286 ΠΛΗΘΤΜΙΑΚΑ ΥΑΡΑΚΣΗΡΙΣΙΚΑ ΣΟΤ ΟΛΟΘΟΤΡΙΟΤ Holothuria tubulosa GMELIN, 1788 ΣΟΝ ΑΓΙΟ ΣΕΦΑΝΟ ΣΟΤ ΠΑΓΑΗΣΙΚΟΤ ΚΟΛΠΟY Κσριακούλη Κ., Βαφείδης Δ.* Παλεπηζηήκην Θεζζαιίαο, Σρνιή Γεσπνληθώλ Δπηζηεκώλ, Τκήκα Γεσπνλίαο Ιρζπνινγίαο θαη Υδάηηλνπ Πεξηβάιινληνο, Οδόο Φπηόθνπ, Βόινο, 38446 Πεπίιετε Αληηθείκελν κειέηεο ηεο έξεπλαο είλαη ηα πιεζπζκηαθά θαη αλαπαξαγσγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ νινζνύξηνπ Holothuria tubulosa Gmelin, 1788 ζην θηλεηό ππόζηξσκα ηεο αλώηεξεο ππνπαξαιηαθήο δώλεο ηνπ Παγαζεηηθνύ θόιπνπ. Οη δεηγκαηνιεςίεο πξαγκαηνπνηήζεθαλ κε απηόλνκε θαηάδπζε ζε κεληαία βάζε (Φεβξνπάξηνο 2009 Μάξηηνο 2010) ζε βάζνο 4-6 m ζηνλ Άγην Σηέθαλν Μαγλεζίαο. Σε θάζε δεηγκαηνιεςία ζπιιέγνληαλ 20 άηνκα θαη γηλόηαλ (in situ) ν ππνινγηζκόο ηεο πιεζπζκηαθήο ππθλόηεηαο κε ηελ κέζνδν distance sampling. Σε θάζε άηνκν κεηξήζεθαλ ην νιηθό λσπό βάξνο ηνπ αηόκνπ (Tw), ην λσπό βάξνο ηεο γνλάδαο (Gw), ην κήθνο ηνπ πεπηηθνύ ζσιήλα (Dl), ην λσπό βάξνο ηνπ πεπηηθνύ ζσιήλα (Dw), ην λσπό βάξνο ηνπ ζσκαηηθνύ ηνηρώκαηνο (Bw) θαη ε πεξίκεηξνο ηνπ πεξηθαξπγγηθνύ δαθηπιίνπ (Pc). Οη γνλάδεο απνζεθεύηεθαλ ζε αηζαλόιε 70% γηα ηζηνινγηθή κειέηε κε ηελ κέζνδν αηκαηνμπιίλεο / εσζίλεο γηα ηνλ πξνζδηνξηζκό ησλ αλαπαξαγσγηθώλ ζηαδίσλ. Η πιεζπζκηαθή ππθλόηεηα κεηξήζεθε ζηα 14 ± 3,67 άηνκα /100 m 2. Οη ηηκέο γηα ην Tw θαη ην Bw θπκάλζεθαλ από 60-540 g θαη 40-180 g αληίζηνηρα κε ηελ κεγαιύηεξε ζπρλόηεηα ζηελ θιάζε 120-140 g γηα ην Tw θαη 60-80 g γηα ην Bw. Οη βηνκεηξηθέο ζρέζεηο όισλ ησλ ραξαθηεξηζηηθώλ πνπ εμεηάζηεθαλ αθνινύζεζαλ αξλεηηθή αιινκεηξία (b<3). Γηα θάζε άηνκν έγηλε αλαγλώξηζε 5 αλαπαξαγσγηθώλ ζηαδίσλ θαη γηα ηα δύν θύια. Ο γνλαδνζσκαηηθόο δείθηεο παξνπζηάδεη εηήζην αλαπαξαγσγηθό θύθιν κε ηελ απειεπζέξσζε ησλ γακεηώλ ζην ηέινο ηνπ θαινθαηξηνύ. Λέξεηρ θιεηδηά: Holothuria tubulosa, αλαπαξαγσγή, Αηγαίν. *Σπγγξαθέαο επηθνηλσλίαο: Βαθείδεο Γεκήηξηνο (dvafidis@uth.gr). POPULATION STRUCTURE OF Holothuria tubulosa GMELIN, 1788 IN AGIOS STEFANOS OF PAGASITICOS GULF Kiriakouli K., Vafidis D.* University of Thessaly, School of Agricultural Sciences, Department of Ichthyology and Aquatic Environment, Fytokou Str., Volos, 38446, Greece Abstract The aim of the present study is the population structure and the reproductive cycle of Holothuria tubulosa Gmelin, 1788 in the soft substratum of the upper sublittoral zone. Sampling was carried out by Scuba diving on a monthly basis (February 2009- March 2010) at 4-6 m depth in Agios Stefanos (Magnisia). 20 individuals were collected and measured in each sampling. The population density was estimated with the method of distance sampling. The total weight (Tw), the body wall weight (Bw), the gonad weight (Gw), the digestive-tract weight (Dw), the length of the digestive tract (Dl) and the perimeter of the periphryngeal crown were measured. Gonads were preserved in 70% ethanol for histological examination with haematoxylin and eosin for the estimation of gonad stages. The mean population density was 14 ± 3,67 individuals / 100 m 2. The values for Tw and Bw ranged from 60-540 g and 40-180 g respectively, most frequently in class about 120-140 g for Tw and 60-80 g for Bw. The estimated biometric relationships followed negative allometry (b<3). Five gonadal stages were described for both sexes. The gonadosomatic index showed a clear annual pattern and spawning occurred at the end of the summer. Key words: Holothuria tubulosa, reproduction, Aegean Sea *Corresponding author: Vafidis Dimitrios (dvafidis@uth.gr).
