مجله علمي پزشكي قانوني / دوره 19 شماره 4 و 1 زمستان 92 و بهار 377-384 93 پژوهشى مقايسه نگرش پزشكان و بيماران در مورد اتانازي در مراكز درماني وابسته به دانشگاه علوم پزشكي تهران (1390-1391) دكتر فخرالدين تقدسي نژاد * - دكتر ا رش عكاظي ** - دكتر محبوبه مقاره زاده اصفهاني *** - دكتر وحيد **** يوسفي نژاد * دانشيار گروه پزشكي قانوني دانشكده پزشكي دانشگاه علوم پزشكي تهران تهران ايران ** استاديار گروه پزشكي قانوني دانشكده پزشكي دانشگاه علوم پزشكي تهران تهران ايران *** دستيار پزشكي قانوني گروه پزشكي قانوني دانشكده پزشكي دانشگاه علوم پزشكي تهران تهران ايران **** دستيار پزشكي قانوني گروه پزشكي قانوني دانشكده پزشكي دانشگاه علوم پزشكي تهران تهران ايران چكيده مقدمه: نگرش پزشكان و بيماران به اتانازي نقش مهمي در رواج قانوني يا فراقانوني چنين عملكردي در بيمارستان ها دارد. اين مطالعه با هدف تعيين نگرش پزشكان و بيماران در مورد اتانازي در مراكز درماني وابسته به دانشگاه تهران در سال 90-91 اجرا گرديد. روش ها: اين مطالعه يك مطالعه توصيفي تحليلي مقطعي بود. حجم نمونه در هر گروه 100 نفر و با روش طبقه بندي تصادفي شده مورد مطالعه قرار گرفتند. داده ها با استفاده از پرسشنامه جمع ا وري گرديد. داده هاي بدست ا مده توسط نرم افزار SPSS ا ناليز شد. در تجزيه داده ها از تست هاي ا ماري Chi- square و t-test استفاده شد. نتايج: 78 از بيماران و 63 از پزشكان با انجام حداقل يكي از موارد اتانازي موافق بودند. ميزان موافقت با تمام انواع اتانازي داوطلبانه و اجباري به طور معني داري در گروه بيماران نسبت به گروه پزشكان بيشتر بود (p > 0,05). تفاوت معني دار ا ماري بين جنس تاهل تحصيلات / 0 <p). همچنين تفاوت معني دار ا ماري بين جنس نوع تخصص محل فعاليت و سن بيماران با نگرش در مورد انجام اتانازي ديده نشد (05.(p> 0 / بخش هاي بيمارستاني سن و سابقه كار پزشكان با نگرش در مورد انجام اتانازي نيز ديده نشد (05 نتيجهگيري: نتايج مطالعه نشان داد كه اكثريت بيماران و پزشكان شركت كننده در اين مطالعه با انجام يكي از انواع اتانازي موافق بودند و بيماران به ميزان بيشتري نسبت به پزشكان با اتانازي موافق بودند. انجام مطالعات ا تي جهت روشن ساختن نيازهاي ا موزشي در اين زمينه و تدوين قوانين و مقررات مرتبط در اين رابطه توصيه مي گردد. كلمات كليدي: اتانازي بيماران پزشكان نگرش. وصول مقاله: 1392/8/4 تاييد مقاله: 1392/11/7 نويسنده پاسخگو: تلفن: 021-66405588 dr_mahboob@yahoo.com مقدمه در دهه هاي اخير علت اصلي مرگ و مير از بيماري هاي عفوني حاد به بيماري هاي قلبي عروقي حوادث و بدخيمي ها تغيير يافته است. اگرچه درمان هاي جديد به طور نسبي سبب افزايش طول عمر اين بيماران گرديده اند اما اهميت اين امراض به گونه اي است كه همراه با ناتواني هاي زيادي براي بيماران و كاهش واضح كيفيت زندگي در ا ن ها مي باشد. از سويي وجود فن ا وري هاي جديد مراقبتي در بخش هاي مراقبت ويژه باعث شده است كه بيماران بسيار ناتوان و حتي دچار مرگ مغزي در بخش هاي مراقبت ويژه به زندگي خود (حداقل در حالت نباتي) ادامه دهند. بسياري از اين بيماران درد و رنج زيادي را بدون اميد به بهبودي تحمل مي كنند و از سوي ديگر هزينه هاي بسيار زيادي نيز ممكن است به خانواده يا نظام سلامت تحميل گردد. از همين رو در دهه هاي اخير بحث قتل از روي ترحم يا اتانازي با ابعاد تازه اي مطرح گرديده است. به ويژه ا ن كه با تقويت اصل اتونومي يا
