Πρόγραμμα ΔΙΑΤΡΟΦΗ Πόσα παιδιά συμμετέχουν στο Πρόγραμμα; Το Πρόγραμμα ΔΙΑ.ΤΡΟΦΗ απευθύνεται σε μαθητές δημοσίων σχολείων κοινωνικοοικονομικά ευπαθών περιοχών της χώρας, που πλήττονται περισσότερο από την οικονομική κρίση. Σήμερα υλοποιείται σε 206 σχολεία με 32.358 μαθητές σε ολόκληρη την Ελλάδα, εκ των οποίων 111 σχολεία με 20.935 μαθητές βρίσκονται στην Αττική, 31 σχολεία με 4.492 μαθητές στη Θεσσαλονίκη και 64 σχολεία με 11.603 μαθητές στην υπόλοιπη Ελλάδα και συγκεκριμένα στους νομούς Αχαΐας, Βοιωτίας, Έβρου, Εύβοιας, Ηλείας, Ημαθίας, Κορινθίας, Λάρισας, Μαγνησίας, Ξάνθης, Ροδόπης και Τρικάλων. Κατά τους επόμενους μήνες το πρόγραμμα πρόκειται να επεκταθεί, ώστε να συμμετέχουν περισσότερα από 300 σχολεία με 50.000 μαθητές συνολικά. Οι αιτήσεις που έχουμε λάβει από σχολεία ολόκληρης της χώρας φτάνουν τις 774 που αντιστοιχούν σε 114.338 μαθητές, εκ των οποίων 311 σχολεία με 57.308 μαθητές από την Αττική, 97 σχολεία με 16.769 μαθητές από τη Θεσσαλονίκη και 366 σχολεία με 40.261 μαθητές από την υπόλοιπη Ελλάδα. Πόσα γεύματα έχουν διανεμηθεί; Η σίτιση πραγματοποιείται μέσω της καθημερινής διανομής μικρογευμάτων στους μαθητές. Κατά το τρέχον σχολικό έτος έχουν προσφερθεί 589.375 γεύματα, ενώ έχουν διανεμηθεί και 191.831 τεμάχια γάλακτος και 640.608 φρούτα. Κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2012-2013 διανεμήθηκαν 2,514,454 γεύματα, αντίστοιχος αριθμός φρούτων, 1.417.413 τεμάχια γάλακτος και 161.213 τεμάχια γιαουρτιού με μέλι. Οι αντίστοιχες συνολικές ποσότητες σε τόνους είναι οι ακόλουθες: 353,6 τόνοι τροφίμων (σάντουιτς, πίτες, αρτοσκευάσματα, όπως κουλούρι Θεσσαλονίκης ή σταφιδόψωμο) 374,04 τόνοι φρούτων 19,35 τόνοι γιαουρτιού 439.398,03 λίτρα γάλακτος Ποια είναι η «ιστορία» του Προγράμματος; Το Πρόγραμμα ΔΙΑ.ΤΡΟΦΗ υλοποιείται από το Ινστιτούτο Προληπτικής, Περιβαλλοντικής και Εργασιακής Ιατρικής, Prolepsis, με δωρεά από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Το Πρόγραμμα σχεδιάστηκε με όραμα να καλύψει έναν διττό στόχο: αφενός να παρέχει καθημερινά σε όλους τους μαθητές των σχολείων που συμμετέχουν ένα δωρεάν μικρό, υγιεινό γεύμα και αφετέρου να ενθαρρύνει την υιοθέτηση υγιεινών διατροφικών συνηθειών τόσο των μαθητών όσο και των οικογενειών τους.
Προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος στιγματισμού των μαθητών ή των οικογενειών τους, το Πρόγραμμα προσφέρεται σε όλους τους μαθητές στα επιλεγμένα σχολεία, με σεβασμό στις έννοιες της ανωνυμίας, της διαφάνειας και της μη διάκρισης. Εφέτος είναι το 3ο συνεχές σχολικό έτος υλοποίησης του Προγράμματος, του οποίου η εφαρμογή ξεκίνησε πιλοτικά το τρίμηνο Απριλίου-Ιουνίου 2012 σε 34 σχολεία και σύνολο 6.272 μαθητών. Μετά από την αξιολόγηση, αποφασίστηκε η συνέχιση του Προγράμματος για το σχολικό έτος 2012-2013, κατά τη διάρκεια του οποίου συμμετείχαν 163 σχολεία με 25.349 μαθητές σε 13 νομούς της Ελλάδας. Για το τρέχον σχολικό έτος (2013-2014), το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος αποφάσισε τη συνέχιση χρηματοδότησης του Προγράμματος, με στόχο τη σημαντική διεύρυνσή του διπλασιάζοντας τον αριθμό των ωφελούμενων μαθητών. Τι περιλαμβάνει το γεύμα; Το μενού των μικρογευμάτων σχεδιάζεται ειδικά για τα παιδιά από την επιστημονική ομάδα του Ινστιτούτου Prolepsis, που αποτελείται από ιατρούς, διατροφολόγους και τεχνολόγους τροφίμων, με τη συμβολή Καθηγητών Πανεπιστημίων της Ελλάδας και των ΗΠΑ, όπως το Harvard και το Stanford. Με δεδομένο ότι τα παιδιά έχουν διαφορετικές διατροφικές ανάγκες ανάλογα με την ηλικία τους, τα μενού έχουν σχεδιαστεί με σκοπό να καλύπτουν τις ανάγκες αυτές και να προωθούν τη σωστή ανάπτυξη. Ενδεικτικά, το μενού περιλαμβάνει τις παρακάτω βασικές επιλογές, οι οποίες εναλλάσσονται και εμπλουτίζονται κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους: σάντουιτς με τυρί και λαχανικά, ή σπανακόπιτα ή άλλου είδους πίτα με λαχανικά (εναλλασσόμενα καθημερινά), κατά την προετοιμασία των οποίων χρησιμοποιείται μόνο ελαιόλαδο γάλα λευκό χαμηλών λιπαρών ή γιαούρτι 3 φορές την εβδομάδα, και φρέσκο φρούτο εποχής κάθε ημέρα της εβδομάδας. Tα παραπάνω τρόφιμα προσφέρουν: ενέργεια - καλύπτεται το 25-30% των ημερήσιων αναγκών των παιδιών πρωτεΐνες - καλύπτεται το 50-60% των ημερήσιων αναγκών των παιδιών υδατάνθρακες - δίνεται έμφαση στα τρόφιμα ολικής άλεσης, που είναι καλές πηγές φυτικών ινών και καλύπτεται το 48-58% των ημερήσιων αναγκών των παιδιών σε φυτικές ίνες λίπος - χρησιμοποιείται αποκλειστικά ελαιόλαδο κατά την παρασκευή των γευμάτων λοιπά θρεπτικά συστατικά, όπως: o Ασβέστιο: κάθε γεύμα περιλαμβάνει τουλάχιστον μία πηγή ασβεστίου (γάλα, γιαούρτι, τυρί) με αποτέλεσμα να καλύπτεται μεγάλο μέρος των ημερήσιων αναγκών σε ασβέστιο o Σίδηρο (π.χ. κοτόπουλο, σπανάκι κ.α.), βιταμίνη C (πορτοκάλι, ντομάτα, μήλο, κ.α.), κάλιο (πορτοκάλι, μπανάνα κ.α.).