287 1. Εηζαγυγή Τν νινζνύξην Holothuria tubulosa Gmelin, 1788 (Holothuroidea: Echinodermata) είλαη έλα από ηα 32 γλσζηά είδε ησλ νινζνπξίσλ πνπ ζπλαληάηαη ζην Αηγαίν πέιαγνο (Koukouras et al. 2007, Antoniadou and Vafidis 2009). Δίλαη από ην πην θνηλά είδε νινζνπξίσλ ηεο ππνπαξαιηαθήο δώλεο πνπ πξνηηκά ηνπο ιεηκώλεο θαλεξνγάκσλ θαη ζπκβάιεη ζηελ αλαθύθισζε ηεο νξγαληθήο ύιεο (Butleel et al. 1992, Coulon and Jangoux 1993). Σην Αηγαίν νη πιεξνθνξίεο γηα ην είδνο, πεξηνξίδνληαη ζηε κειέηε ηεο δνκήο ηνπ πιεζπζκνύ θαη ελ κέξε ηνπ αλαπαξαγσγηθνύ θύθινπ (Kazanidis et al. 2010), θαζώο θαη ζηε γεσγξαθηθή θαη βαζπκεηξηθή ηνπο θαηαλνκή (Koukouras et al. 2007). Η εξγαζία απηή απνζθνπεί ηόζν ζηε κειέηε ηεο δνκήο ηνπ πιεζπζκνύ όζν θαη ζηελ πεξηγξαθή ηνπ αλαπαξαγσγηθνύ θύθινπ ηνπ H. tubulosa ζηνλ Παγαζεηηθό θόιπν. 2. Τιηθά θαη Μέζοδοη Η εξγαζία πινπνηήζεθε ζηνλ Παγαζεηηθό θόιπν θαη πην ζπγθεθξηκέλα ζην πεξηνρή Άγηνο Σηέθαλνο (Ν 39 17 883, E 22 56 515 (Δηθ. 1). Πξαγκαηνπνηήζεθαλ 14 κεληαίεο δεηγκαηνιεςίεο από ηνλ Φεβξνπάξην ηνπ 2009 κέρξη θαη ηνλ Μάξηην ηνπ 2010 ζε βάζνο 1-6m κε απηόλνκε θαηάδπζε (SCUBA). Κάζε δεηγκαηνιεςία πεξηειάκβαλε ηελ ζπιινγή 20 αηόκσλ ηνπ πιεζπζκνύ θαη ηνλ ππνινγηζκό ηεο πιεζπζκηαθήο ππθλόηεηαο (αξηζκόο αηόκσλ / 100m 2 ) κε ηελ κέζνδν distance sampling. Η βηνκεηξηθή αλάιπζε πεξηειάκβαλε ηελ κέηξεζε ηνπ νιηθνύ βάξνο ηνπ αηόκνπ (Tw), ηνπ λσπνύ βάξνπο ηεο γνλάδαο (Gw) ηνπ κήθνπο ηνπ πεπηηθνύ ζσιήλα (Dl), ηνπ λσπνύ βάξνπο ηνπ πεπηηθνύ ζσιήλα (Dw), ηνπ βάξνπο ηνπ ζσκαηηθνύ ηνηρώκαηνο (Bw) θαη ηεο πεξηκέηξνπ ηνπ πεξηθαξπγγηθνύ δαθηπιίνπ (Pc). Ο πξνζδηνξηζκόο ηνπ θύινπ πξαγκαηνπνηήζεθε κε καθξνζθνπηθή παξαηήξεζε (Despalatovic et al. 2004), ελώ ε εθηίκεζε ησλ ζηαδίσλ σξίκαλζεο ησλ γνλάδσλ κηθξνζθνπηθά κε ηζηνινγηθή παξαηήξεζε κεηά από ηελ πξννδεπηηθή ρξώζε αηκαηνμπιηλήο εσζίλεο. Η αλαπαξαγσγηθή θαηάζηαζε ηνπ πιεζπζκνύ εθηηκήζεθε κέζσ ηνπ γνλαδνζσκαηηθνύ δείθηε, GSI (Shiell and Uthicke 2006). Ο έιεγρνο γηα ηελ πηζαλόηεηα ύπαξμεο θπιεηηθνύ δηκνξθηζκνύ έγηλε κε ηε ρξήζε ηνπ t-θξηηεξίνπ (t-test), ελώ ε αλαινγία θύινπ εμεηάζηεθε κε ην θξηηήξην x 2. Αθόκε, πξαγκαηνπνηήζεθε κνλνπαξαγνληηθή αλάιπζε (one-way ANOVA), κε βαζκό ζεκαληηθόηεηαο 95%, γηα ηελ ζύγθξηζε ηεο δηαθύκαλζεο ησλ βηνκεηξηθώλ κεηαβιεηώλ κε ην ρξόλν. 