378 مقايسه نگرش پزشكان و بيماران در مورد اتانازي در مراكز درماني وابسته به دانشگاه علوم پزشكي تهران (1390-1391) خود ا ييني در اخلاق پزشكي نوين توجه به خواست بيماران در چنين مواردي شايان تامل به نظر مي رسد (1 2). اصطلاح اتانازي (euthanasia) از واژه هاي يوناني (eu) به معناي خوب و كام بخش و واژه ي (thanatus) به معناي مرگ مشتق شده است. تقسيم بندي مطرح شده براي اتانازي عبارت است از اتانازي فعال داوطلبانه و غير داوطلبانه و اتانازي غيرفعال داوطلبانه و غير داوطلبانه. اتانازي فعال غيرداوطلبانه عبارت از اين است كه درخواست پايان دادن به زندگي فرد فاقد ظرفيت تصميم گيري از طرف افراد جايگزين به تيم درماني ارايه شود. معمولا اين تصميم توسط تيم پزشكي كميته اخلاق پزشكي خانواده بيمار يا قاضي گرفته مي شود (3). از سويي يكي از مهم ترين مباحثي كه تمامي اديان الهي به ا ن پرداخته اند مساله مرگ مي باشد. در تمامي اديان به ا رامش و ا سايش فردي كه مرگ وي نزديك است توجه خاصي شده است (4). در محتواي تمامي اديان الهي به ممنوعيت قتل نفس اشاره شده است و با توجه به اين مساله اتانازي نوعي قتل به شمار مي ا يد و ليكن ا ن چه مورد تاييد و تاكيد تمامي اديان است مراقبت مطلوب و توجه به ا رامش بيمار در مراحل انتهايي حيات مي باشد (5 4). بر اساس تعاليم اسلامي نيز قرا ن اجازه مرگ داوطلبانه را به افراد نمي دهد (6). با اين حال فشار فزاينده اي براي حل اين مساله وجود دارد كه ا يا پزشكان و ساير افراد كادر درماني مي توانند در شرايط خاص و يا در مقابل درخواست بيماران يا خانواده در ايجاد مرگ بيماران سهيم گردند يا بايد به طور كلي از اين مساله دوري گزينند (2). هم اكنون در برخي كشورهاي جهان و سه ايالت از ايالات متحده ا مريكا اتانازي به شكل قانوني انجام مي شود. انجام اتانازي فعال در كشورهاي سوي د نروژ دانمارك هلند بلژيك و لوگزامبورگ به صورت قانوني انجام مي شود (7). در كل بحث خاتمه حيات و موضوع قطع درمان هاي نگه دارنده حيات در بيماران در حال يا در شرف مرگ از جمله ده چالش عمده اخلاقي در حوزه پزشكي محسوب مي گردد (8). دو گروه عمده درگير در موضوع اتانازي بيماران و پزشكان در راس كادر درماني هستند كه بررسي نگرش ا نها به اين پديده نقش مهمي در رواج قانوني يا فرا قانوني چنين عملكردي در بيمارستان ها دارد. نبود يك قانون منسجم كامل و كارا مد نسبت به تمام جنبه هاي مساله اتانازي نيز دليل ديگري بر لزوم انجام يك بررسي در مورد نگرش پزشكان و بيماران به اين مساله است. تحقيقات انجام شده در اين زمينه در كشورهاي غربي با توجه به اختلافات فاحش فرهنگي و ديدگاه هاي اعتقادي ا نان قابل تعميم به كشور ما نيست (9 10). مطالعات انجام شده در ساير كشورهاي اسلامي نيز نمي تواند ا ينه تمام نمايي از وضعيت و نياز هاي كشور ما باشد (11). مطالعات معدودي نيز در سطح كشور در اين زمينه به انجام رسيده است (2 12 13 1). مطالعه حاضر با هدف تعيين نگرش پزشكان و بيماران در مورد اتانازي در مراكز درماني وابسته به دانشگاه تهران در سال 1390-1391 طراحي گرديد. روش بررسي اين مطالعه يك مطالعه توصيفي تحليلي مقطعي بود. جامعه ا ماري اين مطالعه شامل تمامي پزشكان شاغل در بيمارستان هاي وابسته به دانشگاه علوم پزشكي تهران و تمامي بيماران بستري در اين بيمارستان ها بود. حجم نمونه بر اساس فرمول بر ا ورد يك صفت در يك جامعه براي هر دو گروه محاسبه شد. با توجه به مطالعات قبلي شيوع براي پزشكان 0/7 و براي بيماران = 0/05 0/6 α و =d 0/1 در نظر گرفته شد كه تعداد پزشكان مورد نياز 80 نفر و بيماران مورد نياز براي ورود به مطالعه 92 نفر محاسبه شد كه در هر گروه 100 نفر مورد مطالعه قرار گرفتند. در اين مطالعه نمونه گيري به روش تصادفي طبقه بندي شده بر اساس نسبت پزشكان شاغل در هر بيمارستان (بيمارستان امام بهارلو و حضرت رسول) و تعداد تخت هاي ا ن بيمارستان و سپس در داخل هر طبقه بر اساس نمونه گيري تصادفي منظم نمونه گيري بعمل ا مد. پس از توضيح اهداف طرح و كسب رضايت شفاهي نمونه پرسشنامه مطالعه به ا نها تحويل شده و پس از تكميل جمع ا وري مي گردد. در مورد بيماران بيسواد تكميل پرسشنامه توسط پرسشگر ا موزش ديده صورت گرفت. نمونه ها در هر زمان از تكميل پرسشنامه كه تمايل به ادامه نداشتند مي توانستند از مطالعه خارج شوند. ابزار مورد استفاده در اين مطالعه پرسشنامه تهيه شده توسط محقق بود كه پايايي (ا لفاي كرونباخ 0/71) ا ن قبل از انجام مطالعه در گروه