بررسي اثرات آنتي اكسيداني سلنيوم بر پارامترهاي اسپرمي و ساختار بيضه موشهاي مسن و جوان 3 1 1 شبنم محمدي (M.Sc.) منصوره موحدين (Ph.D.) سيد جواد مولي (Ph.D.) 1- گروه علوم تشريح دانشكده علوم پزشكي دانشگاه تربيت مدرس تهران ايران 2- گروه ژنتيك دانشكده علوم پايه دانشگاه تربيت مدرس تهران ايران زمينه و هدف: سلنيوم مادهاي آنتي اكسيدان است كه وجود آن براي عملكرد طبيعي بيضه و انجام فرآيند اسپرماتوژنز ضروري ميباشد. اين ماده به عنوان كوفاكتور آنزيمهاي آنتياكسيدان منجر به كاهش راديكالهاي آزاد اكسيژن ميشود و لذا انتظار ميرود كه در افزايش باروري مو ثر باشد. هدف از اين مطالعه بررسي اثرات دوزهاي مختلف سلنيوم بر پارامترهاي اسپرم و ساختار بيضه موشهاي مسن و جوان بود. روش بررسي: در اين مطالعه 20 سر موش نر سوري 10-12 ماهه و 20 سر موش نر سوري 2-3 ماهه به طور تصادفي به سه گروه (كنترل شم آزمايش) تقسيم شدند. به گروه كنترل هيچ تزريقي انجام نشد. به گروه شم هم حجم تزريق گروه آزمايش حلال سلنيوم (نرمال سالين) به صورت داخل صفاقي تزريق شد. گروههاي آزمايش دوز 0/2mg/kg سلنيوم (بر طبق دوزيابي انجام شده) به صورت داخل صفاقي دريافت كردند. تزريقات به مدت 5 هفته روزانه يك بار انجام شد. سپس بررسيهاي بافت شناسي و آناليز اسپرم در روزهاي 35 28 21 و 42 بعد از شروع تزريقات انجام شد. به منظور تجزيه و تحليل آماري از نرم افزارSPSS ويرايش 13 و از آزمون آناليز واريانس ANOVA استفاده شد. 0/05>p به عنوان سطح معنيداري در نظر گرفته شد. نتايج: نتايج آناليز اسپرم نشان داد كه به دنبال تجويز سلنيوم پارامترهاي اسپرم بهخصوص مورفولوژي طبيعي و ميزان درصد زنده ماندن اسپرمها نسبت به گروه كنترل بهبود يافت (0/05>p). در بررسي مقاطع بافتي بيضه موشهاي گروه كنترل مسن كاهش در تعداد اسپرم مشهود بود. همچنين واكوي لهايي در اپيتليوم لوله مني ساز قابل مشاهده بود. نتيجهگيري: نتايج آناليز اسپرم نشان داد كه به دنبال تجويز 0/2 mg/kg سلنيوم كيفيت برخي از پارامترهاي اسپرم موش افزايش مييابد لذا تا ثير سلنيوم وابسته به دوز است و احتمالا تجويز مقدار مناسب آن در افراد مسن ميتواند در بهبود عملكرد بيضه و كيفيت اسپرم موثر باشد. Downloded from http://www.jri.ir كليد واژگان: آنتياكسيدان استرس اكسيداكتيو بيضه پارامترهاي اسپرم ساختار بافتي سلنيوم ناباروري مردان. مسي ول مكاتبه: دكتر منصوره موحدين گروه علوم تشريح دانشكده علوم پزشكي دانشگاه تربيت مدرس صندوق پستي: -14115 111 تهران ايران پست الكترونيك: mnsoure@modres.c.ir دريافت: 87/3/29 پذيرش: 87/8/22 صفحات 229-237
زمينه و هدف براساس نتايج مطالعات مختلف افزايش سن جوندگان 1 تغييرات دژنراتيوي در بافت بيضه به همراه كاهش در كيفيت اسپرم (1-4) را به دنبال دارد (5). در موشهاي آزمايشگاهي با افزايش سن واكوي لهايي در سلولهاي ژرمينال بافت بيضه مشاهده ميشود. بهعلاوه تعداد سلولهاي ژرمينال در بيضه آنها كاهش يافته است (5). همچنين در اين موشها اسپرمها داراي تحرك كمتر و تغييرات دژنراتيو در بافت بيضه هستند و اغلب جفتگيريها منجر به موفقيت و باروري نميگردد (5). پيدايش واكوي ل در بافت بيضه نشانه فرايند استرس 2 اكسيداتيو است (6). از طرفي استرس اكسيداتيو با فرايند پيري در ارتباط است (6) كه با تجويز آنتي اكسيدانها ميتوان اثر