ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Νίκος Βέττας Αθήνα, Σεπτέμβριος 2017
Κατά κεφαλήν ΑΕΠ (σταθερές τιμές 2010, ) 1995 2005 2015 Δανία 37.100 44.400 45.300 Ιρλανδία 27.400 38.900 51.400 Ελλάδα 15.000 20.900 17.000 Κύπρος 18.100 23.100 20.800 Ολλανδία 29.000 36.300 38.800 Πορτογαλία 13.700 16.600 16.600 Φινλανδία 24.200 34.200 34.000 Πηγή: Eurostat
Εξέλιξη του κατά κεφαλήν ΑΕΠ (σε όρους αγοραστικής δύναμης, σε δολάρια 2014) 48.000 24.000 12.000 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 Ελλάδα Ιρλανδία Ισπανία Πορτογαλία Πηγή: Eurostat
1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Κόστος φοίτησης στο πανεπιστήμιο (έναντι γενικού πληθωρισμού - ΗΠΑ) 600 500 400 300 200 100 0 Γενικός Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (CPI-U) Δείκτης τιμών κόστους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης Πηγή: Timothy McMahon, inflationdata.com
1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Αμοιβή ανά επίπεδο εκπαίδευσης (ωρομίσθιο, 1973 = 100, ΗΠΑ) 130 120 110 100 90 80 70 Με ανώτερο δίπλωμα Πτυχιούχοι κολλεγίου Απόφοιτοι Λυκείου Χωρίς απολυτήριο Λυκείου Πηγές: Federal Reserve Bank of San Francisco, Economic Policy Institute
LT MT PL UK RO LV SE NL EE PT DE CZ AT LU IE EU28 DK SI FR HU BG CY BE ES FN IT SK HR GR Ποσοστό απασχόλησης στα άτομα με τριτοβάθμια εκπαίδευση (Ευρώπη, 2016) 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Πηγή: Eurostat
Για 4 από τους 5 αποφοίτους της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης η εργασία εξαρτάται από το δημόσιο Εκπαίδευση Δημόσια Διοίκηση Επαγγελματικές Εμπόριο Δραστηριότητες Μεταποίηση Χρηματο/μικά Ενημέρωση- Καταλύματα- Μεταφορά- Γεωργία Λοιποί κλάδοι 0% 5% 2016 2008 10% 15% 20% 25% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ
1995 Α 1995 Γ 1996 Α 1996 Γ 1997 Α 1997 Γ 1998 Α 1998 Γ 1999 Α 1999 Γ 2000 Α 2000 Γ 2001 Α 2001 Γ 2002 Α 2002 Γ 2003 Α 2003 Γ 2004 Α 2004 Γ 2005 Α 2005 Γ 2006 Α 2006 Γ 2007 Α 2007 Γ 2008 Α 2008 Γ 2009 Α 2009 Γ 2010 Α 2010 Γ 2011 Α 2011 Γ 2012 Α 2012 Γ 2013 Α 2013 Γ 2014 Α 2014 Γ 2015 Α 2015 Γ 2016 Α 2016 Γ 2017 Α Απασχόληση Ελλήνων κυρίως σε δημόσιο τομέα και εμπόριο 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% Εμπόριο Δημόσιο Βιομηχανία Μεταποίηση Γεωργία Ελ. επαγγέλματα Κατασκευές Τέχνες Πηγή: Eurostat
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 χιλ. χιλ. Εργασία σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα 500 Απόφοιτοι Πανεπιστημίων 300 Απόφοιτοι ΤΕΙ 450 400 250 350 300 250 200 150 Δημόσιες Υπηρεσίες Ιδιωτικός τομέας 200 150 100 Δημόσιες Υπηρεσίες Ιδιωτικός τομέας 100 50 50 0 0 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ
Η εξέλιξη της κρίσης (σε έναν πίνακα ) 2009 2014 2015 2016 2017* ΑΕΠ -3,1 0,7-0,2-0,05 1,5 Ανεργία 9,5 26,5 24,9 23,5 22,2 Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης -15,6-3,6-7,5 0,7-0,3 Ισοζύγιο Τρεχ. Συναλλαγών -14,4-3,0 0,0-0,6-1,2 Εναρμονισμένος Πληθωρισμός 1,3-1,4-1,1 0,0 1,2 Επενδύσεις Πάγιου Κεφαλαίου -13,7-2,8-0,2-0,01 9,0 Πηγές: Eurostat, ΕΛ.ΣΤΑΤ. *Προβλέψεις ΙΟΒΕ
δισεκ. % ΑΕΠ Πού πήγαν οι επενδύσεις; 80 70 60 50 30% 25% 20% 40 30 20 10 0 15% 10% 5% 0% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ.