پايلوت تعيين شد. اطلاعات دموگرافيك سن و جنس سطح تحصيلات سابقه كار بخش محل فعاليت بخش بستري و.. نيز در پرسشنامه جداگانه اي ثبت گرديد. در اين مطالعه اطلاعات كاملا محرمانه تلقي شده و شركت كنندگان در مطالعه مختار بودند در صورت تمايل در هر مرحله از تكميل پرسشنامه از مطالعه خارج شوند. داده هاي بدست ا مده توسط نرم افزار SPSS ا ناليز شد. در تجزيه داده ها مقدار فراواني و انحراف معيار محاسبه شد. در قسمت ا مار استنباطي جهت بررسي توزيع نرمال متغيرهاي كمي از تست كولموگراف اسميرنف و جهت تحليل داده ها از ا زمون هاي Chi-square و t-test استفاده شد. نتايج بر اساس يافته هاي اين مطالعه در دوره زماني انجام مطالعه تعداد 200 مورد (شامل 100 پزشك و 100 بيمار) وارد مطالعه شدند. در گروه بيماران 54 مورد 54) ( زن 64 مورد 64) ( متاهل 24 مورد 24) ( دانشجو يا محصل و 43 مورد (43 ( داراي تحصيلات ليسانس و بالاتر / 32 سال 50±11 / بودند. ميانگين سني نمونه ها در گروه بيماران 60 (دامنه 18-69 سال) بود.
فخرالدين تقدسي نژاد و همكاران 379 جدول 1- مقايسه نگرش دو گروه بيماران و پزشكان در زمينه انواع اتانازي در بيمارستان هاي وابسته به دانشگاه علوم پزشكي تهران فراواني بيماران درصد نسبي فراواني پزشكان درصد نسبي معني داري اتانازي فعال داوطلبانه اتانازي فعال غير داوطلبانه اتانازي فعال اجباري اتانازي غير فعال with holding داوطلبانه اتانازي غير فعال with holding غير داوطلبانه اتانازي غير فعال with holding اجباري اتانازي غير فعال Cessation داوطلبانه اتانازي غير فعال Cessation غير داوطلبانه اتانازي غير فعال Cessation اجباري p= 0/000 موافق 27/0 27 62/0 62 مخالف 73/0 73 38/0 38 p= 0/568 موافق 15/0 15 18/0 18 مخالف 85/0 85 82/0 82 p= 0/001 موافق 0/0 0 11/0 11 مخالف 100/0 100 89/0 89 34/0 34 48/0 48 موافق p= 0/044 66/0 66 52/0 52 مخالف 22/0 22 19/0 19 موافق p= 0/599 78/0 78 81/0 81 مخالف 1/0 1 15/0 15 موافق p= 0/000 99/0 99 85/0 85 مخالف 30/0 30 51/0 51 موافق p= 0/002 70/0 70 49/0 49 مخالف 24/0 24 21/0 21 موافق p= 0/611 76/0 76 79/0 79 مخالف 1/0 1 14/0 14 موافق p= 0/000 99/0 99 86/0 86 مخالف 15/0 15 36/0 36 موافق p= 0/001 85/0 85 64/0 64 مخالف اتانازي غير مستقيم / 36 سال (دامنه 09±7 / ميانگين سني نمونه ها در گروه پزشكان 62 / 8 سال (دامنه 62±6 / 24-57 سال) و ميانگين سابقه كاري ا نها 60 / 0 سال) بود. 58 پزشكان فقط در بخش دولتي فعاليت داشتند 5-31 و 47 ا نها در بخش اورژانس فعاليت داشتند. در گروه بيماران 78 مورد (78 ( و در گروه پزشكان 63 مورد (63 ( با انجام حداقل يكي از موارد اتانازي موافق بودند. 48 مورد (48 ( بيماران نيز با انجام اتانازي در خود در صورت بي تاثير بودن درمان ها و وجود بيماري لاعلاج موافق بودند. بيشترين اتانازي مورد موافقت گروه بيماران اتانازي فعال داوطلبانه (62 ( و بيشترين اتانازي مورد موافقت گروه پزشكان اتانازي غير فعال داوطلبانه با قطع اقدامات درماني (34 ( بود. در جدول 1 نگرش دو گروه در مورد انواع اتانازي مقايسه شده است. 5 بيماران و صفر درصد پزشكان با تمام انواع اتانازي فعال موافق و 28 بيماران و 63 پزشكان با تمام انواع اتانازي فعال مخالف بودند. 4 بيماران و 48 پزشكان با تمام انواع اتانازي غير فعال با عدم ا غاز اقدامات درماني موافق بودند همچنين 35 بيماران و 52 پزشكان با تمام انواع اتانازي غير فعال با عدم ا غاز اقدامات درماني مخالف بودند. 5 بيماران و 44 پزشكان با تمام انواع اتانازي غير فعال با قطع اقدامات درماني موافق و 34 بيماران و 56 پزشكان با تمام انواع اتانازي غير فعال با قطع اقدامات درماني مخالف بودند. ميزان موافقت با اتانازي فعال داوطلبانه و اجباري به طور معني داري 0 / در گروه بيماران نسبت به گروه پزشكان بيشتر بود (به ترتيب با 000 / 0 =p) اما تفاوت معني داري بين دو گروه از نظر اتانازي p= و 001 فعال غير داوطلبانه ديده نشد.