راديكالهاي آزاد اكسيژن را خنثي كرد (7). دو سيستم آنتي اكسيداني در بدن وجود دارد سيستم آنتي اكسيداني پيشگيري كننده كه شامل پروتيي نهايي مثل آلبومين سرولوپلاسمين و... است كه متصل به فلزات هستند و از تشكيل گونههاي فعال اكسيژن (ROS) 3 جلوگيري ميكنند و به اين ترتيب از شروع واكنش زنجيرهاي ممانعت ميشود. در حاليكه سيستم آنتي اكسيداني جاروب كننده مثل ويتامين E و ويتامين C و آنزيم گلوتاتيون پراكسيداز ROS بوجود آمده را حذف ميكند تا از پراكسيداسيون ليپيدهاي غشاي پلاسمايي ممانعت كند (8). از جمله آنتي اكسيدانها سلنيوم است كه به مقدار زياد در فرآوردههاي دريايي جگر و غلات يافت ميشود (9). اين عنصر براي سيستم آنتي اكسيداني داخل سلولي به عنوان كوفاكتور آنزيم گلوتاتيون پراكسيداز است به طوري كه آنزيم گلوتاتيون پراكسيداز اثرات ويتامين E را تكميل ميكند (10). بيضه يكي از ارگانهاي مهم هدف براي سلنيوم است (11). غلظت سلنيوم بافت بيضه در طول بلوغ با شروع اسپرماتوژنز افزايش مييابد. شايد علت غلظت بالاي سلنيوم در بيضه نقش حمايتي آن و نيز دخالت آن در ساختمان آنزيم گلوتاتيون پراكسيداز موجود در بافت بيضه باشد (12). براساس نتايج مطالعات كمبود اين عنصر در رژيم غذايي رتها باعث آسيب لولههاي مني ساز كاهش تحرك و تعداد اسپرم ميشود (13). همچنين در مطالعهاي كه روي خوكها انجام شد كمبود طولاني مدت سلنيوم باعث كاهش تحرك و تعداد اسپرم و افزايش قطرات سيتوپلاسمي در اسپرم ميشود (14). از طرف ديگر ميزان بالاي سلنيوم هم اثرات نامطلوبي بر كيفيت اسپرم دارد به طوري كه Kur و همكاران گزارش كردند دريافت 8 ppm سلنيوم (4 برابر بيشتر از مقدار مورد نياز سلنيوم) به مدت 6 هفته باعث كاهش وزن بيضه و افزايش مورفولوژي غير طبيعي اسپرم ميشود (15). به طور مشابه Hnsen و همكاران با افزودن مقدار بالايي از سلنيوم در تغذيه انسان كاهش تحرك را در اسپرم مشاهده كردند (16). چندين مطالعه اثر مثبت تجويز مقدار مناسب سلنيوم را بر كيفيت اسپرم به خصوص تعداد اسپرم ميزان زنده ماندن اسپرم تحرك اسپرم و مورفولوژي اسپرم نشان دادهاند. از آن جمله Mcpherson و همكاران گزارش كردند كه سلنيوم ميتواند تحرك اسپرم مردان نابارور را بهبود بخشد (17). همچنين Lenzi و همكاران گزارش كردند كه تجويز 600mg/dy گلوتاتيون به مدت 8 هفته باعث بهبود تعداد تحرك و مورفولوژي طبيعي اسپرم شد (18). همانطور كه گفته شد سلنيوم قادر به كاهش توليد راديكالهاي آزاد اكسيژن ميباشد (13) و لذا انتظار ميرود كه در افزايش باروري موثر باشد. هدف از اين مطالعه بررسي اثر دوزهاي مختلف سلنيوم بر پارامترهاي اسپرم و ساختار بيضه موش مسن بود. 1- Degenertive 2- Oxidtive stress 3- Rective Oxygen Species Downloded from http://www.jri.ir 231
روش بررسي موشهاي نر نژاد NMRI پس از خريداري از انستيتو پاستور تهران براي تطابق با شرايط محيط به مدت 2 هفته در حيوانخانه دانشگاه تربيت مدرس نگهداري شدند. حيوانات تحت شرايط استاندارد از نظر غذايي و محيطي قرار گرفتند. گروههاي سني مورد استفاده در اين تحقيق عبارت بودند از 60 سر موش بالغ 2-3 ماهه و 100 سر موش مسن 10-12 ماهه. دوز يابي: در اين تحقيق از سلنيوم به صورت سديم سلنيت ) 3 (Sigm, Germny) (N 2 Seo استفاده شد. ابتدا با تجويز دوزهاي مختلف سلنيوم پارامترهاي اسپرم موشهاي مسن