3. Αποηειέζκαηα Σπλνιηθά ζπιιέρζεθαλ 265 άηνκα (102 ζειπθά, 129 αξζεληθά θαη 34 απξνζδηόξηζηνπ θύινπ). Η κέζε ηηκή ηεο πιεζπζκηαθήο ππθλόηεηαο ήηαλ 14 ± 3,67 άηνκα / 100 m 2. Από ηνλ έιεγρν πνπ έγηλε κε ην t-θξηηήξην (t-test), δελ ζεκεηώζεθαλ ζηαηηζηηθώο ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμύ ησλ θύισλ σο πξνο θάζε βηνκεηξηθό ραξαθηεξηζηηθό (P>0,05). Οη κέζεο ηηκέο γηα ηα βηνκεηξηθά ραξαθηεξηζηηθά είλαη γηα ην Τw 190,59 ± 79,19 g, γηα ην Bw 86,25 ± 28,25 g, γηα ην Gw 5,68 ± 8,49 g, γηα ην Dl 76,3 ± 20,8 cm, γηα ην Dw 49,73 ± 24,29 g θαη γηα ην Pc 43,72 ± 6,04 mm. Όια ηα κνξθνκεηξηθά ραξαθηεξηζηηθά παξνπζίαζαλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμύ ησλ κεληαίσλ δεηγκαηνιεςηώλ (Tw (F=13,81, p<0,05), Bw (F=15,44, p<0,05), Dl (F=13,72, p<0,05), Dw (F=14,64, p<0,05), Pc (F=8,94, p<0,05), Gw (F=14,20,
288 p<0,05). Τα πην ζεκαληηθά κνξθνκεηξηθά ραξαθηεξηζηηθά είλαη ην νιηθό βάξνο ζώκαηνο Tw κε κέγηζηε ηηκή ην 533,39 g ηνλ Απξίιην 2009 θαη ην βάξνο ζσκαηηθνύ ηνηρώκαηνο Bw κε κέγηζηε ηηκή ην 177,44 g ηνλ Ινύλην 2009. Οη θιάζεηο κεγέζνπο πνπ δεκηνπξγήζεθαλ γηα απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά έδεημαλ ηελ ύπαξμε κίαο μεθάζαξεο θνξπθήο γηα ην Tw ζηα 120-140 g θαη ζην Βw 60-80 g (Σρ. 1). σήκα 1. Καηαλνκή ησλ θιάζεσλ κεγέζνπο γηα ην νιηθό βάξνο ζώκαηνο θαη βάξνο ζσκαηηθνύ ηνηρώκαηνο ζπλνιηθά. Όιεο νη βηνκεηξηθέο ζρέζεηο πνπ εμεηάζηεθαλ αθνινπζνύλ αξλεηηθή αιινκεηξία (b<3) ελώ ε ζρέζε νιηθό βάξνο ζώκαηνο βάξνο ζσκαηηθνύ ηνηρώκαηνο ήηαλ ην δεύγνο κε ην κεγαιύηεξν ζπληειεζηή ζπζρέηηζεο (r=0,84). Η αλαινγία θύινπ δελ δηαθέξεη ζηαηηζηηθώο ζεκαληηθά από ηελ ζρέζε 1:1 ( x 2 =3,15, P>0,05). Η πςειόηεξε ηηκή ηνπ γνλαδνζσκαηηθνύ δείθηε (22,62 %) ζεκεηώζεθε θαηά ηελ θαινθαηξηλή πεξίνδν θαη πην ζπγθεθξηκέλα ηνλ Αύγνπζην 2009, ελώ ηνλ Σεπηέκβξε 2009 είρακε θαηαθόξπθε πηώζε ηνπ δείθηε (1,84 %). Από ηελ ηζηνινγηθή εμέηαζε ησλ γνλάδσλ εληνπίζηεθαλ πέληε αλαπαξαγσγηθά ζηάδηα θαη γηα ηα δπν θύια. Πην ζπγθεθξηκέλα ην 40,08% αλήθε ζην ζηάδην 1 (αλάθακςε κεγάιν πάρνο ηνηρσκάησλ ηεο γνλάδαο), ην 31,89% ζην ζηάδην 2 (αλάπηπμε παξνπζία γακεηώλ ζε δηάθνξα ζηάδηα αλάπηπμεο), ην 9,05% ζην ζηάδην 3 (σξηκόηεηα κεγάιε ππθλόηεηα ώξηκσλ γακεηώλ), ην 6,05% ζην ζηάδην 4 (αλαπαξαγσγή - αηζζεηή κείσζε ηεο αθζνλίαο ησλ γακεηώλ θαη δεκηνπξγία θελώλ) θαη ην 12,93% ζην ζηάδην 5 (κεηαλαπαξαγσγηθό ζηάδην - ππνιείκκαηα γακεηώλ) (Σρ. 2). σήκα 2. Φξνληθή θαηαλνκή ηεο ζρεηηθήο ζπρλόηεηαο ησλ ζηαδίσλ σξίκαλζεο ηνπ Η. tubulosa ζηνλ Παγαζεηηθό θόιπν.