380 مقايسه نگرش پزشكان و بيماران در مورد اتانازي در مراكز درماني وابسته به دانشگاه علوم پزشكي تهران (1390-1391) ميزان موافقت با اتانازي غير فعال داوطلبانه با عدم ا غاز اقدامات درماني holding) (with و غير فعال اجباري با عدم ا غاز اقدامات درماني به طور معني داري در گروه بيماران نسبت به گروه پزشكان بيشتر بود / 0 =p) اما تفاوت معني داري بين دو / 0 p= و 000 (به ترتيب با 044 گروه از نظر اتانازي غير فعال غير داوطلبانه با عدم ا غاز اقدامات درماني ديده نشد. ميزان موافقت با اتانازي غيرفعال داوطلبانه با قطع اقدامات درماني (Cessation) و غيرفعال اجباري با قطع اقدامات درماني به طور معني داري در گروه بيماران نسبت به گروه پزشكان بيشتر بود (به / 0 =p) اما تفاوت معني داري بين دو گروه از / 0 = pو 000 ترتيب با 002 نظر اتانازي غير فعال غير داوطلبانه با قطع اقدامات درماني ديده نشد. همچنين ميزان موافقت با انجام اتانازي غيرمستقيم به طور معني داري در گروه بيماران نسبت به گروه پزشكان بيشتر بود 001) تفاوت معني دار ا ماري بين جنس تاهل تحصيلات و سن بيماران با / 0.(p> همچنين تفاوت نگرش در مورد انجام اتانازي ديده نشد (05 معني دار ا ماري بين جنس نوع تخصص محل فعاليت بخش هاي بيمارستاني سن و سابقه كار پزشكان با نگرش در مورد انجام اتانازي.(p> 0 / ديده نشد (05 ميزان موافقت با اتانازي صرفا با درخواست بستگان در بيمار غير هوشيار به طور معني داري در گروه بيماران نسبت به گروه پزشكان / 0 =p) اما تفاوت معني داري بيشتر بود 47) در مقابل 29 ( 009) بين دو گروه از نظر موافقت با اتانازي صرفا با درخواست بستگان در بيمار هوشيار ديده نشد (579 ميزان موافقت با اتانازي صرفا با درخواست بيمار در بيمار هوشيار به طور معني داري در گروه بيماران نسبت به گروه پزشكان بيشتر بود 61) در مقابل 36 ( 000) ميزان موافقت با اتانازي صرفا با درخواست بيمار و خانواده و صرفا با درخواست خانواده در بيمار هوشيار در دو گروه تفاوت معني داري.(p> 0 / نداشت (05 ميزان موافقت با اتانازي صرفا با درخواست خانواده و صرفا با درخواست پزشك در بيمار هوشيار در دو گروه تفاوت معني داري.(p> 0 / نداشت (05 ميزان موافقت با اتانازي صرفا با درخواست پزشك در بيمار غير هوشيار / 0 =p). اما ميزان موافقت در دو گروه تفاوت معني داري نداشت (345 با اتانازي صرفا با درخواست خانواده در بيمار غير هوشيار به طور معني داري در گروه بيماران نسبت به گروه پزشكان بيشتر بود (48 در مقابل 33 ( 031) تفاوت معني داري بين نگرش بيماران و پزشكان در زمينه تاثير طولاني بودن بيماري هزينه درمان تاثير درد و عوارض بيماري و تاثير لاعلاج بودن بيماري بر روي تصميم به انجام اتانازي ديده شد / 0 >p) اما تفاوت معني داري در نگرش دو گروه در زمينه تاثير 05) سن بيمار بر روي تصميم براي انجام اتانازي ديده نشد (143 بحث در اين مطالعه درصد بالايي از بيماران با انجام اتانازي موافق بودند (78 ( كه اين امر ممكن است ناشي از بالاتر بودن سطح تحصيلات نمونه ها و كمتر بودن ميانگين سني ا نها در اين مطالعه از يكسو و همچنين افزايش ا گاهي در زمينه اتانازي در طي سال هاي اخير باشد گرچه تفاوت معني داري بين موافقت با اتانازي و سطح تحصيلات در مطالعه ما ديده نشد اما به نظر مي رسد افزايش سطح تحصيلات مي تواند تا حدودي باورهاي فرهنگي و حتي مذهبي افراد را نيز دستخوش تغيير نمايد. در مطالعه قبلي انجام شده در كشور توسط ا رامش و همكاران (12) كه در سال 88 به بررسي نگرش بيماران در بيمارستان هاي دانشگاه علوم پزشكي تهران در زمينه اتانازي پرداخته بودند نيز رابطه معني داري بين سواد و درخواست اتانازي پيدا نشد. اين در حاليست كه در ا ن مطالعه نيز 40 بيماران داراي تحصيلات دانشگاهي بودند. اما در مقايسه با ا ن مطالعه نمونه هاي شركت كننده در