Η Μεγάλη Ύφεση παρακίνησε πολλούς οικονοµολόγους να να αναρωτηθούν σχετικά µε µε την την εγκυρότητα της της Κλασικής Οικονοµικής Θεωρίας. Τότε Τότε δηµιουργήθηκε η πεποίθηση ότι ότι ένα ένα καινούριο υπόδειγµα ήταν ήταν αναγκαίο προκειµένου αφενός να να εξηγήσει µια µια τόσο τόσο έντονη πτώση της της οικονοµικής δραστηριότητας και και αφετέρου να να προτείνει κυβερνητικές πολιτικές που που ενδεχοµένως θα θα ανακούφιζαν κάπως την την κοινωνία από από την την οικονοµική δυσπραγία την την οποία βίωνε. Στα Στα 1936, ο John John Maynard Keynes έγραψε τη τη «Γενική Θεωρία της της Απασχόλησης, του του Επιτοκίου και και του του Χρήµατος» (The (The General Theory of ofemployment, Interest and and Money). Σε Σε αυτό, πρότεινε έναν έναν καινούριο τρόπο να να αναλυθεί η οικονοµία, τον τον οποίο παρουσίασε σαν σαν εναλλακτικό στην στην Κλασική Θεωρία. Ο Keynes υποστήριξε ότι ότι η χαµηλή Συνολική Ζήτηση είναι είναι υπεύθυνη για για το το χαµηλό εισόδηµα και και την την υψηλή ανεργία που που χαρακτηρίζει τις τις περιόδους οικονοµικής ύφεσης. Επίσης άσκησε κριτική στην στην άποψη ότι ότι η Συνολική Προσφορά από από µόνη µόνη της της προσδιορίζει το το εθνικό εισόδηµα. 1
Ο Κεϋνσιανισµός σηµαίνει διαφορετικά πράγµατα σε διαφορετικούς ανθρώπους. Είναι χρήσιµο να αντιλαµβάνεται κανείς στο βασικό απλό Κεϋνσιανό ύπόδειγµα σαν µία επέκταση της Κλασικής Θεωρίας. Το µεταβλητό της ταχύτητας κυκλοφορίας του χρήµατος και οι «άκαµπτες» τιµές απορρέουν ακριβώς από την πεποίθηση του Keynes ότι τα βασικά αποτελέσµατα του Κλασικού υποδείγµατος προέρχονται από τις υπερβολικά αυστηρές υποθέσεις της σταθερής κυκλοφορίας του χρήµατος και των πλήρως ευέλικτων µισθών και τιµών. Το υπόδειγµα της συναθροιστικής ζήτησης (AD) µπορεί να χωρισθεί σε δυο τµήµατα: το υπόδειγµα IS της αγοράς αγαθών και υπηρεσιών και το υπόδειγµα LM της αγοράς χρήµατος. 2
Στη βραχυχρόνια περίοδο, όταν το επίπεδο τιµών είναι σταθερό, µετακινήσεις στην καµπύλη συναθροιστικής ζήτησης οδηγούν σε µεταβολές στο εθνικό εισόδηµα, Y. Το υπόδειγµα της συναθροιστικής ζήτησης που θα αναπτυχθεί στη συνέχεια και το οποίο καλείται υπόδειγµα IS-LM είναι η κορυφαία ερµηνεία της εργασίας του Keynes. Το υπόδειγµα IS-LM παίρνει σαν δεδοµένο το επίπεδο τιµών και δείχνει τι προκαλεί µεταβολές στο εισόδηµα. Με άλλα λόγια δείχνει τι προκαλεί µεταβολές στην AD. Επίπεδο τιµών, P Y* Y*' Y*'' SRAS AD'' AD' AD Εισόδηµα, Προϊόν, Y 3
Ηκαµπύλη IS (investment-saving) απεικονίζει τους συνδυασµούς επιτοκίου και εισοδήµατος για τους οποίους υπάρχει ισορροπία στην αγορά αγαθών και υπηρεσιών. Ηκαµπύλη LM (liquidity-money) απεικονίζει τους συνδυασµούς επιτοκίου και εισοδήµατος για τους οποίους υπάρχει ισορροπία στην αγορά χρήµατος. 4