بررسي شد. از 40 سر موش نر سوري 10-12 ماهه به تصادف 5 سر به ترتيب به گروههاي كنترل شم و دوزهاي 0/8 0/2 0/1 0/04 و 1/6 اختصاص يافتند. به 5 سر موش گروه كنترل هيچ تزريقي انجام نشد. به 5 سرموش گروه شم هم حجم تزريق گروه آزمايش حلال سلنيوم (نرمال سالين) 1 به صورت داخل صفاقي تزريق شد. براي هر دوز 5 سر موش استفاده شد. گروههاي آزمايش دوزهاي 0/8 0/4 0/2 0/1 0/04mg/kg و 1/6 از سلنيوم به صورت داخل صفاقي دريافت كردند. تزريقات به مدت 5 هفته و روزانه يك بار انجام شد. بعد از گذشت يك هفته از اتمام تزريقات اپيديديم موشها خارج شده و پس از به دست آوردن اسپرم آناليز آن طبق دستورالعمل سازمان بهداشت جهاني انجام گرفت (19). دوز مطلوب: بهترين دوز سلنيوم (دوزي كه پارامترهاي اسپرم را به طور معنيداري بهبود بخشد) تعيين گرديد. اين دوز به موشهاي گروه آزمايش مسن و جوان تزريق شد. به اين صورت كه 60 سر موش نر سوري 10-12 ماهه و 60 سر موش 2-3 ماهه استفاده شد. هر كدام از گروههاي سني مورد استفاده بطور تصادفي به موش گروه كنترل تزريقي انجام نشد. به 20 سر موش گروه شم هم حجم گروه آزمايش حلال سلنيوم (نرمال سالين) بهصورت داخل صفاقي تزريق شد. موشهاي گروههاي آزمايش مسن و جوان 0/2 mg/kg سلنيوم بهصورت داخل صفاقي دريافت كردند. تزريقات به مدت 5 هفته روزانه يك بار انجام گرفت. در زمانهاي 21 35 28 و 42 بعد از شروع تزريقات 5 موش از هر گروه مورد نظر انتخاب و كشته شدند. موشها به روش قطع مهرههاي گردن كشته و بعد از باز كردن حفره شكمي بيضه و اپيديديم آنها خارج شد. يكي از بيضهها براي بررسي بافت شناسي در محلول فيكساتيو بوي ن Germny) (Merck, قرار داده و مراحل آبگيري و شفاف سازي به ترتيب با عبور از الكل با درجات صعودي و زايلين Germny) (Merck, انجام شد. سپس بافتها با پارافين Germny) (Merck, قالبگيري و با استفاده از ميكروتوم Germny) (Leic, به مقاطع با ضخامت 5μ برش داده شد و رنگآميزي به روش هماتوكسيلين- اي وزين USA) (Sigm, انجام شد. سپس لامهاي رنگ آميزي شده با ميكروسكوپ نوري بررسي شد. به منظور بررسي پارامترهاي اسپرم ناحيه انتهايي اپيديديم جدا و توسط قيچي كاملا قطعه قطعه گرديد. قطعات خرد شده آن در 2 PBS قرار گرفت و به مدت 20 دقيقه در انكوباتور در دماي 37 C قرار گرفت. براي مطالعه تعداد اسپرم بعد از خارج كردن نمونه از انكوباتور قطعات خرد شده اپيديديم از محلول خارج گرديد و قطرهاي از اين محلول روي لام قرار داده شد و با بزرگنمايي 400 اسپرمها شمارش و در 10 6 ضرب شد. به منظور تعيين درصد تحرك ابتدا درصد اسپرمهاي متحرك در 5 ميدان ميكروسكوپي تخمين زده شد و سپس ميانگين آنها بهعنوان درصد تحرك 3 گروه (كنترل شم و آزمون) تقسيم شدند. به 20 سر اسپرمها ثبت شد. براي تعيين درصد زنده بودن Downloded from http://www.jri.ir 2- Phosphte Buffer Sline 1- Intrperitonelly 232
