnetik.3. ta përshkruaj efektin fotoelektrik dhe ta zbatojë ekuacionin e efektit fotoelektrik..4. ta përshkruaj edhe impulsin e fotoneve.5. ta zbatojë shprehjen për ndryshimin e gjatësisë valore gjatë efektit të Komptonit.6. ta përshkruaj natyrën dualiste të mikrogrimcës.7. t i analizojë relacionet e Hajzenbergut për papërcaktuashmërinë.8. t i shpjegojë postulatet e Borit.9. ta caktojë rrezen, shpejtësinë dhe energjinë e elektronave në orbitat e stacionuara të atomit.1. ta caktojë spektrin e atomit të hidrogjenit dhe atomeve të tipit të hidrogjenit.11. ta shpjegojë kuantizimin e momentit orbital, spinit dhe energjisë.1. ta analizojë kuptimin fizik të numrave kuantik.13. ta zbatojë parimin e Paulit për përjashtim.14. ta shpjegojë rrezatimin frenues dhe rrezatimin karakteristik të rentgenit 14

3. Fizika bërthamore Përmbajtja: Karakteristikat themelore të bërthamës. Defekti i masës dhe energjia e lidhjes. Vetitë e forcave bërthamore. Rrezatimi radioaktiv (α-zbërthimi, β-zbërthimi dhe γ-rrezatimi). Ligji i zbërthimit radioaktiv. Aktiviteti i burimit radioaktiv. Karakteristikat themelore të reaksioneve bërthamore. Fizioni dhe fuzioni. Qëllimet e provimit: Nxënësi /ja tregon se di: 3.1. ta përshkruaj bërthamën (masën, sasinë e elektrizimit, numrin rendor, dimensionin dhe spinin) 3.. t i shfrytëzojë shprehjet për defektin e masës dhe energjinë e lidhjes 3.3. t i përshkruaj fuqitë bërthamore 3.4. ta analizojë dhe ta zbatojë ligjin e zbërthimit radioaktiv 3.5. ta analizojë dhe ta zbatojë aktivitetin e burimit radioaktiv 3.6. ta shpjegojë barazpeshën radioaktive 3.7. ta shpjegojë dhe analizojë α-zbërthimin 3.8. ta shpjegojë dhe analizojë β-zbërthimin 3.9. ta shpjegojë dhe analizojë γ-rrezatimin 3.1. t i analizojë karakteristikat themelore të reaksioneve bërthamore 3.11. t i shpjegojë fisionin dhe fuzionin bërthamor 15

6. Shembulli i testit Në detyrat prej 1 deri në 9 rretho shkronjën para përgjigjes së saktë dhe përshkruaje atë në fletën për përgjigje. PROVIMI I MATURËS FLETA PËR PËRGJIGJE F I Z I K Ë Shifra e nxënësit Shëno kështu 16

1. Cila nga formulat e cekura paraqet lidhjen në mes të intensitetit të shpejtësisë këndore dhe shpejtësisë lineare: a. w v r b. v w r c. v r w pikë. Trupi i masës m lëviz me shpejtësi 1 m/s dhe përplaset me trupin që nuk është në lëvizje e që ka masën katër herë më të madhe se ai. Në këtë përplasje trupat bashkohen dhe mëtutje lëvizin si një tërësi. Me cilën shpejtësi lëvizin? a. m/s b. 4 m/s c. 6 m/s d. 8 m/s pikë 3. Sa është perioda e oshilimit të lavjerrësit me gjatësi l, nëse ndodhet në ashensor i cili zbret me nxitim a g? a. b. T p l g c. d. T p l g pikë 17

4. Çekani rrah në binarë, kurse impulsi i krijuar i zërit arrin deri te ana e kundërt e saj për t,5 s. Sa është gjatësia e binarit nëse moduli i Jungut për elasticitet të metalit, nga i cili është i ndërtuar ai, është E 1 GPa ndërsa dendësia r 7 kg/m3? Υ a. 13 m b. 74 m c. 31 m d. 47 m pikë 5. Pas dy zbërthimeve ß +, bërthama e poloniumit 84 Po 14 bëhet bërthamë Z X A. Cakto numrin e masës dhe numrin atomik të bërthamës Z X A. Rretho shkronjën para përgjigjes së saktë. A Z A. 1 8 B. 1 81 C. 13 83 D. 14 81 E. 14 8 pikë 6. Sa ka vlera të mundshme të numrit orbital kuantik l në atom, nëse vlera e numrit kryesor kuantik është n 4? a. 3 b. 4 c. 16 d. 3 pikë 7. Trupi është elektrizuar me sasi pozitive të elektrizimit +e. Sa do të jetë elektrizimi i trupit, nëse nga ai shkëputet elektrizimi 3e? a. e b. -5e c. +e d. +5e pikë 18