Επειδή το το επιτόκιο επηρεάζει τόσο τόσο την την επένδυση όσο όσο και και τη τη ζήτηση χρήµατος, είναι είναι η µεταβλητή κλειδί που που συνδέει τα τα δύο δύο τµήµατα του του υποδείγµατος IS-LM. Το Το υπόδειγµα δείχνει πως πως η αλληλεπίδραση µεταξύ των των αγορών αυτών προσδιορίζει τη τη θέση θέση και και την την κλίση τηςσυναθροιστικήςκαµπύλης ζήτησης και και συνεπώς το το επίπεδο του του εθνικού εισοδήµατος στη στη βραχυχρόνια περίοδο. Στη ΣτηΓενική θεωρία...(1936), ο Keynes υποστήριξε ότι ότι το το συνολικό εισόδηµα µιας µιας οικονοµίας, στη στη βραχυχρόνια περίοδο, προσδιοριζόταν σε σε µεγάλο βαθµό από από την την επιθυµία των των νοικοκυριών, των των επιχειρήσεων και και της της κυβέρνησης να ναδαπανήσουν. Όσο Όσο περισσότερο οι οι άνθρωποι επιθυµούν να να δαπανήσουν τόσο τόσο περισσότερα αγαθά και και υπηρεσίες οι οι επιχειρήσεις µπορούν να να πουλήσουν. Όσο Όσο περισσότερο οι οι επιχειρήσεις µπορούν να να πουλήσουν, τόσο τόσο περισσότερο προϊόν θα θα επιλέξουν να να παράγουν και και τόσο τόσο περισσότερους εργάτες θα θα επιλέξουν να να προσλάβουν. Έτσι, το το προβληµα κατά κατά τη τη διάρκεια των των υφέσεων, σύµφωνα µε µε τον τον Keynes, ήταν ήταν θέµα θέµα ανεπαρκούς δαπάνης. Ο Κεϋνσιανός σταυρός είναι είναι µια µια προσπάθεια να να φωτισθεί η σχετική πτυχή. 5
Ο Κεϋνσιανός σταυρός δείχνει πως προσδιορίζεται το εισόδηµα Y για δεδοµένα επίπεδα σχεδιασµένης επένδυσης I και δηµοσιονοµικής πολιτικής G και T. Μπορούµε να χρησιµοποιήσουµε το υπόδειγµα αυτό προκειµένου να δείξουµε πως το εισόδηµα µεταβάλλεται όταν µία από τις εξωγενείς µεταβλητές αλλάζει. Η Πραγµατική απάνη είναι το ποσό το οποίο τα νοικοκυριά, οι επιχειρήσεις και η κυβέρνηση δαπανούν σε αγαθά και υπηρεσίες (GDP). Η σχεδιασµένη δαπάνη είναι το ποσό που τα νοικοκυριά, οι επιχειρήσεις και η κυβέρνηση θα ήθελαν να ξοδέψουν σε αγαθά και υπηρεσίες. Η οικονοµία είναι σε ισορροπία όταν: Πραγµατική απάνη = Σχεδιασµένη απάνη ή Y=E απάνη, E Y=E Σχεδιασµένη απάνη, E = C + I + G Y 2 Y* Y 1 Εισόδηµα, Προϊόν, Y 6
Ηγραµµή των 45 µοιρών (Y=E) δείχνει τα σηµεία στα οποία η συνθήκη αυτή ισχύει. Με την προσθήκη της συνάρτησης σχεδιασµένης δαπάνης, το παραπάνω διάγραµµα γίνεται ο Κεϋνσιανός Σταυρός (Keynesian Cross). Πως η οικονοµία πηγαίνει σε αυτή την ισορροπία; Τα αποθέµατα παίζουν έναν σηµαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία προσαρµογής. Όταν η οικονοµία δεν είναι σε ισορροπία, οι επιχειρήσεις βιώνουν απρογραµµάτιστες µεταβολές στα αποθέµατα τους και αυτό τις ωθεί στο να µεταβάλλουν τα επίπεδα παραγωγής τους. Με τη σειρά τους οι µεταβολές στην παραγωγή επηρεάζουν το συνολικό εισόδηµα και τη δαπάνη, µετακινώντας την οικονοµία σταδιακά προς το σηµείο ισορροπίας. απάνη, E Πραγµατική απάνη, Y=E Σχεδιασµένη απάνη, E = C + I + G Y 2 Y* Y 1 Εισόδηµα, Προϊόν, Y 7
