Η Τοσρκική ζηραηηγική απόκηηζης θαλαζζίας ιζτύος και οι επιπηώζεις ζηην αζθάλεια ηης Αναηολικής Μεζογείοσ

Transcript

1 Η Τοσρκική ζηραηηγική απόκηηζης θαλαζζίας ιζτύος και οι επιπηώζεις ζηην αζθάλεια ηης Αναηολικής Μεζογείοσ Χρήζηος Ιακώβοσ Γιεσθσνηής ηοσ Κσπριακού Κένηροσ Μελεηών Η εκδικηηική επιζηροθή ηης γεωπολιηικής Μία άπνςε ε νπνία θέξδηζε έδαθνο αλάκεζα ζηελ δπηηθή δηαλφεζε, κεηά ην ηέινο ηνπ ςπρξνχ πνιέκνπ, ήηαλ φηη ζην πιαίζην ηεο παγθνζκηνπνίεζεο ζα ππάξμεη ππέξβαζε ησλ εζληθψλ θξαηψλ θαη ζηαδηαθή αληηθαηάζηαζή ηνπο απφ πνιπεζληθέο θαη πνιππνιηηηζκηθέο θξαηηθέο νληφηεηεο. Απφ ηελ αξρή, ην πξφηππν έζλνπο πνπ πξνβιήζεθε δηεζλψο κέζα απφ ηε δηαδηθαζία παγθνζκηνπνίεζεο ήηαλ ην Ακεξηθαληθφ. Οη Ακεξηθαλνί πίζηεςαλ φηη ζα κπνξνχζαλ λα επηβάινπλ δηεζλψο ην δηθφ ηνπο πξφηππν παξαθάκπηνληαο ην γεγνλφο φηη ε δεκηνπξγία ησλ ΖΠΑ ζηεξίρζεθε εθ γελεηήο ζηνλ πνιπεζληθφ θαη πνιππνιηηηζκηθφ ραξαθηήξα, αθνχ δεκηνπξγήζεθαλ απφ κεηαλάζηεο. Απηή ε πξνζέγγηζε πξνθάιεζε ππνβάζκηζε ηνπ ξφινπ πνπ έπαηδε ε γεσγξαθία σο ζηαζεξφο παξάγνληαο επεξεαζκνχ εμσηεξηθήο πνιηηηθήο (βι. γεσπνιηηηθή) ε νπνία επεξέαζε βαζχηαηα ηε δηακφξθσζε ηεο ακεξηθαληθήο πνιηηηθήο αλάζρεζεο ηεο Σνβηεηηθήο Έλσζεο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ Ψπρξνχ Πνιέκνπ. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990, θπξηάξρεζε ε άπνςε ζηε δπηηθή πνιηηηθή δηαλφεζε φηη ε παγθνζκηνπνίεζε θαηέζηεζε αλαρξνληζηηθνχο ηνπο γεσγξαθηθνχο ράξηεο ηνπ παξειζφληνο άξα θαη θαηαξγήζηκνπο. Οη παγθφζκηεο θηινδνμίεο πνπ δεκηνχξγεζε ηφηε ν ζπλδπαζκφο ηνπ

2 ακεξηθαληθνχ «έλνπινπ θηιειεπζεξηζκνχ» θαη ηεο θηινζνθίαο ηνπ λενζπληεξεηηζκνχ, πεξί εμάπισζεο ή θαη επηβνιήο ηεο δεκνθξαηίαο, έηεηλαλ λα θαηαζηήζνπλ ηεο αλαθνξέο ζηελ θιαζηθή ζρνιή ηνπ ξεαιηζκνχ θαη ηεο γεσπνιηηηθήο μεπεξαζκέλεο. Κπξηάξρεζε ε ςεπδαίζζεζε φηη νη ηδενινγία ησλ παγθφζκησλ ηδαληθψλ ζα επηζθίαδε ηελ εζληθή θαηαγσγή θαη ηα ζξεζθεπηηθά πνιηηηζκηθά ζηνηρεία. Με απηφ ηνλ ηξφπν ε ειεπζεξία ησλ εζλψλ θξαηψλ έπξεπε λα είλαη πξνζαξκνζκέλε ζηε Νέα Τάμε. Ήξζε, φκσο, ν πφιεκνο ζην Αθγαληζηάλ, ν πφιεκνο ζην Ηξάθ, ε ππξεληθή πξφθιεζε ηνπ Ηξάλ, ε δηεζλήο επέκβαζε ζηελ Ληβχε, ε θξίζε ζηε Σπξία θαη ε δεκνγξαθηθή έθξεμε γηα λα απνθαηαζηήζνπλ ην ξεαιηζκφ θαη ηε γεσπνιηηηθή. Σήκεξα, ε φπνηα αλαθνξά ζην λενζπληεξεηηζκφ πξνθαιεί αξλεηηθνχο ζπλεηξκνχο. Παξακέλεη δε επίθαηξε ε γλσζηή δηαηχπσζε ηνπ βξεηαλνχ γεσπνιηηηθνχ αλαιπηή, Χάιθνξλη Μάθηληεξ, φηη «ηα γεσγξαθηθά πνζνηηθά κεγέζε ππνινγίδνληαη θαιχηεξα θαη είλαη πεξηζζφηεξν ζηαζεξά απφ φ,ηη νη αλζξψπηλεο ηδενινγίεο». Ζ ζνθία ηεο γεσπνιηηηθήο έγθεηηαη ζην φηη αλαγλσξίδεη φηη νη κεγάιεο δηακάρεο ηεο αλζξσπφηεηαο δελ δηεμάγνληαη ράξηλ ηδενινγηθψλ ζρεκάησλ αιιά γηα ηνλ έιεγρν κίαο γεσγξαθηθήο επηθξάηεηαο. Ζ απνδνρή ησλ δπλαηνηήησλ αιιά θαη ησλ πεξηνξηζκψλ πνπ επηβάιεη ζε επίπεδν εμσηεξηθήο πνιηηηθήο ε γεσγξαθία θξίλεη θαη ζε κεγάιν βαζκφ ην πφζν νξζέο ή ιαλζαζκέλεο είλαη νη επηινγέο πνπ θάλεη έλα θξάηνο ζε επίπεδν εμσηεξηθήο πνιηηηθήο. Σηελ πεξίπησζε ηεο Κππξηαθήο Γεκνθξαηίαο, ε επηζηξνθή ηεο γεσπνιηηηθήο ζεκαηνδνηείηαη κε ηελ ζηξαηεγηθή πξνζέγγηζε κεηαμχ