8. Me rregull të shuplakës së djathtë, cakto kahun dhe drejtimin e vektorit të induksionit magnetik B, në figurë të fushës magnetike në pikën A, rreth përcjellësit nëpër të cilin rrjedh rryma I drejtimi i të cilit është treguar në figurë. Rretho shkronjën para përgjigjes së saktë. 1 I A 3 4 a. 1 b. c. 3 d. 4 pikë 9. Cila nga skemat e shënuara ka kapacitetin ekuivalent të qarkut C e 4C. C C a. C C b. C C C C C c. C C pikë 19

Nga detyra 1 deri në detyrën 5 shkruaj përgjigjet në vendin e paraparë për to. 1. Në tabelë janë treguar rezultatet e matjes së rrezes së një topi të vogël. Numri i matjeve 1 3 4 5 6 7 8 Rezultatet e matjeve [mm] 1, 9,99 1,51 1,33 1,45 1,3 1,1 1,1 Cakto: a. vlerën mesatare të rezultatit të matjes b. gabimin maksimal absolut të matjeve të kryera c. gabimin maksimal relativ të matjeve të kryera Zgjidhja: 3 pikë 11. Rreth cilindrit me rreze r 5 cm, i cili rrotullohet rreth boshtit të vet me shpejtësi konstante për t 4s mbështjellën l 9,4 m. Llogarit shpejtësinë këndore të rrotullimit të cilindrit. Zgjidhja: 3 pikë 1. Pika materiale lëviz nëpër rrugë rrethore me rreze cm me nxitim tangjetor a t 5 m/s. Pas sa kohe nxitimi normal i pikës materiale do të jetë i barabartë me nxitimin tangjentor të saj? Zgjidhja: 4 pikë 13. Në trupin me masën m kg i cili është në qetësi vepron forca konstante F 1 N. Sa është rruga që kalon ai trup pas s nga veprimi i forcës? Zgjidhja: pikë

14. Pika e burimit të dritës ndodhet në ujë në thellësi h. Sa është rrezja e rrethit në sipërfaqe të ujit në të cilin rrezet e dritës dalin nga ai. Indeksi i thyerjes së ujit është n. Zgjidhja: 3 pikë 15. Ku duhet vendosur objektin, e madhësisë P 1cm para thjerrëzës së hollë përmbledhëse me gjatësi fokale f 1 cm, që të fitohet shëmbëlltyra e tij reale e madhësisë L cm? Zgjidhjen e detyrës paraqite grafikisht. Zgjidhja: 3 pikë 16. Në cilën pjesë të ciklit të paraqitur në diagramin p T 1 mol e gazit njëatomik pranon nxehtësinë (Q>)? Shpjegoje. Zgjidhja: 3 pikë 17. Shkruaj >, < apo në vendin e duhur në fushat e zbrazëta të tabelës: për zgjerimin e gazit në procesin rrethor në drejtimin e kundërt nga drejtimi i lëvizjes së hakrepit në orë në procesin izohorik në procesin rrethor në drejtim të lëvizjes së hakrepit në orë për ngjeshjen e gazit A pikë 1

18. Shkruaj >, < apo në vendin e duhur në fushat e zbrazëta të tabelës për energji të brendshme: U H O 1 mol 1 mol 1 g 1 g 19. Temperatura normale e trupit të njeriut është: C K 1pikë. 1. Temperatura A energjia që një trup e shkëmben me tjetrin. Energjia e brendshme e sistemit B shuma e energjive kinetike dhe potencialeve të grimcave 3. Procesi Adiabatik C në të cilin nuk ka shkëmbim të nxehtësisë me mjedisin 4. Shkëmbimi i nxehtësisë eshtë D E kalimi nga një gjendje në tjetrën sipërfaqja nën grafikun në p-v diagramin F 5. Puna e gazit G 6. Sasia e nxehtësisë H masa e energjisë kinetike mesatare të lëvizjes së molekulave masa kuantitative e ndryshimit të energjisë së brendshme gjatë shkëmbimit të nxehtësisë procesi në të cilin ndërrohet energjia e brendshme pa kryerje të punës Secilit kuptim fizik bashkoja definicionin gjegjës. 1 3 4 5 6 pikë 1. Korniza kënddrejte, me brinjë a 1ccm dhe b cm ndodhet në fushën 3 magnetike homogjene me induksion B 1 T me ç rast vijat e forcës janë normale në kornizë. Cakto Ems të induktuar në kornizë: a. nëse lëviz me shpejtësi në drejtim normal në B b. nëse brinja e kornizës zvogëlohet prej a 1 cm në a 8 cm për 1 s Zgjidhja: 3 pikë