مطالعه ما جوانتر بودند به گونه اي كه 81 از بيماران شركت كننده در مطالعه ما زير 40 سال بودند در حاليكه اين رقم در ا ن مطالعه / 57 بود. با اين حال در مطالعه انجام شده توسط van Wijam و 1 همكارانش در هلند بر روي افراد ا لماني زبان هلند نتايج نشان داد كه افزايش تمايل به اتانازي با افزايش سطح تحصيلات افراد همراهي دارد (14). عليرغم موافقت 78 از بيماران با انجام يكي از انواع اتانازي اما در پاسخ به سوال مستقيم به انجام اتانازي در خود فرد 48 بيماران با انجام اتانازي در خود موافق بودند كه به نظر مي رسد بين وجود اين تفكر با اجرايي شدن ا ن در افراد و به عينيت در ا مدن ا ن فاصله زيادي وجود دارد لذا به نظر مي رسد ابراز تمايل به اتانازي در افراد قبل از قرارگيري در شرايط واقعي نمي تواند ملاكي براي پيش بيني نظر فرد در شرايط واقعي بوده و ممكن است با ايجاد ا ن شرايط فرد تمايلي به انجام اتانازي نداشته باشد. در مطالعه ما بيشترين اتانازي مورد موافقت گروه بيماران اتانازي فعال داوطلبانه (62 ( بود در حاليكه در مطالعه انجام شده توسط ا رامش و همكاران (12) در كشورمان مطالعه انجام شده توسط Pousset و همكاران در بلژيك (15) و مطالعه انجام شده توسط Carter و همكاران در استراليا (16) اتانازي غير فعال داوطلبانه بيشتر مورد پذيرش بيماران بوده است. ممكن است سن پايين تر نمونه هاي اين مطالعه در انتخاب روش فعال اتانازي موثر بوده باشد و در صورت قرارگيري در چنين وضعيتي با توجه به جوانتر بودن افراد تمايل به انجام سريعتر اتانازي به روش فعال و با اقدام پزشك وجود داشته باشد. از نتايج ديگر اين مطالعه اتفاق نظر بيماران در مورد ارجحيت نظر خود
فخرالدين تقدسي نژاد و همكاران 381 بيمار در مورد انجام اتانازي در بيماران هوشيار (61 ( و ارجحيت نظر خانواده در بيمار غير هوشيار (48 ( بود. اين مطلب با نتايج مطالعات قبلي انجام شده هماهنگي دارد (12 17). همچنين ميزان موافقت با تمام انواع اتانازي داوطلبانه به طور معني داري در گروه بيماران نسبت به گروه پزشكان بيشتر بود. با توجه به نتايج مطالعه به نظر مي رسد اعتقاد بيماران شركت كننده در اين مطالعه بر اين باشد كه در اكثر موارد تصميم به انجام اتانازي در بيمار هوشيار بر عهده خود بيمار و در بيمار غير هوشيار بر عهده خانواده باشد و انتظار دارند در صورت اخذ اين تصميم گروه پزشكي نيز به صورت فعال به انجام اتانازي بپردازد. در اين مطالعه مهم ترين عامل از ديدگاه بيماران براي تصميم گيري در مورد اتانازي درد و عوارض جانبي بيماري (69 ( و لاعلاج بودن بيماري (73 ( بود كه اين يافته با نتايج مطالعه Pousset و همكاران در بلژيك (15) و Voogt و همكاران (18) در هلند هماهنگي دارد. كم اثر ترين عامل در تصميم گيري براي اتانازي از ديدگاه بيماران هزينه درمان 43) ( و سن بيمار بود 42).( در اين مطالعه ارتباط معني داري بين جنس تاهل تحصيلات و سن / 0 (p> كه اين بيماران با نگرش در مورد انجام اتانازي ديده نشد (05 يافته با نتايج مطالعه قبلي انجام شده در كشور (12) هماهنگي دارد. در گروه پزشكان 63 با انجام حداقل يكي از موارد اتانازي موافق بودند. مطالعات قبلي ارقام مختلفي را در مورد موافقت پزشكان با اتانازي نشان داده اند در مطالعه قبلي انجام شده در كشور كه بر روي انترن هاي پزشكي دانشگاه تهران انجام شده است ميزان موافقت با اتانازي 46 بود (2) كه مقايسه نتايج ا ن مطالعه با مطالعه حاضر مي تواند نشان دهنده افزايش تمايل به اتانازي با افزايش سابقه كار و بعد از فارغ التحصيلي در پزشكان باشد گرچه برخي مطالعات نشان داده اند كه با افزايش سابقه كار در دانشجويان پزشكي نگرش ا نها در مورد اتانازي تغيير كرده و به سمت مخالفت شيفت پيدا مي كند (10). در / 56 درصد مطالعه مروري انجام شده در ايالات متحده در سال 6 2002 پزشكان ا مريكايي