3 Κχπξνπ θαη Ηζξαήι. Πξηλ απφ είθνζη ρξφληα ήηαλ απαγνξεπηηθή γηα πνιινχο κφλν θαη κφλν ε ηδέα αλαγλψξηζεο ηνπ θξάηνπο ηνπ Ηζξαήι. Σήκεξα ε γεσπνιηηηθή ζηξνθή ηεο Τνπξθίαο θαη ε αλάγθε λέσλ πνιηηηθψλ επηινγψλ ζηελ βάζε ηεο γεσγξαθίαο, φπσο ν θαζνξηζκφο ΑΟΕ γηα ηελ θαηνρχξσζε θπξηαξρηθψλ δηθαησκάησλ ζην ζαιάζζην ρψξν θαη ε ζπλεπαθφινπζε εθκεηάιιεπζε ηνπ ππνζαιαζζίνπ θπζηθνχ πινχηνπ δεκηνχξγεζαλ έλα ηνπίν πνπ εμαλέκηζε αηθληδίσο ηνπο φπνηνπο ηδενινγηθνχο πεξηνξηζκνχο πνπ ζα έθαλαλ ηε ζεκεξηλή πξαγκαηηθφηεηα απαγνξεπηηθή κφλν θαη σο ζθέςε πξηλ απφ δέθα ρξφληα. Ζ επηζηξνθή ηεο γεσπνιηηηθήο αλνίγεη ην πεδίν πην ξεαιηζηηθψλ απνθάζεσλ ζην εζληθφ καο ζέκα ε νπζία ησλ νπνίσλ έγθεηηαη ζηελ ζνθή δηακφξθσζε ζηξαηεγηθήο. Όζνη ζην παξειζφλ αξλήζεθαλ ηα ζηνηρεία ηεο γεσγξαθίαο θαη έιαβαλ πνιηηηθέο απνθάζεηο εξήκελ ηεο, κφλν θφζηνο πιήξσζαλ, ην νπνίν κε ηε ζεηξά ηνπ θαηέζηεζε ηνπο πνιηηηθνχο θαη ηηο πνιηηηθέο ζχκαηα ηεο γεσγξαθίαο. Η ζηραηηγική ηης Τοσρκίας Ζ λέα ηαθηηθή ηεο Τνπξθίαο, κε ηελ νπνία ακθηζβεηεί ηελ ειιεληθή θπξηαξρία επί ησλ λήζσλ Αγαζνλεζίνπ θαη Φαξκαθνλεζίνπ θαζψο επίζεο θαη ε ακθηζβήηεζε πνπ ζέηεη γχξσ απφ ην ζέκα ηνπ Καζηειινξίδνπ φηη δειαδή δελ απνηειεί ηκήκα ηεο Γσδεθαλήζνπ φζν θαη ηνπ δηθαηψκαηνο λα έρεη απνθιεηζηηθή νηθνλνκηθή δψλε, δελ ζα πξέπεη λα εθιακβάλνληαη νχηε σο απνζπαζκαηηθέο νχηε σο πξντφληα ζηηγκηαίαο έμαξζεο. Πξφθεηηαη γηα ηαθηηθέο πνπ εγγξάθνληαη θαη εξκελεχνληαη ζηε βάζε ηεο ζπγθξνηεκέλεο ζηξαηεγηθήο ηνπ ζηξαηεγηθνχ βάζνπο, φπσο άιισζηε πνιχ επθξηλψο αλέιπζε ν ίδηνο ν