Πώς πραγματοποιείται το Πρόγραμμα; Τα γεύματα παρασκευάζονται από επιλεγμένους προμηθευτές που διαθέτουν τα απαιτούμενα συστήματα υγιεινής και οι οποίοι ακολουθούν συγκεκριμένες αυστηρές προδιαγραφές τόσο κατά την παραγωγή όσο κατά τη μεταφορά των γευμάτων στα σχολεία. Για τη διασφάλιση της άρτιας υλοποίησης του Προγράμματος η ομάδα συντονισμού βρίσκεται σε καθημερινή βάση σε όλα τα σχολεία, προκειμένου να υποστηρίξει και να παρακολουθήσει την τήρηση των προβλεπόμενων διαδικασιών. Η τηλεφωνική επικοινωνία με όλους τους εμπλεκόμενους είναι συνεχής, ενώ λειτουργεί ανοικτή τηλεφωνική γραμμή για τους γονείς και κάθε άλλο ενδιαφερόμενο. Ειδικότερα, με στόχο την πιστοποίηση της ποιότητας και των προδιαγραφών των γευμάτων, ακολουθούνται όλες οι υγειονομικές διατάξεις και γίνεται αυστηρός καθημερινός έλεγχος στα τρόφιμα που προσφέρονται. Τα μέλη του Ινστιτούτου πραγματοποιούν τακτικές απροειδοποίητες επισκέψεις στις εγκαταστάσεις των προμηθευτών και λαμβάνουν καθημερινά δείγματα από τα προσφερόμενα γεύματα για αναλύσεις (π.χ. χρήση καθαρού ελαιολάδου). Τι δράσεις πραγματοποιούνται για την υγιεινή διατροφή; Παράλληλα με τη σίτιση των μαθητών και προκειμένου να επιτευχθεί ο διττός στόχος του Προγράμματος, επιδιώκεται και η ενίσχυση της υιοθέτησης υγιεινών διατροφικών συνηθειών τόσο από τους μαθητές όσο και από τους γονείς τους. Εκτός από τον σχεδιασμό του γεύματος, διανέμεται ενημερωτικό υλικό για τους μαθητές και τις οικογένειές τους, ενώ υλοποιούνται εκπαιδευτικές δράσεις για την υγιεινή διατροφή, όπως ομιλίες και επιδείξεις συνταγών, ανάπτυξη εκπαιδευτικών εγχειριδίων, διανομή διατροφικών μηνυμάτων κ.α. Ποια είναι τα αποτελέσματα του Προγράμματος; Για την αξιολόγηση του Προγράμματος χρησιμοποιούνται ποσοτικές και ποιοτικές μέθοδοι αξιολόγησης με τη συμμετοχή των μαθητών, των γονέων αλλά και των εκπαιδευτικών και δειευθυντών των σχολείων. Ποσοτική αξιολόγηση Κατά την έναρξη και τη λήξη του Προγράμματος χορηγούνται ερωτηματολόγια στους γονείς για (α) τη διαδικασία του Προγράμματος, (β) την επισιτιστική ασφάλεια και (γ) τις διατροφικές συνήθειες. Παρουσιάζονται ενδεικτικά τα σημαντικότερα αποτελέσματα σύμφωνα με τα ερωτηματολόγια που συγκεντρώθηκαν κατά το σχολικό έτος 2012-2013 (15,897 ερωτηματολόγια από 152 σχολεία κατά την έναρξη του Προγράμματος και 10,129 ερωτηματολόγια από 150 σχολεία κατά τη λήξη του).
- Ο μέσος δείκτης επισιτιστικής ανασφάλειας μειώθηκε κατά 11%. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΝΑΡΞΗ ΛΗΞΗ Επισιτιστική ασφάλεια 40% 44% Επισιτιστική ανασφάλεια χωρίς πείνα 37% 37% Επισιτιστική ανασφάλεια με πείνα 23% 19% - Το πρόγραμμα επηρέασε θετικά: Τις διατροφικές συνήθειες του παιδιού (89,5% ναι, 45,0% πολύ) Τις διατροφικές συνήθειες της οικογένειας (77,2% ναι, 31,4% πολύ) Τις γνώσεις του παιδιού για την υγιεινή διατροφή (93,5% ναι, 55,9% πολύ) Τις γνώσεις των γονέων σχετικά με την υγιεινή διατροφή (84,0% ναι, 44,9% πολύ). - Επίσης, παρατηρήθηκε ότι: Το παιδί ζητάει στο σπίτι πιο υγιεινά φαγητά (83,4% ναι, 41,6% πολύ) Οι οικογένειες αγοράζουν και έχουν στο σπίτι πιο υγιεινά φαγητά (89,8% ναι, 58,0% πολύ) - Πιο συγκεκριμένα, παρατηρήθηκε: Σε 44% των μαθητών, αύξηση της κατανάλωσης λευκού γάλακτος Σε 27%, αύξηση της κατανάλωσης μαύρου ψωμιού Σε 40%, αύξηση της κατανάλωσης φρούτων Σε 47%, αύξηση της κατανάλωσης λαχανικών. Ποιοτική αξιολόγηση Καθ όλη τη διάρκεια του Προγράμματος, πραγματοποιούνται ομάδες εστιασμένης συζήτησης (focus groups) και συνεντεύξεις με όλους τους εμπλεκόμενους. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ποιοτικής αξιολόγησης το Πρόγραμμα επιτελεί αποτελεσματικά τον διττό στόχο του. Αντιμετωπίζει τα προβλήματα σίτισης καθημερινά μέσω του σχολείου. Επιπλέον, η επιτυχία του, ως προς την υιοθέτηση υγιεινών διατροφικών συνηθειών, έγκειται τόσο στην καθημερινή κατανάλωση υγιεινών επιλογών που γίνεται «συνήθεια» των μαθητών όσο και στη δυναμική της συμμετοχής όλων των συμμαθητών τους με αποτέλεσμα να «επηρεάζουν θετικά» ο ένας τον άλλον. Η συμμετοχή όλων των μαθητών στο Πρόγραμμα αποτελεί λοιπόν πυρήνα της επιτυχίας του, καθιστώντας το σημείο αναφοράς της καθημερινής σχολικής ζωής. Το γεγονός αυτό επιδρά θετικά τόσο σε κοινωνικό όσο και σε παιδαγωγικό επίπεδο, καθώς προκύπτουν ευκαιρίες διαπαιδαγώγησής τους σχετικά με τη διαχείριση της τροφής και το περιβάλλον. Επίσης, η συμμετοχή όλων των παιδιών συντελεί στην αποφυγή στιγματισμού των μαθητών καλλιεργώντας κοινωνική αλληλεγγύη και αίσθημα ισότητας μεταξύ των μαθητών.
Το Πρόγραμμα φαίνεται ότι συμβάλλει στη βελτίωση του αισθήματος εμπιστοσύνης των γονέων προς το σχολείο και κατ επέκταση στη μεταξύ τους επικοινωνία και συνεργασία καθώς τα συμμετέχοντα σχολεία στηρίζουν έμπρακτα και ενεργά τα παιδιά και την οικογένεια. Τέλος, σύμφωνα με αναφορές παρατηρείται μείωση της σχολικής διαρροής και επιστροφή ή συστηματικότερη προσέλευση μαθητών στο σχολείο. Πώς βλέπουν το Πρόγραμμα οι ίδιοι οι ωφελούμενοι; Μαθητές «Σκέφτομαι πως τώρα δεν μπορεί κανείς να με κοροϊδέψει επειδή εγώ έχω ανάγκη να πάρω το φαγητό από το συσσίτιο, διότι τώρα όλοι τρώνε συσσίτιο. Τώρα δεν μπορεί να μου πει εσύ παίρνεις συσσίτιο από το σχολείο». «Τώρα επιβαρύνω λιγότερο τους γονείς μου» «Χωρίς να το καταλάβεις, γίνεται συνήθεια η υγιεινή διατροφή. Το γάλα, το γιαούρτι, η μπανάνα, όλα αυτά είναι υγιεινή διατροφή και είναι διαφορετικά από αυτά που τρώγαμε πριν.» «Πριν δεν έπινα καθόλου γάλα αλλά τώρα έχω αρχίσει και το πίνω και στο σπίτι, επειδή το είδα εδώ στο σχολείο και δεν είχα τι να το κάνω άρχισα να το πίνω και το συνήθισα.» «Εγώ δεν έτρωγα μαύρο ψωμί πριν το Πρόγραμμα. Τώρα το έχω συνηθίσει και είναι και η αδελφή μου εδώ στο σχολείο και ζητάμε από τη μαμά να μας παίρνει μαύρο ψωμί.» «Εγώ από εκεί που δεν έτρωγα φρούτα καθόλου τώρα τρώω 3, 4 την ημέρα.» - Γονείς «πιστεύω ότι θα πρέπει να υπάρχει σε όλα τα σχολεία γιατί είναι σημαντικό βήμα στην παιδεία. Γιατί το παιδί σέβεται, μαθαίνει, εκτιμά το φαγητό, και τώρα που ζει την κρίση αυτήν την εποχή το Πρόγραμμα το βγάζει από αυτές τις εικόνες εξαθλίωσης.» «Για μερικά παιδιά αποτελεί το μοναδικό γεύμα της ημέρας. Όσο κι αν αυτό ακούγεται απίστευτο... Ακόμα και για ένα παιδί να συμβαίνει αυτό καταλαβαίνετε τη σοβαρότητα της κατάστασης.» «στην κρίση το Πρόγραμμα είναι τρομερή βοήθεια, γιατί η ανεργία θερίζει. Δηλαδή ήρθε σαν από μηχανής Θεός.» «Όταν είδα τον γιο μου να πίνει γάλα στο σχολείο δεν το πίστευα! Στο σπίτι ποτέ δεν το ήθελε.» «Εμένα μου έχει κάνει καλό στο θέμα των φρούτων. Γιατί πριν έρθει εδώ που παίρνει τα γεύματα, δεν έτρωγε φρούτα. Δηλαδή για να φάει φρούτα γινόταν πόλεμος!»