با انجام اتانازي در بيماران موافق بودند (19) كه تا حدود زيادي با مطالعه ما هماهنگي دارد. اما بررسي نگرش پزشكان در دو مركز پزشكي در لندن نشان داد كه ميزان موافقت با اتانازي در يكي از مراكز 80 و در مركز ديگر 52 بود (20). در مطالعه انجام شده در هنگ كنگ در سال (21) 2005 43 پزشكان حاضر در مطالعه با اتانازي موافق بودند و در مطالعه انجام شده در هلند اين ميزان 56 بود (22). اما در مطالعات انجام شده در سودان و پاكستان به ترتيب تنها 15 و 15/3 پزشكان با اتانازي موافقت داشتند (24 23). به نظر مي رسد تنوع در ميزان موافقت پزشكان با اتانازي در كشورهاي مختلف جداي از سبك هاي اخلاق پزشكي حاكم بر هر كشور مي تواند تحت تاثير مسايل اعتقادي اجتماعي و فرهنگي و همچنين ديدگاه هاي قانوني حاكم در زمينه اتانازي در ا ن كشور باشد. در مطالعه ديگري نيز كه توسط ا رامش و همكاران در زمينه بررسي نگرش پرستاران بيمارستان هاي دانشگاه علوم پزشكي تهران در زمينه اتانازي در سال 87-88 انجام شد (1) 64 درصد مخالف اتانازي فعال داوطلبانه 50 مخالف اتانازي فعال غير داوطلبانه و 58 مخالف اتانازي غير فعال داوطلبانه بودند. در اين مطالعه بيشترين اتانازي مورد موافقت پزشكان اتانازي غير فعال داوطلبانه بود (34 ( كه با نتيجه مطالعه قبلي انجام شده در كشورمان (12) هماهنگي دارد. در مقايسه نظر پزشكان با بيماران شركت كننده در مطالعه مشاهده مي شود كه هر دو گروه بر روي داوطلبانه بودن اتانازي توافق داشته اما پزشكان بر خلاف بيماران معتقدند كه اقدام فعالي از جانب پزشك نبايد در اين زمينه صورت گيرد كه اين امر با روح حرفه پزشكي هماهنگي بيشتري دارد. تفاوت معني دار ا ماري بين جنس نوع تخصص محل فعاليت بخش هاي بيمارستاني سن و سابقه كار پزشكان با نگرش در مورد انجام / 0 <p) در مطالعه انجام شده توسط ا رامش اتانازي نيز ديده نشد (05 و همكاران (12) بر روي انترن هاي پزشكي نيز ارتباط معني داري بين سن و جنس نمونه ها با نگرش در مورد اتانازي ديده نشد. در مطالعه ا رامش و همكاران در پرستاران بيمارستان هاي دانشگاه علوم پزشكي تهران (1) نيز ارتباط معني داري بين جنس سن بخش محل خدمت سطح تحصيلات با نگرش در زمينه اتانازي ديده نشد تنها عامل موثر معني دار بر روي نگرش پرستاران در مورد تمام انواع اتانازي مدت زمان خدمت بود به طوري كه با افزايش سابقه ي خدمت مخالفت با اتانازي كمتر ديده مي شد اما در مطالعه ما ارتباطي بين سابقه كار پزشكان و نگرش در زمينه اتانازي ديده نشد. در كل بر اساس نتايج مطالعه حاضر به نظر مي رسد درصد قابل توجهي از بيماران و پزشكان با انجام اتانازي موافق هستند اما نوع اتانازي مورد موافقت در دو گروه متفاوت بوده و پزشكان بر خلاف بيماران كه بيشتر خواستار اتانازي فعال داوطلبانه بودند تمايلي به انجام اتانازي فعال ندارند. از سويي به نظر مي رسد موافقت عيني بيماران براي انجام اتانازي در شرايط واقعي كمتر از ميزان ابراز شده اوليه باشد و در مراحل مختلف بيماري ممكن است نظر بيمار در زمينه انجام اتانازي دستخوش تغيير گردد. به نظر مي رسد انجام مطالعه بر روي بيماران در مراحل انتهايي stage) (end و يا خانواده هاي بيماران بد حال بستري در بخش هاي مراقبت ويژه در زمينه نگرش در مورد اتانازي نتايج نزديكتري به واقعيت را منعكس كرده و داده هاي قابل ارزيابي بيشتري را فراهم نمايد. از محدوديت هاي اين مطالعه عدم امكان ارزيابي سطح اعتقادات ديني و مذهبي نمونه هاي مورد مطالعه بود چرا كه به نظر مي رسد كه اين متغير يكي از متغيرهاي تاثير گذار در تمايل براي انجام اتانازي باشد كه اين امر در مطالعات قبلي نيز مورد تاكيد قرار گرفته است (26 25) لذا پيشنهاد مي شود كه در مطالعات ا تي ارتباط بين سطح اعتقادات مذهبي افراد و پزشكان با تمايل ا ن ها براي انجام اتانازي نيز بررسي گردد.