. Elektroni në atom të hidrogjenit humb energji prej 3, ev gjatë kalimit në nivelin e dytë energjetik ( n ). Në cilin nivel energjetik ka qenë atomi? Energjia e jonizimit është E j 13, 6 ev. Zgjidhja: 3 pikë 8 8 3. Mostra radioaktive përmban 4,8 1 atome. Pas 5 sekondave mbesin,3 1 atome të asaj mostre. Llogarit kohën e gjysmë zbërthimit T 1 të elementit radioaktiv dhe konstantën e zbërthimit radioaktiv l. Zgjidhja: 3 pikë 1 4. Akceleratori shpejton protonet deri te energjia kinetike 11, 1 J. Sa herë rritet masa e protoneve? Masa e qetësisë së protoneve është 1,776u. u c 931, 5 MeV 19 1J 1,6 1 MeV Zgjidhja: 3 pikë 5. Pika e vajit (me dendësi r 8 kg/m 3 ) rri pezull mbi fushë homogjene elektrike me intensitet E 1 N/C. Elektrizimi i pikës është 1 nc. Sa është rrezja e pikës së vajit? Zgjidhja: 3 pikë 3

6. Zgjidhja 1. B. v r ω. A. m/s 3. C. 4. B. 74 m 5. E numri i masës A- 14, numri atomik Z -8 6. B. 4 7. A. e 8. B. 9. A. 1. A. d 1, + 9,99 + 1,51+ 1,33 + 1,45 + 1,3 + 1,1 + 1,1 1, 3mm 8 B. Gabimi maksimal absolut i matjeve të kryera është d d d 1,3 + 1,51, 8 mm max max C. Gabimi relativ i matjes është: d,8mm d,7 d 1,3mm max,7 % Për çdo përgjigje të saktë nën a), b) apo c) nga Maksimalisht 3 pikë 11. j n p rad l n r p l Numri i rrotullimeve të cilindrit është n 3 orrottul p r ϕ n π 188, 4rad pikë rad w j 47,1 t s Maksimalisht 3 pikë 4

1. a t a r a n w r Nga kushti i detyrave rrjedh se është a r w r w a a t a r w a t t 1 a t r a, t s Për zgjidhjen e detyrave me gabim gjatë llogaritjes 3 pikë. Maksimalisht 4 pikë 13. S at / F ma a F/m F t S 1m m Maksimalisht pikë 14. I sina n sin b n1 Këndi i refleksionit total për mjedisin ujë-tokë është a arcsin 1 g n II 1 ajëri R uji h α g I dhe II Rrezja e rrethit përmes të cilës kalon burimi i dritës është 1 R h t g a g h t g arc sin n1 Maksimalisht 3 pikë 5

15. l p f p l cm cm P L p l 1 1 1 1 + cm f p p f p p f 15 3 3 1 1 1 + F F P p f l 6

16. A U Q +,,, 1, 1 < < < > A Q A V p V RT n p const T U T m U Q A V const. V ~ T, V RT n p U T 3,3 m < < < D D D D U A Q A i V, T p RT n const,v p U T 1 3 3,1 m > + > > > > > D D D D D Diagrami gjegjës p - V Përgjigjja e saktë është procesi 3 1 Çdo proces sjell nga. Maksimalisht 3 pikë

17. A p V për zgjerimin e gazit në procesin rrethor në drejtimin e kundërt nga drejtimi i lëvizjes së hakrepit në orë < në procesin izohorik A në procesin rrethor në drejtim të lëvizjes së hakrepit në orë > për ngjeshjen e gazit < > Tri ose katër përgjigje të sakta - Maksimalisht pikë 18. Për gazërat njëatomike: U m n m M O 3 M g M H mol g mol 3n mrt Në H O 1 mol 1 mol 1 g > 1 g 19. 1 T t + 73,15 K C C K 36,5 39,65 Pranohet zgjidhja, nëse merret se temperatura normale është 37 C 31,15 K. 1 3 4 5 6 F B C H E G Katër ose pesë përgjigje të sakta - Maksimalisht pikë 8