4 ηνχξθνο πξσζππνπξγφο, Αρκέλη Νηαβνχηνγινπ, ζην βηβιίν ηνπ «Σηξαηεγηθφ Βάζνο». Τν εξψηεκα ζηξαηεγηθήο πνπ εγείξεηαη γηα ηε θιηκαθνχκελε αληίδξαζε ηεο Άγθπξαο ζην δεδνκέλν ζέκα είλαη: γηαηί ε Τνπξθία επηδεηθλχεη ηφζε επαηζζεζία γηα ην ζαιάζζην ρψξν ηεο Διιάδνο θαη ηεο Κχπξνπ, ηελ νπνία ζπλνδεχεη κάιηζηα θαη κε αλνηθηέο απεηιέο; Παξαηεξνχκε φηη ε Τνπξθία ηα ηειεπηαία ρξφληα έρεη απμήζεη ηελ έληαζε ζε φ,ηη αθνξά ηηο δηεθδηθήζεηο ηεο ζηνπο ζαιαζζίνπο ρψξνπο ηνπ Αηγαίνπ θαη ηεο Αλαηνιηθήο Μεζνγείνπ. Απηή ε ζπκπεξηθνξά ππαγνξεχεηαη απφ ηελ ζηξαηεγηθή πξνηεξαηφηεηα ηεο Τνπξθίαο λα απμήζεη ηε ζαιαζζία ηεο ηζρχ, θάηη πνπ ζα ηεο επηηξέςεη λα δηεπξχλεη αθφκε πεξηζζφηεξν ηελ ζεκειηαθή έλλνηα γηα ηελ εμσηεξηθή ηεο πνιηηηθή, απηή δειαδή ηνπ ζηξαηεγηθνχ βάζνπο. Ζ πνιπζχλζεηε έλλνηα ηεο ζαιαζζίαο ηζρχνο αλαιχζεθε γηα πξψηε θνξά απφ ηνλ θνξπθαίν ζεσξεηηθφ ηεο γεσπνιηηηθήο ηνπ ζαιαζζίνπ ρψξνπ, ηνλ ακεξηθαλφ Άιθξελη Μάραλ ( ), απφ ηνλ νπνίν επεξεάζηεθε θαη ν Νηαβνχηνγινπ θαη ν νπνίνο πξνζδηνξίδεη ηε ζαιαζζία ηζρχ σο ηε δπλαηφηεηα ειέγρνπ ησλ ζαιαζζίσλ νδψλ θαζψο επίζεο θαη ηεο λνκήο θαη θαηνρήο ησλ ζαιαζζίσλ πφξσλ, νη νπνίνη πξνζδίδνπλ πνιηηηθή δχλακε θαη νηθνλνκηθή επξσζηία ζηα θξάηε. Ο Μάραλ, αθνχ αθηέξσζε ρξφληα κειέηεο ζηελ ηζηνξία ηεο αλφδνπ ηεο Μεγάιεο Βξεηαλίαο σο κεγάιεο επξσπατθήο δπλάκεσο, θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα φηη ε ζαιαζζία ηζρχο κπνξεί λα παίμεη θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ κεηαηξνπή ελφο θξάηνπο ζε ηζρπξφ, αλ ζπληξέρνπλ νη εμήο πξνυπνζέζεηο:

5 Αλ δηαζέηεη θαηάιιειε γεσγξαθηθή ζέζε, φπσο γηα παξάδεηγκα λα γεηηληάδεη κε ζεκαληηθέο ζαιάζζηεο δηφδνπο. Αλ ε θπζηθή δηακφξθσζε ησλ αθηνγξακκψλ ηνπ ηνχ παξέρεη πξφζζεηα πιενλεθηήκαηα φπσο λεζηά θαη θπζηθά ιηκάληα. Αλ δηαζέηεη κεγάιε έθηαζε αθηνγξακκήο ζε ζρέζε κε ηνλ πιεζπζκφ ηνπ. Αλ έρεη ςειφ πνζνζηφ πιεζπζκνχ ην νπνίν ζηξέθεηαη πξνο ηε ζάιαζζα (αιηεία, εκπνξηθφ λαπηηθφ, ηζρπξφ πνιεκηθφ λαπηηθφ) Αλ ε πνιηηηθή ηεο θπβέξλεζεο παξέρεη ζπζηεκαηηθή θαη επθπή θαζνδήγεζε κε ζηφρν ηελ αλάπηπμε ηεο ζαιαζζίαο ηζρχνο. Απηφ πνπ ζήκεξα πεξηνξίδεη ηελ αλάπηπμε ηεο ηνπξθηθήο ζαιαζζίαο ηζρχνο, ζε ζρέζε κε ηηο πέληε πξναλαθεξζείζεο πξνυπνζέζεηο, είλαη ην κεηνλέθηεκα πνπ πξνζδηνξίδεηαη απφ ηελ αληζνξξνπία πνπ πξνθαιείηαη απφ ηελ χπαξμε ζε κεγάιε έθηαζε αθηνγξακκήο ηεο ρψξαο ρσξίο φκσο λα έρεη ειεχζεξε πξφζβαζε ζε αλνηθηή ζάιαζζα, ηφζν ζην Αηγαίν, ιφγσ ηνπ ειιαδηθνχ πιενλεθηήκαηνο, φζν ζηελ Α. Μεζφγεην, ιφγσ ηεο χπαξμεο ηεο Κχπξνπ. Απηή ε πξαγκαηηθφηεηα επηβάιεη ζηελ Τνπξθία ην «ζχλδξνκν ηεο Σπλζήθεο ησλ Σεβξψλ», ηε κεηνλεθηηθή γεσπνιηηηθή ζέζε δειαδή φηη είλαη εγθισβηζκέλε ζηα δηθά ηεο ρσξηθά χδαηα ιφγσ ηνπ φηη ηξία βαζηθά ηεο ιηκάληα (Κσλζηαληηλνχπνιεο, Σκχξλεο θαη Μεξζίλαο) είλαη απφ ζαιάζζεο απνθιεηζκέλα θαζψο επίζεο παξακέλεη ρσξίο πξφζβαζε ζηηο λαπηηθέο νδνχο πνπ εμαζθαιίδνπλ δηαζχλδεζε ηεο Τνπξθίαο κε ην δπηηθφ θφζκν θαη ηε Μέζε Αλαηνιή. Ωο εθ ηνχηνπ ε Τνπξθία παξακέλεη θξάηνο μεξάο, φπσο επέβαιαλ νη δπηηθέο δπλάκεηο κε ηε Σπλζήθε ησλ Σεβξψλ ην Με ην λέν ζηξαηεγηθφ ζρεδηαζκφ ησλ ηζιακηζηψλ φπνπ ε Τνπξθία ζα πξέπεη λα αλαδπζεί, κέρξη ηα κέζα ηνπ ηξέρνληνο αηψλνο, κε πιαλεηηθνχο φξνπο, ζε δχλακε δηεζλνχο εκβέιεηαο, ην «ζχλδξνκν ηεο Σπλζήθεο ησλ

6 Σεβξψλ» πεξηνξίδεη ηελ Τνπξθία απφ ην δσηηθφ ρψξν ηεο εγγχο ζαιαζζίαο ιεθάλεο (Μαχξε Θάιαζζα, Αλ. Μεζφγεην, Δξπζξά Θάιαζζα θαη Πεξζηθφο Κφιπνο) ν νπνίνο είλαη θνκβηθήο ζεκαζίαο, θαηά ην Νηαβνχηνγινπ, γηα ηα καθξνρξφληα ζρέδηα ηεο ρψξαο ηνπ. Δπηπιένλ παξάγνληεο νη νπνίνη αλαγθάδνπλ ηελ Τνπξθία λα θηλεζεί πξνο ηελ θαηεχζπλζε απφθηεζεο ζαιαζζίαο ηζρχνο είλαη: α) Ζ επηηάρπλζε ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, ε νπνία απμάλεη ηηο πξνυπνζέζεηο ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ, θαη κάιηζηα δηά ζαιάζζεο, β) Ζ ξαγδαία αχμεζε ησλ παγθνζκίσλ ελεξγεηαθψλ αλαγθψλ γεγνλφο πνπ θαζηζηά ηφζν ηηο ππνζαιάζζηεο ελεξγεηαθέο πεγέο φζν θαη ηηο ζαιάζζηεο ελεξγεηαθέο νδνχο ηνπ Αηγαίνπ θαη ηεο Αλαηνιηθήο Μεζνγείνπ ζε κείδνλνο ζεκαζίαο γεσζηξαηεγηθά εξγαιεία, ηδηαίηεξα αλ δεη θάπνηνο απηφ ηνλ παξάγνληα ζε ζρέζε κε ηηο επξσπατθέο πξνζπάζεηεο απεμάξηεζεο ηεο Δπξψπεο απφ ηα ξσζηθά νξπθηά θαχζηκα. Ο Νηαβνχηνγινπ ηεθκεξηψλεη γεσπνιηηηθά ηελ άπνςή ηνπ σο εμήο: Ζ Τνπξθία δελ είλαη πεξηθέξεηα αιιά γεσπνιηηηθφ θέληξν. Καηέρεη θεληξηθή ζέζε κεηαμχ Δπξψπεο Αζίαο Αθξηθήο κε αζηείξεπην γεσγξαθηθφ βάζνο ην νπνίν εθηείλεηαη ζε ηξεηο επάιιειεο γεσγξαθηθέο δψλεο: ηελ εγγχο ρεξζαία ιεθάλε (Βαιθάληα, Καχθαζνο, Μέζε Αλαηνιή), ηελ εγγχο ζαιαζζία ιεθάλε (Μαχξε Θάιαζζα, Αλ. Μεζφγεην, Καζπία, Δξπζξά Θάιαζζα θαη Πεξζηθφο Κφιπνο) θαη ηελ εγγχο επεηξσηηθή ιεθάλε (Δπξψπε, Β. Αθξηθή, Κεληξηθή θαη Αλαηνιηθή Αζία. Ο Νηαβνχηνγινπ, κε ην δφγκα ηνπ ζηξαηεγηθνχ βάζνπο, εηζαγάγεη ζηε ζχγρξνλε ηνπξθηθή εμσηεξηθή πνιηηηθή θεληξηθέο γεσπνιηηηθέο έλλνηεο φπσο, ηεο εγγχηεηαο, ηεο ελδνρψξαο θαη ηνπ θεληξηθνχ βάξνπο. Καηά ην Νηαβνχηνγινπ, ε Τνπξθία δελ ζα κπνξέζεη πνηέ λα απμήζεη ηελ επηξξνή