اسپرمها قطرهاي از نمونه اپيديديم با يك قطره كوچك از رنگ حياتي اي وزين B مخلوط و سپس درصد اسپرمهاي زنده نسبت به تعداد كل اسپرمهاي موجود با بزرگنمايي 400 محاسبه گرديد. آناليز آماري: نتايج حاصل از آزمايشات مختلف بصورت ميانگين ± انحراف معيار (M±SD) بيان گرديد. سپس دادهها با استفاده از نرم افزار SPSS ويرايش 13 و پس از كنترل نرماليتي توزيع دادهها با آزمون آناليز واريانس مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. براي مقايسه درصد پارامترهاي اسپرم در موشهاي جوان و مسن از آزمون χ 2 و پيرسون استفاده گرديد. سطح معنيداري 0/05>p در نظر گرفته شد. نتايج در اين مطالعه ابتدا دوز مناسب و تا ثيرگذار سلنيوم روي موش مسن مورد بررسي قرار گرفت كه نتايج آن در جدول 1 قابل مشاهده است. با توجه به نتايج اين جدول ميانگين تعداد اسپرم بر حسب ميليون در ميلي ليتر در گروه كنترل مسن 4/06±0/66 بود درحاليكه پس از تجويز ميزان 0/4mg/kg از سلنيوم تعداد اسپرم به صورت معنيداري كاهش يافت (3/5±0/31). در دوزهاي ديگر تفاوت معنيداري نسبت به گروه كنترل مشاهده نشد. در عين حال تعداد اسپرم در گروهي كه دوز 0/4mg/kg سلنيوم دريافت كرده بودند با گروههايي كه دوزهاي 0/2mg/kg و 0/8mg/kg و 1/6mg/kg از سلنيوم دريافت كرده بودند تفاوت معنيدار داشت (0/05>p). كمترين ميزان تحرك اسپرم در گروهي بود كه دوز 1/6mg/kg (بالاترين دوز سلنيوم) دريافت كرده بودند. در حاليكه بالاترين ميزان تحرك اسپرم در گروهي بود كه دوز 0/04mg/kg سلنيوم (پايينترين دوز) دريافت كرده بود كه اين ميزان تحرك با تحرك در گروههاي دريافت كننده دوزهاي 0/8mg/kg و 1/6mg/kg سلنيوم داراي تفاوت معنيدار بود (0/05>p). با تجويز 0/2 mg/kg از سلنيوم بيشترين ميزان درصد زنده بودن اسپرم مشاهده شد (73±5/39) كه به صورت معنيداري بيشتر از گروه كنترل بود (0/05>p). تجويز دوزهاي 0/8kg و 1/6mg/kg از سلنيوم باعث كاهش ميزان درصد زنده ماندن اسپرمها گرديد ولي ميزان اين كاهش در مقايسه با گروه كنترل معنيدار نبود. در عين حال تفاوت معنيداري در ميزان درصد زنده ماندن اسپرم اين گروهها (گروههايي كه دوز 0/8mg/kg و 1/6mg/kg از سلنيوم دريافت كردند) با گروه دوز 0/2mg/kg سلنيوم مشاهده شد (0/05>p) (جدول 1). ميزان درصد مورفولوژي طبيعي اسپرم تمامي گروههاي آزمايش نسبت به گروه كنترل تفاوت معنيداري داشت 0/2mg/kg درمجموع نتايج نشان داد كه دوز (0/05>p). دوز مناسب و تا ثيرگذار بر روي پارامترهاي اسپرم موش مسن است. بعد از تعيين دوز مو ثر 0/2mg/kg اين دوز به موشهاي جوان و مسن تزريق شد. سپس پارامترهاي اسپرم در 35 28 21 و 42 روز بعد از Downloded from http://www.jri.ir متغير تعداد اسپرم (Million/ml) جدول - 1 بررسي تا ثير دوزهاي مختلف سلنيوم بر پارامترهاي اسپرم موش مسن 42 روز بعد از تزريق كنترل شم 0/1mg/kg 0/04mg/kg گروه 1/6mg/kg 4/4±0/44 0/8mg/kg 4/4±0/57 0/4mg/kg *d***e**f** 3/5±0/31 0/2mg/kg 4/3±0/35 4/08±0/14 3/9±0/12 4/3±0/55 4/06±0/66 تحرك (%) زنده ماندن (%) مورفولوژي طبيعي (%) c* 35±3/5 /d** 64±5/41 ** 84±3/48 38±5/9 d** 64±4/54 **** 87±4/76 44±6/9 69±6/55 ** 84±6/94 43±9/7 * 73±5/39 ** 84±4/04 47±13/9 70±6/84 **** 86±5/9 e*f* 50±5/9 70±1/63 * 84±3/69 44±7/8 70±6/53 77±6/30 43±8/3 65±3/70 77±5/21 : تفاوت معنيدار با گروه كنترل در همان ستون : تفاوت معنيدار با گروه شم در همان ستون c : تفاوت معني دار با دوز 0/1mg/kg در همان ستون d: تفاوت معنيدار با دوز 0/2 mg/kg در همان ستون e: تفاوت معنيدار با دوز 0/8 mg/kg در همان ستون f: تفاوت معنيدار با دوز 1/6mg/kg در همان ستون (p 0/05) (p 0/01) (p 0/001) 233