«Το Πρόγραμμα έφερε πιο κοντά τους γονείς στο σχολείο κι αυτό κατ επέκταση έχει συνέπειες και στα παιδιά.» Διευθυντές «Το πιο σημαντικό είναι πως όλοι έχουν το ίδιο...» «Ανοίγονται τα παιδιά... Ειδικά αυτά που καθόντουσαν απομονωμένα γιατί δεν είχαν.» «Το υγιεινό, πλέον, τους είναι γνώριμο. Λόγω των γευμάτων που τρώνε καθημερινά το υγιεινό τους γίνεται μία βιωμένη γνώση κατάσταση.» «Το τρώνε καθημερινά χωρίς να το καταλάβουν τους γίνεται συνήθεια. Το μαύρο ψωμί το συνήθισαν Και ξέρετε το κέρδος είναι να συνηθίζουν στο υγιεινό» «Κάποια εποχή είχε φέρει το κυλικείο λευκό γάλα. Κανένα παιδί δεν το αγόραζε. Τώρα με το Πρόγραμμα τα παιδιά πίνουν γάλα! Δεν το περίμεναν αυτό. Αλλά τώρα το ένα παιδί παρασύρει το άλλο.» «Παλιά έβλεπες την πλειοψηφία των μαθητών με ένα κρουασάν στο χέρι τώρα βλέπεις όλα τα παιδιά με το γάλα και το φρούτο. Αυτό είναι πολύ σημαντικό.» «Αν δείτε με τι ανυπομονησία ανοίγουν τα σακουλάκια. Γελάει το πρόσωπό τους!» «Μαθητές που είχαν εγκαταλείψει το σχολείο επιστρέφουν λόγω των γευμάτων» «Είδαμε μαθητές που δεν γνωρίζαμε πως υπάρχουν. Λόγω των γευμάτων επιστρέφουν στο σχολείο και αυτό τους κάνει καλό γιατί βλέπουμε πως ζουν σε δύσκολο περιβάλλον και αντιμετωπίζουν κοινωνικά προβλήματα» «Το καταλαβαίνεις πως ανοίγουν και οι παρέες. Το φαγητό είναι αφορμή για κοινωνικοποίηση και αυτό το γεύμα επειδή το τρώνε όλοι την ίδια στιγμή τους ενώνει.» «Σχηματίζονται παρεούλες παρεούλες μαθητών που τρώνε το γεύμα τους. Σαφώς είναι κοινωνικοποίηση, γιατί άλλωστε πώς δημιουργήθηκε ο πολιτισμός Ο άνθρωπος έκατσε γύρω από την φωτιά για να φάει.» «Αισθάνονται σαν στο σπίτι τους οι μαθητές.» «Υπάρχει αγάπη για το σχολείο μέσα από τη σίτιση. Αντελήφθησαν αυτά τα παιδιά πως οι άνθρωποι που είμαστε εδώ νοιαζόμαστε γι αυτά. Ψάχνουμε διόδους για να τα βοηθήσουμε.» «Είναι τρόπος αγωγής η διανομή γιατί υπάρχει καταμερισμός εργασίας και αρμοδιοτήτων. Εγώ δεν επεμβαίνω καθόλου. Αφήνω τους μαθητές να τα βρούνε μόνοι τους. Έτσι μαθαίνουν.» «Είναι μία ευκαιρία και για περιβαλλοντική μάθηση το Πρόγραμμα.» «Οι μαθητές μας μάθανε πως τα σακουλάκια δεν τα πετάμε κάτω και τα βάζουμε στον κάδο ανακύκλωσης. Και έχω δει αλλαγή λόγω του Προγράμματος και στον τρόπο που διαχειρίζονται τα απορρίμματα.»