7 ηεο ζηελ ελδνρψξα, δειαδή ζηελ Κεληξηθή Αζία θαη Μέζε Αλαηνιή, εθεί πνπ βξίζθνληαη νη πινχζηεο ελεξγεηαθέο πεγέο, αλ πξψηα ζηελ εγγχο ζαιαζζία ιεθάλε (γεσπνιηηηθή εγγχηεηα) δελ πινπνηήζεη κία ζηξαηεγηθή ππεξνρήο ζαιαζζίαο ηζρχνο. Γη απηφ, εηζεγείηαη ε Τνπξθία λα γίλεη ε θχξηα λαπηηθή δχλακε ζηελ Αλαηνιηθή Μεζφγεην, Μαχξε Θάιαζζα, Αδξηαηηθή, Δξπζξά Θάιαζζα κέρξη ηα κέζα ηνπ 21 νπ αηψλα. Μέζα ζε απηφ πιαίζην θνκβηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο Τνπξθηθήο ζαιαζζίαο ηζρχνο απνηεινχλ νη ζαιάζζηνη ρψξνη ηνπ Αηγαίνπ θαη απηνί γχξσ απφ ηελ Κχπξν. Απηνχο δειαδή πνπ ε Διιάδα θαη ε Κππξηαθή Γεκνθξαηία πξνζπαζνχλ κέζσ δηαθξαηηθψλ ζπκθσληψλ λα νξηνζεηήζνπλ σο πεξηνρέο Απνθιεηζηηθψλ Οηθνλνκηθψλ Εσλψλ, ζχκθσλα κε ηε Σχκβαζε γηα ην Γίθαην ηεο Θαιάζζεο (1982). Γηα ηελ πεξίπησζε ηεο Κχπξνπ, ν Νηαβνχηνγινπ ην αλαιχεη επθξηλψο ζην βηβιίν ηνπ ζηξαηεγηθφ βάζνο (ζει. 175 ηνπξθηθήο έθδνζεο) σο εμήο: «Ζ Κχπξνο δηαζέηεη θεληξηθή ζέζε κέζα ζηελ παγθφζκηα ήπεηξν αθνχ βξίζθεηαη ζε ίζε απφζηαζε απφ ηελ Δπξψπε, ηελ Αζία θαη ηελ Αθξηθή. Μαδί κε ηελ Κξήηε επξίζθεηαη ζε κία γξακκή πάλσ ζηελ νπνία δηαζηαπξψλνληαη νη ζαιάζζηεο νδνί. Ζ Κχπξνο θαηέρεη ζέζε κεηαμχ ησλ Σηελψλ, πνπ ρσξίδνπλ Δπξψπε θαη Αζία, θαη ηεο Γηψξπγαο ηνπ Σνπέδ, πνπ ρσξίδεη Αζία θαη Αθξηθή, ελψ ηαπηνρξφλσο έρεη ηε ζέζε κίαο ζηαζεξήο βάζεο θαη ελφο αεξνπιαλνθφξνπ, πνπ ζα πηάλεη ην ζθπγκφ ησλ ζαιαζζίσλ νδψλ ηνπ Άληελ θαη ηνπ Χνξκνχδ, καδί κε ηηο ιεθάλεο ηνπ Κφιπνπ θαη ηεο Καζπίαο, πνπ είλαη νη πην ζεκαληηθνί νδνί ζχλδεζεο Δπξαζίαο-Αθξηθήο». Καηαιήγνληαο ν Νηαβνχηνγινπ, ππνζηεξίδεη: «Μία ρψξα πνπ αγλνεί ηελ Κχπξν δελ κπνξεί λα είλαη ελεξγή ζηηο παγθφζκηεο θαη πεξηθεξεηαθέο πνιηηηθέο».