روز- گروه بيست و يكم بيست و هشتم سي و پنجم چهل و دوم جدول - 2 بررسي تا ثير دوز 0/2mg/kg سلنيوم بر پارامترهاي اسپرم در روزهاي 35 28 21 و 42 بعد از تزريق تعداد اسپرم (Million/ml) شروع تزريقات ارزيابي شد كه نتايج آن در جدول 2 قابل مشاهده است. نتايج آناليز اسپرم در روز 21 آزمايش تفاوت معنيداري در تعداد اسپرم گروه كنترل مسن نسبت به گروه كنترل جوان نشان داد (0/05>p). تجويز سلنيوم در موشهاي جوان موجب افزايش معنيداري در تعداد اسپرم نشد. هر چند كه در موشهاي مسن تجويز سلنيوم باعث افزايش تعداد اسپرم شد اما مقايسه آن با تعداد اسپرم موشي كه سلنيوم دريافت نكرده بود تفاوت معنيدار نشان نداد. همين وضعيت در روز 28 و 35 آزمايش هم مشاهده شد. در روز 42 آزمايش تعداد اسپرم در موشهاي مسن افزايش يافت به گونهاي كه پس از طي اين مدت تعداد اسپرم در موشهاي مسن دريافت كننده سلنيوم متغير (M±SD) تحرك (%) زنده ماندن (%) مورفولوژي طبيعي (%) 76±2/73 78±3/80 71±3/32 c 74/8±4/65 77/2±3/96 80±3/16 72/2±2/86 c 75±3/16 80±3/31 79/6±2/54 71±3/16 c 76/2±3/20 79/8±3/56 80±4/43 c 72/8±5/21 77±5/83 75±4/69 74/8±3/03 66±2/91 c 68/6±4/77 71±3/16 73±2 65±4/84 c 69±2 74±5/14 76±4/58 69±2/64 70±1/87 75/4±4/15 74±5/33 65/2±3/70 c 70/2±5/49 4/06±87 2±85 2/7±42 2/54±43 83±5 81±3/08 41±1/58 41±3/08 85±4/06 82±2/34 44±2/54 2/91±44 83±6/20 84±2/91 42/6±8/35 9/7±43 4/7±0/22 4/66±0/33 3/96±0/33 4±0/15 4/72±0/19 4/77±0/14 4/12±0/28 c 4/77±0/14 4/70±0/29 4/70±0/13 3/94±0/49 4/14±0/30 4/70±0/18 4/70±0/19 4/06±0/66 4/30±0/55 كنترل 1 آزمون 1 كنترل 2 آزمون 2 كنترل 1 آزمون 1 كنترل 2 آزمون 2 كنترل 1 آزمون 1 كنترل 2 آزمون 2 كنترل 1 آزمون 1 كنترل 2 آزمون 2 كنترل 1: موشهاي جواني كه سلنيوم دريافت نكردند كنترل 2: موشهاي مسني كه سلنيوم دريافت نكردند آزمون 1: موشهاي بالغي كه 21 روز سلنيوم دريافت كردند آزمون 2: موشهاي مسني كه 21 روز سلنيوم دريافت كردند : تفاوت معنيدار با گروه كنترل 1 در همان دوره آزمايش : تفاوت معنيدار با گروه آزمون 1 در همان دوره آزمايش c: تفاوت معنيدار با گروه كنترل 2 در همان دوره آزمايش سطح معنيداري 0/05>p در نظر گرفته شده است. برابر موشهاي بالغ جوان بود. در مجموع نتايج تجويز سلنيوم بر روي تعداد اسپرم نشان داد كه يك دوره تجويز 42 روزه تنها در موشهاي مسن باعث افزايش ميشود. تجويز سلنيوم بر روي تحرك اسپرم اثر مثبتي نداشت ولي ميزان درصد مورفولوژي طبيعي اسپرم در تمامي روزهاي آزمايش نسبت به گروه كنترل تفاوت معنيداري داشت (0/05>p). همچنين ميزان زنده ماندن اسپرم نيز در تمامي روزهاي آزمايش نسبت به گروه كنترل تفاوت معنيداري داشت (0/05>p) (جدول 2). به منظور بررسي اثرات سلنيوم بر بافت بيضه مقاطع بافتي از بيضه موشهاي جوان و مسن تهيه شد. در مشاهدات ميكروسكوپي بيضه موشهاي گروه كنترل جوان ظاهر طبيعي داشتند و شامل مجاري مني ساز و Downloded from http://www.jri.ir 234