Ας δούµε τώρα πως µεταβολές στις δηµόσιες δαπάνες επηρεάζουν την οικονοµία. Επειδή οι δηµόσιες δαπάνες είναι ένα κοµµάτι της συνολικής δαπάνης, υψηλότερες δηµόσιες δαπάνες συνεπάγονται υψηλότερη σχεδιασµένη δαπάνη για κάθε επίπεδο προϊόντος. απάνη, E Πραγµατική απάνη, Y=E G A B Σχεδιασµένη απάνη, E = C + I + G Y* Y 1 Εισόδηµα, Προϊόν, Y Μια αύξηση στις δηµόσιες δαπάνες της τάξης του G αυξάνει τη σχεδιασµένη δαπάνη κατά αυτό το ποσό για κάθε δεδοµένο επίπεδο εισοδήµατος. Η ισορροπία αλλάζει καθώς η οικονοµία µετακινείται από το σηµείο A στο σηµείο B και το εισόδηµα αυξάνει. Η αύξηση το εισόδηµα υπερβαίνει την αύξηση στις δηµόσιες δαπάνες G. Έτσι, η άσκηση δηµοσιονοµικής πολιτικής έχει πολλαπλασιαστική επίπτωση πάνω στο εισόδηµα. 8
Έαν οι δηµόσιες δαπάνες αυξηθούν κατά 1 ευρώ, τότε ίσως αναµένουµε ότι και το εισόδηµα ισορροπίας (Y) θα αυξηθεί κατά 1 ευρώ. Αλλά βέβαια δεν συµβαίνει έτσι. Ο πολλαπλασιαστής δείχνει πως η τελική µεταβολή στη ζήτηση για προϊόν θα είναι µεγαλύτερη από την αρχική µεταβολή στη δαπάνη. Όταν αυξάνει η δηµόσια δαπάνη ( G), το εισόδηµα αυξάνει κατά G επίσης. Η αύξηση στο εισόδηµα θα αυξήσει όµως µε τη σειρά του την κατανάλωση κατά MPC G, όπου το MPC είναι η οριακή ροπή προς κατανάλωση. Η αύξηση στην κατανάλωση αυξάνει τη δαπάνη και το εισόδηµα ξανά. Η δεύτερη αύξηση στο εισόδηµα της τάξης MPC G αυξάνει ξανά την κατανάλωση, αυτή τη φορά κατά MPC (MPC G), η οποία ξανά αυξάνει το εισόδηµα και... Έτσι, η διαδικασία του πολλαπλασιαστή βοηθάει προκειµένου να εξηγηθούν οι διακυµάνσεις στην πλευρά της ζήτησης για προϊόν. Για παράδειγµα, εάν κάποιο γεγονός στην οικονοµία µειώσει τη δαπάνη για επένδυση, τότε οι άνθρωποι, των οποίων το εισόδηµα µειώνεται, θα ξοδέψουν λιγότερο και συνεπώς η ζήτηση ισορροπίας θα µειωθεί ακόµη περισσότερο. 9
Ο πολλαπλασιαστής δηµοσίων δαπανών είναι: Y/ G = 1 + MPC + MPC 22 + MPC 33 + Y/ G = 1 // 1 --MPC Ο πολλαπλασιαστής φορολογίας είναι: Y/ T = --MPC //(1 (1--MPC) 10
Ας λάβουµε υπόψη µας τώρα στο υπόδειγµά µας, τη σχέση µεταξύ επιτοκίου και επένδυσης, γράφοντας το επίπεδο της σχεδιασµένης επένδυσης ως: I = I (r). Η συνάρτηση επενδύσεων σχεδιάζεται σαν µια κατερχόµενη καµπύλη η οποία δείχνει την αντίστροφη σχέση µεταξύ επένδυσης και επιτοκίου. Προκειµένου να προσδιορίσουµε πως το εισόδηµα αλλάζει, όταν το επιτόκιο αλλάζει, συνδυάζουµε της συνάρτηση επενδύσεων µε τον Κεϋνσιανό σταυρό. Η καµπύλη IS συνοψίζει τη σχέση µεταξύ επιτοκίου και εισοδήµατος. Στην πραγµατικότητα, η καµπύλη IS συνδυάζει την αλληλεπίδραση µεταξύ I και Y όπως αυτή απεικονίζεται από τον Κεϋνσιανό σταυρό. Επειδή µια αύξηση στο επιτόκιο προκαλεί πτώση στη σχεδιασµένη επένδυση, η οποία µε τη σειρά της µειώνει το εισόδηµα, η καµπύλη IS κατέρχεται. 11
Μια αύξηση στο επιτόκιο (σχεδιάγραµµα 1), µειώνει τη σχεδιασµένη επένδυση, η οποία µετακινεί τη σχεδιασµένη δαπάνη προς τα κάτω και δεξιά (σχεδιάγραµµα 2) και µειώνει το εισόδηµα (σχεδιάγραµµα 3). E (2) Y=E Σχεδιασµένη απάνη, E = C + I + G (1) r r (3) Εισόδηµα, Προϊόν, Y I(r) Επένδυση, I IS Εισόδηµα, Προϊόν, 12Y