8 Κνκβηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο γεσπνιηηηθήο ζθέςεο ηνπ Νηαβνχηνγινπ θαη θαη επέθηαζε ηεο ζεκεξηλήο Τνπξθηθήο δηπισκαηίαο είλαη ε ζεκαζία ηελ νπνία απνδίδεη ν ππνπξγφο εμσηεξηθψλ ζηε ζεσξία ηεο λαπηηθήο ηζρχνο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε ζαιάζζηα δχλακε εμαζθαιίδεη ην κέγηζην βαζκφ ειέγρνπ κε ηνλ ειάρηζην βαζκφ επηβνιήο. Ζ νπζία απηήο ηεο γεσπνιηηηθήο πξνζέγγηζεο βξίζθεηαη ζηελ αληίιεςε φηη ν έιεγρνο επί ησλ επεηξσηηθψλ πεξηνρψλ απαηηεί πιήξε επηβνιή ζηνπο ηνπηθνχο πιεζπζκνχο. Δλψ, αληηζέησο, ε θπξηαξρία ζηνπο ζαιαζζίνπο ρψξνπο απαηηεί φρη πιήξε έιεγρν θαη ζπλερή ζηξαηησηηθή παξνπζία, φπσο ζηηο επεηξσηηθέο πεξηνρέο, αιιά απνηειεζκαηηθφ έιεγρν επί ησλ ζαιαζζίσλ ρψξσλ θαη νδψλ. Πάλσ ζε απηή ηε γεσπνιηηηθή ινγηθή ζπγθξνηήζεθε θαη αλεπηχρζε ε Βξεηαληθή απηνθξαηνξία ζε παιαηφηεξνπο αηψλεο. Σπλεπψο, έλα θξάηνο ην νπνίν πεξηβάιιεηαη απφ ζαιάζζην ρψξν έρεη θπζηθφ ακπληηθφ πιενλέθηεκα έλαληη ησλ φπνησλ επεηξσηηθψλ ηνπ ερζξψλ. Ταπηνρξφλσο, έρεη θαη ην πξφζζεην πιενλέθηεκα λα αηθληδηάδεη ηνπο αληηπάινπο ηνπ. Δπηπιένλ, έλα ζαιάζζην θξάηνο κπνξεί κε κηθξφηεξν θφζηνο λα ειέγρεη κεγαιχηεξν ρψξν ζε ζχγθξηζε κε έλα επεηξσηηθφ θξάηνο πνπ ζα πξέπεη λα έρεη απνηειεζκαηηθή ακπληηθή πξνεηνηκαζία έλαληη ησλ άιισλ γεηηφλσλ ηνπ, ηδηαίηεξα αλ είλαη πεξηθπθισκέλν απφ παληνχ. Δπνκέλσο, ζα ήηαλ παηδαξηψδεο ζθάικα ζηξαηεγηθήο πξνζπέιαζεο θαη εθηίκεζεο λα κε ζεσξείηαη σο πεγή ησλ ηνπξθηθψλ δηεθδηθήζεσλ θαη εγεκνληθψλ αμηψζεσλ επί ηνπ Αηγαίνπ θαη ησλ ζαιαζζίσλ ρψξσλ ηεο Κχπξνπ ν γεσπνιηηηθφο αλαζεσξεηηζκφο ηεο Τνπξθίαο θαζψο επίζεο θαη ε ζπλερήο δηεχξπλζε ηνπ ράζκαηνο ζην γεσπνιηηηθφ δπλακηθφ ησλ ειιελνηνπξθηθψλ ζρέζεσλ, αιιά λα εθιακβάλεηαη σο πεγή ηνπ

9 ηνπξθηθνχ επεθηαηηζκνχ ν ηξηηνθνζκηθφο θαη απηαξρηθφο ραξαθηήξαο ηνπ θεκαιηθνχ θξάηνπο. Σε πεξίπησζε πνπ θάπνηνο πηνζεηήζεη ην δεχηεξν νδεγεί ζην παξαπιαλεηηθφ θαη αθειέο ζπκπέξαζκα φηη ε ελζσκάησζε ηεο Τνπξθίαο ζηνπο επξσπατθνχο ζεζκνχο ζα ηελ εθδεκνθξαηηθνπνηήζεη θαη ζα ηελ αλαγθάζεη λα εγθαηαιείςεη ηηο ζηξαηησηηθέο απεηιέο θαη ηελ θαηαλαγθαζηηθή δηπισκαηία ππνθαζηζηψληαο ηηο κε νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο, νπφηε εθ ησλ πξαγκάησλ ζα εμαιεηθζνχλ θαη νη απεηιέο εθ κέξνπο ηεο (sic!). Σπλεπψο, νη δηεθδηθήζεηο ηεο Τνπξθίαο επί ησλ ζαιαζζίσλ ρψξσλ ηνπ Αηγαίνπ θαη ηεο Α. Μεζνγείνπ είλαη ζπγθξνηεκέλεο θαη δνκεκέλεο θαη κπνξνχλ λα πινπνηεζνχλ κέζσ ηεο απφθηεζεο ζαιαζζίαο ηζρχνο θαη ππεξεηνχλ ην θηιφδνμν ζηξαηεγηθφ ζηφρν ηεο δηεχξπλζεο ηνπ ζηξαηεγηθνχ βάζνπο ηεο ρψξαο θαη ηεο κεηαηξνπήο ηεο ζε πεξηθεξεηαθφ εγεκφλα. Θαλάζζιος τώρος ηης Κσπριακής Γημοκραηίας και Βρεηανικές Βάζεις Τν 2004, κέζα ζην πιαίζην ηνπ ζρεδίνπ Αλάλ, ε Βξεηαλία είρε θάλεη κηα πξφηαζε γηα επηζηξνθή εδάθνπο ησλ Βάζεσλ ζε πεξίπησζε ιχζεο ηνπ Κππξηαθνχ. Απηφ ην έθαλε γηα δχν ιφγνπο: πξψηνλ, κε δεδνκέλν φηη νη Βάζεηο δελ απνηεινχλ έδαθνο ηεο ΔΔ, πξνζέθεξε ηελ επηζηξνθή εδαθψλ κε πιεζπζκφ πξνθεηκέλνπ λα απνθχγεη κειινληηθά ην ελδερφκελν ελφο πηζαλνχ δεκνςεθίζκαηνο γηα ην θαζεζηψο ησλ Βάζεσλ, φπσο έγηλε θαη κε ην Γηβξαιηάξ, θαη δεχηεξνλ, επεδίσμε επαλαθαζνξηζκφ ηνπ θαζεζηψηνο ησλ Βάζεσλ, κε ελ δπλάκεη πξνλνκηαθέο ξπζκίζεηο, κέζσ ηεο επνηθνδνκεηηθήο αζάθεηαο. Τν δεχηεξν ζπκίδεη ηνλ έληνλν δηάινγν