بافت بينابيني طبيعي بودند. لولههاي مني ساز محتوي اسپرم و اپيتليوم آن يكدست و فاقد شكاف بود (شكل 1). نتايج مشابهي براي مقاطع بافتي از بيضه در گروه آزمون جوان مشاهده گرديد (شكل 1). در بيضه موشهاي گروه كنترل مسن كاهش در اسپرماتيد و اسپرم بالغ مشهود بود. همچنين واكوي لهايي با ابعاد متفاوت در اپيتليوم به چشم ميخورد كه ابعاد متفاوتي داشتند (شكل 1 ). در موشهاي گروه آزمون هم اين واكوي لها ديده شد كه در مقاطع بيضه موشهايي كه بالاترين دوزها (دوزهاي 0/8mg/kg و 1/6) را دريافت كردند تعداد واكوي لها به طور چشمگيري افزايش يافته بود (شكل 1). بحث شكل 1- الف) تصوير از مقاطع بافتي بيضه موش در گروه كنترل بالغ كه به آنها هيچ تزريقي نشده بود. مقاطع عرضي لولههاي منيساز محتوي اسپرم در تصوير مشاهده ميشود. ب) تصوير از بيضه موش در گروه كنترل مسن كاهش در اسپرماتيد و اسپرم بالغ مشهود بود و واكوي لهايي در اپيتليوم به چشم ميخورد. ج) تصوير از بيضه موش در گروه آزمون مسن كه دوز 0/2mg/kg دريافت كرده بود. د) تصوير از بيضه موش در گروه آزمون مسن كه دوز 1/6 mg/kg دريافت كرده بود. علاوه بر كاهش در اسپرمهاي بالغ واكوي لهاي فراواني در اپيتليوم مطالعات بسياري نشان داده است كه با افزايش سن به چشم مي خورد (هماتوكسيلين & اي وزين). كيفيت پارامترهاي اسپرم كاهش مييابد (1-4). با افزايش سن تغييراتي نيز در بافت پروستات رخ ميدهد. از آن جمله آتروفي عضلات صاف و كاهش محتويات پروتي ين و آب در ترشحات پروستات بر حجم مايع مني و تحرك اسپرم اثر ميگذارد (5). همچنين اسپرم با عبور از اپيديديم توانايي تحرك را كسب ميكند. پس اپيديديم نقش مهمي در بلوغ اسپرم دارد كه اگر با افزايش سن عملكرد آن دچار تغيير شود ممكن است بر تحرك اسپرم اثر بگذارد. مورفولوژي اسپرم علامتي مناسب براي چگونگي وضعيت اپيتليوم لولههاي مني ساز است. تغييرات دژنراتيو اپيتليوم لولههاي مني ساز روي مورفولوژي اسپرم تاثير منفي ميگذارد (5). سلنيوم جزء ساختاري آنزيم گلوتاتيون پراكسيداز است (20) كه كمبود اين عنصر در موش صحرايي منجر به ايجاد تغيير شكل غيرطبيعي اسپرم (دمهاي غير طبيعي Downloded from http://www.jri.ir 235
و بي حركت) ميشود. مشخص شده اين ناهنجاريها در رابطه با افزايش شكنندگي كپسول ميتوكندري اسپرم است (21). مطالعه Brown و همكاران هم نشان داد كه سلنيوم براي اسپرماتوژنز ضروري است (22). مطالعه Agrwl و همكاران (23) اثرات مثبت تجويز سلنيوم را بر كيفيت اسپرم بهخصوص تعداد اسپرم ميزان زنده ماندن اسپرم تحرك اسپرم و مورفولوژي اسپرم نشان داد. از آن جمله Mc-Pherson و همكاران اعلام كردند كه سلنيوم ميتواند تحرك اسپرم مردان نابارور را بهبود بخشد (17). همچنين Scott و همكاران گزارش كردند كه تجويز 30-40μg/dy سلنيوم باعث بهبود كيفيت اسپرم و باروري ميشود (24). مطالعه ديگري كه توسط Agrwl و همكاران انجام شد نشان داد كه تجويز خوراكي 225μg/dy از سلنيوم به مدت 3 ماه تحرك اسپرم را بهبود ميبخشد (8). نتايج تحقيق حاضر نيز نشان داد كه يك دوره تجويز 42 روزه در موشهاي مسن باعث بهبود پارامترهاي اسپرم ميشود. از طرفي در برخي از تحقيقات اثر مفيدي از رژيم غذايي سرشار از آنتي اكسيدان گزارش نشده است (25). در مطالعاتي كه به رژيم غذايي گوسفند خوك و گاو سلنيوم اضافه كردند هيچ بهبودي در كيفيت مني مشاهده نشد (25). پس اگرچه بعضي مطالعات تا ثير مثبت آنتي اكسيدانها را نشان ميدهند مطالعات ديگر آن را رد ميكنند. اين ميتواند به دليل استفاده از دوز خيلي كم آنتي اكسيدانها يا دوره كوتاه درمان باشد. چون مكملها بايد به غلظت خاصي برسند تا روي استرس اكسيداتيو اثر بگذارند (23). نتايج حاصل از بررسيهاي هيستولوژيكي نشان داد كه افزايش سن باعث تغييراتي در