Συνοψίζοντας, η καµπύλη IS ISδείχνει τους τους συνδυασµούς επιτοκίου και και εισοδήµατος οι οι οποίοι είναι είναι συνεπείς µε µε κατάσταση ισορροπίας στην στην αγορά αγαθών και και υπηρεσιών. Η καµπύλη IS IS σχεδιάζεται για για δεδοµένη δηµοσιονοµική πολιτική. Μεταβολές στη στη δηµοσιονοµική πολιτική που που αυξάνουν τη τη ζήτηση για για αγαθά και και υπηρεσίες µετακινούν την την καµπύλη IS IS προς προς τα τα δεξιά. Μεταβολές στη στη δηµοσιονοµική πολιτική που που µειώνουν τη τη ζήτηση για για αγαθά και και υπηρεσίες µετακινούν την την καµπύλη IS ISπρος τα τα αριστερά. 13
r Αφού έχουµε δείξει πως προκύπτει η IS, είναι ώρα να συµπληρώσουµε το υπόδειγµα της ΑD προσθέτωντας την ισορροπία στην αγορά χρήµατος, την καµπύλη LM δηλάδή. Προκειµένου να χτίσουµε αυτή τη θεωρία, ξεκινάµε µε την προσφορά πραγµατικών χρηµατικών διαθεσίµων (M/P). Θεωρούµε τόσο το M όσο και το P ως εξωγενώς δεδοµένα. Αυτό δίνει µια κάθετη καµπύλη προσφοράς. Προσφορά Τώρα, θεωρήστε τη ζήτηση για πραγµατικά χρηµατικά διαθέσιµα, L. Σύµφωνα µε τη θεωρία ένα υψηλότερο επιτόκιο µειώνει τη ζήτηση για πραγµατικά χρηµατικά διαθέσιµα, επειδή το r είναι το κόστος ευκαιρίας της παρακράτησης χρήµατος. Η αλληλεπίδραση προσφοράς και ζήτησης για πραγµατικά χρηµατικά διαθέσιµα προσδιορίζει το επιτόκιο. Στο επιτόκιο ισορροπίας, η ποσότητα των χρηµατικών διαθεσίµων που ζητείται ισούται µε την ποσότητα που προσφέρεται. M/P Ζήτηση, L (Y, r) M/P 14
L(Y, r) = M/P L(Y, r) = M/P Πραγµατική Ζήτηση Χρήµατος Πραγµατική Προσφορά Χρήµατος 15
(M/P) d = L (r,y) (M/P) d = L (r,y) Ηζήτηση για πραγµατικά χρηµατικά διαθέσιµα σχετίζεται αρνητικά µε το επιτόκιο (επειδή το r είναι το κόστος ευκαιρίας παρακράτησης χρήµατος) και σχετίζεται θετικά µε το εισόδηµα (για συναλλακτικούς λόγους). 16
Μια Μείωση στην Προσφορά Χρήµατος: - M/P r Π' Π M/P Ζήτηση, L (r,y) M/P Αφού το επίπεδο τιµών είναι σταθερό, µια µείωση στην ονοµαστική προσφορά χρήµατος µειώνει την πραγµατική προσφορά. Σαν αποτέλεσµα το επιτόκιο ισορροπίας ανεβαίνει. 17
r Π r LM r 2 r 1 L (r,y)' L (r,y) M/P M/P Y Μια αύξηση στο εισόδηµα αυξάνει τη ζήτηση χρήµατος, η οποία µε τη σειρά της αυξάνει το επιτόκιο. Αυτό είναι γνωστό ως αύξηση στη ζήτηση χρήµατος για συναλλακτικούς σκοπούς. Η καµπύλη LM συνοψίζει αυτές τις µεταβολές στην αγορά χρήµατος. 18
r Π' Π r LM' LM r 2 r 2 r 1 r 1 L (r,y) M /P M/P M/P Y Μια µείωση στην προσφορά χρήµατος αυξάνει το επιτόκιο το οποίο εξισορροπεί την αγορά χρήµατος. Γιατί; Ένα υψηλότερο επιτόκιο είναι αναγκαίο προκειµένου να «πεισθούν» οι άνθρωποι να κρατήσουν µια µικρότερη ποσότητα πραγµατικών χρηµατικών διαθεσίµων. Σαν αποτέλεσµα της µείωσης στην προσφορά χρήµατος η καµπύλη LM µετακινείται προς τα πάνω. 19