10 πνπ πξνθιήζεθε κεηά ηελ ππνβνιή ηνπ Σρεδίνπ Αλάλ 5, ζρεηηθά κε ηηο πηζαλφηεηεο λα απνθηήζνπλ νη Βξεηαληθέο Βάζεηο, κέζσ ηεο επνηθνδνκεηηθήο αζάθεηαο, δηθαηψκαηα πνπ λα ζπλδένληαη κε ηηο ζαιάζζηεο δψλεο ηεο Κχπξνπ. Σχκθσλα κε ηε Σπλζήθε Δγθαζίδξπζεο ηνπ 1960, νη Βξεηαληθέο Βάζεηο ζηελ Κχπξν δελ είλαη θξάηνο. Απφ ηελ άιιε, ε Βξεηαλία επηκειψο δελ ηηο ραξαθηεξίδεη σο απνηθία αθνχ δελ θαηαζέηεη εηήζηεο εθζέζεηο ζηνλ ΟΖΔ (άξζξν 73 ηνπ Καηαζηαηηθνχ Χάξηε) φπσο θάλεη κε άιιεο πεξηνρέο (π.ρ. Βεξκνχδεο, Νεζηά Πίηθαηξλ θά) αιιά απνιακβάλνπλ ελφο ηδηφηππνπ θαζεζηψηνο πνπ δελ ζπλαληάηαη άιιν παξφκνην ζην δηεζλέο δίθαην. Σην Παξάξηεκα Α (παξάγξαθνο 3) ηεο Σπλζήθεο Δγθαζίδξπζεο, ε Κππξηαθή Γεκνθξαηία δεζκεπφηαλ λα κελ δηεθδηθήζεη σο κέξνο ησλ δηθψλ ηεο ρσξηθψλ πδάησλ ζαιάζζηεο πεξηνρέο πνπ εθάπηνληαη ησλ Βάζεσλ ζε πιάηνο ηξηψλ λαπηηθψλ κηιίσλ, γηα ιφγνπο αζθαιείαο ησλ Βάζεσλ. Οη ζαιάζζηεο απηέο πεξηνρέο κπνξεί λα κελ επξίζθνληαη εληφο ησλ ρσξηθψλ πδάησλ ηεο Κππξηαθήο Γεκνθξαηίαο δελ έρνπλ φκσο ην ραξαθηήξα ρσξηθψλ πδάησλ ησλ Βάζεσλ. Με άιια ιφγηα δελ ππήξμε κέρξη ζήκεξα νχηε δηάηαγκα ησλ Βάζεσλ νχηε λφκνο ηνπ Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ πνπ λα ζεσξεί ηηο ζαιάζζηεο πεξηνρέο απηέο σο ρσξηθά χδαηα ησλ Βάζεσλ, ζχκθσλα κε ηνλ νξηζκφ ηεο Σπλζήθεο γηα ην Γίθαην ηεο Θάιαζζαο ηνπ 1982 θαη θαη επέθηαζε δελ κπνξνχλ λα δηεθδηθήζνπλ νχηε πθαινθξεπίδα, νχηε ζπλνξεχνπζα δψλε θαη, αθφκε πεξηζζφηεξν, νχηε Απνθιεηζηηθή Οηθνλνκηθή Εψλε.