382 مقايسه نگرش پزشكان و بيماران در مورد اتانازي در مراكز درماني وابسته به دانشگاه علوم پزشكي تهران (1390-1391) نتيجه گيري در كل بر اساس نتايج مطالعه حاضر به نظر مي رسد درصد قابل توجهي از بيماران و پزشكان با انجام اتانازي موافق هستند اما نوع اتانازي مورد موافقت در دو گروه متفاوت بوده و پزشكان بر خلاف بيماران كه بيشتر خواستار اتانازي فعال داوطلبانه بودند تمايلي به انجام اتانازي فعال ندارند. از سويي به نظر مي رسد موافقت عيني بيماران براي انجام اتانازي در شرايط واقعي كمتر از ميزان ابراز شده اوليه باشد و در مراحل مختلف بيماري ممكن است نظر بيمار در زمينه انجام اتانازي دستخوش تغيير گردد. انجام مطالعه بر روي بيماران در مراحل انتهايي stage) (end و يا خانواده هاي بيماران بد حال بستري در بخش هاي مراقبت ويژه در زمينه نگرش در مورد اتانازي پيشنهاد مي گردد چرا كه مي تواند نتايج نزديكتري به واقعيت را منعكس كرده و داده هاي قابل ارزيابي بيشتري را فراهم نمايد. تشكر و قدرداني اين مطالعه در قالب پايان نامه دكتر محبوبه مقاره زاده اصفهاني جهت كسب دكتراي تخصصي پزشكي قانوني و با حمايت مالي معاونت پژوهشي دانشگاه علوم پزشكي تهران به انجام رسيده است. نويسندگان مقاله بدين ترتيب مراتب تشكر و قدرداني خود را نسبت به تمامي بيماران و پزشكاني كه در اجراي مطالعه همكاري داشتند ابراز مي دارند. References 1- Rastegari Najaf abadi H, Sedaghat M, Saedi Teharani S, Aramesh K. Euthanasia: nurses perspective in teaching hospitals of Tehran University of Medical Sciences. Iranian Journal of Medical Ethics and History of Medicine. 2010; 3 (5): 37-44. [Persian] 2- Tavoosiyan A, Sedaghat M, Aramesh K. Euthanasia: assessment of medical students perspective. Iranian Journal of Medical Ethics and History of Medicine. 2009; 3 (1): 43-51. [Persian] 3- Parsapour A, Hemmati Moghaddam A, Parsapour MB, Larijani B. Euthanasia: ethical explanation and analysis. Iranian Journal of Medical Ethics and History of Medicine. 2008; 1 (4): 1-12. [Persian] 4- Sachedina A, End-of-life: the Islamic view. Lancet.2005; 366 (9487): 774-9. 5- Hemmati AR, Parsapour A. Writing about euthanasia. Medical Ethics and History of Medicine. Research Center, Tehran University of Medical Sciences: 2006; 3-62. [Persian] 6- Aramesh K, Shadi H. Euthanasia: an Islamic ethical perspective. Iran J Allergy Asthma Immunol 2007; 6: 37-40. [Persian] 7- Anonymous. Euthanasia. URL: http:// en.wikipedia.org/wiki/euthanasia. (accessed on 2011). 8- Breslin JM, MacRae SK, Bell J, Singer PA. Top 10 health care ethics challenges facing the public: view of Toronto bioethicist. BMC Med Ethics 2005; 6: E5. 9- Ma lcolm H Parker, Colleen M Cartwright and Gail M Williams. Impact of specialty on attitudes of Australian medical practitioners to end-oflife decisions Ma lcolm H Parker, Colleen M Cartwright and Gail M Williams. MJA 2008; 188 (8): 450-456. 10- Gruber PC, Gomersall CD, Joynt GM, Lee A, Tang PY, Young AS, Yu NY, Yu OT. Changes in medical students attitudes towards end-oflife decisions across different years of medical training. J Gen Intern Med. 2008 ;23(10):1608-14. Epub 2008 Jul 17. 11- Ahmed AM, Kheir MM. Attitudes towards euthanasia among final-year Khartoum University medical students. East Mediterr Health J 2006; 12 (3-4): 391-7. 12- Hassanzade Haddad A, Rastegari H, Sedaghat M, Saeedi Tehrani S, Aramesh K. Evaluating patients view about euthanasia in TUMS hospitals. Iranian Journal of Medical Ethics and History of Medicine. 2010;4:33-41. [Persian] 13- Kazemiyan A. Evaluating physicians points of view about terminally ill patients. Iranian Journal of Medical Ethics and History of Medicine. 2008; 1(2):61-68. [Persian] 14- van Wijmen MP, Rurup ML, Pasman HR, Kaspers PJ, Onwuteaka-Philipsen BD. Advance directives in the Netherland: an empirical contribution to