r IS LM(P 0 ) r 0 Y 0 Y Ητοµή της της καµπύλης IS, IS, Y= Y= C (Y-T) + I(r) I(r) + G, G, και και της της καµπύλης LM, LM, M/P M/P = L(r, L(r, Y), Y), προσδιορίζει το το επίπεδο της της Συνολικής Ζήτησης. Η τοµή τοµή των των καµπυλών IS ISκαι LM LMαντιπροσωπεύει ταυτόχρονα την την κατάσταση ισορροπίας τόσο τόσο στην στην αγορά για για αγαθά και και υπηρεσίες όσο όσο και και στην στην αγορά για για πραγµατικά χρηµατικά διαθέσιµα θεωρώντας ως ως δεδοµένα τη τη δηµόσια δαπάνη, τους τους φόρους, την την προσφορά χρήµατος και και το το επίπεδο τιµών. 20
Τώρα που που έχουµε «χτίσει» το το υπόδειγµα IS-LM της της Συναθροιστικής Ζήτησης, ας ας το το χρησιµοποιήσουµε για για να να µελετήσουµε τα τα ακόλουθα τρία τρία ζητήµατα: 1) 1) Αιτίες διακυµάνσεων στο στο εθνικό εισόδηµα 2) 2) Πως Πως το τοis-lm υπεισέρχεται σε σε ένα ένα υπόδειγµα Συναθροιστικής Προσφοράς και και Ζήτησης. 3) 3) Η Μεγάλη Ύφεση 21
Ητοµή της καµπύλης IS και της καµπύλης LM προσδιορίζει το επίπεδο του εθνικού εισοδήµατος. Όταν κάποια από αυτές τις καµπύλες µετακινηθεί, η βραχυχρόνια ισορροπία της οικονοµίας αλλάζει και το εθνικό εισόδηµα αλλάζει. Ας εξετάσουµε τώρα πως µεταβολές στην πολιτική και στα shocks της οικονοµίας µπορεί να κάνει αυτές τις καµπύλες να µετακινηθούν. 22
23
+ G Θεωρήστε µια αύξηση των δηµοσίων δαπανών. Αυτή θα αυξήσει το επίπεδο του εισοδήµατος κατά G/(1- MPC) r IS IS LM A B Y Ηκαµπύλη IS µετακινείται στα δεξιά πράγµα το οποίο αυξάνει το εισόδηµα αλλά και το επιτόκιο. 24
25
+ M Θεωρήστε µια αύξηση στην προσφορά χρήµατος. r IS A B LM LM Ηκαµπύλη LM µετακινείται προς τα κάτω και το επιτόκιο µειώνεται το οποίο µε τη σειρά του αυξάνει το εισόδηµα. Γιατί; ιότι όταν η Κεντρική Τράπεζα αυξάνει την προσφορά χρήµατος, οι άνθρωποι έχουν περισσότερο χρήµα από αυτό που θέλουν στο δεδοµένο επιτόκιο. Σαν αποτέλεσµα, αρχίζουν να καταθέτουν το πρόσθετο χρήµα είτε στην τράπεζα είτε το χρησιµοποιούν για να αγοράσουν οµολογίες. Τότε το επιτόκιο µειώνεται r µέχρι του σηµείου στο οποίο οι άνθρωποι θα είναι πρόθυµοι να κρατήσουν όλο το πρόσθετο χρήµα που η Κεντρική Τράπεζα έχει δηµιουργήσει. Αυτή η κατάσταση οδηγεί την αγορά χρήµατος σε µια νέα ισορροπία. Εν συνεχεία το καινούριο χαµηλότερο επιτόκιο προκαλεί αύξηση της σχεδιασµένης επένδυσης η οποία µε τη σειρά της αυξάνει διαδοχικά τη σχεδιασµένη δαπάνη, 26την παραγωγή και τελικά το εισόδηµα Y. Y
Το υπόδειγµα IS-LM δείχνει ότι η νοµισµατική πολιτική επηρεάζει το εισόδηµα µέσα από την µεταβολή του επιτοκίου. Αυτή η διαδικασία είναι γνωστή ως: Μηχανισµός διάδοσης νοµισµατικής πολιτικής (monetary transmission mechanism). Το υπόδειγµα IS-LM δείχνει ότι µια αύξηση στην προσφορά χρήµατος µειώνει το επιτόκιο το οποίο µε τη σειρά του αυξάνει την επένδυση και συνεπώς µε τον τρόπο αυτό αυξάνει τη ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες. 27