11 Με ην Σρέδην Αλάλ 5, θαηέζηε αλαγθαίν λα επαλανξηνζεηεζεί ε ζαιάζζηα πεξηνρή ησλ ηξηψλ λαπηηθψλ κηιίσλ αθνχ ε Βξεηαλία παξνπζηάζηεθε δηαηεζεηκέλε λα επηζηξέςεη 45 απφ ηα 99 ηεηξαγσληθά κίιηα ησλ Βάζεσλ ζηα δχν ζπληζηψληα θξαηίδηα, κέξνο ησλ νπνίσλ εθάπηεην ηεο ζάιαζζαο. Έθηνηε, επί ηνπ ζέκαηνο απηνχ δηεκνξθψζεζαλ δχν δηαθνξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ζρεηηθά κε ηηο πξνζέζεηο ησλ Βξεηαλψλ. Ήηαλ δειαδή κία απιή ηερληθή δηαδηθαζία πξνθεηκέλνπ λα πξνζαξκνζηεί ν ράξηεο ζηε βάζε ησλ λέσλ αλαπξνζαξκνγψλ κεηά ηελ επηζηξνθή εδάθνπο ή ήηαλ κία ζπγθεθαιπκκέλε πξνζπάζεηα λα δηεθδηθήζνπλ νη Βάζεηο ζαιάζζηεο δψλεο κέζσ ηεο δηαδηθαζίαο επαλανξηνζέηεζεο. Ζ πξψηε άπνςε ζεσξνχζε φηη ε επαλαξηνζέηεζε ζα γηλφηαλ κφλν ζηελ πεξηνρή ησλ Βάζεσλ Γεθέιεηαο αθνχ έλα ηκήκα ηεο αθηνγξακκήο ζα πεξλνχζε κεηά ηελ επηζηξνθή εδάθνπο ππφ ηνλ έιεγρν ηνπ ειιελνθππξηαθνχ ζπληζηψληνο θξαηηδίνπ κε απνηέιεζκα λα γίλεηαη δηαθεθνκκέλα ν βξεηαληθφο έιεγρνο επί ηεο αθηνγξακκήο. Έηζη, πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιίζνπλ νη Βξεηαλνί φηη ην ειιελνθππξηαθφ θξαηίδην δελ ζα δηεθδηθνχζε ρσξηθά χδαηα ζε απηφ ην ηκήκα πνπ ζα πεξλνχζε ππφ ηνλ έιεγρφ ηνπ επεδίσμαλ κία ηερληθή ξχζκηζε νχησο ψζηε λα παξέκελε ζε ηζρχ ην ζεκεξηλφ θαζεζηψο γηα λα δηαζθαιίζνπλ ηελ απξφζθνπηε δηαθίλεζε ησλ πνιεκηθψλ ηνπο ζθαθψλ ζε απηή ηε δψλε. Ζ δεχηεξε άπνςε ζεσξνχζε φηη επεηδή ην Σρέδην Αλάλ 5 δηαιακβάλεη φηη ε επαλαξηνζέηεζε ζα γηλφηαλ κφλν απφ έλα εηδηθφ πνπ ζα δηφξηδε ε Βξεηαληθή θπβέξλεζε ζε αληίζεζε κε ην Σρέδην Αλάλ 4 φπνπ ε επαλαξηνζέηεζε ζα γηλφηαλ απφ θνηλνχ κε εηδηθφ πνπ ζα δηνξηδφηαλ απφ ην λέν θξάηνο ζα κπνξνχζαλ κειινληηθά νη Βάζεηο λα ηζρπξηζηνχλ φηη

12 είλαη παξάθηην θξάηνο θαη θαη επέθηαζε λα δηεθδηθήζνπλ ζαιάζζηεο δψλεο θαη δηθαηψκαηα. Τελ άπνςε απηή ελίζρπε ην γεγνλφο φηη ε ξχζκηζε απηή έγηλε θαηφπηλ απαίηεζεο ηεο Βξεηαλίαο θαη φηαλ ε ειιεληθή πιεπξά ππέβαιε αίηεκα δηαζαθήληζεο γη απηφ ην ζέκα, φηη δειαδή νη Βάζεηο δελ ζα κεηεηξέπνλην ζε παξάθηην θξάηνο ζχκθσλα κε ην ζπλζήθε ησλ ζαιαζζψλ, νη Βξεηαλνί ην απέξξηςαλ ζησπειψο. Αλεμαξηήησο ησλ πξνζέζεσλ ηεο Βξεηαλίαο, ε πξνηίκεζή ηεο γηα αζάθεηα επί ηνπ ζέκαηνο απηνχ πξνθαιεί πνιιά εξσηεκαηηθά. Ωο εθ ηνχηνπ, ν πξνβιεκαηηζκφο απηφο θαζηζηά πεξηζζφηεξν απφ αλαγθαίν ζηελ φπνηα ιχζε λα γίλεη μεθάζαξν ην ζέκα ησλ ζαιαζζίσλ δσλψλ γηαηί εθεί ζα επηθεληξσζεί ε Βξεηαληθή δηπισκαηία θαη ε επνηθνδνκεηηθή αζάθεηα απνηειεί πιένλ ηελ πξνδηαγεγξακκέλε ζπληαγή κειινληηθήο θαηνρχξσζεο ηφζν ηεο ηζρπξνπνπνίεζεο ηνπ θαζεζηψηνο ησλ Βάζεσλ φζν θαη ηεο δεκηνπξγίαο λέσλ θπξηαξρηθψλ δηθαησκάησλ.

13

14

15

16