289 4. ςδήηεζε Η κέζε ππθλόηεηα ηνπ πιεζπζκνύ ζηνλ Άγην Σηέθαλν ππνινγίζηεθε ζηα 14±3,67 άηνκα / 100m 2 θαη θαίλεηαη λα δηαθέξεη ζεκαληηθά από ηελ Κάησ Γαηδέα όπνπ έρεη αλαθεξζεί ππθλόηεηα 9,93 άηνκα / 100m 2 (Kazanidis et al 2010). Φακειέο επίζεο ηηκέο γηα ηελ πιεζπζκηαθή ππθλόηεηα έρνπλ αλαθεξζεί θαη από ηα Γσδεθάλεζα κε εμαίξεζε ην Αγαζνλήζη, ηνπο Αξθηνύο θαη ηελ Χέξηκν ( >200 NI/h) (Antoniadou and Vafidis 2011). Σηε Γ. Μεζόγεην έρνπλ θαηαγξαθεί κεγαιύηεξεο ππθλόηεηεο, από ηνλ θόιπν ηεο Νάπνιεο 0,34 άηνκα /m 2 (Gustato et al. 1982) θαη από ηελ λήζν Ichia 3,77 άηνκα /m 2 (Coulon and Jangoux 1993). Οη κεγάιεο απηέο δηαθνξέο ζηηο ηηκέο ηεο ππθλόηεηαο ζηηο δηαθνξεηηθέο πεξηνρέο, πηζαλόηαηα ζρεηίδνληαη κε ηνλ ηύπν ηνπ θηλεηνύ ππνζηξώκαηνο, ηελ παξνπζία ή απνπζία καθξνθπθώλ αιιά θαη ηελ πεξηεθηηθόηεηα ζε νξγαληθή ύιε (Gustato et al. 1982, Bulttel et al. 1992, Antoniadou and Vafidis 2009). Όια ηα βηνκεηξηθά ραξαθηεξηζηηθά δελ δηαθνξνπνηνύληαη κεηαμύ αξζεληθώλ θαη ζειπθώλ αηόκσλ. Οη βηνκεηξηθέο ζρέζεηο πνπ εμεηάζηεθαλ αθνινύζεζαλ αξλεηηθή αιινκεηξία (b<3). Τν κεγαιύηεξν ζπληειεζηή ζπζρέηηζεο (r=0,84) εκθάληζε ε ζρέζε νιηθό βάξνο ζώκαηνο βάξνο ζσκαηηθνύ ηνηρώκαηνο. Τν ίδην κνηίβν έρεη αλαθεξζεί θαη ζε άιινπο κεζνγεηαθνύο πιεζπζκνύο (Bulteel et al. 1992, Κazanidis et al. 2010). Η αλαινγία θύινπ δελ θάλεθε λα δηαθέξεη ζηαηηζηηθώο ζεκαληηθά από ηελ ζρέζε 1:1 (x 2 =3,15, P>0,05). Η αλαπαξαγσγηθή πεξίνδνο θαίλεηαη λα ζπκπίπηεη ζρεδόλ απόιπηα κε άιιεο έξεπλεο πνπ έρνπλ γίλεη ζηνλ Παγαζεηηθό θόιπν (Κazanidis et al. 2010) αιιά θαη ζε άιιεο πεξηνρέο ηεο Μεζνγείνπ όπσο ζηελ πεξηνρή Lacco Ameno (Bulttel et al. 1992, Despalatovic et al. 2004). Η ςειόηεξε ηηκή ηνπ γνλαδνζσκαηηθνύ δείθηε είρε κεγάιε ηηκή ηνλ κήλα Αύγνπζην 2009 ελώ ζηα ηέιε ηνπ θζηλνπώξνπ παξνπζηάδεη δηαξθεί κείσζε κε εκθαλή ζεκάδηα αλάθακςεο ηνπο ρεηκεξηλνύο κήλεο. Σηελ πεξίνδν ηεο άλνημεο θαη όζν πιεζίαδε ε θαινθαηξηλή πεξίνδνο ππήξμε ζηαδηαθή αύμεζε ηνπ δείθηε, ε νπνία ζπλνδεύνληαλ κε ηελ αύμεζε ηεο ζεξκνθξαζίαο. Απηή ε ζπζρέηηζε ηεο ζεξκνθξαζίαο κε ηελ σξίκαλζε ησλ γακεηώλ θαη ηελ αλαπαξαγσγηθή