فخرالدين تقدسي نژاد و همكاران 383 the exploration of a cross-cultural perspective on advance directives. Bioethics.2010; 24:118-26. 15- Pousset G, Bilsen J, De Wilde J, Benoit Y, Verlooy J, Bomans A, et al. Attitude of adolescent cancer survivors toward end-of-life decisions for minors. Pediatrics.2009; 124: 1142-8. 16- Carter GL, Clover KA, Parkinson L, Rainbird K, Kerridge I, Ravenscroft P, et al. Mental health and other clinical correlates of euthanasia attitudes in an Australian outpatient cancer population. Psychooncology 2007; 16: 295-303. 17- Moss AH, Hozayen O, King K, Holley JL, Schmidt RJ. Attitude of patients toward cardiopulmonary resuscitation in the dialysis unit. AM J kidney 2001; 38: 847-52. 18- Voogt E, van der Heide A, van Leeuwen AF, Visser AP, van de Eijt CC, van der Maas PJ. Attitudes of patients with incurable cancer toward medical treatment in the last phase of life. J Clin Oncol 2005; 23: 2012-9. 19- Emanuel EJ. Euthanasia and physician-assisted suicide: a review of the empirical from the United State. Arch Intern Med 2002; 162: 142-52. 20- Dickinson GE, Lancaster CJ, Clark D, Ahmedizai SH, Noble W. U.K. physicians attitudes toward active voluntary euthanasia and physicianassisted suicide. Death Stud 2002; 26: 479-90. 21- Chong AM, Fok SY. Attitude toward euthanasia in Hong Kong: a comparison between physicians and the general public. Death Stud 2005; 29; 29-54. 22- Rurup ML, Onwuteaka-Philipsen BD, van der Wal G. A suicide pill for older people: attitude of physicians, the general population, and relatives of patients who died after euthanasia or physicianassisted suicide in The Netherlands. Death Stud. 2005; 29: 519-34. 23- Ahmed AM, Kheir MM, Abdel Rahman A, Ahmed NH, Abdalla ME. Attitude towards euthanasia and assisted suicide among Sudanese doctors. East Mediterr Health J 2001; 7:551-5. 24- Abbas SQ, Abbas Z, Macaden S. Attitude towards euthanasia and physician-assisted suicide among Pakistani and Indian doctors: a survey. Indian J Palliat Care.2008; 14: 71-4. 25- Wenger NS, Carmel S. Physicians religiosity and end-of-life care attitudes and behaviors. Mt Sinai J Med.2004; 71:335-43. 26- Asai A, Fukuhara S, Inoshita O, Miura Y, Tanabe N, Kurokawa K. Medical decisions concerning the end of life: a discussion with Japanese physicians. J Med Ethics.1997; 23: 323-7.
384 مقايسه نگرش پزشكان و بيماران در مورد اتانازي در مراكز درماني وابسته به دانشگاه علوم پزشكي تهران (1390-1391) Comparison of Attitude of Physicians and Patients About Euthanasia in Tehran s University of Medical Sciences Hospitals in 2012-2013 Isfahani - Mahboobeh Mogharehzadeh Fakhreddin Taghaddosinejad * - Arash Okazi - Vahid Yousefinejad **** MD, Associate Professor of Forensic Medicine Dept., Faculty of Medicine, Tehran University of Medical Sciences, Tehran, Iran. MD, Assistant Professor of Forensic Medicine Dept., Faculty of Medicine, Tehran University of Medical Sciences, Tehran, Iran. MD, Assistant in Forensic Medicine Department, Faculty of Medicine, Tehran University of Medical Sciences, Tehran, Iran. Abstract Background: Attitude of physicians and patients about euthanasia has an important role in legal or illegal development of this action in the hospitals. This study was performed to determine the attitude of patients and physicians about euthanasia in hospitals affiliated to Tehran University of Medical Sciences during 2012-2013. Methods: This study was a cross-sectional study. Sample size was 100 cases in each group which included into the study by randomized classified method. Data gathered by a questionnaire. In data analysis by Pass, the frequency and standard deviations were calculated and t-test, and Chi-square tests were used for data analysis. Findings: 78% of patients and 63% of physicians agreed with at least one type of euthanasia. Agree with all types of voluntary and involuntary euthanasia significantly higher in patients than physicians (p<0.05). There was no statistically significant differences between gender, marital status, education level and age of the patients with attitude about euthanasia (p>0.05). Also there was no significant differences between gender, profession, place of work, hospitals ward, age and work history with physicians attitudes about euthanasia (p>0.05). Cunclusion: Our findings showed that, the majority of patients and physicians participating in this study agreed with at least one type of euthanasia and patients more than physicians agreed with euthanasia. Future studies to clarify the training needs in this area and related legislation and regulations in this regard are recommended. Keywords: Euthanasia, Patients, Physicians, Attitude. Received: 26 Oct 2013 Accepted: 27 Jan 2014 Correspondence: Tel:+98-21-66405588, dr_mahboob@yahoo.com