بافت بيضه ميشود و اين تغييرات در قالب كاهش سلول اسپرم و پيدايش واكوي ل در اپيتليوم و كاهش تعداد سلولهاي ژرمينال بود. محققين گزارش كردند با افزايش سن جوندگان تغييرات دژنراتيوي در بافت بيضه به همراه كاهش در كيفيت اسپرم ديده ميشود. موشهاي مسن داراي واكوي لهايي در سلولهاي ژرم ميباشند. به علاوه تعداد سلولهاي ژرمينال در بيضه آنها كاهش يافته است. همچنين تحرك اسپرم كاهش مييابد و تغييرات دژنراتيو در بافت بيضه مشاهده ميشود و در اغلب موارد جفتگيري منجر به موفقيت و بارداري نميگردد. در موشهاي خيلي مسن ناپديد شدن اسپرماتيد و اسپرماتوسيتها به علت وقفه در اسپرماتوژنز مشاهده شده است (5). در تحقيق حاضر هم واكوي لهايي در بافت بيضه موشهاي مسن مشاهده شد. پيدايش واكوي ل در بافت بيضه يكي از نشانههاي فرايند استرس اكسيداتيو است از طرفي استرس اكسيداتيو با فرايند پيري در ارتباط است (6) كه با تجويز آنتي اكسيدانها ميتوان اثر آنها را خنثي كرد (13). در تجويز آنتي اكسيدانها دوز مصرفي بسيار مهم است چرا كه مشاهده شد كه موشهايي كه دوز بالا دريافت كرده بودند تعداد واكوي لهاي زيادي در مقاطع بافتي بيضه داشتند كه اين نشان ميدهد مقادير بالاي سلنيوم سمي است. در اين موارد سلنيوم خود با توليد ROS باعث توقف سيكل سلولي و افزايش فرايند آپوپتوز ميشود (26). پس آنتي اكسيدانها شمشير دو لبهاي هستند كه دوز و مدت زمان مصرف آنها مهم است (20). استفاده از دوز نامناسب يا دوره كوتاه درمان آنها حتي اثر معكوس دارد (23). نتيجه گيري با توجه به نتايج بررسي حاضر به نظر ميرسد كه يك دوره تجويز 42 روزه از سلنيوم با دوز 0/2mg/kg در موشهاي مسن باعث بهبود پارامترهاي اسپرم ميشود كه احتمالا ميتواند كيفيت اسپرم بيماران تراتواسپرمي و مردان مسن را بهبود بخشد در حاليكه استفاده از دوز نامناسب حتي باعث كاهش كيفيت اسپرم و ايجاد واكوي ل در بافت بيضه ميشود. Downloded from http://www.jri.ir 236
تشكر و قدرداني بدينوسيله نويسندگان اين مقاله از زحمات همكاران سركار خانم ابراهيمي و جناب آقاي پور بيرانوند كارشناسان گروه علوم تشريح كمال تشكر و قدرداني را مينمايند. كليه هزينههاي اين تحقيق از محل بودجه تحقيقاتي مصوب در دانشگاه تربيت مدرس پرداخت شده است. References 1- Homonni ZT, Finmn N, Dvid MP, Pz GF. Semen qulity nd sex hormone pttern of 29 middle ged men. J Androl. 1982;14:164-70. 2- Dondero F, Mzzilli F, Giovenco P, Lenzi A, Cersro M. Fertility in older men. J Endocrinol Invest. 1985;8: 87-91. 3- Centol GM, Eerly S. Sesonl vritions nd gerelted chnges in humn sperm count, motility, motion prmeters, morphology, nd white lood cell concentrtion. Fertil Steril. 1999;72:803-8. 4- Hidl G, Jung A, Schill WB. Aging nd sperm function. Hum Reprod. 1996;11:558-60. 5- Kidd SA, Eskenzi B, Wyroex AJ. Effects of mle ge on semen qulity nd fertility: review of the literture. Fertil Steril. 2001;75:237-48. 6- Jervis KM, Roire B. The effects of long-term vitmin E tretment on gene expression nd oxidtive stress dmge in the ging rown Norwy rt epididymis. Biol Reprod. 2004;71:1088-95. 7- Sies H. Strtegies of Antioxidnt Defense. Eur J Biochem. 1993;215:213-9. 