Πιο αναλυτική ματιά στις επενδύσεις 100 90 6,1 7,1 13,6 80 70 60 33,6 39,5 41,1 50 40 30 20 60,1 53,1 44,8 10 0 2000 2008 2016 Κατασκευές (Κατοικίες & Λοιπά Κτήρια) Βιομηχανικός και Μεταφορικός εξοπλισμός Προϊόντα πνευματικής ιδιοκτησίας Πηγή: Eurostat
Οι παραγωγικές επενδύσεις στην Ελλάδα ήταν διαχρονικά χαμηλές 20 Εταιρικές επενδύσεις ως ποσοστό του ΑΕΠ 18 16 14 12 10 8 6 4 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 Ελλάδα Ισπανία Πορτογαλία EU Πηγή: Eurostat
Εμπορικό Ισοζύγιο δισεκ. 100 80 60 40 20 0-20 -40-6,6-4,5-4,7-3,0-3,9-3,6-12,9-19,5-24,3-31,8 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Ισοζύγιο Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών (τιμές 2010) Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών (τιμές 2010) Πηγή: AMECO
δισεκ. εκατ. τόνοι Τι εξάγουμε; Όγκος αλλά μικρή αξία 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 25 19,4 32 31 21,3 17,7 29 29 21,3 24,4 41 38 38 36 34 27,6 27,3 27,1 25,9 25,4 45 40 35 30 25 20 15 10,0 10 5,0 5-2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Αξία εξαγωγών (αριστερός άξονας) Όγκος (δεξιός άξονας) 0
Πόσο ανοικτή είναι η ελληνική οικονομία; % ΑΕΠ 240 220 200 180 160 140 120 100 80 60 40 Άθροισμα εισαγωγών και εξαγωγών ως % του ΑΕΠ 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Γερμανία Ιρλανδία Ελλάδα Κύπρος Πορτογαλία Σλοβακία Δανία Ολλανδία Φινλανδία Πηγή: Eurostat
Θεσμικό περιβάλλον και επιχειρηματικότητα 120 Κατάταξη στο World Bank Doing Business Report 100 80 60 40 20 0 2005 2007 2009 2011 2013 2015 Γερμανία Ελλάδα Ιρλανδία Ισπανία Πορτογαλία Πηγή: World Bank
Οι εξελίξεις τρέχουν γρήγορα μεγάλοι κίνδυνοι και μεγάλες ευκαιρίες Ψηφιακές τεχνολογίες Τεχνητή νοημοσύνη Μηχανές και εκμάθηση
1929 1934 1939 1944 1949 1954 1959 1964 1969 1974 1979 1984 1989 1994 Απόδοση για φυσικό και ανθρώπινο κεφάλαιο (ΗΠΑ, 1929 = 1) 1,4 1,3 1,2 1,1 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 Σχετική τιμή του κεφαλαίου Αποδόσεις πανεπιστημιακής εκπαίδευσης (0,10 το 1929) Αποδόσεις δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (0,095 το 1929) Πηγή: Andreas Hornstein, Per Krusell and Giovanni L. Violante, 2005
Η επιλογή Ένα κλειστό οικονομικό σύστημα. Φόβος για το ξένο και το άγνωστο. Ανοικτή οικονομία και ανάπτυξη
Βιβλίο: πέρα από τη λιτότητα Beyond Austerity: Reforming the Greek Economy, MIT Press. https://mitpress.mit.edu/books/beyo nd-austerity «Πέρα από τη Λιτότητα: Για μια Νέα Δυναμική στην Ελληνική Οικονομία», Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Συλλογική προσπάθεια Ελλήνων οικονομολόγων στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Beyond Austerity: Reforming the Greek Economy 1. Εξέλιξη Ελληνικής Οικονομίας 2. Ελλάδα και Ευρώ 3. Εμπορικό Ισοζύγιο Δ. Βαγιανός Ν. Βέττας Κ. Μεγήρ Χ. Πισσαρίδης Γ. Μ. Αγγελέτος Χ. Ντέλλας Κ. Αρκολάκης Μ. Γαλενιανός Α. Δοξιάδης 4. Αγορές Προϊόντων 5. Ιδιωτικοποιήσεις 6. Αγορά Εργασίας 7. Χρηματοπιστωτικό Σύστημα Χ. Γκενάκος Ι. Κατσουλάκος Γ. Χούπης Β. Σκρέτα Α. Λυμπεράκη Κ. Μεγήρ Δ. Νικολίτσα Δ. Βαγιανός Μ. Τσούτσουρα Μ. Χαλιάσος Γ. Χαρδούβελης 8. Παιδεία 9. Υγεία 10. Φορολογία 11. Ασφαλιστικό Σύστημα Ν. Βέττας Π. Καναβός Κ. Σουλιώτης Χ. Κωτσόγιαννης Κ. Μεγήρ Μ. Φλεβοτόμου Μ. Χαλιάσος Σ. Παναγέας Π. Τήνιος 12. Δικαιοσύνη 13. Διαφθορά 14. Δημόσια Διοίκηση Ι 15. Δημόσια Διοίκηση ΙΙ Σ. Καρατζά Η. Παπαϊωάννου Κ. Αζαριάδης Ι. Ιωαννίδης Μ. Ιακωβίδης Π. Καρκατσούλης Ε. Στεφοπούλου