πεξίνδν έρεη αλαθεξζεί γηα ην H. tubulosa (Kazanidis et al. 2010) αιιά θαη γηα άιια είδε νινζνπξίσλ (Conand 1990). Βηβιηογπαθία Antoniadou C., Vafidis D. (2009) Updated distribution of the holothuroid Synaptula reciprocans (Forskal, 1775) in the Mediterranean: does it follow shallow-water circulation patterns? Aquatic Invasions, 4:361-363. Antoniadou C., Vafidis D. (2011) Population structure of the traditionally exploited holothurian Holothuria tubulosa in the south Aegean Sea. Cah. Biol. Mar., 52 : 171-175. Butleel P., Jangoux M., Coulon P. (1992) Biometry, bathymetric distribution and reproductive cycle of the holothuroid Holothuria tubulosa (Echinodermata) in Mediterranean seagrass beds. Marine Ecology, 13:53-62. Conand C. 1990. Τhe fishery resources of pacific island countries. Part 2: holothurians. FAO fisheries technical paper, 272(2):143p. Coulon P., Jangoux M. (1993) Feeding rate and sediment reworking by the holothuroid Holothuria tubulosa (Echinodermata) in a Mediterranean seagrass bed off Ischia Island, Italy. Marine Ecology Progress Series, 92:201 204.
290 Despalatovic M., Grubelic I., Simunovic A., Antolic B. Zuljevic A. (2004) Reproductive biology of the holothurian Holothuria tubulosa (Echinodermata) in the Adriatic Sea. Journal of the Marine Biological Association of the United Kingdom, 84: 409 414. Gustato G., Villari A., Del Claudio S., Pedata P. (1982) Ulteriori dati sulla distribuzione di Hlothuria tubulosa, Holothuria poli e Holothuria stellati nel Golfo di Napoli. Boll.Soc.Nat.Napoli, 91:1-14. Kazanidis G., Antoniadou C., Lolas A.P., Neofitou N., Vafidis D., Chintiroglou C., Neofitou C. (2010) Population dynamics and reproduction of Holothuria tubulosa (Holothuroidea: Echinodermata) in the Aegean Sea. Journal of the Marine Biological Association of the United Kingdom, 90:895 90. Koukouras A., Sinis A.I., Bobori D., Kazantzidis S., Kitsos M.S. (2007) The echinoderm (Deuterostomia) fauna of the Aegean Sea, and comparison with those of the neighbouring seas. Journal of Biological Research, 7: 67-92. Shiell G.R., Uthicke S. (2006) Reproduction of the commercial sea cucumber Holothuria whitmaei [Holothuroidea: Aspidochirotida] in the Indian and Pacific Ocean regions of Australia. Marine Biology, 148:973 986.