8- Agrwl A, Prkrn SA, Sid TM. Prevention of oxidtive stress injury to sperm. J Androl. 2005;26(6) 654-60. 9- Schwtrz S. Essentility nd metolic function of Selenium. Med Clin North Am. 1976;60:745-58. 10- Burk RF, Hill KE, Motley AK. Selenoprotein metolism nd function: evidence for more thn one function for selenoprotein P. J Nutr. 2003;133:151-78. 11- Behne D, Weiler H, Kyrikopoulos A. Effects of selenium deficiency on testiculr morphology nd function in rts. J Reprod Fertil. 1996;106:291-7. 12- Behne D, Hofer T, Von Berswrdt- Wllre R, Elger W. Selenium in the testis of the rt: studies on its regultion nd its importnce for the orgnism. J Nutr. 1982;102:1682-7. 13- Olson GE, Winfrey VP, Hill KE, Burk RF. Sequentil development of flgellr defects in spermtids nd epididyml spermtozo of selenium-dificient rts. Reproduction. 2004;127:335-42. 14- Liu CH, Chen YM, Zhng JZ, Hung MY, Su Q, Lu ZH, et l. Preliminry studies on influence of selenium deficiency to the developments of genitl orgns nd spermtogenesis of infncy ors. Act vet Zootech. 1982;13:73-7. 15- Kur R, Prshd VR. Effects of dietry selenium on differentition, morphology nd functions of spermtozo of the house rt. Rttus rttus, L. Muttion Res. 1994;309:29-35. 16- Hnsen JC, Deguchi Y. Selenium nd fertility in nimls nd mn. Act Vet Scnd. 1996;37:19-30. 17- McPherson A, Scott R nd Ytes R. The effect of selenium supplementtion in sufertile mles. In Trce Elements in Mn nd Animls (TEMA8). Anke M, Meissner D, Mills CF (Editors). Medi Touristik, Gersdorf. 1993;566-70. 18- Lenzie A, Picrdo M, Gndini L. Glutthione tretment of dyspermi: effect on the lipoperoxidtion process. Humn reprod. 1994;9:2044-50. 19- Rezzdeh Vlojerdi M. Intr cytoplsmic Sperm Injection. Bushr. 1380;27-31. 20- Kur R, Kur K. Effects of dietry selenium on morphology of testis nd cud epididymis in rts. Indin J Phrmcol. 2000;44(3)265-72. 21- Arthur JR. New metolic roles for Selenium. Proc Nutr Soc. 1994;53:615-24. 22- Brown DG, Burk RF. Selenium retention in tissues nd sperm of rts fed torul yest diet. J Nutr. 1973; 102:102-8. 23- Agrwl A, Nllell KP, Allmneni SR, Sid TM. Role of ntioxidnt in tretment of mle infertility: n overview of the literture. Reprod Biomed Online. 2004 8:616-27. 24- Scott R, McPherson A, Ytes RW, Hussin B, Dixon J. The effect of orl selenium supplementtion on humn sperm motility. Br J Urol. 1998;82:76-80. 25- Mrin-Guzmn J, Mhn DC, Chung YK, Pte JL, Pope WF. Effects of dietry selenium nd vitmin E on or performnce nd tissue responces, semen qulity, nd susequent fertiliztionrtes in mture gilts. J Anim Sci. 1997;75:2994-3003. 26- Kushl N, Bnsl MP. Dietry selenium vritioninduced oxidtive stress modultes CDC2/cyclin B1 expression nd poptosis of germ cells in mice testis. J Nutr Biochem. 2007;18(8):553-64. Downloded from http://www.jri.ir 237