1. A. e i B. f f 1 B S ei - t t S S S 1 S 4cm e i 1 T (,4m) 3 4 1s 1 8 ε 16, 1 V i Maksimalisht 3 pikë.. E E nx E 1 1 3, 13,6 n n x 1 1 3, 13,6( ) n x 13,6eV 3,eV + 3,4eV n 6 x n x Për zgjidhjen e detyrave me gabim gjatë llogaritjes pikë Maksimalisht 3 pikë. 3. N N 16 4 t T t T1 1 1 t T1 T 4 1 N N t 4 5 T1 6,5 s. 4 ln l T t T1,693,1 6,5 s t T1 1 Pranohet edhe zgjidhja në tjetër mënyrë. l t N N e Maksimalisht 3 pikë. 9

4. E E mc k + m c m c 1J 1,6 1 E 19 mc k ev m m E k + m c Ek 1+ m c Detyra e bërë pa llogaritje pikë. Maksimalisht 3 pikë. 5. 75,5 Kushti që duhet të plotësohet për të qëndruar sfera pezull është F e Q. F e Q q E m g 9 N 3 1 1 C 1 q E r V g r C 3 k g m 4 8 3,14 9,81 3 4 3 m s q E r r p g 3 9 1 3 3 9 3 3 3 q E m,3 1 m,67 1 r 3 9857,88 4 r p g 3-4 m Detyra e kryer pa llogaritje pikë. Maksimalisht 3 pikë. 3

1 3 4 5 6 7 P E R 7. I Sistemi O D N I periodik S I S T E M i elementeve E L E M E N A T A 1 18 1,1 H 1 1,1 H 1 masa atomike relative simboli numri rendor 13 14 15 16 17 4, He 6,94 Li 3 9,1 Be 4 1,81 B 5 1,1 C 6 14,1 N 7 15,99 O 8 19, F 9,18 Ne 1,99 Na 11 4,31 Mg 1 E L E M E N T E T K A L I M T A R E 3 4 5 6 7 8 9 1 11 1 6,98 Al 13 8,9 Si 14 3,97 P 15 3,7 S 16 35,45 Cl 17 39,95 Ar 18 39,1 K 19 4,8 Ca 44,96 Sc 1 47,9 Ti 5,94 V 3 5, Cr 4 54,94 Mn 5 55,85 Fe 6 58,93 Co 7 58,71 Ni 8 63,55 Cu 9 65,39 Zn 3 69,7 Ga 31 7,59 Ge 3 74,9 As 33 78,96 Se 34 79,9 Br 35 83,8 Kr 36 85,47 Rb 37 87,6 Sr 38 88,91 Y 39 91, Zr 4 9,91 Nb 41 95,94 Mo 4 98,91 Tc 43 11,7 Ru 44 1,91 Rh 45 16,4 Pd 46 17,87 Ag 47 11,41 Cd 48 114,8 In 49 118,71 Sn 5 11,75 Sb 51 17,6 Te 5 16,9 I 53 131,3 Xe 54 13,91 Cs 55 137,33 Ba 56 138,91 La 1 57 178,49 Hf 7 18,95 Ta 73 183,85 W 74 186,1 Re 75 19,3 Os 76 19, Ir 77 195,9 Pt 78 196,97 Au 79,59 Hg 8 4,37 Tl 81 7, Pb 8 8,98 Bi 83 (9) Po 84 (1) At 85 () Rn 86 (3) Fr 87 (6) Ra 88 (7) Ac 89 (61) Rf 14 (6) Ha 15 66,1 Sg 16 64,1 Bh 17 77 Hs 18 68,1 Mt 19 69 Ds 11 7 Uuu 111 85 Uub 11 14,1 Lantanoidi 1 Ce 58 14,91 Pr 59 144,4 Nd 6 145 Pm 61 15,4 Sm 6 151,97 Eu 63 157,5 Gd 64 158,93 Tb 65 16,5 Dy 66 164,93 Ho 67 167,6 Er 68 168,93 Tm 69 173,4 Yb 7 174,97 Lu 71 3,4 Aktinoidi 1 Th 9 31,4 Pa 91 38,3 U 9 (37) Np 93 44 Pu 94 43 Am 95 47 Cm 96 47 Bk 97 51 Cf 98 (54) Es 99 57 Fm 1 58 Md 11 59 No 1 (6) Lr 13

8. Literatura Literatura themelore Nxënësit mund të përgatitën për provim duke shfrytëzuar tekstet: Fizika 1 (teksti dhe përmbledhja e detyrave), Natasha Çallukoviq, Predrag Miranoviq, Fizika (teksti dhe përmbledhja e detyrave), Natasha Çallukoviq, Predrag Miranoviq, Fizika 3 (teksti dhe përmbledhja e detyrave), Natasha Çallukoviq, Natasha Kadelburg, Mara Shqepanoviq

Vaka Đurovića bb, 81 Podgorica ic@iccg.edu.me, www.iccg.edu.me